Recenzje

Izabela i Robert Szewczykowie, Szlaki turystyczne, wyd. Carta Blanca, Warszawa 2008 
Armin Mikos v. Rohrscheidt

Szlaki turystyczne (czyli generalnie: oznaczone w terenie trasy) stanowią starą i powszechnie znaną propozycję grupowych i indywidualnych wyjazdów urlopowych. Większość Polaków wciąż jeszcze kojarzy je z najlepiej sobie znanymi szlakami terenowymi, szczególnie górskimi, wyznaczonymi za pomocą kolorowych kresek naniesionych farbą na drzewach lub większych kamieniach. Tak oznaczone trasy pieszych lub rowerowych wędrówek, lepiej lub gorzej zabezpieczone, częściej lub rzadziej kontrolowane i odtwarzane, łączą łatwiejsze podejścia i punkty widokowe, czasem szczyty górskie, miejsca pamięci lub lokalne atrakcje turystyczne. Tymczasem obok nich istnieje znaczna i stale rosnąca grupa turystycznych szlaków regionalnych, ponadregionalnych a nawet międzynarodowych, często zorganizowanych na znacznie wyższym poziomie. Obok wyraźnie wskazanego i dobrze uzasadnionego w fachowej literaturze tematu, szlaki takie posiadają często organizacje koordynujące je, które pośredniczą usługi turystyczne, wydają mapy i przewodniki, prowadzą własną promocję - słowem rozwijają je w kierunku nowoczesnego produktu turystycznego[1]. Wśród nich są - rzecz jasna – zarówno szlaki ze starszą metryką, jak i całkiem młode, bardziej lub wciąż jeszcze mało znane, o podstawowym lub bardziej zaawansowanym stopniu organizacji. Tej właśnie grupie szlaków tematycznych na terenie Polski Izabela i Robert Szewczykowie poświęcili swoją książkę „Szlaki Turystyczne”, wydaną przez młode (powstałe w roku 2000) lecz rzutkie i już zasłużone w popularyzacji krajowej i zagranicznej turystyki warszawskie wydawnictwo Carta Blanca.

Omawiana pozycja poświęcona jest właśnie tym polskim szlakom turystycznym, które można określić mianem tematycznych, a które posiadają przynajmniej regionalne znaczenie. Do swojej prezentacji autorzy wybrali niewielką część istniejących w Polsce turystycznych szlaków tematycznych. Jest to oczywiste, gdyż próba opisania ich wszystkich rozsadziłaby ramy każdego przewodnika i zajęłaby znacznie większemu zespołowi długi czas, w efekcie zaś mogłaby dać niemały leksykon. Wybór dokonał się zatem zapewne według zawsze subiektywnego kryterium atrakcyjności oraz (jak dotąd słabo w Polsce zbadanego) kryterium popularności szlaków. Choć więc na liście nie znalazł się cały szereg niemniej ciekawych propozycji turystycznych tego typu, nie można mieć o to pretensji.

Autorzy podzielili swój przewodnik na siedem rozdziałów, w których gromadzą kolejno opisy szlaków, zgrupowane według ich tematyki. Zgodnie z ich podziałem (uwidocznionym w tytułach poszczególnych rozdziałów) przedstawione szlaki zostały więc pogrupowane jako: szlaki historyczne i archeologiczne (osiem szlaków), etnograficzne i kulturowe (pięć szlaków), zabytków architektury i przemysłu (dziesięć szlaków), szlaki śladami wielkich postaci (czyli biograficzne, trzy szlaki), szlaki wodne (cztery szlaki), górskie (sześć szlaków) oraz przyrodnicze (dwa szlaki). Na opis poszczególnych szlaków składa się notka na temat okoliczności ich powstania, krótka charakterystyka regionu, wykaz miejscowości wchodzących w skład szlaku oraz jego mapka, obszerny opis trasy z najważniejszymi informacjami o znaczących obiektach, seria anegdot i ciekawostek (wyróżnionych w tekście odrębnym kolorem) oraz znakomite fotografie, ukazujące opisywane obiekty, imprezy organizowane w poszczególnych miejscach, malownicze krajobrazy, czasem zaś niespodziewanie sfotografowane sceny, ukazujące codzienne funkcjonowanie szlaku (jak na s. 174) lub jego turystów w trakcie jego zwiedzania (s. 120). Opis uzupełniony jest listą polecanych hoteli i restauracji oraz danymi teleadresowymi ważniejszych obiektów. Wzorem innych udanych publikacji typu przewodnikowego także w książce Szewczyków umieszczona została seria konkretnych wskazówek, która pod wspólnym tytułem „Zobacz koniecznie” w nie narzucający się sposób sugeruje czytelnikowi najważniejsze i najcenniejsze miejsca i obiekty danego szlaku.

Mocną stroną książki Szewczyków jest z pewnością fakt, że zgromadzony przez nich materiał informacyjny wykracza poza sam temat szlaku. Potencjalny turysta otrzymuje tutaj serię zachęcających do zwiedzania ciekawostek, a także przydatne wskazówki dotyczące usług noclegowych i gastronomicznych. Godna uwagi jest odważna inwencja autorów, proponujących czytelnikom wirtualne szlaki tematyczne własnego pomysłu i zestawiających ich miejsca i obiekty oraz uzupełniających informacje w taki sposób, by w niczym nie ustępowały one formalnie istniejącym produktom. Przykładowo włączyli oni do swojego opisu powstający dopiero małopolski Szlak Renesansu a także (niezależnie od formalnych działań organizatorów dwóch różnych szlaków) zaproponowali własną, pełniejszą i ciekawszą wersję Szlaku Literackiego[2], łączącą Mazowsze i Ziemię Świętokrzyską oraz miejsca związane z licznymi znanymi polskimi twórcami literatury.

Przy tak obszernej publikacji pojawiają się – rzecz jasna – także pewne mankamenty. Najważniejszym z nich jest zapewne przyjęty przez autorów podział tematyczny, nie uwzględniający coraz powszechniej stosowanej nomenklatury nauk o turystyce i przez to mogący wprowadzać zamieszanie. Sposób systematyzacji opisów poszczególnych szlaków bywa w omawianej publikacji nieadekwatny do podziału turystyki. Przykładowo tytuł rozdziału, gromadzącego szlaki „etnograficzne i kulturowe” wprowadza w błąd. Pojęcie szlaków kulturowych jest znacznie szersze i mieszczą się w nim także szlaki etnograficzne. Należą do nich zresztą również wyodrębnione przez autorów szlaki historyczne i archeologiczne, szlaki śladami wielkich postaci (biograficzne), wreszcie szlaki zabytków architektury i przemysłu – które może niepotrzebnie zostały zgromadzone w jeden rozdział, skoro przemysł ma więcej wspólnego z techniką, mniej zaś z ogólnie rozumianą architekturą. Niektóre opisy wydają się także niesłusznie eksponować jedne, pomijać zaś inne przynajmniej równie cenne obiekty, miejsca i wątki. Przykładem tego może być fragment opisu Szlaku Piastowskiego, który przy Strzelnie (s. 19) wspomina o romańskim kościele Św. Prokopa, pomija zaś milczeniem stojący obok znacznie większy kościół Św. Trójcy z jego legendarnymi romańskimi kolumnami, obiekt kapitalny z punktu widzenia historii sztuki w Polsce i znany chyba każdemu uczniowi z podręczników wiedzy o sztuce lub plastyki.

Niezależnie od wskazanych drobnych słabości książka I. i R. Szewczyków może być uznana nie tylko za ciekawą, ale także w wysokim stopniu informatywną publikację, która stanowi dobry początek w zamykaniu wyraźnej dotąd na naszym rynku wydawniczym luki. Tematyczne szlaki turystyczne – jako odrębna propozycja turystyki krajowej, seria ciekawych produktów turystycznych, wreszcie osobiste wyzwanie dla ludzi aktywnych i poszukujących, chcących naprawdę poznać własny kraj – doczekały się oto pierwszej obszernej zbiorczej pozycji własnej literatury. Książkę należy zdecydowanie polecić wszystkim, zainteresowanym aktywną turystyką w Polsce.

[1] Szerzej na temat rozwoju szlaków turystycznych, problemów i postulatów z tym związanych por. Mikos v. Rohrscheidt, A., Kulturowe szlaki turystyczne – próba klasyfikacji oraz postulaty w zakresie ich tworzenia i funkcjonowania, Turystyka Kulturowa nr 2/2008, s. 17-32.
[2] Aktualnie jako produkty turystyczne powstają w Polsce dwa osobne regionalne szlaki literackie, dla regionu małopolskiego i świętokrzyskiego koordynowane przez dwa różne podmioty, por. www.szlakliteracki.pl (dostęp z dn. 27 grudnia 2008).