|
|
Kazimiera Orzechowska-Kowalska
Jabłeczna – ostoja ortodoksyjnego prawosławia
Włączenie w XI w Grodów Czerwińskich do Polski zapoczątkowało stałą obecność kościoła prawosławnego w granicach państwa pierwszych Piastów. Do końca XIII w. podlegał on jurysdykcji metropolitów kijowskich. Po zawarciu unii Polski i Litwy, zwierzchnikiem kościoła zostali metropolici litewscy. Po unii brzeskiej (1596r) nastąpiło zdelegalizowanie kościoła prawosławnego i powstanie kościoła grekokatolickiego (unickiego). W czasach rozbiorów społeczność prawosławna, której najwięcej zamieszkiwało wschodnie obszary kraju, podlegała jurysdykcji Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. W 1925r kościół polski uzyskał autokefalię z Konstantynopola. Obecnie wyznawcy prawosławia należą do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, który podzielony jest na siedem diecezji, posiada siedem monastyrów i dwie szkoły teologiczne. Teren Polesia, na terenie którego znajduje się Jabłeczna, obejmuje swą opieką diecezja lubelsko – chełmska.
Pomiędzy Sławatyczami a Terespolem rozciąga się Równina Kodeńska. Jej wschodnią granicę stanowi płynąca leniwie rzeka Bug. Niedaleko wsi Jabłeczna, w otoczeniu wiekowych dębów, w przepięknej dolinie nadbużańskiej położone jest jedno z najstarszych miejsc pielgrzymkowych prawosławia – męski monastyr Jabłeczyński.
Jak głoszą miejscowe legendy rybakom, którzy przebywali nad Bugiem, ukazał się św. Onufry przekazując im przesłanie, że
„w tym miejscu będzie sławione imię moje”. Niedługo po tym wydarzeniu rzeką przypłynęła ikona z wizerunkiem świętego. Miejscowi właściciele ziemscy Zaberezińscy i mieszkańcy wsi Jabłeczna odczytali to, jako znak łaski Boga. Wyłowioną ikonę umieszczono pod dębem wznosząc wołanie
„Święty Ojcze Onufry módl się za nami”. W miejscu objawienia się ikony zbudowano kapliczkę, potem pustelnię, a wkrótce postanowiono założyć tu monastyr. Pierwsza potwierdzona informacja o jego istnieniu pochodzi z 1498r. Jest nią adnotacja reguły nabożeństwa, która znalazła się w dokumencie, jaki mieszczanie Brześcia ofiarowali nowo powstałemu monastyrowi. Również tą datę spotkamy w najstarszym zachowanym rękopisie Ewangelii, który znajduje się w świątyni. Innym dokumentem potwierdzającym funkcjonowanie w tym miejscu wspólnoty mnisiej jest dekret króla Zygmunta Starego z 1522r, potwierdzający akt kupna
„wsi Jabłeczna wraz z monastyrem św. Onufrego nad Bugiem położonym”. Niewątpliwie z początkiem XVI w. monastyr musiał być dostatecznie zorganizowany, ponieważ przebywający w nim od 11 lat mnich Cyryl złożył w1527r. trzeci, najsurowszy stopień ślubów zakonnych stając się schimnikiem-anachoretą. W następnych latach materialnego wsparcia monastyrowi udzielali kolejni właściciele majątku w Jabłecznej - Boguszowie, Prońscy i Leszczyńscy.
Intensywny rozwój klasztoru został zahamowany w XVI w. postanowieniami unii brzeskiej. Spowodowało to antagonizmy pomiędzy ortodoksyjnymi wyznawcami prawosławia a grekokatolikami, którzy chcieli przejąć prawosławne obiekty sakralne na obszarze Polesia. Jedynym monastyrem, który przetrwał ten burzliwy okres był klasztor Jabłeczyński. Przez kolejne lata, mimo nacisków i ograniczeń w pracy duszpasterskiej, mnisi walczyli o zachowanie ortodoksyjnego prawosławia na tym terenie. Sytuacja zmieniła się, kiedy Jabłeczna i okalające ją obszary stały się własnością rodu Radziwiłłów, zagorzałych katolików. Próbowali oni zmusić mnichów jabłeczyńskich do przyjęcia postanowień unii brzeskiej. Aby ratować swoją wspólnotę, mnisi z Jabłecznej podporządkował się monastyrowi św. Ducha w Wilnie, stając się jego filią. Po III rozbiorze Polski i przyłączeniu Królestwa Polskiego do Rosji, monastyr przeszedł pod jurysdykcję biskupa mińskiego. Władze carskie szczodrze finansowały jabłeczyńskich zakonników, upatrując w nich krzewicieli prawosławia wśród unickiej i katolickiej ludności Polesia. W I połowie XIX w. nastąpiła restytucja warszawskiej diecezji prawosławnej. Ówczesny arcybiskup warszawski Antoni, widząc chylące się ku upadkowi dawne drewniane zabudowania klasztorne oraz świątynię w Jabłecznie, postanowił ufundować w tym miejscu nowy murowany kompleks. Kamień węgielny poświecono w 1838r, a budowę ukończono 1840r. Wzniesiony monastyr składał się ze świątyni, wolnostojącej dzwonnicy oraz domu zakonnego z kaplicą refektarzową. Całość, wraz z dziedzińcem została otoczona murem. W czasie I wojny światowej większość mnichów została ewakuowana do innych monastyrów, a kompleks uległ dewastacji. Ocalała jedynie świątynia. Po zakończeniu działań wojennych powracający mnisi odbudowali klasztor i rozpoczęli działalność duszpasterską. Nie na długo. Sytuacja powtórzyła się w czasie II wojny światowej, kiedy hitlerowcy podpalili zabudowania. Spłonęła biblioteka z cennymi dziełami oraz archiwum; świątynia cudem powtórnie ocalała.
Odbudowa trwała długo, a życie monastyru odradzało się powoli. W latach 70-tych podlegał on diecezji lubelsko-chełmskiej; w 1999r uzyskał status stauropigii, co oznacza, że tytularnym zwierzchnikiem klasztoru zostaje każdorazowo prawosławny metropolita warszawski i całej Polski. W tym czasie zostały rozpoczęte gruntowne prace remontowe, dzięki którym dokonano rewaloryzacji całego kompleksu. Stał się znowu ważnym ośrodkiem pielgrzymkowym prawosławia. W jego skład wchodzi: główna świątynia, dzwonnica, dwie kaplice oraz zabudowania klasztorne i gospodarcze.
Klasycystyczna świątynia monastyru Jabłeczyńskiego została wzniesiona w latach 1838-40 na planie krzyża greckiego z centralnie umieszczona kopułą spoczywającą na czterech filarach wkomponowanych w wewnętrzne ściany kościoła. W fasadzie dominuje monumentalny czterokolumnowy portyk. Wnętrze podzielone jest na trzy części – prezbiterium, nawę oraz przedsionek. W prezbiterium znajduje się ołtarz okryty specjalnymi szatami, pod którym znajduje się antyminis
(gr. antimension-zamiast stołu) - chusta z podobizną złożenia Chrystusa do grobu i cząstka relikwii świętych. Pomiędzy prezbiterium a częścią przeznaczoną dla wiernych znajduje się trzyrzędowy, rozbudowany ikonostas. Po jego prawej stronie widoczna jest słynąca łaskami ikona św. Onufrego. Powstała ok. XII-XIII wieku. Malowana na kredowym podkładzie, który pokrywa cyprysową deskę o wymiarach 112x75cm. Przedstawia św. Onufrego w pozycji stojącej, z przepaską na biodrach, z długą siwą brodą, splecioną podobnie jak warkocz, która sięga poniżej kolan. W tle rysuje się nadbużański krajobraz. Symetrycznie do ikony św. Onufrego, po lewej stronie ikonostasu umieszczona jest szczególnie czczona ikona Matki Bożej Jabłeczyńskiej. Pod względem wymiarów i stylu zbliżona jest do ikony świętego. Reprezentuje typ Matki Bożej Hodegetria. Po prawej stronie Maryi widoczny jest Archanioł Gabriel, zaś z lewej Archanioł Michał. Na obrzeżach ikony umieszczone są postacie proroków Starego Testamentu, którzy trzymają w rękach teksty z przepowiedniami o Zbawicielu. Dlatego też ikona Matki Bożej zwana jest „ikoną Wypełnienie Przepowiedni Proroczych” Na ikonę zakładana jest ryza, metalowa, bogato zdobiona sukienka. Ściany świątyni zdobią freski z wizerunkami starotestamentowych proroków. W kopule, symbolizującej niebo, przedstawiono wyobrażenie Chrystusa Pantokratora – Wszechwładcę, zaś w pendentywach wizerunki czterech Ewangelistów. Wszystkie malowidła są dziełem Wasilija Łojki i Feliksa Skulimowskiego. Po lewej stronie cerkwi, blisko ikony Maryi znajduje się tumba z ciałem archimandryty Narcyza (Silwiestrowa) – jednego z wielkich przełożonych klasztoru w latach 1877-1887.
Przed świątynią, od strony zachodniej wznosi się piętrowa dzwonnica zwieńczona złotą kopułą z arkadowym przejściem. W kompleksie monastyru znajdują się także odnowione zabudowania klasztorne, wewnątrz których, usytuowana jest kaplica refektarzowa p. w. Św. Męczennika Atanazego Brzeskiego z niewielkim współczesnym ikonostasem. Tu także znajduje się kaplica p.w. św. Apostoła i Ewangelisty Jana Teologa, podzielona na część ołtarzową oraz nawę. Części te oddziela jednorzędowy ikonostas z wrotami carskimi oraz ikonami Maryi i Chrystusa Pantokratora. Kaplica w okresie zimowym pełni funkcję głównej świątyni monastyru.
W pobliżu świątyni, wśród wiekowych dębów znajdują się dwie wolnostojące kaplice, wzniesione na początku wieku XX. Drewnianą kaplicę p.w. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny, na planie prostokąta, wieńczy 5 cebulastych, niebieskich kopuł, które symbolizują Chrystusa i czterech ewangelistów. Wewnątrz mieści się tylko prezbiterium z ołtarzem, natomiast wierni podczas liturgii stoją przed kaplicą. Drugą z kaplic p.w. Świętego Ducha zbudowano na nasypie nad samym Bugiem. Jest to obiekt na planie krzyża greckiego, murowany. Wieńczy ją jedna, cebulasta kopuła, która tym razem symbolizuje Chrystusa.
Szczególnym dniem dla Jabłeczyńskiego monastyru jest dzień 24/25 czerwca (12 czerwca wg kalendarza juliańskiego), święto patrona św. Onufrego. Wtedy to do monastyru przybywają ortodoksyjni pielgrzymi prawosławni. Po nabożeństwie i nocnym czuwaniu wyrusza ze świątyni procesja wiernych ze świecami, kierując się do kaplicy św. Ducha.
Kompleks monastyru można zwiedzać. Kiedy pojawia się turysta zawsze znajdzie się mnich, który z chęcią otworzy drzwi głównej świątyni i odpowie na wszystkie pytania odwiedzających. A kiedy nacieszymy oczy ikonami i freskami cerkwi, koniecznie trzeba wybrać się na krótki spacer w nadbużańską okolicę, aby w ciszy kontemplować piękno tego zagubionego wśród drzew monastyru.
Obok Jabłeczyńskiej świątyni działa niewielki dom rekolekcyjny dla przybywających tu pielgrzymów, ale także dla chętnych (niezależnie od wyznania), którzy szukają spokoju i wyciszenia. W trakcie pobytu można uczestniczyć w codziennych nabożeństwach, jeść posiłki razem z mnichami, prowadzić indywidualne rozmowy poznając klimat i specyfiką życie ortodoksyjnej formy życia Jabłczyńskiego monastyru.
|
