Recenzje

Paulina Ratkowska

Przechadzki po mieście
Jacek Y. Łuczak: „Spacerownik poznański”

          W ostatnich tygodniach nakładem Gazety Wyborczej pojawił się Spacerownik poznański, autorstwa Jacka Y. Łuczaka, niezależnego dziennikarza i kabarecisty. To w Poznaniu - bo jednocześnie w innych miastach z inicjatywy tejże gazety pojawiły się spacerowniki wrocławskie, łódzkie, warszawskie, krakowskie i inne. Wszystkie one są ciekawymi przewodnikami po miastach, utrzymanymi w konwencji przechadzek tematycznych, a każda z dziesięciu zawartych w nich tras poświęcona jest konkretnemu zagadnieniu.
          I tak w Poznaniu można wybrać na się na przechadzkę trasą zatytułowaną „Tu mieszkał Mieszko”, czyli poświęconą pierwszym Piastom; „Uliczkami Starego Miasta”, czyli trasą wokół Starego Rynku; „Korytarzami zamku cesarskiego”, czyli trasą tylko i wyłącznie po Zamku; „Śladami słynnych poznaniaków” wiodącą przez miejsca – symbole, na kanwie których pokazane zostają fragmenty biografii, m.in. Józefa Strusia, Karola Marcinkowskiego czy Feliksa Nowowiejskiego; „Poznań – i gro muzyka”, prezentującą miejsca i osoby związane z muzyką, od Chopina po Acid Drinkers; „Festung Posen – twierdza Poznań”, prowadzącą przez niegdysiejsze obiekty ufortyfikowane ze szczególnym uwzględnieniem zachowanych XIX fortów pruskich. „Poznań na deskach”, to trasa przez miejsca teatralne z uwzględnieniem niezwykłych osobistości teatralnych miasta; „Śladami powstania Wielkopolskiego” prowadzi przez miejsca związane ze zrywem zbrojnym, który przyniósł Wielkopolsce wolność. Propozycja trasy „Poznańskie pomniki” obejmuje z kolei większość pomników śródmieścia, z tymi najświeższymi, jak pomnik Hipolita Cegielskiego czy ławeczka Heliodora Święcickiego włącznie; wreszcie trasa zatytułowana „Marsz do zieleni, czyli spacer po parkach” wiedzie przez rozliczne poznańskie lasy, parki, ogrody i zielone skwery, położone w centrum i na obrzeżach miasta.
          Książka ma ponad 220 stron. Jest lekka i dość poręczna, choć do najmniejszych nie należy. Każdy rozdział – spacer rozpoczyna się od mapki, na której zaznaczone są kolejne punkty trasy, a pod nią legenda z jednozdaniowym określeniem danego miejsca. Każda strona została podzielona na trzy szpalty – czyżby po to, aby przypomnieć, że przewodnik został wydany nakładem największego ogólnopolskiego dziennika? – a kolejne punkty z trasy zaznaczone większą czcionką, tak, aby szybko odnaleźć poszukiwany passus. Gdy omawiane są obiekty do zwiedzania także wewnątrz, na końcu ich opisu znajdziemy stopkę – także wyróżniającą się optycznie – z podstawowymi informacjami na temat godzin wstępu i cen biletów. Pomiędzy fragmentami tekstu znajdziemy także wyróżniające się graficznie „boxy” z ciekawostkami. Jako że przewodnik został napisany w formie gotowych tras, pomiędzy opisami poszczególnych obiektów znajdziemy informacje dotyczące tego, gdzie w tym momencie należy się udać. Niektóre z tych „kierunkowskazów” są bardzo dokładne, jak np. „skręcamy w lewo i dalej prosto aż do..”, inne bardziej lakoniczne jak „wracamy na plac przed katedrą”.
          To co stanowi olbrzymi walor tej publikacji to bardzo duża ilość kolorowych, aktualnych fotografii¹, pokazujących nie tylko obiekty z zewnątrz w ich ogólnej bryle, ale także niektóre z ich detali, a także wnętrza. Znajdziemy również liczne fotografie przedstawiające znanych poznaniaków oraz aktualne eventy, jak np. obchody 90-lecia wybuchu powstania wielkopolskiego czy ubiegłorocznych premier teatralnych. Zamieszczone w Spacerowniku… zdjęcia robiono we wszystkich czterech porach roku, za dnia jak i w nocy. Część z nich ma charakter wręcz artystyczny, sporadycznie tylko pojawiają się mało wyrafinowane panoramy czy zdjęcia w niskiej rozdzielczości.
          Co do treści, trzeba przyznać, że niestety zdarzają się błędy. Część z nich to drobne lapsusy, niedopowiedzenia czy skróty myślowe, np. w przypadku kaplic katedralnych autor pisze „(…) zachowały się nietknięte działaniami z czasów II wojny światowej (…)” by dwa zdania dalej napisać „w latach 90. XX wieku (…) pojawiała się w kaplicy olbrzymia płyta epitafijna” (str. 16). Jako przejęzyczenie można potraktować także rozmnożenie krypty katedralnej do trzech. W pierwszej z nich wg autora znajdujemy „fragmenty z czasów pierwszych Piastów – części murów i kolumn katedry przedromańskiej i romańskiej. Są tu także grobowce (!) pierwszych władców Polski (…)” (str. 13), w drugiej ma się znajdować „fragment olbrzymiej misy pochodzącej z X wieku, służącej niegdyś jako chrzcielnica” (str. 15), a w trzeciej z kolei zlokalizowane są pochówki poznańskich biskupów. Na stronie 14-tej możemy przeczytać, że Przemysł I „oficjalnie lokował [Poznań] jako stolicę państwa na prawie magdeburskim”. Pytanie, o które państwo chodzi, wydaje się tutaj zasadne. Wszak nieuprzedzony czytelnik nie musi wiedzieć, ze chodziło o dzielnicowe państewko Przemysła I, obejmujące naówczas (w roku 1253) zaledwie część dzisiejszej Wielkopolski.
          Kilkakrotnie też autor popełnia błąd nieścisłości, np. w legendzie do mapki pierwszego spaceru pisze „Psałteria – to tu psałterze śpiewali psalmy, rano i przez całą noc”, zaś na str. 11, gdzie opisuje budynek możemy przeczytać że „ich [psałterzystów] zadaniem było codziennie odśpiewanie mszy porannej przy ołtarzu św. Krzyża w katedrze. Natomiast nocą, od wieczornej mszy aż do rana, dwóch psałterzystów – zmieniając się co godzinę – śpiewało psalmy”. I choć autor nie pisze tego wprost, to jednak chórzyści śpiewali w katedrze, a psałteria służyła jako budynek mieszkalny. Podobnie sprawa ma się z biskupem Jordanem, który na stronie 13 „przybył do Poznania wraz z księżniczką Dąbrówką z Czech”, a już na stronie 18 czytamy, że „wśród naukowców nie ma zgody nie tylko co do tego, kiedy biskup Jordan przyjechał, ale także, kim w ogóle był i skąd pochodził”.
          Do poważniejszych błędów merytorycznych należy zaliczyć błędny okres przebudowy poznańskiego kościoła katedralnego do jego formy gotyckiej, w Spacerowniku… zaczęto przebudowywać ją na przełomie XIV i XV, podczas gdy de facto – już w połowie XIII wieku. Autor rozmnożył poznańskie groby królewskie. Na stronie 13-tej czytamy, że w podziemiach katedry obok grobów, które uznaje się za groby Mieszka I i Bolesława Chrobrego „znajdują się pozostałości innych grobowców. Wiemy, że zostali w nich pochowani inni ważni piastowscy władcy, począwszy od Mieszka II po Przemysła II”. W rzeczy samej jest to dość zaskakujące stwierdzenie, jak na obecny stan wiedzy poznańskich archeologów, nie pozwalający dokładnie ustalić miejsca grobu wszystkich pozostałych pochowanych w poznańskiej katedrze Piastów. Wiadomo jedynie, że Przemysł II najprawdopodobniej został pochowany w kapicy św. Stanisława Biskupa i Męczennika. Sam autor zresztą pisze o tym na stronie 16-tej.
          Raczej jako prowokację dziennikarską należy z kolei potraktować pierwsze zdanie pierwszego rozdziału. "Nie ma wątpliwości, że Polska narodziła sie w Poznaniu". No cóż… problem polega na tym, że te wątpliwości są, historycy sprzeczają się o to od lat. I choć mamy silne argumenty przemawiające za tym, że Poznań był przynajmniej równy co do znaczenia Gnieznu np. w okresie ok. 960-1000, to raczej niewiele wiadomo, jak sytuacja w tej kwestii wyglądała przedtem (raczej nie) czy potem (trudno powiedzieć). Tego typu bezkrytyczne opinie w obliczu poważnego sporu mogą Poznaniowi raczej zaszkodzić, lepiej pisać więc o współstołecznym ośrodku i podawać argumenty za znaczeniem Poznania, a dokładne badania sprawy zostawić archeologom i historykom. Sam autor, zaczynając rozdział tak mocnymi stwierdzeniami, jakby się nich potem wycofywał: oto już na 9 stronie czytamy: „ wiele wskazuje na to – i potwierdza to część naukowców - że Poznań był pierwszą stolicą Polski”. Więc już tylko „wiele na to wskazuje” a nie „nie ma wątpliwości”…
          Na tym tle nieaktualności związane z cenami wstępów do obiektów wydają się już drobnostką. Naturalnie ceny biletów mają to do siebie, że się zmieniają i można założyć za 2-3 lata część z nich będzie już nieaktualna, jednak jeśli autor zdążył dopisać fragment poświęcony ławeczce Heliodora Święcickiego (odsłoniętej 8 maja 2010) i umieścić jej zdjęcie na stronach 199 i 200, to dziwi fakt, że nie odnotował wcześniejszej zmiany cen biletów do krypty katedralnej!
          Specjalnie skupiam się tu na nieścisłościach i błędach jedynie z pierwszej trasy, choć niestety w każdym kolejnym rozdziale też ich nie brakuje (na przykład „cesarz” Fryderyk Wilhelm III ze strony 121 był w istocie „tylko” królem Prus). Autor, mimo iż podaje dość obszerną bibliografię, niestety często zmienia zdanie co do zbyt wielu faktów, przeinacza, podaje informacje nie potwierdzone, a niektóre historie „podkolorowuje”. Przewodnik, jako jeden z niewielu czyta się naprawdę dobrze, niestety trzeba ostrożnie podchodzić do zbyt chyba licznych zawartych w nim informacji.