Wydarzenie z duszą

Tadeusz Jędrysiak, Izabela Wyszowska 

Kwesta na Starych Powązkach – zaduszkowy obyczaj ceniony przez mieszkańców Warszawy 

"Ojczyzna to ziemia i groby. Narody tracąc pamięć, tracą życie"
[Ferdinand Foch]

Cmentarz jest pomnikiem narodowej przeszłości i współczesności, wpływa na wzrost liczby osób odwiedzających cmentarze z motywów poznawczych i historycznych. Cmentarze przestały być obiektami peryferyjnymi i tematami tabu w życiu publicznym. Stały się istotnym celem wycieczek krajoznawczych, obiektami godnymi zwiedzania, a dla części społeczeństwa również miejscem spędzania czasu wolnego [Tanaś 2006, s. 148].
Warto pamiętać, że cmentarz dla Polaków jest to:
- miejsce, gdzie chowa się zmarłych;
- miejsce, skąd czerpie się informacje o historii;
- miejsce, gdzie podtrzymuje się pamięć;
- miejsce, ważne dla kolejnych pokoleń Polaków;
- miejsce, dokąd się chodzi, by wspominać bliskich;
- miejsce, gdzie wspomina się bardzo znane osoby.
Bardzo często podkreśla się narodowy charakter niektórych nekropolii. S. Tanaś [2008, s. 5], twierdzi, że cmentarz buduje i utrwala tożsamość narodową. Cmentarz będący zbiorem mogił ma wybitne znaczenie dla dziedzictwa narodowego, dla zachowania i przekazania następnym pokoleniom świadectwa historii miejsc, z którymi są związane: jest cennym zabytkiem architektonicznym, na który składają się rzeźby, pomniki, nagrobki, grobowce lub kaplice świadczące o cechach i pochodzeniu zmarłego lub o okresie, w którym powstały.
Cmentarz Powązkowski - określany jako Stare Powązki, to najważniejsza i jedna z najpiękniejszych zabytkowych nekropolii w Polsce. Stare Powązki nie są zwyczajnym cmentarzem, lecz nekropolią narodową, pomnikiem rangi Wawelu w Krakowie czy Zamku Królewskiego w Warszawie. I jako takie wymagają bezwzględnej ochrony. Cmentarz powstał w końcu XVIII w., jego rozplanowaniem, budową świątyni i katakumb zajmował się sam architekt królewski Dominik Merlini. Został założony na gruntach przylegających do wsi Powązki, ofiarowanych władzom kościelnym przez rodzinę Szymanowskich. W momencie założenia jego powierzchnia liczyła 2,6 ha, podczas gdy dzisiaj wynosi 43 ha. Pochowano tu około 1 miliona osób. Wiele nagrobków to prawdziwe dzieła sztuki, często Cmentarz Powązkowski określa się jako muzeum rzeźby - są tam grobowce i mauzolea we wszystkich niemal stylach architektonicznych, wykonane z użyciem wszelkich możliwych materiałów. Można tu oglądać dzieła najznamienitszych polskich rzeźbiarzy. Warto pamiętać, że w czasie kiedy Polska była pod zaborami, tylko na cmentarzach powstawały ich prace. Na cmentarzu znajdziemy prace takich rzeźbiarzy jak:

• Pius Weloński (1849-1931) - rzeźbiarz i malarz. Tworzył głównie kompozycje o tematyce alegorycznej, religijnej, nagrobki oraz portrety. Jego dziełem są m.in. monumentalne rzeźby przedstawiające stacje Drogi Krzyżowej usytuowane w pobliżu klasztoru jasnogórskiego w Częstochowie. Jednym z najbardziej znanych dzieł Welońskiego jest rzeźba Gladiator - wielokrotnie kopiowana z różnych materiałów - m.in. odlew z brązu znajduje się w Parku Ujazdowskim w Warszawie;

• Andrzej Pruszyński (1830-1895) - rzeźbiarz, ukończył słynną Akademię św. Łukasza w Rzymie. Znany jest głównie jako autor rzeźb portretowych, sakralnych i nagrobnych. Większość z nich cechuje wolny od idealizacji realizm i wysoka biegłość warsztatowa.

Najbardziej znaną jego rzeźbą jest Chrystus niosący krzyż przed Bazyliką Świętego Krzyża w Warszawie;

• Ludwik Kucharzewski (1838-1889) - rzeźbiarz, kształcił się w Paryżu i Rzymie, autor wielu rzeźb sakralnych i nagrobnych oraz elementów rzeźbiarskich zdobiących elewacje warszawskich budynków;

• Jan Woydyga (1857-1938) - rzeźbiarz, posiadał własny zakład rzeźbiarsko-kamieniarski, specjalizujący się w rzeźbie architektonicznej i nagrobnej. Jest autorem m.in. dekoracji wiaduktu im. Markiewicza w Warszawie, medalionu na pomniku Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli;

• Wacław Szymanowski (1859-1930) - rzeźbiarz i malarz, jego monumentalnymi zrealizowanymi dziełami były: Pomnik Artura Grottgera na Plantach w Krakowie oraz Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawskich Łazienkach Królewskich.

Tak więc na Cmentarzu Powązkowskim znajdziemy niemal pełną historię sztuki polskiej. Możemy tu znaleźć piękne prace kowali, witraże i znakomitą kamieniarkę. Na cmentarzu znajdują się olbrzymie grobowce, wspaniałe mauzolea. Stare Powązki przetrwały okres II wojny światowej, stając się w zniszczonej w prawie 85% stolicy najbogatszym w zabytki warszawskim muzeum. Spoczywają tu najwięksi polscy pisarze, malarze, aktorzy, piosenkarze, ludzie radia i telewizji, dziennikarze, politycy. W Powązkowskiej Alei Zasłużonych nazwiska osób tam pochowanych składają się na historię kultury polskiej, w tym pisarze: Władysław Reymont, Paweł Jasienica, Jan Parandowski, Leopold Staff, Stanisław Dygat, Kazimierz Wierzyński, Maria Dąbrowska; aktorzy: Stefan Jaracz, Irena Solska, Kazimierz Opaliński, Mieczysława Ćwiklińska, Jerzy Leszczyński, Jan Kurnakowicz, Tadeusz Fijewski, Kalina Jędrusik, Dobiesław Damięcki, dyrygent Emil Młynarski, pianista Witold Małcużyński, śpiewak Jan Kiepura oraz śpiewaczka Ada Sari. Na tyłach Alei Zasłużonych w Katakumbach znajdują się groby m.in.: Czesława Niemena, Katarzyny Sobczyk, Ireny Jarockiej.
W lipcu 2014 r. Cmentarz Stare Powązki razem z pięcioma innymi nekropoliami tworzącymi zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych został uznany za Pomnik Historii. Spacer po Cmentarzu Powązkowskim jest jak czytanie encyklopedii polskiej historii i kultury.
W 1974 r. Jerzy Waldorff (1910-1999) krytyk muzyczny, pisarz, publicysta, działacz społeczny założył Społeczny Komitet Opieki na rzecz Ochrony Starych Powązek. Jerzy Waldorff apelował: "Nie zapominajcie o grobach przodków waszych, bo są jak kotwice pamięci zaczepione u dna dziejów, żeby na burzliwym morzu historii Polska nawa nie rozbiła się o wrogie skały". Z jego inicjatywy co roku w dzień Wszystkich Świętych na Cmentarzu Powązkowskim odbywa się kwesta prowadzona przez czołowych artystów scen warszawskich, znane osobistości kultury i mediów. Listopadowe kwesty cmentarne wpisały się na trwałe w obyczajowość stolicy. Stare Powązki to nie tylko jedna z najpiękniejszych nekropolii w Polsce, ale również to nasze polskie korzenie. Tu najważniejsza jest pamięć, którą trzeba szczególnie pielęgnować. W 2018 r. kwesta na ratowanie Starych Powązek odbyła się po raz 44, była wyjątkowa, ponieważ trwała trzy dni. Zebrano kwotę 235 tys. złotych, o czym poinformował Marcin Święcicki, przewodniczący Społecznego Komitetu Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa. To najwyższa kwota, jaką udało się zebrać w ciągu ostatnich 4 lat. W kweście wzięło udział ok. 240 przedstawicieli świata kultury, nauki, życia społecznego i politycznego. Datki na rzecz Starych Powązek zbierali m.in. Maja Komorowska, Kazimierz Kaczor, Joanna Szczepkowska oraz Emilia Krakowska. Towarzyszyli im m.in. członkowie zespołu Mazowsze oraz Bractwa Kurkowego. Zbierane pieniądze będą przeznaczone na renowację Alei Katakumbowej.

Bibliografia
Kwiatkowska M. I. [1995], Rzeźbiarze warszawscy XIX wieku, Wydawnictwo PWN, Warszawa.
Rudkowski M. T. [2006], Cmentarz Powązkowski w Warszawie, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław.
Tanaś S. [2006], Znaczenie przestrzeni śmierci w turystyce kulturowej, "Turyzm" t.16, nr 2.
Tanaś S. [2008], Miejsce cmentarzy w turystyce kulturowej - wokół problemy badawczego, "Turystyka Kulturowa" nr 2.

Źródło fotografii: Tadeusz Jędrysiak
 

Cmentarz Powązkowski – kościół pw. św. Karola Boremeusza	Cmentarz Powązkowski – główne wejście na cmentarz – Brama św. Honoraty

Cmentarz Powązkowski – kwestujący dziennikarz Krzysztof Ziemiec		Cmentarz Powązkowski Aleja Zasłużonych – grób dramaturga i scenarzysty filmowego Stanisława Dygata (1914-1978) i jego żony aktorki Kaliny Jędrusik (1930-1991)	Aleja Zasłużonych

Aleja Zasłużonych	Aleja Zasłużonych – grób aktora Kazimierza Opalińskiego (1890-1979)	Aleja Zasłużonych – grób aktorów Stefana Jaracza (1883-1945) i Dobiesława Damięckiego (1899-1951)	Aleja Zasłużonych – napis na grobie Jana Kiepury (1902 Sosnowiec-1966 Nowy Jork)

Widok katakumb	Katakumby – znicze przy grobach Katarzyny Sobczyk i Czesława Niemena	Cmentarz Powązkowski	Grób rodziców Fryderyka Chopina

Grób Jerzego Walforffa (1910-1999) – założyciela Społecznego Komitetu Opieki na rzecz Ochrony Starych Powązek	Cmentarz Powązkowski

 

Nasi Partnerzy