|
Tadeusz Jędrysiak, Izabela Wyszowska
Warszawa Singera - Festiwal Kultury Żydowskiej - "W klimacie przedwojennej Warszawy"
Każda żydowska ulica w Warszawie była samodzielnym miastem - napisał Isaac Bashevis Singer.
Festiwal Kultury Żydowskiej Warszawa Singera przywraca pamięć o przedwojennej, żydowskiej "Warsze", opisywanej
przez Singera w opowiadaniach i powieściach.
Festiwal Warszawa Singera jest jednym z najważniejszych wydarzeń artystycznych w Polsce, ukazujących
kulturę żydowską w szerokim kontekście kultury polskiej i światowej. Uważa się także, że jest to wyjątkowe
wydarzenie kultury żydowskiej w Europie. To święto muzyki, teatru, literatury i sztuk wizualnych odbywa
się cyklicznie od 2004 r. na przełomie sierpnia i września przy Placu Grzybowskim i ulicy Próżnej. Event
jest unaocznieniem kultywowanej przez stulecia polsko-żydowskiej tradycji. Na scenach występują wybitni,
utalentowani artyści czerpiący z muzyki, teatru i sztuki żydowskiej. Festiwal jest także okazją do uświadomienia,
iż pomimo tragicznych doświadczeń Holokaustu, kultura żydowska nadal się rozwija, a artyści ją reprezentujący
mają coraz nowsze, niezwykle interesujące propozycje dla szerokiego grona odbiorców. W czasie Festiwalu
można na chwilę zagubić się w czasie i zanurzyć w klimacie przedwojennej Warszawy, którą tak pięknie
opisywał patron Festiwalu - Isaac Bashevis Singer*.
Festiwal scala dwie kultury: polską i żydowską, każdego roku Warszawa na 9 dni zmienia swe oblicze. Staje
się miastem tętniącym muzyką i mówiącym wieloma językami. Festiwal Warszawa Singera daje jedyną w swoim
rodzaju okazję, aby bliżej przyjrzeć się najnowszym trendom panującym w sztukach plastycznych, teatrze,
literaturze czy filmie. Oczywiście wszystko w polsko-żydowskim klimacie. Warto tu dodać, że w 2016 r.
Festiwal Kultury Żydowskiej - Warszawa Singera uzyskał certyfikat dla "Najlepszego Produktu Turystycznego"
Polskiej Organizacji Turystycznej. Jest to nagroda dla wyjątkowych atrakcji turystycznych w Polsce
i nadawany jest tylko nowatorskim i przyjaznym turystom miejscom, obiektom, imprezom oraz przedsięwzięciom
realizowanym na poziomie regionalnym i lokalnym - tradycyjnie certyfikat otrzymuje 10 najlepszych produktów.
W 2018 r. w dniach od 25 sierpnia do 2 września odbyła się specjalna, jubileuszowa, 15. odsłona Festiwalu
Kultury Żydowskiej.
Na Placu Grzybowskim i ulicy Próżnej znów pojawiły się instalacje artystyczne, restauracje,
uliczne stragany i kramy z pamiątkami. Aby poczuć odrobinę klimatu przedwojennej żydowskiej Warszawy
trzeba wybrać się właśnie na Plac Grzybowski. Obecnie znajdują się tu instytucje żydowskie takie jak
jedyna ocalała w Warszawie synagoga i unikatowe, oryginalne kamienice, które nie uległy zniszczeniu w
czasie II wojny światowej. Od połowy XVII w. dzisiejszy Plac Grzybowski stanowił centrum jurydyki Grzybów.
Jurydyki były to prywatne, niezależne miasteczka, otaczające Starą i Nową Warszawę. Zaczęły powstawać
już w XVI wieku. W szczytowym momencie było ich niemal 30. Pod koniec XVIII stulecia zostały włączone
w granice Warszawy i stały się integralną częścią miasta. Począwszy od XVIII w. okolicę tę zaczęli zamieszkiwać
Żydzi, organizując zakłady i sklepiki, których tradycja przy północnej pierzei Placu przetrwała do dziś.
Utrzymywano się wtedy głównie z handlu. Sam Plac Grzybowski pełnił funkcję głównego rynku i targowiska
jurydyki. Na szeroką skalę rozwijała się tutaj m.in. produkcja piwa. Na samym Placu funkcjonowało aż
28 browarów!
W tym kolorowym miejscu wokół Placu Grzybowskiego goście festiwalu mogą na chwilę przenieść się do świata,
który tak malowniczo opisywał Isaac Bashevis Singer:
"Warszawscy Żydzi dzielili stolicę na ‘te’ i ‘tamte’ ulice. (...) Ten ogólny
podział miasta pokrywał się z grubsza z podziałem na część północną i południową (...). Za dobre uważano
ulice położone w południowej części żydowskiej Warszawy: Śliską, Pańską, Grzybowską, Twardą, plac Grzybowski,
Gnojną, Krochmalną, Mariańską. (...) Tutaj mieszkała najpobożniejsza i najbardziej konserwatywna część
warszawskich Żydów. Duże firmy raczej się tu nie instalowały, najczęściej widziało się małe sklepy z
żywnością, przyprawami korzennymi, mlekiem, słodyczami oraz składziki węglowe. Większość mieszkańców
żyła ubogo, ale jeśli już ktoś był bogaczem, to solidnym bogaczem, bez bankructw, długów, hipoteki. Na
‘tych’ ulicach prawie w każdym podwórku mieściła się chasydzka sztibł, a na kilka domów przypadała
rytualna łaźnia. Chłopcy i młodzi mężczyźni studiujący Torę rzadko kiedy chowali pejsy okręcając je wokół
uszu - tutaj nie było takiej potrzeby. (...) W piątek wieczorem, przed nadejściem szabasu, całą okolicę
obchodziła straż czuwająca, by wszystkie sklepy zostały zamknięte wcześniej niż w pozostałe dni tygodnia.
Nie zdarzyło się, żeby jakiś sklep czy magazyn był otwarty w szabas. W sobotę rano ulice wypełniały się
zapachem czulentu i kuglu. Ze wszystkich okien dobiegały dźwięki szabasowych pieśni. Tutaj była ziemia
Izraela. (...)
W tym jubileuszowym festiwalu była wyjątkowo bogata oferta kulturalna. W ciągu 9 dni odbyło się ponad
200 wydarzeń, wystąpiło ponad 250 artystów z Polski i różnych części świata. Odbywały się wydarzenia
festiwalowe w różnych częściach Warszawy - od Pragi po Wolę. W uroczystej kolacji szabasowej na skwerze
na Placu Grzybowskim, po uroczystym zapaleniu szabasowych świec i błogosławieństwie wina jej uczestnicy,
mieszkańcy Warszawy mieli możliwość śpiewania pieśni, słuchania Tory i spróbowania smakołyków kuchni
żydowskiej.
W trakcie Festiwalu, w jedynej ocalałej w czasie II wojny światowej w Warszawie,
synagodze im. Nożyków można było usłyszeć pieśni szabasowe. Na festiwalu były m.in. zespoły teatralne
z Izraela, zespół wykonujący muzykę klazmerską**z Japonii. Odbył się też przegląd najważniejszych przedstawień
warszawskiego Teatru Żydowskiego. To intersujące wydarzenie kulturalne dawało możliwość wyboru spośród
różnych gatunków spektakli i form teatralnych.
-------------------------------------------------------------
* Isaac Bashevis Singer (1902-1991) - żydowski pisarz tworzący głównie w jidysz, przyszedł
na świat 21 listopada 1902 r. w Leoncinie. Był synem rabina. Po kilku latach rodzina Singerów przeniosła
się do Warszawy. Przez wiele lat mieszkał przy ul. Krochmalnej w Warszawie. W 1921 r. wstąpił do Seminarium
Rabinicznego Takemoni, wkrótce jednak przeniósł się do rodzinnego miasta matki, Biłgoraju, by nauczać
tam języka hebrajskiego. Trudności z utrzymaniem sprawiły, że Singer powrócił do Warszawy, gdzie podjął
pracę korektora w czasopiśmie "Literarische Bleter". Zaczął też tłumaczyć na jidysz. Jako pisarz
zadebiutował w 1925 r. Napisał opowiadanie "Na starość". Dziesięć lat później wydał powieść "Szatan
w Goraju". W Warszawie tłumaczył na jidysz utwory m.in. Ericha Marii Remarque'a i Tomasza Manna.
Z powodu trudności finansowych oraz niepokojących nastrojów w kraju Singer zdecydował się na wyjazd do
Stanów Zjednoczonych, rozstając się wcześniej z wieloletnią partnerką oraz nieślubnym synem. Rozpoczął
pracę w czasopiśmie "Forwerts - The Yiddish Forward" w Nowym Jorku. W 1940 r. poślubił żydowską emigrantkę
z Monachium, która porzuciła dla niego dwójkę dzieci i męża. Dzięki jej pomocy finansowej mógł swobodnie
zająć się pisaniem. Prawie wszystkie utwory Singera powstały w języku jidysz, jednak na inne języki tłumaczone
były z przygotowanych pod kierunkiem autora przekładów anglojęzycznych. Opisywał problemy środowiska
Żydów, ich zwyczaje i tradycje. W utworach tych wskrzesza Polskę swojego dzieciństwa i w niezwykły, pełen
humoru sposób ożywia folklor żydowski. Jego najważniejsze dzieła, oprócz krótkich opowiadań, to: "Rodzina
Muszkatów", "Sztukmistrz z Lublina", "Śmierć Matuzalema". Był laureatem Nagrody
Nobla w dziedzinie literatury za rok 1978, którą otrzymał za pełną pasji sztukę narracji, która
wychodząc z tradycji polsko-żydowskiej, odnosi się do uniwersalnej kondycji życia ludzkiego.
Isaac Bashevis Singer zmarł w 1991 r. w Miami na Florydzie.
** Muzyka klezmerska - jest częścią spuścizny kulturalnej Żydów Europy Środkowowschodniej. W
repertuarze znajdują się zarówno utwory instrumentalne, związane z folklorem Żydów reformowanych, jak
i utwory Żydów ortodoksyjnych, wykonywane w języku jidysz.
Źródło fotografii: Tadeusz Jędrysiak
 |
 |
 |
 |
| Plac Grzybowski – stół szabasowy |
Plac Grzybowski – przygotowany stół do uroczystej kolacji szabasowej dla mieszkańców Warszawy |
Plac Grzybowski – główne centrum festiwalowych wydarzeń |
|
 |
 |
 |
 |
| Gołda Tencer (po środku za stołem) -
pomysłodawczyni i dyrektor artystyczna festiwalu |
Plac Grzybowski – kolacja
szabasowa |
Plac Grzybowski – Jarmark Singera |
 |
 |
 |
 |
| Plac Grzybowski – Jarmark Singera |
ul. Próżna – przedwojenne centrum żydowskiej Warszawy |
Plac Grzybowski – wieczorne koncerty w czasie festiwalu |
 |
 |
 |
 |
| Plac Grzybowski – scena na placu |
Plac Grzybowski – koncert zespołu z Japonii wykonującego muzykę klezmerską |
 |
 |
 |
 |
|
|
Plac Grzybowski – w tyle kościół pw. Wszystkich Świętych |
|
 |
 |
| Plac Grzybowski |
Ulica Próżna |
|
