Itinerarium

Szlakiem zabytków Wielkich Mogołów w Indiach.Tadż Mahal – cud światowej architektury.
Tadeusz Jędrysiak

Niewiele jest krajów na świecie o podobnym bogactwie kulturowym jak Indie. Jest to konglomerat rozmaitych ludów, kultur, języków i religii. Kraj ten posiada bardzo wiele ciekawych zabytków, każdy z nich opowiada o lokalnej kulturze i historii. W zachodniej części Niziny Hindustańskiej znajdują się najsłynniejsze miasta i budowle wzniesione w czasach Wielkich Mogołów: kompleksy pałacowe w Delhi, Agrze i Fatehpur Sikri; grobowiec Akbara w Sikandrze, ogromny fort w Gwaliorze oraz Tadż Mahal – legendarne mauzoleum uznawane za jeden z siedmiu cudów świata. Przeglądając listę hinduskich zabytków UNESCO, można stwierdzić, że są to obiekty o wyjątkowej atrakcyjności turystycznej. Aż sześć wspaniałych zabytków, które znalazły się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO zostało wybudowanych w czasie panowania dynastii Wielkich Mogołów.

• Mogołowie lub Wielcy Mogołowie byli władcami Indii w okresie od XVI do XIX w. Ich panowanie obejmowało początkowo północ kraju, potem w XVII w. prawie cały Półwysep Indyjski. Przez pierwsze dwa wieki ich panowania państwo przeżywało swój największy rozkwit. Ich scentralizowane rządy i brak poważniejszych zagrożeń zewnętrznych, sprawiały, że państwo rozwijało się pomyślnie. Zwłaszcza dzięki wydajnemu rolnictwu, największej w świecie produkcji tekstyliów i intensywnemu handlowi, głównie z regionem Bliskiego Wschodu i Europą. Na kulturę państwa Wielkich Mogołów wielki wpływ miała kultura perska. Za ich panowania powstało wiele imponujących budowli, głównie sakralnych, o monumentalnej architekturze, łączącej style i ornamentykę budownictwa hinduskiego i muzułmańskiego. Najsłynniejszą z nich jest grobowiec Tadż Mahal w Agrze, zbudowany przez Szahdżahana.

• Wielcy Mogołowie byli muzułmanami, rządzili krajem, gdzie ogromna większość społeczeństwa stanowili wyznawcy hinduizmu posługujący się głównie językiem hindi. Mogołowie mówili po turecku, a językiem dworu – językiem elit był język perski. Przynieśli oni inną kulturę, inną religię, stanowili mniejszość na tak dużym subkontynencie indyjskim, a mimo to utrzymali władzę przez kilkaset lat.

• Państwo Wielkich Mogołów było znacznie większe niż imperium perskie czy tureckie. Miało 3,2 mln km² powierzchni, liczyło 100-150 mln mieszkańców. Z ich potęgą mogli równać się tylko chińscy władcy z dynastii Ming.

Wielcy Mogołowie (1526-1707)

Imie władcy	Okres życia	Okres panowania	Ciekawostki z życia
Babur	? - 1530	1526 - 1530	Nie zostawił po sobie wielkich budowli — władcy tamtej epoki mieszkali w namiotach sułtańskich i przemieszczali się od prowincji do prowincji z całym dworskim taborem. Babur, jak się wydaje, cenił sobie wyżej piękną twarz męską, zwłaszcza że kobieca była ukryta pod czardafem. Był humanistą i układał wiersze po persku, choć jego językiem ojczystym pozostał turecki. Nie unikał alkoholu ani opium.
Humajun	1508 - 1556	1530 - 1556	Historycy twierdzą, że nic nie osiągnął, bo przedkładał towarzystwo mistyków muzułmańskich nad żołnierzy. Zaledwie parę miesięcy po powrocie do Indii, Humajun spadł ze stromych kamiennych schodów swojej biblioteki w Delhi i skręcił kark. Śmierć władcy utrzymywano w tajemnicy przez siedemnaście dni, aż do czasu rozstrzygnięcia sukcesji. Władzę przejął trzynastoletni zaledwie Akbar, którego błyskawicznie przywieziono z Lahore.
Akbar	1542 - 1605	1556 - 1605	Był niski i krępy, niezwykle silny fizycznie, miał brodawkę po lewej stronie nosa, która przynosiła mu szczęście. Nigdy nie nauczył się czytać i pisać, ale potrafił dyktować pisarzom cztery-pięć listów jednocześnie. Wprowadził nowy system komunikacji — dzięki szybkonogim kurierom, którzy mieli dostęp do jego komnat o każdej porze dnia i nocy, otrzymywał na bieżąco ważne informacje. Kurierzy odurzani opium lub haszyszem, z dzwoneczkami na głowie, przebiegali 1500 km w dwa tygodnie.
Dżahangir	1569 - 1627	1605 - 1627	Był otyły, zmysłowy, zepsuty i porywczy, był sadystą — potrafił zabić służącego z byle jakiego powodu. Pił arak, mocny trunek sporządzony z lukrecji, do 20 kubków alkoholu dziennie, dwa razy dziennie zażywał opium. Był przez całe życie alkoholikiem i narkomanem, dwaj młodsi jego bracia zapili się na śmierć. Otaczał się artystami, którzy strzegli go od nudy, zwłaszcza cenił sobie malarstwo. Za jego czasów powstały najznakomitsze mogolskie miniatury.
Szahdżahan	1529 - 1666	1628 - 1658	W dzieciństwie nie był przeznaczony do tronu, miał bowiem dwóch starszych braci: Chusru i Parweza. Najstarszy został przez ojca oślepiony i wtrącony do lochu za spisek, młodszy — pił na umór i wpadał raz po raz w delirium tremens, aż zapił się na śmierć. Szahdżahan gustował w perfumach i był pedantem na punkcie czystości, tak uprzejmy, że nawet do najniższego sługi nigdy nie zwracał się na ty.
Aurangzeb	1618 - 1707	1658 - 1707	Miał trzynaście lat kiedy zmarła Mumtaz i natychmiast został odesłany do obozów wojskowych. Samozwańczym cesarzem ogłosił się mając 41 lat, rządził, podobnie jak Akbar, przez 49 lat, a zmarł dożywszy 89 lat!. Był sztywnym formalistą, codziennie przepisywał fragment Koranu i z czasem potrafił recytować go na pamięć. Wstrętny bigot, codziennie rano robił na szydełku czapeczkę i kazał sprzedawać ją na targu za marny pieniądz.

 

Delhi – Mauzoleum Humajuna. Grobowiec-mauzoleum Humajuna wzniesiony został w 1565 r. przez jego żonę, którą później również tam pochowano. Jest to pierwsza wielka mogolska budowla w Indiach, stylem przypominająca podobne perskie, lecz z cechami indyjskimi. Grobowiec wzniesiono na tarasie ozdobionym łukami z czerwonego piaskowca w środku dużego ogrodu otoczonego murem. Grobowiec ten ma istotne znaczenie kulturowe, gdyż stanowi pierwszy na subkontynencie indyjskim przykład grobu-ogrodu. Zainspirował on liczne nowatorskie rozwiązania architektoniczne. Grobowiec był wzorem przy budowie mauzoleum Tadż Mahal w Agrze.

 

Delhi – Czerwony Fort. Jest to ogromna budowla z czerwonego piaskowca zbudowana w XVII w., mierzy w obwodzie 2 km, a jej wysokość waha się między 16 m od strony rzeki do 33 m od strony miasta. Jest to dzieło Szahdżahana, pochodzi z czasów apogeum mogolskiej władzy. Kiedy cesarz na grzbiecie słonia wjeżdżał na ulice Starego Delhi, był to najwspanialszy pokaz mogolskiego przepychu i siły.

• Pawi Tron. Najcenniejszą rzeczą w całym kraju rządzonym przez Wielkich Mogołów był Pawi Tron. Został on wykonany na zlecenie Szahdżahana w latach 1628-1635. Był wykonany ze szczerego złota. Dolna część baldachimu tronu była wysadzana diamentami i perłami, na szczycie zaś stał paw z rozpostartym ogonem dekorowanym szafirami i innymi drogocennymi kamieniami. W jednym z oczu pawia był osadzony wielki diament Koh-i-Noor. Tron znajdował się najpierw w Agrze, a następnie został wywieziony przez Aurangzeba do Delhi. Zwiedzając Czerwony Fort w dzisiejszej stolicy Delhi dochodzimy do sali audiencyjnej, w której znajdował się ten najcenniejszy klejnot świata i na którym zasiadali Wielcy Mogołowie. W 1739 r. Pawi Tron został zagrabiony przez władcę perskiego Szacha Nadira i wywieziony do Persji jako łup wojenny. Pawi Tron służył później jako symbol perskiej potęgi, znajdując miejsce wśród najsłynniejszych klejnotów świata.

• Koh-i-Noor – najsłynniejszy diament świata. Koh-i-Noor w języku perskim oznacza – Góra światła. Nie jest on największym diamentem, lecz z racji swej niezwykłej historii jest uznawany za najsłynniejszy kamień szlachetny świata. Waży 105 karatów (21,6 g). W postaci nieoszlifowanej ważył 672 karatów (wg innych źródeł 793 karatów). Diament ma niezwykłą, błękitną barwę i równie niezwykłe losy. Obecnie znajduje się Londynie w koronie królowej matki Queen Mum i zdobi przód krzyża nad obręczą tego insygnium. Nie jest dokładnie znane miejsce jego znalezienia ani jego najwcześniejsze dzieje. Pierwsza informacja o diamencie będącym własnością radży Malwy znalazła się w kronikach dopiero w 1304 roku. Później przez 200 lat panowało milczenie, aż pojawił się w skarbcu Babura, założyciela dynastii Wielkich Mogołów w 1526 r. Już wówczas z kamieniem tym wiązało się wiele legend i przesądów. Wielcy Mogołowie wierzyli na przykład, że ten kto posiądzie diament władać będzie całym światem. Dlatego ów wspaniały kamień osadzili w jednym z oczu pawia zdobiące go Pawi Tron. Diament Koh-i-Noor wraz z Pawim Tronem trafił do Persji, stamtąd wywieziono go do Afganistanu, a następnie do Pendżabu. W 1849 r. Brytyjczycy podbili Pendżab i skonfiskowali wszystkie klejnoty ze skarbca. Diament Koh-i-Noor został ofiarowany królowej Wiktorii z okazji 250. rocznicy utworzenia Kompanii Wschodnioindyjskiej. Od tego czasu znajduje się w angielskim skarbcu koronnym. Z Koh-i-Noor związane są różne legendy. Jedna z nich przypisuje diamentowi fatalistyczne właściwości. Według tej legendy Koh-i-Noor ma przynosić nieszczęście każdemu mężczyźnie, który ośmieli się go nosić.

• Delhi – Wielki Meczet – Jama Masjid (Meczet Piątkowy) – został wybudowany przez Szahdżahana. Budowę rozpoczęto w 1644 r., a w 1658 r. prace nad największym meczetem w całych Indiach zostały zakończone. Meczet ma trzy wielkie bramy, cztery narożne wieże i dwa 40-metrowej wysokości minarety, zbudowane z czerwonego piaskowca i białego marmuru w formie na przemian ułożonych barwnych, pionowych pasów. Szerokie schody wiodą do imponujących bram. Dziedziniec meczetu mieści 25 000 osób.

Sikandra
Sikandra jest położona ok. 4 km od Agry. Tu znajduje się jeden z najokazalszych grobowców wybudowanych na początku XVI w. – mauzoleum cesarza Akbara. Budowę mauzoleum rozpoczął sam Akbar, a zakończył ją Dżahangir – jego syn i nastepca. Najpiękniejszą częścią kompleksu jest brama południowa wybudowana z czerwonego piaskowca i inkrustowana abstrakcyjnymi wzorami z marmuru. Przy każdym jej rogu wznosi się minaret o trzech kondygnacjach. Wewnątrz kompleksu mauzoleum otacza piękny ogród z pasącymi się sarnami, który ma symbolizować raj. W 1681 r. grobowiec został złupiony podczas rebelii dżatów – hinduskich powstańców przeciw władzy Wielkich Mogołów. Szczątki cesarza Akbara zostały wówczas wywleczone z grobowca i zbezczeszczone.

Agra jest jedną z największych atrakcji turystycznych i obowiązkowym punktem podróży po Indiach. W mieście znajdują się aż dwa obiekty z Listy Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNSECO: Czerwony Fort i Tadż Mahal.

Agra – trochę historii Agra znajduje się w stanie Uttar Pradesh. Miasto jest położone na południowym brzegu rzeki Jamuny, w miejscu przecięcia się historycznych szlaków handlowych. Nazwa Agra wywodzi się z sanskrytu i znaczy pierwotny. Uważa się, że Agra została założona na miejscu starożytnego hinduskiego królestwa. W 1022 r. została zniszczona przez afgańskiego króla. W 1501 r. Sikandar Lodi ustanowił stolice swojego państwa nad brzegu rzeki Jamuny. Babur pokonał ostatniego sułtana Lodi w 1526 r. Syn Babura, Akbar, uczynił Agrę stolicą mogolskiego imperium w 1566 r. Okres największej świetności miasta trwał od połowy XVI do połowy XVII w. Na początku XVII w. liczbę mieszkańców Agry szacowano na 750 tysięcy. Agra była w tym czasie jedną z największych i najwspanialszych metropolii ówczesnego świata. W okresie tym panowało tu trzech Wielkich Mogołów Akbar, Dżahangir i Szahdżahan. Każdy następca tronu próbował wystawić budowlę przyćmiewającą wszystkie poprzednie. Dzięki nim wzniesiono tu najwspanialsze zabytki fort, Tadż Mahal i grobowce. Agra była ośrodkiem znakomitego rzemiosła, literatury, malarstwa i filozofii. Do Agry ciągnęli europejscy podróżnicy, bowiem tu właśnie można było ujrzeć największe bogactwa, najpiękniejsze kobiety i najpotężniejszych władców. W 1638 r. Szahdzahan rozpoczął budowę nowego miasta – Delhi, do którego 10 lat później jego syn Aurangzeb przeniósł stolicę. Miasto zostało poważnie zniszczone w 1761 r. przez zbuntowanych Dźatów. Zrujnowali oni w Agrze wiele budowli i ograbili Tadż Mahal. W 1770 r. miasto zajęli Marathowie, a w 1803 r. władzę przejęli Brytyjczycy. Agra – współczesność Obecnie Agra liczy około 1,3 mln mieszkańców. W mieście rozwinięty jest przemysł obuwniczy i włókienniczy oraz rzemiosło. Szeroko są znane wyroby tradycyjnego rzemiosła: biżuteria, brokaty i różne pamiątki. W mieście funkcjonuje uniwersytet założony w 1927 r. A poza tym samo miasto jest duże, średnio przyjemne, brudne, wiecznie spowite smogiem i słynące z niezliczonych sposobów na oszukanie turystów. Często się mówi, że najpiękniejszy zabytek świata jest umiejscowiony w najbrudniejszym mieście Indii.

 

Agra – Czerwony Fort. Czerwony Fort stanowi cenny zabytek XVII-wiecznej sztuki Wielkich Mogołów. Jest to potężna twierdza wybudowana z czerwonego piaskowca. W obrębie 2,5-kilometrowych murów obronnych znajduje się miasto cesarskie – siedziba Wielkich Mogołów. Na terenie fortu znajduje się wspaniała cytadela z licznymi bajkowymi marmurowymi pałacami ozdobionymi wnękami oraz tarasowymi pawilonami, salami audiencyjnymi oraz dwoma pięknymi meczetami.

 

Agra – Tadż Mahal – najbardziej monumentalny i najbardziej romantyczny grobowiec świata, uznawany za świętość narodową, narodowe dziedzictwo i najpiękniejszy zabytek sztuki muzułmańskiej w Indiach. Często jest nazywany klejnotem sztuki muzułmańskiej. Jest jednym z najbardziej popularnych i podziwianych arcydzieł światowego dziedzictwa kulturowego.

W dniu 7 lipca 2007 r. w Lizbonie ogłoszono listę siedmiu nowych cudów świata. Finałowe głosowanie, które odbywało się poprzez Internet oraz telefon trwało od 1 stycznia 2006 do 6 lipca 2007 r. Oddano w tym okresie ponad 90 mln głosów. Na liście nowych cudów świata znalazły się Wielki Mur Chiński (Chiny), Petra (Jordania), Pomnik Chrystusa Zbawiciela w Rio de Janeiro (Brazylia), Machu Picchu (Peru), Chichén Itzá (Yucatán, Meksyk), Koloseum (Rzym, Włochy) oraz Tadż Mahal w Agrze.

Rzeka Jamuna – w hinduizmie uważana jest za jedną ze świętych rzek. Źródła swoje ma w Himalajach, jest głównym dopływem Gangesu. Długość jej 1370 km, przepływa przez Delhi, Agrę i Allahabad.

 

Mumtaz Mahal – „Ozdoba Pałacu” Jej prawdziwe imię brzmiało Arjumand Banu Begam Była piękną, inteligentną i dobrze urodzoną wnuczką możnowładcy indyjskiego pochodzenia perskiego Mirzy Ghiasa Bega, teścia i pierwszego ministra cesarza Dżahangira. W dniu 30 kwietnia 1612 r., poślubiła Szahdźahana (znanego w dzieciństwie jako książę Churram). Dzień zaślubin został wybrany przez doświadczonych astrologów. Był to dzień, w którym nie groziło nic złego i miała panować doskonała szczęśliwość. Kiedy poślubiła księcia miała 19 lat. On był dwudziestoletnim młodzieńcem mającym już dwa małżeństwa za sobą. Muzułmańskie prawo pozwala mężczyźnie na posiadanie czterech żon. Wkrótce po ślubie imię nowej żony zmieniono na Mumtaz Mahal („OzdobaPałacu”). Przez 19 lat Mumtaz Mahal była żoną cesarza, jego nieodłączną towarzyszką życia i brała razem z nim udział nawet w wyprawach wojennych. Cesarzowa Mumtaz Mahal zmarła przy porodzie czternastego dziecka, 7 czerwca 1631 r., setki kilometrów na południe od stolicy cesarstwa Agry, w mieście Barhanpur w Dekanie. Według kronikarzy królewskich Mumtaz Mahal przeczuwając swoją śmierć, podobno zwróciła się do swego męża Szahdżahana z dwiema prośbami, które cesarz obiecał spełnić. Najpierw błagała go o to, aby nie miał dzieci z inną żoną, w obawie, że między synami z różnych matek dojdzie do walki o tron. Drugim jej życzeniem jakoby była prośba żeby zbudował dla niej mauzoleum, które swą pięknością przewyższy wszystkie grobowce świata. Z jej 14 dzieci przeżyło do wieku dorosłego siedmioro, a jednym z nich był następca tronu Aurangzeb.

 

Kompleks Tadż Mahal zbudowany jest na planie prostokąta o bokach 580 m na 305 m, na południowym brzegu rzeki Jamuny. Idealnie symetryczne jest całe założenie kompleksu budynków i ogrodu. Dłuższy bok przebiega wzdłuż osi północ-południe. Kompleks otoczony jest murem z czerwonego piaskowca, w którego narożnikach wybudowano ośmiokątne wieże. Środkową część placu zajmuje kwadratowy basen, po którego bokach znajdują się dwa pasy przestrzeni. Na pasie północnym mieści się mauzoleum Tadż Mahal z centralnie ustawionym cokołem, a na wschodnim jego krańcu znajduje się meczet, który tworzy część muru zewnętrznego, a jego fasada zwrócona jest ku wschodowi. Po zachodniej stronie kompleksu zbudowano lustrzaną kopię meczetu – budynek nazwano jawab (dom gościnny dla pielgrzymów). Na południowym krańcu znajduje się olbrzymia brama wejściowa prowadząca do całego założenia architektonicznego.

 

Olbrzymia brama wejściowa do całego kompleksu Tadż Mahal symbolizuje wrota do Raju. Potężny portal wykonany jest z czerwonego piaskowca i marmuru, ozdobiony jest eleganckimi arabeskami. Na górze bramy w dwóch rzędach uszeregowane są obok siebie 22 kopuły. Odpowiadają one liczbie lat, które poświęcono na wzniesienie tego mistrzowskiego dzieła sztuki indoislamskiej

 

Boski raj na ziemi. Poniżej głównej bramy wejściowej na terenie kompleksu znajduje się kanał, który prowadzi do centralnego portalu mauzoleum. Cały zarys mauzoleum odbija się w lustrze wody. Ogród z cyprysami i stawami (o powierzchni 18 ha) jest wizją boskiego raju na ziemi. W połowie drogi między główną brama i mauzoleum krzyżują się ozdobne kanały, dzieląc ogród na cztery części w sposób klasyczny i typowy dla perskiej architektury ogrodowej. Dzięki takim założeniom Tadż Mahal nabiera efektownej głębi przestrzennej i w zależności od pory dnia wygląda nieco inaczej. Najkorzystniejsze światło podkreślające proporcje poszczególnych budynków oraz zdobienia na ścianach pada po południu i podczas pełni księżyca. Podstawowe wymiary Tadż Mahal: - wymiary platformy 104x104 m; - wysokość platformy 7,5 m; - wymiary grobowca 62x62 m i 36 m wysokości. Centralną część mauzoleum tworzą cztery małe kopuły, otaczające wielką środkową kopułę w kształcie cebuli. Zewnętrzna środkowa kopuła w najwyższym punkcie mierzy od podstawy 62 m. Wewnętrzna średnica kopuły wynosi 19 m, wysokość wewnętrznego pomieszczenia – 27 m, a wysokość minaretów - 52 m.

 

Groby Mumtaz Mahal i Szahdżahana znajdują się w dolnej krypcie. W górnej krypcie stoją jedynie cenotafy, czyli imitacje grobów. Jest to praktyka przyjęta w tego typu mauzoleach. Światło dzienne wpada tutaj przez kraty subtelnie wykute w marmurze. Pierwotnie oba grobowce rozdzielała złota balustrada, inkrustowana szafirami i diamentami, jednakże syn cesarza Aurangzeb, potrzebując funduszy na walki z rebeliantami w Mongolii przetopił ją i sam zastąpił balustradą bogato rzeźbioną w marmurze. Także wnętrze krypty było zdobione z przepychem, inkrustowane szmaragdami. Niestety uległo zniszczeniu w czasie kolonizacji angielskiej. Na zdjęciu obok widoczna jest górna część krypty. W jej centralnej części stoi cenotaf Mumtaz Mahal. Cenotaf Szahdżahana (ten większy), został dostawiony później, bardziej z boku. Jest on jedynym niesymetrycznym elementem w całym kompleksie Tadż Mahal.

 

Na wysokiej platformie na rogach wybudowano 4 trzypiętrowe minarety z białego marmuru. Na ich szczycie wznoszą się otwarte pawilony, co całemu obiektowi nadaje niezwykłej lekkości. Minarety są nieco odchylone od pionu w kierunku na zewnątrz, co spełnia dwie funkcje. Stanowi pewne zabezpieczenie budowli na wypadek wstrząsu sejsmicznego (minarety zawaliłyby się na zewnątrz nie niszcząc grobowca) oraz tworzy ciekawe złudzenie perspektywiczne, przez które budowla wydaje się wyższa i bardziej strzelista (linia minaretów rozchodzi się, podczas gdy skrót perspektywiczny pozornie je do siebie zbliża wraz z wysokością).

Ciekawostki turystyczne i kulturowe

• Tadż Mahal – obiekt do dziś nie mający sobie równych, nazywany bywa przez niektórych świątynią miłości. Ten pałac-grobowiec jest uznawany za najwspanialsze dzieło sztuki stworzone pod wpływem miłości do kobiety. Architekturę obiektu powiązano z mistyką i religią, tworząc odzwierciedlenie boskiego Raju na Ziemi. W Indiach Tadż Mahal jest uznane za świętość narodową, narodowe dzieło sztuki.

• Szahdżahan – imię cesarza w języku perskim znaczy „pan świata”.

• Budowa Tadż Mahal trwała 22 lata, od 1632 do 1654 r.

• Przy budowie grobowca pracowało ponad 20 tysięcy ludzi z całych Indii, a właściwie z całego świata, w tym Europejczycy: Francuzi, Włosi, Brytyjczycy i Hiszpanie, nazwisko twórcy projektu nie jest znane.

• Wenecjanin Geronimo Veroneo oraz Francuz Austin de Bordeaux byli współautorami srebrnych drzwi wejściowych i złotych płyt na sarkofagach. Ozdoby te zrabowano w XVIII w.

• Do wykonania w Tadż Mahal misternej inkrustacji ze szlachetnych kamieni sprowadzono turkusy z Tybetu, lapis-lazuli z Sri Lanki, jaspisy znad Zatoki Kambajskiej, malachity z Rosji, krwawniki z Bagdadu i chryzolity znad Nilu, a oprócz tego agaty, chalcedon, sardoniks i kwarc, ametysty, jadeity i czarny marmur.

• Marmur o niespotykanych odcieniach bieli sprowadzano z odległego o ponad 300 km kamieniołomu w Makaranie znajdującego się w stanie Radżastan. Do transportowania marmuru używano ponad 1000 słoni. Natomiast czerwony piaskowiec pochodził z okolicznych kamieniołomów w Sikri.

• Wszystkie intarsje, na które zużyto ok. 60 rodzajów kamieni półszlachetnych i szlachetnych, położono tak precyzyjnie, że gołym okiem nie widać żadnej szczeliny.

• Oprócz inskrypcji koranicznych, roślinnych reliefów, latorośli i barwnie intarsjowanych szlaków ozdobnych z zawijasami, rzemieślnicy wykonali z diamentów i kamieni szlachetnych najróżniejsze motywy roślinne na murach.

• Marmurowe koronki – cud indyjskiego rzemiosła. Otwory okienne wypełnione są delikatną siatką z białego marmuru wyrzeźbioną z jednej płyty o wymiarach od kilku do kilkunastu metrów a grubości od 5 do 10 centymetrów.

• Do podniesienia ciężkich brył marmuru na wysokość 75 metrów zbudowano rampę o długości 4 km (podobnie jak przy budowie piramid w Egipcie).

• Koszt budowy Tadż Mahal oszacowano na sumę równą 466 kg złota.

• W XIX w. brytyjscy urzędnicy mieli w zwyczaju wpadać do mauzoleum na pikniki i … odłupywać ze ścian drogocenne kamienie.

• W końcu XIX w. budowla była mocno zaniedbana i wręcz chyliła się ku ruinie.

Lord William Bentick, generalny gubernator Bengalu, wysunął propozycję rozebrania tego wyjątkowego monumentu w celu pozyskania świetnej jakości marmuru. Miał go przesłać statkiem do Londynu i tam sprzedać. Zamiar ten nie doszedł do skutku tylko dlatego, że marmur zerwany z Czerwonego Fortu nie znalazł nabywców.

• W 1900 r. kolejny wicekról Indii, lord George Curzon, nakazał odrestaurować podupadłe mauzoleum wraz z przylegającymi do niego terenami.

• W 1983 r. Tadż Mahal został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO.

• Współcześnie biały marmur Tadż Mahal zaczyna niebezpiecznie żółknąć pod wpływem zanieczyszczonego powietrza. Naukowcy podobno opracowali specjalny skład glinki, którą mają okładać mury. Ma ona działać jak maseczka na twarz, po jej usunięciu marmur ma odzyskać barwę i blask.

• Agra była kiedyś najbardziej zanieczyszczonym miastem w Indiach. Pod bramę najsłynniejszego i najpiękniejszego zabytku – Tadż Mahal podjeżdżały autokary turystyczne powodując duże zanieczyszczenie spalinami. Obecnie, kiedy obiekt znalazł się na Liście zabytków UNESCO, w odległości 2 km od niego wybudowano duży parking dla autokarów. Turystów dowozi się z parkingu elektrycznymi busikami lub dorożkami konnymi. Wyznaczono specjalną strefę ochronną wokół Tadż Mahal, do której nie można wjeżdżać samochodami.
  Z miasta usunięto zakłady przemysłowe, które powodowały duże zanieczyszczenie środowiska (głównie zakłady garbarskie).

• Zadziwiające energie. Mauzoleum Tadż Mahal na przedmieściach Agry położone jest w jednym z najsilniejszych miejsc mocy w Indiach. Z przeprowadzonych przez polskiego geomantę Leszka Matelę analiz pól energetycznych wynika, że pierwotnie Tadż Mahal został zaprojektowany jako rodzaj wielkiego energetyzatora, którego działanie można by porównać do Wielkiej Piramidy w Gizie. Aby mauzoleum-energetyzator w pełni mogło działać
  w oparciu o rezonans kształtu, zaplanowano budowę jego symetrycznego odbicia po drugiej stronie rzeki Jamuny. Tam miał powstać zbudowany z czarnego marmuru grobowiec cesarza Szahdżahana.

Na zakończenie warto podkreślić, że żadne zdjęcie nie odda wrażenia, które towarzyszy człowiekowi gdy ogląda ten cenny skarb jakim jest Tadż Mahal.

Informacje praktyczne Agra położona jest 200 km od Delhi i ma bardzo dobre połączenia autobusowe oraz kolejowe ze stolicą. Podróż trwa około 3 godzin, więc teoretycznie możliwe jest odwiedzenie Agry w czasie jednodniowej wycieczki z Delhi. Klimat. Najlepsza pora roku na zwiedzanie Agry to zima, od października do marca. W lato maksymalna temperatura dochodzi do 450C, zimą 320C. Opady: 66 cm (od czerwca do września). Zdrowie. Obecnie, formalnie nie są wymagane żadne działania ochronne, ale wieloletnie doświadczenia nakazują wykonanie szczepień przeciw: cholerze, tężcowi oraz żółtaczce. Ponadto należy zgodnie z zaleceniami, brać środki zapobiegające malarii.

 
Warto przeczytać:
Hansen W., Pawi tron. Dramat Indii Wielkich Mogołów, PIW, Warszawa 1980.
Strona internetowa: http://www.indiaguide.pl/mieszkancy/akbar.html