Itinerarium

Przez Ugandę i Ruandę
Michał Jarnecki

PO PROSTU UGANDA

Winston Churchill nazwał ją kiedyś, z pewną emfazą, Szwajcarią Afryki, ze względu na krajobrazy zachodniej i południowej części kraju, nieco mniejszej od Polski, bo liczącej sobie 265 tys. km². Przesłanek dostarczyć mogły mu zapewne góry sięgające zazwyczaj od 2000 do 4000 tys. metrów i przecinające kraj polodowcowe bądź powulkaniczne jeziora. Niektóre z górskich kulminacji sięgają jeszcze wyżej, jak Ruwenzori ze strzelającymi w niebo swoimi ośnieżonymi turniami na wysokość ponad 5000 metrów.
Bramą wjazdową jest zazwyczaj, było też tak w moim przypadku, lotnisko Entebe, położone ok. 40 km od stołecznej Kampali, nad Jeziorem Wiktorii. Można również przyjechać autobusem z jednego z sąsiednich afrykańskich państw, najczęściej Kenii bądź Tanzanii do samej Kampali. Stolica, co znowu niestety bywa normą w Czarnej Afryce, nie należy pięknych, ale można się tutaj przespać, zorganizować jakieś safari i wycieczki, dobrać lub wymienić pieniądze. Z obiektów można rzucić okiem na katedry (katolicką i anglikańską), meczet ufundowany przez Kadafiego oraz nowoczesne centrum z kilkoma bankami, parlamentem i hotelami. Kilka kilometrów od centrum, w Kasubi znajdują się groby trzech królów Bugandy, monarchii istniejącej tutaj przed brytyjskim podbojem, wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Ostatni dwaj: Mwanga i jego syn Mutessa II, zwani kabakami współpracowali z Anglikami, stąd może ich ciekawa, wspaniała rezydencja, wzniesiona w dużej mierze za brytyjskie pieniądze. Dzisiaj pełni ona funkcje reprezentacyjne.

Brytyjczycy podarowali ostatniemu nawet Rolls Royca, którego resztki można obok pałacu zobaczyć. Swego czasu budynek zaadoptował na jedną ze swoich rezydencji, krwawy dyktator, Idi Amin Dada, znany z filmu „Ostatni król Szkocji”, z brawurową rolą Foresta Whitakera. Tyran wzniósł tam też kazamaty dla swoich przeciwników. Zachowały się tam jeszcze kości i plamy krwi jego ofiar.

No dobrze, ale prędzej czy później musimy i chyba powinniśmy, wyjechać z Kampali, bo to najpiękniejsze w Afryce, to dzika natura, parki narodowe i krajobrazy, a tego właśnie tam wszędzie ubywa. Rosnąca populacja zabiera na swoje potrzeby kolejne obszary naturalnego środowiska dzikich zwierząt, wchodząc z ich światem w głęboki konflikt. Powiększające się miasta i najczęściej poruszające się po byle jakich afrykańskich drogach, najczęściej stare samochody, wśród nich przysłowiowe „rzęchy”, emitują szkodliwe substancje i śmieci, skutecznie zanieczyszczając atmosferę. Uganda może nie jest najgorszym przykładem, wydaje się, że sprawa wygląda bardziej czarno w Zachodniej Afryce, ale nie omijają jej te zjawiska.
             W Ugandzie nie brak parków, w których można przeżyć dobre safari. Dobre a nie znakomite, ponieważ populacja zwierząt odradza się po czasach Idi Amina i interwencji tanzańskiej, gdy niekarne żołdactwo żywiło się ich mięsem. Najbogatsze w faunę są Queen Elizabeth Nat. Park oraz Murchinson Fall. Lepiej znany jest mi ten drugi, rozpościerający się w dolnym biegu Nilu, w północno-zachodniej części i na nim się nieco skupię. Oprócz niemałej ilości zwierząt, w tym czterech z „big five” (brakuje nosorożców, których stado się odbudowuje w jednym z zasobnych rezerwatów – m.in. sprowadzono jednego ze Stanów…)[1], atrakcją są dwa wodospady na Nilu. Bywalcy drugiego z parków (południe kraju), opowiadali, że więcej spotkali tam słoni.
            W Ugandzie są dwa parki, w których istnieje szansa spotkania goryli górskich: Bwindi i Mgahinga. Bliżej o warunkach towarzyszących ewentualnej wizycie rozpisałem się przy okazji Ruandy i nie chcę zanudzać. To droga impreza i zwierzęta unikalne. Wydaje się, że nieco taniej akomodacja wychodzi od ruandyjskiej strony, bo na wejściówkach nie oszczędzimy (500 $!). W Mgahinga są też do zobaczenia szympansy.
            Uganda ma też coś do zaoferowania miłośnikom turystyki jeśli nie ekstremalnej, to na pewno jednak wymagającej pewnego wysiłku i odwagi. Najpierw będzie to wspinaczka na masyw Ruwenzori, którego najwyższy ze szczytów, Mt. Stanley, sięga 5199 m. n.p.m. Widoki są oszałamiające, o ile nie ma mgły, ale też i z racji wysokości, bywa strasznie zimno. Inną opcją może być wspinaczka na Mt. Elgon, liczący 4321 m., po drugiej, wschodniej stronie kraju. W obu wypadkach niezbędne jest wynajęcie porterów, czyli tragarzy i przewodnika, co zwiększa koszty, no ale dla zdecydowanych nie musi to być wcale przeszkodą. Miłośnicy raftingu z kolei znajdą coś dla siebie w dolnym biegu Nilu, blisko jednego z jego źródeł, niedaleko miejscowości Jinja. Spływał tam nawet najwybitniejszy z Hindusów, podczas pobytu w Afryce, Mahatma Gandhi, co upamiętnia, ufundowany przez niepodlegle Indie pomnik. Sama Jinja zasługuje na wizytę. Jest uroczo położona nad Jeziorem Wiktorii i źródłami Nilu (szczerze mówiąc te nie są jedynymi), mniej zanieczyszczona od stolicy, posiada niezłą bazę hotelową, a zwiedzić również można największy browar kraju, tutaj właśnie zlokalizowany. Flagowym produktem jest piwo…Nil oczywiście! Kilka kilometrów dzieli miasto od ładnego wodospadu Bujagali.
            Kilka dni poświęciłem, wracając z Ruandy, na pobyt nad uroczym, długim, pochodzenia wulkanicznego jeziorem Bunjoni. Leży na wysokości ponad 1500 m. i jest bardzo głębokie, sięgając nawet miejscami prawie 600 metrów i co nie mniej ważne, czyste. W przeciwieństwie do wielu Ugandyjczyków, dla nas posiadaczy kawałka bałtyckich plaż, nie straszna jest temperatura wody 16-17 stopni. Z tafli jeziora wyrasta szereg wysp, na których wyrosło kilka hotelików. Za poradą innych, wynająłem lokalną dłubankę, takie jakieś conoe, wraz z Murzynkiem, który pomagał mi wiosłować. Kosztowało 10 $ na pół dnia…. To był dobry pomysł! Z bliska można zobaczyć ptactwo, pluskające wydry oraz niewidoczne inaczej wysepki i brzegi Bunjoni. Swobodnie można już brzegu niemal skakać na główkę, co czyniłem każdego ranka, biorąc swoisty tusz… wraz z moją gospodynią Oliwią, u której wynajmowałem bungalow. Można powiedzieć, że to czarna Wenus…Nad pięknym jeziorem wyrastają kolejne hotele i bungalowy i obawiam się, że już za ileś lat zrobi się tłoczno i niekoniecznie miło, jak dotąd. Bunjoni leży obok nadgranicznego miasta Kabale.
            Kilka słów należałoby poświęcić Entebe i jego okolicom. Zanim wyjechałem, trochę chciałem go zobaczyć. Na południe od lotniska rozpościera się grupa wysp, zwana Sesje. Na jednej z nich – Ngamba, istnieje coś w rodzaju sierocińca i rezerwatu szympansów. Blisko lotniska znajduje się nad jeziorem Park Botaniczny i stary, porządny, niemal luksusowy, pamiętający czasy kolonialne hotel Lake View, który zwał się niegdyś Windsor. Warto zobaczyć i zanurzyć się w lekko dekadenckiej atmosferze miejsca, gdzie nocował zarówno Winston, jak mi królowa Elżbieta oraz jej rodzice (Jerzy VI i matka, również Elżbieta). Powyżej willę ma prezydent Ugandy – Museveni.
            Powrót do realiów afrykańskich zapewni rzut oka na port rzeczny, w typowo afrykańskim, prymitywnym stylu, zahaczającym o przysłowiowy „syf”. Ale to on sprawia właśnie, że jest niezmiernie malowniczo.
            Ostatnie godziny czy minuty poświęcić można samemu lotnisku. Nic specjalnego, ale tutaj rozegrała się 4 lipca 1976 r. jedna z najgłośniejszych akcji antyterrorystycznych w historii. Komandosi izraelscy, uwolnili z rąk palestyńskiej organizacji Czarny Wrzesień i sprzyjającego wówczas Arabom, Idi Amina, pasażerów porwanego samolotu El Al.
Przelot do tego uroczego kraju nie należy do najtańszych, co zresztą jest regułą w Czarnej Afryce. Może być kłopot z zakupieniem latem biletu poniżej 4000 złotych. Warto śledzić w internecie ceny KLM, który ma chyba najlepszą, mimo wszystko, ofertę. Baza noclegowa jest rozsądna cenowo, co nie oznacza, że brakuje luksusowych, drogich hoteli i lodgów. Można od 10 do 20 $ znaleźć pokój z łazienką. Po co szaleć? Jedzenie jest tanie, podobnie jak transport publiczny. Walutą jest szyling, a dla ciekawskich 1 $ = 2100 USh. Piwo kosztuje zazwyczaj od 1500 do 2000 USh, czyli w sumie byczo jest…

W KRAJU NIE TYLKO TYSIĄCA WZGÓRZ.

            Ruanda gdyby nie straszliwa najnowsza historia, mogłaby spokojnie uchodzić za brylant Afryki Wschodniej i poniekąd z punktu widzenia krajobrazu, za archetyp Szwajcarii czy Austrii, Czarnego Lądu. Ten górzysty niewielki, ponad 10-krotnie mniejszy od Polski kraj, z racji swojej pokrywa więcej niż tysiąc mniejszych czy większych wzniesień i przecina kilka jezior, ale nazwa poniekąd jest adekwatna, choć samo porównanie do europejskiej mekki turystycznej i bankowej, sformułowano niejako na wyrost. Tylko rzeźba terenu uprawnia do takich uogólnień, poza tym reszta jest afrykańska. Oznacza to dla orientujących się w realiach kontynentu wiele: wszechobecny czerwonawy kurz, którego kolor pochodzi z szylkretowej gleby.
            Państwo położone na styku Konga, Tanzanii, Burundii i Ugandy jest jednym z mniejszym na Czarnym Lądzie, mając 26, 3 tys. km². Pomimo że mniejsza od Polski ponad dziesięciokrotnie Ruanda, ma wiele do zaoferowania.
Moim zasadniczym celem była chęć zobaczenia goryli górskich, jednego z najbardziej rzadkich i zagrożonych gatunków, w swym naturalnym środowisku oraz złożenie hołdu prochom i pamięci Diane Fossey, która tak wiele przysłużyła się ich ochronie…Ta niezwykła kobieta sporą część swego życia spędziła właśnie w Ruandzie i tutaj też została przez kłusowników, zapewne, zamordowana na Boże Narodzenie 1985 r. Hołdem jej pamięci stał się wspaniały film, przy którym płakałem jak bóbr, „Gorilla in the mist”[2] z kreacją Sigourney Weaver w roli głównej. Nie mogłem nie być na jej grobie na stokach wulkanicznej góry, w bazie Karisoke, na wysokości prawie 3000 metrów. Spoczywa tam obok swoich ukochanych goryli, zwłaszcza Digita, zamordowanego przez kłusowników, którego uważała za swojego nieformalnego przyjaciela.
            Same górskie goryle można jeszcze zobaczyć jeszcze w Kongo, ale tam panuje permanentny bałagan i wojna domowa, która ponoć wygasa oraz Ugandzie. Ja wybrałem Ruandę. Tutaj jest mniejszy tłok, a także nieco tańsza baza noclegowa wokół Parku Narodowego Wulkanów, gdzie żyje ze 350 goryli. Ze względu, że te wspaniałe zwierzęta nie tolerują tłumów, maksymalnie w grupie obserwujących ich żywot może znajdować się ośmiu turystów i rangers/strażnik parkowy oraz pilnujący bezpieczeństwa dwaj żołnierze. Zdarzały się niegdyś ataki band z Konga. Agresywne potrafią być też zwierzęta jak np. bawół. Wizyta trwać może maksimum godzinę, czasem godzinę z akademickim kwadransem. Cena jest trochę zaporowa – 500 $ (USD), z czego tylko 25 to bilet wstępu do parku. Na szczęście większość sumy skierowana jest na rozwój lokalnej społeczności, tak że w jej interesie jest chronić te zwierzęta.
            Moja własna godzina była jedną z ważniejszych w mym życiu. Zrobiłem serie wspaniałych zdjęć… Nie zapomnę tych chwil, gdy szef rodziny, tzw. silverback (z racji siwego pasa na grzbiecie), niemal mnie musnął przechodząc bezceremonialnie obok…i gdy baraszkowały czarne jak smoła maleństwa…
            Drugim parkiem z trzech w skali Ruandy, nawiedzonym przez mnie był Nyungwe Forest, przy granicy z Burundi. To jeden z większych obszarów dziewiczej dżungli w Afryce. Istnieje tam szansa spotkania innych niż goryle naczelnych, jak choćby szympansów, gerez czy mniejszych małpek. To niemal mistyczne miejsce, gdy od godziny 6 rano rozpoczynamy wędrówkę po lesie, słońce przebija się przez konary wielkich drzew i dżungla się budzi.
Trzeci z parków Akagera, podobny jest do innych w Ugandzie, Tanzanii czy Kenii, gromadząc klasyczne zwierzęta sawanny, ze słoniami, antylopami i żyrafami w tle. To ładne miejsce, ale już na afrykańską skalę stanowi pewien standard…
            Ruanda posiada namiastkę swojej Riwiery nad jeziorem Kivu, stanowiącym naturalną granicę z Kongiem. Ruandyjskim Cannes lub namiastką San Remo, jest Gisenyi, gdzie naprawdę istnieje piaszczysta plaża a jezioro zachęca do kąpieli. Co do tej, nie podejmujmy pochopnej decyzji! Rejon Kivu, szczególnie od kongijskiej strony ciągle aktywny jest wulkanicznie. Z dna jeziora wydobywają się funerole, niekiedy o trujących właściwościach. Życie biologiczne zbiornika nie należy w efekcie do bogatych. Tam można się kąpać, gdzie czynią to Murzyni… Oni wiedzą lepiej, gdzie można!
            Historycznym oraz intelektualnym centrum kraju jest miasto Butare, blisko burundyjskiej granicy. Posiada swoisty kolonialny urok oraz fascynujące muzeum etnograficzne, jedno z lepszych w całej Afryce. W ramach odejścia od kolonialnej przeszłości, w swoistej „walce o pamięć”, zostało ostatnio przechrzczone na swojsko nam brzmiące Huye…
            Stolicą formalną i rzeczywistą jest Kigali. Rolę tą pełni od uzyskania niepodległości w 1962 roku, z racji bardziej centralnego położenia. Nie ma w nim niczego co rzucałoby na kolana, ale też nie odrzuca, jak wiele innych afrykańskich metropolii brudem, zgiełkiem i wrzaskiem. W Kigali załatwia się ostanie formalności związane z wejściem do parków, podlegających ORTP, czyli Ruandyjskiemu Biuro Parków Narodowych. Po sprawdzeniu lub uiszczeniu opłaty, dostaje się wejściówkę na dany dzień. To tutaj można zobaczyć pierwowzór „Hotelu Ruanda”, znanego z filmu opowiadającego o najnowszej tragicznej historii tego kraju. Hotel faktyczny nazywał się „Mille de Collinne”, czyli „Tysiąc wzgórz”. Będąc w Kigali, nie da się ominąć tematu tragedii z 1994 roku. Wtedy to miała miejsce gigantyczna rzeź dokonana na ludzie Tutsi przez większość wywodzącą się z Hutu wiosną 1994 r. Zginęło wówczas według szacunków ok. 1,2 mln mieszkańców, w dużej mierze przy obojętności świata, skupiającego wówczas uwagę na Zatoce Perskiej. Na północnych obrzeżach miasta powstał wzorowany na izraelskim instytucie Yad Vashem i polskich zbiorach z obozów koncentracyjnych, pomnik-memoriał poświecony bezprzykładnej zbrodni. Ekspozycja osadzona w realiach XX w., wskazuje iż ruandyjski genocide nie był czymś wyjątkowym. Przygotowany pośrednio przez kolonializm belgijski (Belgowie przyszli po Niemcach w 1916 r.), stosujących sprawdzoną historycznie politykę „dziel i rządź”, faworyzujących Tutsi wobec Hutu, wybuchł z podwójną siłą wiosną 1994 r., choć krwawe porachunki zdarzały się już wcześniej. Jak to bywa, najbardziej wstrząsająca jest część poświęcona zamordowanym dzieciom. Do mordu używane były najbardziej prymitywne narzędzia, jak maczety, noże, pilniki, gwoździe, nie mówiąc o nabijaniu na pal, czy sztachety lub rozbijanie główek o kamień czy drzewo…Świat powinien o tym wiedzieć!

Ruanda to nie tylko wspaniała przyroda, fascynujący ludzie – kraj jest bezpieczny, może nawet najbezpieczniejszy w regionie, ale i balast najnowszej historii. Należy podkreślić, że nowe władze, stanowiące syntezę Tutsi i Hutu, starają się prowadzić politykę pojednania, zacierając różnice plemienne. Ręka sprawiedliwości dotknęła głównie organizatorów zbrodni, łagodniej obchodząc się z prostymi wykonawcami. Prowadzona jest polityka jednej Ruandy, a nie diabolicznych rozliczeń i grzebania w przeszłości. Musimy życzyć sukcesu…Oby się Ruandzie powiodło. Zasługuje na to!

Można tam dotrzeć bezpośrednio samolotem KLM, ale lot do Kigali nie należy do tanich (ok. 4500 zł), albo autobusem z Ugandy czy Tanzanii, co jest zdecydowanie tańsze, kosztując około kilkunastu do 20 $. Noclegi są zazwyczaj nieco droższe niż w sąsiedniej Ugandzie, ale też są jakościowo lepsze. Budżetowe opcje są w granicach 10-40 $, choć czasem można i taniej się przespać. Posiłki zamykają się w granicach od 4 do 10 $, choć jak ktoś się nie brzydzi, taniej zje w lokalnych garkuchniach. Transport publiczny jest niezły, tani, ale bywa tłoczno. Co ciekawe kursuje punktualnie. W miastach uzupełnieniem są tanie taksówki motocyklowe, zwane boda-boda. Radzę skorzystać. Przygoda!