Recenzje

Marek Piasta

Azerbejdżan. Przewodnik globtrotera

     Ze wszystkich trzech krajów Zakaukazia, Azerbejdżan jest często niesłusznie określany jako najmniej interesujący. Podróżując przez Zakaukazie spotykałem polskich turystów, którzy podczas wyprawy do Azerbejdżanu jechali na trzy, cztery dni wyłącznie do Baku, a znacznie więcej czasu przeznaczali na Armenię i Gruzję. Wśród przyczyn takiego postępowania podawali bardzo wysokie ceny w stolicy Azerbejdżanu, konieczność zdobycia wizy, ograniczenia w swobodnym poruszaniu się po górach (z powodu patroli armii). Również w przewodnikach po Zakaukaziu widać duże dysproporcje w ilości miejsca, które poświęca się każdemu z krajów. Dla przykładu, w przewodniku "Bezdroży", pt. Gruzja i Armenia oraz Azerbejdżan tekst o ostatnim z krajów zajmuje zaledwie 90 stron (na 454 stron całej książki), a w "Praktycznym Przewodniku Pascala", pt. Gruzja, Armenia i Azerbejdżan poświęcono mu 99 stron (na 448 stron całości). Na rynku brakuje pozycji, które traktują wyłącznie o "Kraju Ognia", jak nazywany jest Azerbejdżan. Coraz częściej jednak loty do Baku zaczynają być bardzo tanie (choćby dzięki połączeniom linii lotniczych WizzAir z Polski Budapesztu), co niewątpliwie wpływa na większe zainteresowanie naszych rodaków tym krajem.
     Recenzowany przewodnik Azerbejdżan. Przewodnik globtrotera jest pozycją, którą trudno nabyć w tradycyjny sposób, czyli w księgarniach: w Poznaniu spotkałem się z nim tylko raz. Prościej kupić go więc przez Internet.
     Według opisu na stronach www. przewodnik został tak przygotowany by był jak najbardziej odporny na ciężkie warunki w podróży. Jego oprawa ma być bardziej odporna na zgniecenia, zaś druku nie zmyje woda. Sam przewodnik jest niewielki i lekki, co jest jego dużą zaletą. To, co wyróżnia recenzowaną pozycję od konkurencyjnych przewodników, to nietypowy proces wydania: autor, Dawid Dudek, przeprowadził bowiem całą korektę, projekt typograficzny, skład i łamanie tekstu osobiście. Także on opracował okładkę i wydał przewodnik bez współpracy z jakimkolwiek wydawnictwem. Można więc śmiało powiedzieć, że jest to dzieło w zasadzie tylko jednej osoby, w dodatku wydane stosunkowo niewielkim kosztem. Pozostaje pytanie: jak wpłynęło to na jego jakość?
     Przewodnik podzielony został na 14 następujących części: Wstęp, Historia i polityka, Kuchnia i enoturystyka, Polowania, potem dziewięć rozdziałów, w których opisano poszczególne regiony Azerbejdżanu oraz Słowniczek. To, co rzuca się od razu w oczy, to brak indeksu, który ułatwiałby odnalezienie poszczególnych informacji o zabytkach i osobach, a także całkowity brak zdjęć, map czy grafik (z wyjątkiem grafiki z początku książki, przedstawiającej części państwa odpowiadające poszczególnym rozdziałom). Podobną taktykę (minimalizowania liczby zdjęć itp.) stosuje na przykład Pascal w swojej serii przewodników praktycznych, lecz nawet tam pojawiają się grafiki pokazujące lokalizację poszczególnych obiektów. Brak map stanowi potężne utrudnienie w orientacji na miejscu i niemalże dyskwalifikuje przewodnik jako pomoc w odnalezieniu drogi.
     Azerbejdżan. Przewodnik globtrotera jest pozycją bardzo nierówną. Jego największą zaletą są zdecydowanie zawarte w nim informacje. Jak łatwo się domyślić jest ich znacznie więcej niż w konkurencyjnych przewodnikach. Widać, że autor opisuje to, co widział na własne oczy, a opisy są wzbogacone o wiele ciekawostek, np. tylko w tym przewodniku spotkałem się z wyjaśnieniem dlaczego termometry w Baku są nastawione tak, by pokazywały maksymalnie 39 stopni Celsjusza [s. 5]. Pochwała należy się za możliwie największą liczbę zróżnicowanych informacji. Są tu opisane m.in. tradycje weselne, złoża naturalne, sport. Dużym plusem dla turysty kulturowego będą tu opisy kina, literatury, muzyki, teatru, malarstwa i innych elementów kultury Azerbejdżanu. Niestety, niektóre podrozdziały wyglądają tak, jakby dodano je na siłę - na przykład w podrozdziale Instrumenty muzyczne napisano: "Warto posłuchać azerskiego folku: mugam granego na kamanczy, balabanie, tarze i nagarze" [s. 13]. Oto cały podrozdział. Nigdzie nie wyjaśniono jak te instrumenty wyglądają czy brzmią. A skoro tak, to czy warto w ogóle było o tym pisać? Przy okazji warto zauważyć, że Azerbejdżanie nie lubią określenia "azerski" preferując "azerbejdżański". Autor sam o tym wspomina przy opisie języka [s. 17], wcześniej jednak używając tego błędnego określenia. Podobnie w podrozdziale Oświata wspomniano tylko o pierwszej uczelni wyższej kraju oraz o Akademii Nauk i powstawaniu nowych uczelni (a wszystko to zaledwie w trzech zdaniach [s. 9]), a nie opisano choć trochę systemu azerbejdżańskich odpowiedników naszych liceów czy szkół podstawowych.
     Za plus dla autora należy uznać częste nawiązywanie w tekście do poloniców.
     Ciekawe rozdziały książki to Kuchnia i enoturystyka oraz Polowania. Turystyka myśliwska z opisem zwierzyny łownej to rzadko spotykana rzecz w polskich przewodnikach. Poczytać można tu nie tylko o zwierzętach, lecz także o lokalnych tradycjach czy historii polowania. Jeśli ktoś nie jest myśliwym może potraktować ten rozdział jako pomoc w fotografowaniu dzikiej przyrody. Autora pochwalić można również za opis lokalnej kuchni, dodatkowo wzbogacony o przepis każdej omawianej potrawy. Także opisy win są ciekawe, gdyż wzbogacono je o podanie ich historii i krótkiej charakterystyki najlepszych z nich. Można zgadywać, że kuchnia, wina oraz polowania są podróżniczym hobby autora.
     Kolejną potężną zaletą publikacji jest znajdujący się na końcu słowniczek polsko-azerbejdżański. Liczy on 12 stron i zawiera bardzo przydatne zwroty. Dzięki niemu będziemy wiedzieć m.in. jak się przywitać, pożegnać, zaprzeczać, rozmawiać na lotnisku, w metrze czy u lekarza. Jest to najbogatszy słowniczek rozmówek polsko-azerbejdżańskich z jakim się spotkałem w przewodnikach turystycznych i może być głównym powodem dlaczego warto włożyć Azerbejdżan... do plecaka.
     Niestety, jak już wspomniałem, pozycja jest bardzo nierówna: z jednej strony mamy w niej dużo ciekawych informacji i świetny słowniczek, a z drugiej mnóstwo większych bądź mniejszych błędów natury redakcyjnej, a także nie zawsze trafionych założeń autora. Zacznijmy od błędów redakcyjnych. O jednym elemencie już wspomniałem, czyli braku map czy zdjęć. Autor opisuje na przykład flagę i godło Azerbejdżanu, ale nigdzie nie ma nawet grafiki je przedstawiającej. Jedyna grafika z podpisanymi regionami jest rozmazana i niemal nieczytelna. Zdarzają się też błędy zapisu słów typu "baku" (a nie: Baku), funkcjonujący angielski system cudzysłowów [s. 15], błędy interpunkcyjne czy takie konstrukcje zdaniowe, jak: "Znajdują się tutaj również sztuczne jeziora, w tym sztuczne - Violet" [s. 86]. Czasem odnosi się wrażenie, że użyta czcionka nie zawiera w sobie azerbejdżańskich liter, przez co niekiedy nazwy wyglądają nieestetycznie [na przykład na stronie 26 i 176]. Co więcej, gdy porównuje się nazwy miejscowości, to niektóre są spolszczone, a inne nie, przy czym odnosi się wrażenie, jakby autor nie mógł się zdecydować, który system jest lepszy. Mamy więc Kutaszen, Ismaiłły, Szeki (wadą jest brak azerbejdżańskiej nazwy choćby w nawiasie), ale też Lahich (bardzo często spolszczany w przewodnikach na Lahicz), Xinaliq (najczęściej spolszczany jako Hinalug)czy też inne nazwy napisane z użyciem azerbejdżańskich liter, bez dopisania jak się je czyta. Nawet imię i nazwisko najbardziej znanego dyktatora - Heydara Alijewa - jest raz pisane fonetycznie, a raz z użyciem azerbejdżańskich znaków [s. 12, 33]. Co więcej, autor pisze raz Heydar a raz Gajdar, wywołując w czytelniku dezorientację.
     Widać zatem, że przewodnik potrzebuje korekty przeprowadzonej przez kogoś innego niż sam autor, ponieważ tego typu małe błędy sprawiają, że Azerbejdżan... wygląda nieprofesjonalnie i nie wzbudza zaufania. Niestety nie pomagają także inne błędy bądź braki.
     W przewodniku nie znajdziemy ani jednego adresu czy numeru kontaktowego do jakiegokolwiek hotelu, campingu czy pokoi gościnnych. Nie ma tutaj działu poświęconego noclegom ani restauracjom. Przy omawianych miejscowościach można znaleźć opis interesujących elementów, czasem (niestety nie zawsze) dojazdu, ale nie napisano nigdzie, gdzie można coś zjeść albo gdzie przenocować. Moim zdaniem to duży błąd, bo nawet globtroterzy, do których przewodnik jest adresowany, nie śpią zawsze "na dziko" pod namiotem. Z drugiej strony w przewodniku jest napisane: "służymy darmowym pośrednictwem w rezerwacji i opłacaniu noclegów w Azerbejdżanie" [s. 23], co może tłumaczyć brak informacji o hotelach itp. Także dojazd czasem jest opisany z błędami, niekiedy wręcz poważnymi. Dla przykładu tekst: "po wyjściu z metra 20 Januvar, trzeba przejść kilkadziesiąt metrów w prawo" [s.28] - z taką informacją nigdzie się nie trafi, bo metro ma kilka wyjść, "w prawo" to zbyt ogólne pojęcie, a dworzec autobusowy, o którym tu mowa znajduje się w znacznie większej odległości, niż pisze autor.
Ważną kwestią w publikacji są informacje wizowe i związane z przekraczaniem granicy. Z jednej strony są one rzeczowe i zawierają sporo pomocnych informacji, typu: na co uważać podczas ubiegania się o wizę (warto pamiętać, że od 2013 r. oprócz posiadania wizy mamy obowiązek zameldowania pobytu turystycznego). Informacje w Azerbejdżanie... dotyczące meldunku są bardziej rzeczowe niż np. w przewodniku praktycznym Pascala. Cały dział jest bardzo przydatny i dobrze napisany, lecz nie można pozbyć się wrażenia, że pełni rolę reklamy strony autora, który pośredniczy w zdobywaniu wiz. Kilka razy pojawiają się zdania takie jak to: "w razie problemów z wypełnieniem wniosków wizowych prosimy o kontakt. Pomoc w wypełnieniu formularza otrzymacie Państwo bezpłatnie!" [s. 21].
     Azerbejdżan. Przewodnik globtrotera zawiera sporo interesujących informacji, które są podane w bardzo mało atrakcyjnej formie. Z jednej strony mamy dużo opisów, świetny dział dotyczący kuchni azerbejdżańskiej, bardzo przydatny słowniczek, lecz z drugiej strony brak opisu miejsc noclegowych i gastronomii, słaby wygląd z licznymi błędami redakcyjnymi oraz brak map, co niestety powoduje, że jest to przewodnik do poczytania w domu, a w podróży lepiej sięgnąć po konkurencję. Nawet konflikt o Górski Karabah jest opisany bardzo szczątkowo i po lekturze czytelnik nie wie właściwie, o co chodzi w tej wojnie. Przed napisaniem recenzji porozmawiałem ze sprzedawcami, którzy sprzedają przewodniki i słuchają opinii klientów o różnych pozycjach. Z ich relacji inni turyści najczęściej oceniali go jako mało przydatny. W mojej opinii najlepiej sprawdza się w uzupełnianiu wiadomości o kraju, lecz w podróż lepiej wziąć przewodnik "Pascala" bądź "Lonely Planet".