Recenzje

Jakub Rebelski

Wrocław. Przewodnik
Janusz Czerwiński

          „Wrocław – miasto spotkań” – tak metaforycznie określił to szczególne miejsce na mapie Europy Jan Paweł II, w swej homilii kończącej w 1997 r. we Wrocławiu Międzynarodowy Kongres Eucharystyczny. Wrocław to miasto od kilku lat cieszące się coraz większą popularnością wśród turystów, w szczególności zagranicznych. Miasto sportretowane przez Normana Daviesa – jednego z bardziej cenionych (zwłaszcza w Polsce) historyków – jako kwintesencja miasta środkowoeuropejskiego. Miasto wybrane do ścisłej piątki kandydatów na Europejską Stolicę Kultury w roku 2016. W tym miejscu można by podać wielokrotnie więcej pozytywnych określeń opisujących Wrocław, które są odwrotnie proporcjonalne do ilości pełnowartościowych przewodników o nim. Jest ich zaledwie kilka. Ten, który recenzuję, jest jednak prawdopodobnie najlepszy. Biorąc pod uwagę ogrom atrakcji turystycznych, możliwości spędzania czasu na różne sposoby, rozległości przestrzennej i zawiłej historii Wrocławia napisanie przewodnika po nim, będącego skuteczną pomocą i służącemu dobrą radą jest niezwykle trudnym zadaniem. Autor podołał mu niemalże perfekcyjnie.
         Janusz Czerwiński – urodzony we Lwowie (co nie jest bez znaczenia) w roku 1936, jest absolwentem geografii na Uniwersytecie Wrocławskim, autorem licznych przewodników oraz publikacji popularno-naukowych po Dolnym Śląsku i Sudetach, a także Wrocławiu i rodzinnym Lwowie. Dzięki uczestnictwu w tworzeniu się nowej tradycji, polskiej historii Wrocławia i pochodzeniu kresowym, będącym charakterystyczną cechą środowiska akademickiego powojennego Uniwersytetu Wrocławskiego, zna specyfikę tego miasta i jego genius loci – można by rzec – jak najbliższego towarzysza życia. Dzięki przewodnikowi własnym chęciom, możemy poznać bardzo dobrze przynajmniej połowę tej komitywy w stopniu co najmniej bliskim.
         „Wrocław. Przewodnik” jest ulepszonym wydaniem książki z roku 2004. Oprócz tytułu oraz nazwiska autora na okładce niewiele uchowało się ze starszej wersji. Zmiana wydawcy z Wydawnictwa Dolnośląskiego na Eko-Graf poniosło za sobą m.in. zmianę wzornictwa, układu stron, grafiki, okładki i samego formatu książki. Wszystko to z korzyścią dla nowego wydania. Jest ono też obszerniejsze o kilkadziesiąt stron, nowe mapy, schematy i zdjęcia. Przy tej objętości (352 strony) wydawca mógłby pokusić się jednak o twardą okładkę. Zastosowana miękka foliowana ma tendencję do odłuszczania się na rogach i na grzbiecie już po kilku dniach „użytkowania”. Oczywiście jest to mały mankament, typowy dla większości przewodników, ale dokuczliwie zauważalny dla kogoś kto dba o pozostawienie książki w stanie używalności w jak najdłuższym czasie. Oprócz nowości typowo edycyjnych, w przewodniku znalazło się wiele nowych informacji o różnorakich miejscach i obiektach we Wrocławiu oraz o zmianach infrastrukturalnych związanych z organizacją Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej w 2012 roku.
         Publikacja podzielona jest na rozdziały (w spisie treści i na brzegach stron przypisano im inny kolor, co zwiększa przejrzystość przewodnika), poczynając od wiadomości ogólnych z najbardziej aktualnym, dwustronicowym planem miasta z zaznaczonymi głównymi ulicami miasta, lotniskiem, liniami kolejowymi i nazwami dzielnic. Plan przydatny przy późniejszej lekturze i przejażdżce poza obręb Śródmieścia dla kogoś, kto nie orientuje się w topografii Wrocławia, a zamierza np. obejrzeć stadion wybudowany na EURO 2012. W publikacji autor wymienia i przybliża też sylwetki najsłynniejszych i najbardziej uhonorowanych obywateli związanych z miastem (wielu z nich to laureaci nagrody Nobla).
         Pierwszy, najważniejszy merytorycznie rozdział traktuje o historii miasta. Wyszczególnione w nim zostały okresy historyczne zgodnie z chronologicznym „przechodzeniem” Wrocławia z rąk do rąk kolejnych monarchii i państw. Przeciętny turysta znający pobieżnie historię Polski i jej sąsiadów, powinien przebrnąć przez tę część przewodnika bez większych problemów, mimo gęsto wymienionych dat, nazw topograficznych i nazwisk postępujących po sobie władców. Urozmaiceniem są widoki, m.in. ze średniowiecza czy okresu renesansu, cytaty ze źródeł historycznych oraz następny plan miasta – tym razem przedstawiający w tej samej skali co poprzedni rozwój terytorialny Wrocławia z naniesionymi datami na poszczególne dzielnice, co pozwala uzmysłowić sobie za czasów panowania, którego narodu miasto rozrastało się powierzchniowo. 
         Następną, najważniejszą część przewodnika, zatytułowaną „zwiedzanie miasta” autor zaczyna wyliczeniem najważniejszych atrakcji miasta, podając ich kilkanaście. Czytelnik zostaje poinstruowany, w jaki sposób autor dokonał prostej waloryzacji obiektów, dając im rangę w skali trzygwiazdkowej. Autor podkreśla, iż jest to jego subiektywna ocena na podstawie jego wiedzy i doświadczenia i że „można się z nią zgadzać lub nie”. Na podstawie moich doświadczeń z przewodnikiem zgadzam się w autorem w zupełności z jego oceną. Z rozdziału możemy dowiedzieć się również o możliwych formach zwiedzania miasta (zabytkowymi tramwajami, otwartym autobusem, rowerem miejskim, statkiem wycieczkowym po Odrze czy z wykwalifikowanym przewodnikiem). Podane są aktualne adresy, strony internetowe oraz numery telefonów przewoźników.
         Opis walorów i atrakcji turystycznych Wrocławia ułożony jest według klucza topograficznego, przez kolejne kwartały Starego Miasta, Ostrów Tumski, inne części Śródmieścia. Pisany jest językiem przejrzystym, konkretnym i konsekwentnie szczegółowym przy okazji omawiania najważniejszych obiektów. Ważna jest dokładność opisu wszelkiego rodzaju detali architektonicznych i rzeźbiarskich. Dzięki niemu czytelnik będący laikiem z zakresu wiedzy o sztuce, poradzi sobie z odnalezieniem kluczowych elementów dla zrozumienia charakteru oglądanej budowli czy rzeźby, itp. Liczne ramki wzbogacają właściwy tekst o rozszerzone wiadomości. Jest ich kilka rodzajów. W „Warto wiedzieć” autor doprecyzowuje opisy, opowiada anegdotki, wiadomości z nieodległej przeszłości. W „Trochę historii” czy ramkach biograficznych urozmaica podstawowy opis o wręcz encyklopedyczne informacje, wystarczające dla najbardziej dociekliwych turystów. Będąc naocznym świadkiem oprowadzania spotkanej wycieczki po Rynku czy Auli Leopoldyna, miałem okazję porównać wiedzę zawartą w przewodniku Janusza Czerwińskiego, a słowami wykwalifikowanego przewodnika. Różnice były nieznaczne.
         Ciekawostką są kolejne rozdziały poświęcone kolejno: kościołom wybudowanym po II wojnie światowej, cmentarzom – z wymienieniem najważniejszych osób na nich pochowanych, osiedlom mieszkaniowym, opisanym równie wyczerpująco co najważniejsze atrakcje, lecz oczywiście mniej obszernie oraz innym interesującym obiektom Wrocławia, takim jak np. wrocławski węzeł wodny, obwodnica autostradowa czy najnowsze realizacji architektoniczne. Nieczęsto w przewodnikach czytelnik może dowiedzieć się o współczesnych budynkach, dopiero co powstających czy oddanych do użytku, które mimo świeżej daty już decydują w coraz większej mierze o percepcyjnym odbieraniu przestrzeni przez turystów. 
         Ostatnia część przewodnika nie odbiega od innych w kwestii opisu „technicznych” aspektów zwiedzania miasta. Wymienione muzea, lokale gastronomiczne, hotele i kulturalne autor waloryzuje w ten sam sposób co atrakcje stricte turystyczne. 
         Podsumowując, przewodnik po Wrocławiu Janusza Czerwińskiego jest idealną pozycją dla turysty indywidualnego pragnącego zwiedzić to miasto. Dobór informacji, zdjęć i schematów pozwala na dogłębne poznanie uroków Wrocławia i na spojrzenie z pewnej dali na „zjawisko” nie tylko kulturalno-historyczne, ale też socjologiczne jakim Wrocław niewątpliwie jest. Pewną wadą publikacji jest co najwyżej brak zaproponowania lub chociaż zasugerowania szlaków tematycznych. Tak duża ilość walorów domaga się pogrupowania w celu ułatwienia doboru miejsc przez turystów niemającym rozeznania w atrakcjach miasta, a którym zależy na czasie. Mimo drobnych wad, zdecydowanie poleciłbym „Wrocław. Przewodnik” turystom i mieszkańcom miasta. Zwiedzając Wrocław z pomocą książki Janusza Czerwińskiego, pojęcie „miejsce spotkań” staje się mniej metaforycznym niż było przed podróżą, a sam proces poznawania, przyjemniejszym.