Łukasz J. Kędziora
„Oczy szeroko zamknięte”
14. Festiwal MASKI,
Poznań 2-4 grudnia 2010 r.
Kiedy na początku stycznia 1968 roku Gustaw Holoubek na deskach
stołecznego Teatru Narodowego monologiem Konrada z „III części
Dziadów” A. Mickiewicza definiował w najlepszy sposobów
słowo „patriotyzm”, nikt nie przypuszczał do jakich
zdarzeń doprowadzi przedstawienie w reżyserii Kazimierza Dejmka.
Spektakl, który okazał się być zapalnikiem tzw. wydarzeń Marca ’68
– ze względu na wymowę i oddźwięk społeczeństwa – można
by zaliczyć dziś do fali teatru zaangażowanego, ale wówczas chyba
nikomu nie przyszło nawet do głowy żeby tak go nazywać. I słusznie
zresztą, bo intencje twórców, w zasadzie w zerowym stopniu pokrywały
się z konsekwencjami do jakich inscenizacja doprowadziła. Tymczasem
zaledwie kilka lat później, w stolicy Wielkopolski pracę rozpoczął
świadomy swoich celów teatr „moralnego niepokoju” –
Teatr Ósmego Dnia, który w swoim programie z lat 70. głosił,
że „powinien (...) demaskować fałsz, który wszyscy
zgromadziliśmy w sobie, zdzierać maski pozorów, pokazywać nasze
twarze. (...) Dla grupy naszej najważniejsze są sprawy te, które
odczuwają wszyscy powszechnie” i to właśnie jemu powinniśmy
„przypiąć łatkę” społeczno-politycznego performanceu1.
Obecnie o wiele łatwiej już o teatr zaangażowany, albowiem „nie
dybie nad nikim oko cenzora, ani widmo milicyjnej pałki”, ale i
trudniej, albowiem „kogo to teraz interesuje” i „komu
to właściwie potrzebne”. A że potrzebne, i że warto, Poznań
udowadnia podążając ścieżką swoich poprzedników. Dlatego też w dniach 2-5 grudnia 2010 zaprasza po raz 14. na Festiwal Teatralny
MASKI.
Chociaż początkowo impreza miała zgoła odmienne priorytety (na
pierwszy plan bowiem wysunęła się formuła festiwalu), to w sferze
treści i myśli przewodniej „kręgosłup” festiwalu dość
szybko się zarysował. Ojcem festiwalu, obecnego na poznańskiej mapie
kulturalnej od 1997 roku, jest Paweł Szkotak, (aktualnie dyrektor
Festiwalu, Dyrektor Teatru Polskiego w Poznaniu oraz szef Teatru
Biuro Podróży, które jest także oficjalnym organizatorem
imprezy). Pierwsza edycja należała do poznańskiej sceny offowej. Co
więcej, przedstawiciele rodzimej sztuki alternatywnej okazali się na
tyle niegościnni, że w programie festiwalu nie było już miejsca dla
artystów – nie tylko spoza Wielkopolski, ale i nawet spoza
samego miasta. Na deskach teatru zaprezentowali się: Teatr Biuro
Podróży, Teatr Strefa Ciszy, Teatr Porywacze Ciał,
Projekt Autofobia Marcina Libera oraz nieistniejące już
formacje jak m. in. Radykalna Frakcja Medialna Mazut czy Biuro
Poszukiwań Teatralnych.
Okres od 1997 do 2004 r. można śmiało nazwać pierwszą fazą festiwalu,
a za hasło przewodnie tych pierwszych MASEK uznać „premiery”.
To na nie twórcy festiwalu stawiali i ta stosunkowo rzadko – w
porównaniu do innych tego typu przeglądów w Polsce – spotykana
formuła, była wyróżnikiem imprezy i nie przyniosła jej organizatorom
zawodu. Z czasem jednak i ona uległa rozbudowaniu i urozmaiceniu. Na
VIII MASKACH (2004 r.) w Poznaniu zagościły spektakle, które
powstały na granicy teatrów niezależnych i repertuarowych, a wraz z
nimi przyjechali znani i szanowani twórcy, jak: Piotr Cieplak,
Krystian Lupa, Paweł Miśkiewicz. W ten sposób poznański festiwal
otworzył się jeszcze bardziej na współczesny teatr. Rok później
skonfrontowano ze sobą dwie twarze współczesnej dramaturgii. Z jednej
strony stanęli klasycy – Różewicz i Mrożek, a z drugiej –
co prawda mniej znani szerszej publiczności, ale już rozpoznawalni –
tacy autorzy jak Paweł Sala, czy Tomasz Nowakowski. Swego rodzaju
artystyczny dualizm IX edycji unaocznił dwa odmienne genre teatralnej
wrażliwości. Ten dwuletni okres w „dziejach” MASEK można
by potraktować jako swego rodzaju fazę przejściową, preludium do
pełnowymiarowego teatru zaangażowanego. Przegląd co prawda od samego
początku miał offowy charakter – nie tylko bawił, ale i zmuszał
do refleksji – to wydaje się jednak, że lata 2004 i 2005
ostatecznie zamykają ideowe zwrotnice społeczno-politycznych torów
tej teatralnej, twórczej inicjatywy Biura Podróży. „Teatr
i polityka” to hasło, które przywitało publiczność w 2006 roku
(X edycja). Inspiracje sytuacją polityczną, faktem, zdarzeniem lub
dokumentem były punktem wyjścia do zaprezentowanych spektakli. Mur
oddzielający Palestynę od Izraela (The Wall Teatr Al Kasaba, Ramallah/Palestyna), czy zjawisko zony Czarnobylskiej (Chernobyl
TM projekt ukraińsko-białorusko-polski) to zaledwie dwa z wielu
festiwalowych apeli przeciwko etycznej apatii.
Warto nadmienić, że Festiwal Teatralny MASKI jest imprezą
międzynarodową, i to nie tylko na papierze. Na poznańskiej scenie
pojawili goście ze Szwajcarii, Rosji, Włoch, Indii czy nawet Japonii.
Również obecna odsłona ma w swoim programie występy zagranicznych
artystów.
Tegoroczną edycję zainaugurują sami pomysłodawcy festiwalu: Teatr
Biuro Podróży, spektaklem „Planeta Lem”.
Przedstawienie wyraźnie naznaczone prozą autora udziela angażu
bohaterom utworów pisarza, których będziemy mogli podziwiać na
scenie. Widzów czeka teatralna podróż do przyszłości i spotkanie ze
światem zdominowanym przez cybernetyczne istoty, światem w którym
ludzka egzystencja uzależniona jest od sztucznej inteligencji. W roli
przewodników pojawią się wspominani już: Ijon Tichy, profesor
Tarantowa, czy społeczność Lepniaków. W pozostałe dni będzie można
ponadto zobaczyć: teatr Norton Commander z Drezna w
przedstawieniu „Komunistożerca”, spektakl „Godzina.
Osiemnaście” w wykonaniu Teatr doc z Moskwy, czy „Nangar
Khel” wrocławskiego Ad spectatores i wielu innych.
Doskonałym odzwierciedleniem – przewijającej się przez te
wszystkie lata – idei poznańskich MASEK wydaje się być logo eventu, widniejące na plakatach 14. odsłony festiwalu. Otwarta dłoń,
spomiędzy palców której spogląda na nas ludzkie oko, jednoznacznie
daje do zrozumienia, abyśmy sprzeciwili się naszej bierności,
rozbudzili skutecznie uśpioną umiejętność empatii, albo przynajmniej
spróbowali. I chociaż pytanie o potrzebę – takiego właśnie
zaangażowanego przeglądu teatralnego – może wydawać się
słuszne, to powinniśmy potraktować je wyłącznie kategoriach
retorycznego zapytania. Zawsze bowiem człowiekowi będą towarzyszyły
sprawy ważkie, dotyczące moralnej kondycji społeczeństwa, świata
wielkiej polityki, która ignoruje małych – czyli, jak na ironię
tych, których bezpośrednio dotyczy, czy też kwestie mniej, lub
bardziej kontrowersyjne, na które nasze oczy – odwrotnie niż u
Kubricka – powinny być szeroko otwarte.
Szczegółowe informacje na temat festiwalu i jego historii oraz
program tegorocznej edycji dostępne są pod adresem internetowym:
www.teatrbiuropodrozy.pl
1
Figzał M., Teatr zaangażowany [dok. elektr.]
http://www.rownolegly.pl/,
2010.11.10.
|