Recenzje

Paulina Ratkowska

Śladami literatów
Literacki atlas Polski
PolskaTurystyczna.pl

          Jedno z nielicznych tego typu wydawnictw na rynku – Literacki Atlas Polski, który ukazał się nakładem PolskiTurystycznej.pl to ciekawa, choć nie pozbawiona uchybień publikacja, która zagościła na księgarskich pólkach w 2007 roku. Jako że autorzy już we wstępie zaznaczyli, że zapraszają czytelników do współpracy przy kolejnych wydaniach publikacji, należy spodziewać się, że będą oni także konsekwentnie eliminowali poszczególne usterki. Książka powstała w ramach programu Instytutu Książki realizowany przez Fundację Centrum Edukacji Obywatelskiej w ramach programu operacyjnego „Promocja czytelnictwa” ogłoszonego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Sama fundacja z kolei to pozarządowa instytucja oświatowa mająca na celu upowszechnienie wiedzy, umiejętności i postaw obywatelskich, prowadzi szkolenia nauczycieli i uczniów, wydaje podręczniki i poradniki, realizuje ogólnopolskie programy edukacyjne m.in. „Szkoła z klasą”, „KOSS”, „Ślady przeszłości – uczniowie adoptują zabytki” czy wreszcie „Literacki atlas Polski”. 
          Przewodnik jest książką poręczną, której okładka została wyposażona w szerokie klapy z wewnętrznej strony frontu ukrywające mapę polski podzieloną na regiony, na tle których zamieszono reprodukcje zdjęć wybitnych twórców związanych z danym regionem, z drugiej zaś quiz dla uważnie czytających atlas. Na zewnętrznej części tych zakładek znajdziemy z kolei sentencje wybitnych twórców. Atlas został podzielony na 16 rozdziałów, a każdy z nich odpowiada jednemu z 16 województw uporządkowanych alfabetycznie. Co należy podkreślić, wydawca zadbał o to, by nawet te spośród regionów, które w pierwszej kolejności nie budzą zbyt wielu skojarzeń z literaturą, nie odbiegały długością od pozostałych. Każdy z rozdziałów rozpoczyna się jednoakapitową charakterystyką województwa oraz mapką, na której zaznaczono ważniejsze miejscowości. Szkoda, że nie naniesiono na mapkę tych niewielkich, które dalej pojawiają się w opisach. Także same charakterystyki regionów mogły by być obszerniejsze. 
          Dziwi też troszeczkę układ wewnątrz każdego z rozdziałów. Jako pierwszy zazwyczaj pojawia się opis najważniejszego miasta regionu, a następne wg uznania wydawcy, niestety bez wyraźnego klucza czy słowa wyjaśniającego lub komentującego dlaczego w ten, a nie inny sposób przebiega zwiedzanie regionu. Głównemu miastu województwa poświęca się więcej miejsca, znajdziemy nawet krótkie opisy rodem z regularnego przewodnika turystycznego, które, choć króciutkie i nie jeden przewodnik miejski westchnie że niewystarczające, są o tyle ciekawe, że od razu nakierowują na interesujące odbiorcę wątki literackie, choćby poprzez wymienienie postaci twórców, czasami wręcz zaskakująco związanych z danym miastem, jak np. Jan Kochanowski w Poznaniu, czy zamieszczanie legend oraz ciekawostek. 
          Owe ciekawostki, biogramy, legendy, cytaty z pisarzy albo fragmenty prac młodzieży szkolnej – współautorów przewodnika są wyróżnione wizualnie poprzez umieszczenie tekstu w kolorowej ramce. Szkoda tylko, że kolory te pozostają bez jakiejkolwiek legendy i nie do końca wiadomo czy dany kolor jest przypisany cytatom, legendom czy odkryciom młodych autorów, czy użyto go po prostu po to, aby tekst był bardziej widoczny. Na dodatek kolejne odcienie niebieskiego użyte jako wyróżniki rozdziałów niezbyt się od siebie różnią, co przekłada się dalej na zmniejszone wyróżnienie passusów. Ponadto cała treść została wydrukowana niewielką czcionką, co okazuje się być szczególnie dyskomfortowe gdy tekst znajduje się na intensywnym niebieskim czy czerwonawym tle. 
          Każdy z rozdziałów jest bogato ilustrowany. Wśród ilustracji znajdziemy reprinty starych fotografii, zazwyczaj portretów twórców lub obrazów, a także mapki ważniejszych miejscowości, rysunki przedstawiające schematyczną lub uproszczoną formę obiektu oraz fotografie wybranych obiektów – aktualne, w wysokiej rozdzielczości, niejednokrotnie pokazujące je w mało znanym ujęciu, np. częstochowski klasztor na Jasnej Górze czy Halę Stulecia we Wrocławiu. Większość zdjęć jest kolorowa, a czarno-białe reprinty świetnie wyretuszowane. Szkoda tylko, że nie wszystkie fotografie następują w bezpośrednim sąsiedztwie tekstu, któremu odpowiadają. 
          Bardzo dobrym pomysłem było zaangażowanie młodzieży do pracy redakcyjnej. Uczniom i ich nauczycielom z różnych szkół w całym kraju zaproponowano współudział w tworzeniu tego atlasu. Młodzież zbierała informacje związane z historią swojej miejscowości oraz wybitnych osobistości z nią związanych, a efekt ich poszukiwań czasami był zaskakujący. Dzięki takiemu szperaniu w kronikach miejskich, pamiętnikach czy starej korespondencji możemy dowiedzieć się wielu smaczków np. o Witkacym, który mając problemy zdrowotne i finansowe przyjeżdżał w odwiedziny do zaprzyjaźnionego dyrektora Sanatorium Kolejowego, doktora Tadeusza Biruli – Białynieckiego do jego rodzinnej… Chodzieży. Miał tutaj kończyć np. Szewców czy traktat filozoficzny Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie Istnienia. Żeby docenić młodzież fragmenty, które są ich autorstwa zostały wyróżnione kolorowymi ramkami, a sam passus dodatkowo zaczyna się od podkreślenia kto znalazł daną informację, np. „Uczniowie Gimnazjum w Cekowie – Kolonii, szkoły noszącej imię Adama Chodyńskiego, są prawdziwymi specjalistami od jego biografii i twórczości. Warto oddać im głos…”. Dodatkowo, każdy rozdział kończy się podsumowaniem źródeł, gdzie znajdziemy spis „Materiałów przygotowanych przez uczniów”, w którym zostały zebrane wszystkie szkoły z danego regionu, które zaangażowały się w powstawanie książki. Sam koniec książki to – oprócz spisu treści, miejsca na notatki własne oraz indeks miejscowości – także ponowne zestawienie wszystkich szkół, które miały swój udział w powstaniu przewodnika. Wśród tych indeksów brakuje jedynie spisu omawianych artystów.
          Świetnym rozwiązaniem jest zamieszanie na końcu każdego podrozdziału (passusu poświęconego danemu miastu) spisu sympatycznych, a czasami nawet kultowych dla literatury w danym mieście miejsc – księgarń prowadzących aktywną działalność animacyjną, antykwariatów, lokali gastronomiczno-artystycznych, bibliotek i innych instytucji ważnych z punktu widzenia krzewienia wiedzy, a wreszcie ciekawych eventów organizowanych na kanwie literatury. Następnie możemy odnaleźć spis lektur związanych z danym regionem. I choć pewnie można by listę tę wydłużać o większość pozycji danego artysty, to jednak autorzy zachowują umiar polecając tylko te z książek, które faktycznie mają związek z danym regionem. Z kolei na zakończenie całego rozdziału znajdziemy jeszcze spis materiałów źródłowych. 
          Co do treści merytorycznej trudno jest się jednoznacznie ustosunkować. Atlas zawiera całe mnóstwo ciekawostek i trochę mniej powszechnie znanych faktów z życia wybitnych polskich twórców, ale także przypomnienie o tych, którzy niejednokrotnie w swoich czasach byli poczytni i popularni, ale jako że ich dzieła nie popełniły działa rangi „Nocy i dni” czy „Chłopów”, więc też po dziś dzień znani są raczej wąskiej grupie sympatyków, historyków literatury i przewodników miejskich, jak np. Irena Stablewska, szlachcianki, która na ziemi Wielkopolskiej pielęgnowała polskiego i kresowego ducha na początku XX w. Szkoda, że brak – być może na końcu książki? – biogramów poszczególnych artystów w formie przypomnienia osób omawianych na kartach książki. 
          Reasumując, inicjatywa godna pochwały – zarówno w formie pracy twórczej jak jego efektu wizualnego. Pogłębienie niektórych tematów i usunięcie niedociągnięć, głównie natury technicznej, mogą sprawić, że książka stanie się nie tylko niecodziennym przewodnikiem turystycznym dla fanów literatury, ale także mogłaby pełnić funkcję materiału pomocniczego tak dla uczniów jak i dla nauczycieli oraz innych osób chcących pogłębić swoją wiedzę na temat poszczególnych artystów.