Itinerarium

Tadeusz Jędrysiak

Szlakiem obiektów dziedzictwa kulturowego UNESCO po Indiach i Nepalu - Kamasutra w kamieniu i drewnie

Armin Mikos v. Rohrscheidt określa turystykę kulturową zorientowaną na obiekty dziedzictwa kulturowego jako podróże, których głównym celem jest zetknięcie się uczestników z zabytkami, zespołami i miejscami uznanymi oficjalnie i powszechnie za dziedzictwo kulturowe świata, kraju i regionu ¹. Turystyka dziedzictwa kulturowego jest formą turystyki kulturowej związanej z dziedzictwem kulturowym i wśród form turystyki kulturowej zajmuje szczególne miejsce.
Turyści zainteresowani turystyką dziedzictwa kulturowego starają sie tak wybrać trasę swojej przyszłej wycieczki aby w krótkim czasie zobaczyć jak największą ilość zabytków znajdujących sie na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Zabytki wpisane na Listę UNESCO są wyjątkowymi w skali światowej. Uzyskanie wpisu zabytku na Listę poprzedza długa i żmudna procedura weryfikacyjna, czy dane miejsce rzeczywiście zasługuje na miano światowego dziedzictwa. Chęć odwiedzenia miejsc historycznych i zabytków dziedzictwa jest jednym z najsilniejszych bodźców w turystyce międzynarodowej. To właśnie dlatego specjaliści od marketingu umieszczają zdjęcia zamków, pałaców, katedr i innych zabytków na broszurach mających zachęcić do odwiedzenia danego kraju.
Doskonałą trasą turystyczną dla turystów zainteresowanych dziedzictwem kulturowym jest połączenie dwóch państw Indii i Nepalu, gdzie w przeciągu 12 dni turyści mają okazję poznać te dwa kraje i zobaczyć aż 12 zabytków wpisanych na Listę UNESCO, oraz dwa obiekty, które zostały zgłoszone do wpisu i w niedługim zapewne czasie znajdą się na tej Liście (Amber Fort w Jaipurze i zespół świątyń buddyjskich w Sarnath).
Trasa tej wycieczki przebiega następująco: DELHI (2 noclegi) - przejazd autokarem 250 km - JAIPUR (2 noclegi) - przejazd autokarem 240 km do AGRA (2 noclegi), 40 km przed Agrą zwiedzanie Parku Narodowego KEOLADEO oraz FATEPHUR SIKRI, wyjazd autokarem z Agry do KHAJURAHO (1 nocleg) (możliwy i krótszy przejazd to pociągiem z Agry do Jhansi ok. 3 godzin, zwiedzanie niedaleko Jhansi - średniowiecznego miasteczka Orcha ze wspaniałą fortecą, a potem z Orcha ok. 5 godzin przejazd autokarem do KHAJURAHO, z Khajuraho przelot samolotem ok. 1 godz. do VARANASI (2 noclegi) - udział w obrzędach religijnych nad Gangesem wieczorem i rano, wycieczka do Sarnath, przelot samolotem ok. 1 godz. do KATHMANDU (3 noclegi).

Lp.	Państwo, miejscowość, nazwa zabytku i rok wpisu na Listę UNESCO	Opis zabytku	Fotografie
1	Indie - DELHI Kutub Minar 1993	Położony 15 km na południe od Delhi kompleks Kutub Minar pochodzi z XIII w., początków panowania muzułmańskiego. Minaret Kutub Minar ma 75 m wysokości, średnica u podstawy wynosi 15 m i zmniejsza się stopniowo, tak że na samej górze liczy 2,5m. Posiada on pięć pięter, zaznaczonych balkonami. Pierwsze trzy kondygnacje wykonano z czerwonego piaskowca, czwarte i piąte - z piaskowca i marmuru.	Delhi - Kutub Minar - minaret - symbol miasta
2	Indie - DELHI Grobowiec Humajuna 1993	Budowla powstała w XVI w. Grobowiec reprezentuje wczesny styl architektury Mogołów, łączący sztukę indyjską z sztuką perską, który ewoluując w późniejszym okresie przyczynił się do stworzenia Tadż Mahal w Agrze.	Delhi - grobowiec - Mauzoleum Humajuna
3	Indie - DELHI Czerwony Fort 2007	Budowla z czerwonego piaskowca, zbudowana w XVII w., mierzy w obwodzie 2 km, a jej wysokość waha się między 16 m od strony rzeki do 33 m od strony miasta.	Delhi - Czerwony Fort
4	Indie - JAIPUR Jantar Mantar 2010	Jantar Mantar jest to obserwatorium astronomiczne. Budowę jego rozpoczął władca Jaipuru w 1728 r., wkrótce po założeniu miasta. Obserwatorium składa się z 16 obiektów służących m.in. do ustalania azymutu i pozycji gwiazd, określania dat zaćmień słońca i wysokości nad poziomem morza.	Jaipur - obserwatorium astronomiczne Jaipur - obserwatorium astronomiczne Jaipur - obserwatorium astronomiczne
5.	Indie - JAIPUR - Fort Amber zgłoszony do wpisu na Listę UNESCO w 2010 r.	Fort Amber położony jest na obrzeżach miasta Jaipur. Stanowi on kompleks budowli obronnych i pałacowych, którego budowlę rozpoczęto w XVI w. Jego rozbudowa trwała przeszło 150 lat do chwili założenia nowego miasta przez panującego na tych terenach maharadży w 1727 r. Fort Amber otoczony jest z każdej strony wzgórzami oraz ciągnącymi się na wzgórzach murami obronnymi. Fort wznosi się ponad miastem, stromo na skale. Składa się on czterech dziedzińców, posiada niesamowita liczbę pomieszczeń która tworzy sieć labiryntu. Dla turystów największą atrakcją jest podjazd na szczyt fortu na grzbietach słoni.	Jaipur - Fort Amber Jaipur - Fort Amber - podjazd na słoniach do Fortu Jaipur - Fort Amber
6	Indie - KEOLADEO Park Narodowy 1985	Park znajduje sie we wschodniej części Radżastanu, w okolicach miasta Bharatpur. Park został założony w celu ochrony ptactwa. Na terenie parku (2873 ha) zamieszkuje na stałe lub przebywa w czasie migracji łącznie ponad 370 gatunków ptaków.	Bharatpur - Park Narodowy Keoladeo
7	Indie - FATEHPUR SIKRI 1986	Określa się dziś jako największe na świecie miasto-widmo. Zbudowane zostało dla upamiętnienia narodzin syna cesarza Akbara. Miasto położone jest 40 km na zachód od Agry. Jest to doskonale zachowany zespół architektoniczny dawnej stolicy Wielkich Mogołów. Było ono stolicą państwa Wielkich Mogołów jedynie przez dziesięć lat. Miasto zachwyca do dziś rozmachem założenia, szlachetnością stylu budowli, delikatnością rzeźb.	Fatehpur Sikri - dziedzicniec pałacowy Fatehpur Sikri - element dekoracji jednego z pałaców
8	Indie - AGRA Tadż Mahal 1983 Tadż Mahal - cud światowej architektury, często nazywany klejnotem sztuki muzułmańskiej. 7 lipca 2007 r. obiekt został ogłoszony jednym z siedmiu nowych cudów świata.	Najbardziej monumentalny i najbardziej romantyczny grobowiec światy, uznawany za świętość narodową, narodowe dziedzictwo i najpiękniejszy zabytek sztuki muzułmańskiej w Indiach. Tadż Mahal jest obiektem do dziś nie mających sobie równych, nazywany bywa przez niektórych świątynią miłości. Ten pałac - grobowiec jest uznawany za najwspanialsze dzieło sztuki stworzone pod wpływem miłości do kobiety. Architekturę obiektu powiązano z mistyką i religią, tworząc odzwierciedlenie boskiego raju na ziemi. marmur o niespotykanych odcieniach bieli sprowadzano z odległego o ponad 300 km kamieniołomu. Do transportowania marmuru używano ponad 1000 słoni. Przy budowie grobowca pracowało ponad 20 tysięcy ludzi z całych Indii przez 22 lata.	Agra - mauzoleum - grobowiec Tadź Mahal
9	Indie - AGRA Czerwony Fort 1983	Fort stanowi cenny zabytek XVII-wiecznej sztuki Wielkich Mogołów. Jest to potężna twierdza wybudowana z czerwonego piaskowca. W obrębie 2,5 km murów obronnych znajduje się miasto cesarskie - siedziba Wielkich Mogołów.	Agra - Czerwony Fort - główne wejście
10	Indie - ORCHA Obecnie Orcha jest niewielka wioską otoczoną bardzo dobrze zachowanymi pałacami i świątyniami.	Orcha założona została w XVI w. i pełniła funkcje stolicy królestwa Radżputów. Złoty okres rozwoju miasta to XVII w., w okresie późniejszym miasto zostało splądrowana w wyniku różnych najazdów. Krótki pobyt w i zwiedzanie ogromnego pałacu wybudowanego z okazji przyjazdu jednego z władców Wielkich Mogołów - Dżahangira robi na wszystkich bardzo duże wrażenie.	Orcha - widok całego kompleksu pałacowego Orcha - widok z dachu na dziedziniec pałacowy
11	Indie - KHAJURAHO Zespół hinduistycznych świątyń 1986	Świątynie zostały wzniesione między IX a XII w. przez władców z dynastii Ćandelów. Swą sławę zespół świątyń zawdzięcza szczególnie bardzo bogatej dekoracji rzeźbiarskiej zewnętrznych ścian świątyń. Tworzą ją rytmiczne układy splątanych ze sobą postaci. Wiele z nich ma charakter erotyczny, nieraz bardzo śmiały.	Khajuraho - jedna z ocalałych świątyń Khajuraho -zewnętrzna dekoracja jednej ze świątyń
12	Indie - VARANASI (Benares) - miasto w stanie Uttar Pradeś na północnym brzegu Gangesu. Varanasi - religijna stolica wyznawców hinduizmu.	Przez cały rok przybywają tutaj miliony pielgrzymów z całego kraju i od świtu do zmierzchu dokonują rytualnego oczyszczenia nad brzegiem Gangesu - świętej rzeki. Dla Hindusów nie ma wód świętszych niż wody Gangesu. Wierzą oni, że zanurzenie się w tej rzece zmywa grzechy, a śmierć na jej brzegu gwarantuje zbawienie. Życie w tym mieście toczy się głównie nad świętą rzeką Ganges, na ghatach, czyli kamiennych prowadzących do rzeki schodach. Każdego wieczoru można obserwować nad brzegiem rzeki wieczorne arathi - modlitwę do Gangesu, która przypomina niezwykły spektakl teatralny. Wczesnym rankiem turyści pływając specjalnymi łodziami mogą obserwować wschód słońca w Varanasi i oglądać poranne modlitwy wiernych w Gangesie.	Varanasi - wieczorne modlitwy wiernych nad Gangesem Varanasi - wieczorne modlitwykapłanów nad Gangesem Varanasi -wschód słońca nad Gangesem Varanasi - widok ghat od strony Gangesu Varanasi - poranne modlitwy wiernych nad Gangesem
13	Indie - SARNATH zgłoszony do wpisu na Listę UNESCO w 1998 r.	Sarnath jest niewielką wioską słynącą z faktu, że w jej okolicy jakieś 2500 lat temu Budda wygłosił swoje pierwsze kazanie. Dla upamiętnienia tego faktu zbudowano tu wielką stupę i mnóstwo świątyń w różnych stylach, charakterystycznych dla różnych krajów buddyjskich	Sarnath - w głębi największa stupa i wykopaliska archeologiczne
14	Nepal - W dolinie tej znajdują się trzy najpiękniejsze miasta kraju: Kathmandu, Bhaktapur i Patan. Wszystkie zostały wpisane na Listę UNESCO w 1979 r.	Można powiedzieć, że Kathmandu to architektoniczny cud świata z Himalajami na horyzoncie. Miasto szczyci się ponad 2000 historią. Katmandu w hinduskich kronikach historycznych było nazywane Ziemią Bogów. Niektórzy i dziś sobie żartują, że w tym mieście jest więcej świątyń niż domów i bóstw niż ludzi.	Kathmandu - stupa Bodnath - cel pielgrzymek wyznawców buddyzmu tybetańskiego Kathmandu - najwspanialsza stupa świata Swayambhunath - najstarsza w Nepalu Kathmandu -zabytkowe centrum miasta ze świątyniami
15	Nepal - PATAN 1979	Miasto w przeważającej części jest zamieszkane przez Newarów, odwiecznych mieszkańców Doliny Katmandu i jest uważane jako klasyczne miasto buddyjskie. Często Patan nazywany jest "miastem sztuk pięknych", "miastem tysiącazłotych dachów"	Patan - dachy świątyń hinduskich Patan - centrum miasta
16	Nepal - BHAKTAPUR 1979	Miasto położone jest od stolicy Nepalu 15 km i zwane jest "żywym skansenem". Jest to najstarsze z trzech miast Doliny. Jego zabudowa, bogato dekorowana drewnem i metalem, od wieków przetrwała w niezmienionym stanie. W przeciwieństwie do Katmandu i Patanu Pałac Królewski nie stoi w środku miasta, lecz na jego północnych obrzeżach. Pałac Królewski zwany jest też "Pałacem 55 okien". Prowadzi do niego tzw. Złota Brama - arcydzieło sztuki zdobniczej wykonane ze złoconego brązu.	Bhaktapur - po prawej stronie pałac królewski Bhaktapur - pagoda Nyatapola - największa i najwyższa świątynia w Nepalu

Wszyscy turyści oglądając wyżej wymienione zabytki UNESCO znajdujące sie na trasie wycieczki są nimi zachwyceni i bardzo zainteresowani ich historią. Podziwiają m.in. jeden z nowych współczesnych cudów świata Tadż Mahal w Agrze. Jednak największym zaskoczeniem, które wprawia ich w osłupienie są świątynie w Khajuraho i Nepalu. Tutaj bowiem zdobiące zewnętrzne ściany świątyń przedstawiają śmiałe sceny erotyczne.
Trudno się temu dziwić, zarówno Indie jak i Nepal są to kraje gdzie najważniejszą religią jest hinduizm. W Indiach wyznawany jest przez 81% ludności, a w Nepalu przez ok. 90%. Hinduizm jest religią, która ukształtowała sie w V w. p.n.e. W kultach siwaickich, które są najstarszą warstwą religijną hinduizmu, wszystko co daje szczęście, przyjemność i miłość, przybliża do boskości. Do kultu przynależy więc to, co stymuluje odczuwanie zmysłowej rozkoszy — taniec, muzyka, zapachy, światło, kwiaty, wino i odpowiednie pożywienie.
Rozkosz stanowiła zawsze w Indiach pełnoprawną dziedzinę ludzkich dążeń, a rozkosz seksualna uważana była za najwyższą ze wszystkich dozwolonych przyjemności. Erotyzm rozumiany jest tu bardzo szeroko — energie męska i żeńska tkwią u podstaw wszelkiego życia, a proces kosmicznego tworzenia, którego archetypem jest zjednoczenie boga i bogini, mógł zawsze być pełnoprawnym udziałem zwykłego człowieka.

KHADJURAHO - Kamasutra w kamieniu
Przewodniki turystyczne zachęcając do odwiedzenia Khajuraho posługują się hasłem: Kamasutra w kamieniu. Ale tutejsze świątynie to dużo więcej niż tylko przyciągające turystów sceny erotyczne. Przede wszystkim wzniesione z piaskowca budowle, które budzą podziw i respekt, tym bardziej, że powstały bez grama zaprawy murarskiej. Posadowiono je na podwyższeniach, prostokątnych tarasach.
Kama w mitologii indyjskiej to bóg miłości, miał on być pierwszym bóstwem, jakie przyszło na świat. Kama wyłonił się prosto z serca Brahmy (w religii hinduskiej jest to jeden z trzech głównych bogów obok Siwy i Wisznu) i jako wcielenie pożądania zmysłowego od początku stanowił potężną siłę. Atrybutami Kamy są łuk, strzały i ozdoby. Jego imię upamiętnia Kamasutra, klasyczny traktat o miłości i technikach seksualnych. Kama także oznacza pragnienie wraz z jego zaspokojeniem, zmysłowość, pożądanie, przyjemność, rozkosz, namiętność, żądzę, natomiast sutra - nić. A więc Kamasutra to traktat o technikach wzbudzania i rozładowania pożądania, kamy. Kamasutra jest indyjską księgą dla miłośników sztuki kochania. Autorstwo tekstu przypisuje się mędrcowi Vātsyāyana Rishi żyjącemu prawdopodobnie pomiędzy II a I w. p.n.e. w Indiach. Kamasutra nie jest najstarszym, ani też jedynym indyjskim dziełem dotyczącym życia erotycznego, seksualności, ale jest na Zachodzie najbardziej znana. Najważniejsza część Kamasutry to 64 pozycje splotów i uścisków ciała pozwalające osiągnąć najwyższe zadowolenie. Osiem omawianych tematów w książce to: uścisk, pocałunek, pieszczoty palcami i drapanie paznokciami, gryzienie, odpoczynek, krzyki i westchnienia, odwrócenie ról męskiej i kobiecej oraz pieszczoty ustne, a każdy z rozdziałów traktuje o ośmiu różnych sposobach uzyskania przyjemności.
Porady, jakie możemy odnaleźć w indyjskiej Kamasutrze dotyczą zarówno tematu tak znanego jak pozycje seksualne, jak i szeregu innych, istotnych, ale mniej znanych na Zachodzie zagadnień. Kamasutra daje istotne porady związane z wystrojem miejsca do miłości, z używaniem kosmetyków, pachnideł i ozdób. Kamasutra daje też konkretne wskazówki w dziedzinie antykoncepcji i wyjaśnia, że człowiek jest istotą stworzoną na wzór aniołów czy bogów, które istnieją także dla czerpania przyjemności i rozkoszy z życia seksualnego.
Potoczne mniemanie, iż świątynie w Khajuraho są mechaniczną ilustracją Kamasutry jest całkowicie błędne. Rzeźba w kamieniu i tekst Vātsyāyany wywodzą się natomiast z tego samego ducha epoki i mówią podobnym językiem. Rzeźby w kamieniu zawierają wysoką filozoficzną myśl epoki z metafizyką włącznie, podczas gdy słowo zawarte w Kamasutrze było jedynie poradnikiem praktycznym przeznaczonym dla mężczyzn z wyższych sfer chcących doznać wysublimowanych rozkoszy erotycznych. Choć samouczek ten został napisany na wysokim poziomie literackim, to daleko mu do poziomu wiedzy zawartej w świątyniach! Cały kompleks świątyń w Khajuraho - choć jest miastem wymarłym - naprawdę robi wrażenie.
Gdy tylko autokar z turystami podjeżdża pod cały kompleks świątyń w Khajuraho jest natychmiast oblegany przez miejscowych handlarzy oferujących sprzedaż Kamasutry wydanej w różnych językach i figurek o tematyce erotycznej.


Khadjuraho współcześnie jest małą wsią w stanie Madhja Pradesz w środkowych Indiach. W okresie od IX do XII w. Khajuraho było wspaniałą stolicą jednego z rozlicznych państewek na subkontynencie indyjskim. Panująca tam dynastia Chandela wybudowała 85 świątyń hinduistycznych i dżianijskich. Do dzisiaj w dobrym stanie zachowały się tylko 22 świątynie. Stanowią one jeden artystycznych cudów świata, są jednym z najpiękniejszych przykładów średniowiecznej sztuki kamieniarskiej. Swą sławę zespół świątyń zawdzięcza szczególnie bardzo bogatej dekoracji rzeźbiarskiej zewnętrznych ścian. Tworzą ją rytmiczne układy splątanych ze sobą postaci. Wiele z nich ma charakter erotyczny, nieraz bardzo śmiały. Wiąże się to ze specyfiką lokalnego hinduizmu. Świątynie te są niezwykłej urody ale budzą rozliczne kontrowersje. Zespół świątynny w Khajuraho został wpisany w 1986 r. na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.



Wszystkie świątynie ułożone były na osi wschód-zachód. Charakteryzują się dodatkowo portykiem od strony zachodniej, do którego prowadzą długie schody. Do portyku przylega sala dla wiernych i sanktuarium. Architektura świątyń symbolizuje świętą górę Meru. Przedmiot kultu w świątyni zwrócony był zawsze ku wschodowi.


Hinduska kultura tantryzmu i tradycji jogińskiej to prawdziwe źródło nie tylko pogody ducha, ale i uciechy cielesnej. Podobno wieki temu, mieszkańcy północnych Indii czerpali wiedzę i pomysły z wykutych rzeźb świątyni. Śmiałe, grupowe przedstawienia ukazują seks w sposób całkowicie otwarty i swobodny. Obok bóstw pojawiają się boskie apsary i wdzięczne tancerki z orszaku bogini Indry. Przedstawione w rzeźbach postacie kobiet reprezentują klasyczny indyjski ideał kobiecej urody: szerokie biodra, bardzo pełne piesi, smukła talia. Bransolety podkreślają delikatność nadgarstków i kostek. Twarz zaokrąglona, pełne usta, wielkie oczy o kształcie migdałów. Kobiety zwykle stoją wygięte zgodnie z zasadą tribhangi - trójzgięcia - przechylona leciutko głowa, przegięcie w talii, lekko wysunięte jedno biodro, jedna noga zgięta, jedno ramię uniesione - tak, aby patrzący widział całą harmonię sylwetki i krągłość każdej linii. To wśród nich są najpikantniejsze sceny erotyczne, pozycje wymagające umiejętności akrobatycznych, a niekiedy plątanina ciał ludzkich, boskich, mitycznych i zwierzęcych. W tym nagromadzeniu postaci zdumiewa niezwykła precyzja i dbałość o każdy szczegół - od koralików i bransolet podkreślających smukłość kobiecych nadgarstków i kostek, po misterne upięcia włosów.

 

NEPAL - Kamasutra w drewnie
Khajuraho porównuje się do Kamasutry w kamieniu, ale to nie jedyny materiał, w którym utrwalono na świątyniach fantazyjne sceny erotyczne. Świątynie, wybudowane pomiędzy XII a XVIII w. w Nepalu (Kathmandu, Patan. Bhaktapur) są poświęcone zarówno bóstwom hinduistycznym jak i buddyjskim. Świątynie te wzbudzają największe zainteresowanie miłośników Kamasutry. Charakterystyczne dachy świątyń nepalskich wykonane z drewna, ciężkie, wielowarstwowe, spadziste - opierające się na drewnianych rozporach zdobione są przepiękną snycerką. Same rozpory zwykle przedstawiają bóstwa z bardzo bogatego panteonu religii hinduistycznej, a u ich podstawy pojawiają się sceny erotyczne. O ile sceny na indyjskich świątyniach w Khajuraho zachwycają nie tylko fantazją, ale też urodą przedstawień, o tyle ich nepalskie odpowiedniki w drewnie przede wszystkim imponują karkołomnością pomysłów - nawet na wyjątkowo pięknych świątyniach zdarza się, że te elementy wykonane są topornie i niezbyt dokładnie. Najwięcej takich scen erotycznych jest na świątyni Maju Deval - dedykowanej bogowi Śiwie. Schody tej świątyni to ulubione miejsce spotkań w Kathmandu.
 


Przed wyjazdem na szlak warto przeczytać:
Jędrysiak T., Szlakiem zabytków Wielkich Mogołów w Indiach. Tadż Mahal - cud światowej architektury, "Turystyka Kulturowa" - online, 2010, nr 3.
Jędrysiak T., Święte krowy i inne ciekawostki kulturowe. Z wędrówek po Indiach, "Turystyka Kulturowa" - online, 2010, nr 9.Jędrysiak T., Nepal - kraj żywej bogini i wielu kultur, koniec jednej z najstarszych monarchii, "Turystyka Kulturowa" - online, 2010, nr 4.
Lamairesse P.E., Kamasutra i inne reguły miłości zebrane przez P.E. Lamairesse’a byłego naczelnego inżyniera w Koloniach Francuskich w Indiach, Krajowa Agencja Wydawnicza, Katowice 1988.
Trilok Chandra Majupuria, Erotic themes of Nepal, Tribhuvan University, Kirtipur, Kathmandu (Nepal), 1981.

Nasi Partnerzy