Itinerarium

Tadeusz Jędrysiak 

Izrael atrakcyjny nie tylko dla pielgrzymów 


Każdy turysta przybywający do Izraela najczęściej odwiedza miejsca związane z kultem religijnym. Co prawda w Jerozolimie trudno jest znaleźć skrawek ziemi, który byłby niezwiązany z żadną religią, ale są miejsca, które stanowią bardzo ważne punkty dla turystów przyjeżdżających do Izraela. Jednym z najbardziej ciekawych regionów Izraela są okolice Morza Martwego. Można się tam wybrać wynajętym samochodem, ponieważ poruszanie się po drogach Izraela jest stosunkowo proste. Tablice kierunkowe (informacyjne) są w języku hebrajskim, arabskim i angielskim. Do najważniejszych atrakcji w regionie Morza Martwego, poza relaksującymi kąpielami w nim, należą ślady najstarszego osadnictwa w Qumran, wspaniałe góry oferujące możliwość trekkingu oraz Masada - twierdza i siedziba królewska zbudowana 2000 lat temu przez króla Heroda Wielkiego, panującego w czasach Chrystusa. Wszystkie te atrakcje turystyczne można zobaczyć w ciągu jednego dnia.

Morze Martwe - najniższy punkt globu
Morze Martwe to jedyne w swoim rodzaju miejsce na świecie. Jest to bezodpływowe jezioro na pograniczu izraelsko-jordańskim. Z powodu ogromnego zasolenia nie ma w nim żadnego życia. Dlatego też w dawnych czasach bywało nazywane Morzem Cuchnącym, Diabelskim, czasem Morzem Sodomy - ponoć na jego dnie znajdują się ruiny biblijnych miast Sodomy i Gomory, które starotestamentowy Bóg zniszczył z powodu zepsucia ich mieszkańców. Jest to najniżej położone miejsce na świecie i związane z tym wysokie ciśnienie powietrza oraz temperatury, rzadkie opady i suche, pozbawione pyłków powietrze, ma dobroczynne działanie na zdrowie.
Oto kilka ciekawostek związanych z Morzem Martwym:

• Tafla Morza Martwego stanowi najniższy punkt globu - znajduje się na wysokości 418 m poniżej poziomu morza (i wciąż się obniża). Jego dno leży 817 m poniżej poziomu morza, z czego wynika, że maksymalna głębokość akwenu to 399 m. Jest to największa depresja na świecie;

• powierzchnia całego akwenu Morza Martwego wynosi 1020 km²;

• Morze Martwe jest najbardziej zasolonym zbiornikiem wody na świecie (średnio 345g soli/litr, czyli 28%, przy czym na głębokości 50 m wartość ta wynosi 36%, zaś na powierzchni - około 22%);

• Morze Martwe jest pozbawione organicznego życia;

• Morze Martwe jest naturalną kopalnią minerałów. W jego wodach występuje 26 minerałów, z których ponad połowa nie występuje w żadnym innym słonym akwenie, a ich stężenie wynosi aż 28 % (podczas gdy w Bałtyku wartość ta jest równa 0,7%);

• wśród korzystnych dla zdrowia i urody składników wymienić można m.in. magnez, sól, brom, potas, wapń, jod czy żelazo;

• można powiedzieć, że Morze Martwe jest największym naturalnym SPA na całym świecie. Już starożytni Rzymianie wykorzystywali wody akwenu, znali uzdrawiającą moc minerałów Morza Martwego. Znana ze swej urody królowa Kleopatra smarowała się znajdującymi przy brzegu pokładami błota. Posiada ono właściwości lecznicze i pielęgnacyjne rewelacyjne dla skóry człowieka;

• charakterystyczne właściwości klimatu Morza Martwego sprawiają, że pobyt nad nim może mieć zbawienny wpływ na leczenie licznych chorób, w tym m.in. łuszczycy, atopowego zapalenia skóry (AZS), trądziku, astmy oraz reumatyzmu;

• depresja sprawia, że w powietrzu znajduje się 10% więcej tlenu niż zazwyczaj;

• kąpiel w nasyconej minerałami wodzie (oczywiście kąpiel z umiarem) ma walory zdrowotne. Gdy się w niej pływa, odnosi się wrażenie, że jest to jakiś rodzaj oleju, z którego następnie chce się jak najszybciej obmyć. Co więcej, sól sprawia, że zatonięcie w Morzu Martwym jest praktycznie niemożliwe.

Qumran - zwoje-rękopisy znad Morza Martwego
Qumran jest osadą położoną w odległości 1 km na północny zachód od Morza Martwego na Pustyni Judzkiej na Zachodnim Brzegu. Osada ta była zamieszkiwana przez wiele stuleci przez esseńczyków - żydowskiego ruchu religijno-społecznego. Esseńczycy schronili się tu po usunięciu w 152 roku p.n.e. arcykapłana Świątyni Jerozolimskiej. Była to bardzo tajemnicza sekta, członkowie prowadzili życie oparte na ascezie, modlitwie i pokucie żyli bez kobiet, oczekiwali nadejścia dwóch mesjaszów. Sporządzali rękopisy o treści religijnej, doktrynalnej, prawnej. Przez wielu uważani są za prekursorów chrześcijaństwa. W 1947 roku na terenie starożytnej osady Qumran,trzech beduińskich chłopców przechodząc ze stadem owiec i kóz przypadkowo odkryło jaskinię, w której znajdowały się ukryte w dzbanie hebrajskie zwoje sprzed blisko dwóch tysięcy lat. Zwojów było łącznie siedem, zachowanych w dobrym stanie. W wyniku przeprowadzonych dokładnych badań archeologicznych w latach 1947-1956 w tym samym regionie odnaleziono 11 jaskiń zawierających zwoje oraz współczesną im osadę. Z czasem teren ten został dokładnie przeszukany, a sama osada całkowicie przekopana. W 11 grotach odnaleziono ok. 800 rękopisów pochodzących z "biblioteki" esseńczyków. Datuje się je na okres od 250 roku p.n.e. do 50 roku n.e. W skład zbioru wchodzą wszystkie księgi biblijne (poza Księgą Estery), apokryfy i pisma esseńskie. Teksty spisywane były na skórzanych, papirusowych i miedzianych zwojach w różnych językach: hebrajskim, aramejskim, a także greckim. Zwoje znad Morza Martwego nazwano "najważniejszym znaleziskiem w historii ludu żydowskiego", bowiem zawierają dane z działalności państwa żydowskiego. Odnalezienie zwojów uważa się także za jedno z największych odkryć w historii archeologii.
Większość zwojów jest obecnie przechowywana w Jerozolimie. Na terenie starożytnego Qumran urządzono Muzeum Archeologiczne, które jest udostępnione dla turystów.Dla zainteresowanych warto dodać, że w 2000 roku ukazała się bardzo ciekawa książka napisana przez Piotra Muchowskiego Komentarze do rękopisów znad Morza Martwego, wydana przez Wydawnictwo The Enigma Press w Krakowie. W publikacji zawarte są bardzo rzetelne naukowo-informacyjne materiały dotyczące Qumran i rejonu Morza Martwego.

Masada, symbol starożytnego królestwa Izraela, symbol poświęcenia, bohaterstwa i honorowej śmierci
Masada jest to starożytna twierdza żydowska i siedziba królewska położona na szczycie samotnego płaskowyżu na wschodnim skraju Pustyni Judzkiej nad Morzem Martwym. Górną część wzgórza, na którym powstała twierdza, tworzy płaskowyż o kształcie rombu 660 m na 300 m, wznoszącym się 500 m nad Morzem Martwym. Według historyka Józefa Flawiusza twierdza stała się oczkiem w głowie króla Heroda, który zamienił ją w prawdziwą warownię z grubymi murami, wieżami obronnymi, magazynami żywności i wody. Na jej terenie znajdowały się m.in. koszary, arsenał, łaźnie, synagoga. W 40 roku p.n.e. w Masadzie schronił się Herod uciekając przed Partami. Od tego czasu upodobał sobie to miejsce. Na trzech skalnych tarasach poniżej płaskowyżu wzniesiono dla Heroda olbrzymi imponujący pałac z wszelkimi wygodami. Do legendy Masada przeszła w 73 roku n.e., kiedy to była jednym z trzech ostatnich bastionów żydowskiego powstania przeciwko Rzymianom. Legiony dowodzone przez Flawiusza Silvę do szturmu fortecy przygotowywały się bardzo pieczołowicie. U stóp góry zgromadziło się 5 tysięcy żołnierzy rzymskich oraz 9 tysięcy niewolników i jeńców, wykorzystywanych głównie do prac ziemnych. Wokół Masady wznieśli szereg obozów warownych połączonych murem, otaczając górę obręczą fortyfikacji. Następnie przystąpili do sypania rampy ziemnej, która miała umożliwić bezpośredni atak na mury i dostanie się do wnętrza fortecy. Budowa nasypu nie była przedsięwzięciem łatwym. Roboty ziemne trwały kilka miesięcy, oczywiście pod ogniem obrońców, którzy niechętnie patrzyli na to skądinąd imponujące dzieło sztuki inżynierskiej. W końcu, prawdopodobnie wiosną 73 roku, rampa była gotowa. Kiedy wreszcie Rzymianie ruszyli do ataku i przedostali się przez umocnienia, uderzyła ich cisza. Na środku dziedzińca leżał stos broni. Wkrótce natknęli się na ciała obrońców. W przeddzień szturmu dowodzący fortecą doszedł do wniosku, że dalszy opór jest skazany na porażkę. Poddanie Masady uważał jednak za hańbę. Wraz ze swoimi ludźmi postanowił odejść ze świata na własnych warunkach. Najpierw żołnierze zabili swoje rodziny, a potem zaczęli uśmiercać towarzyszy. Ostatnich kilku obrońców wylosowało spośród siebie jednego, który ugodził mieczem innych, a na końcu sam odebrał sobie życie. W ten sposób tylko on jeden dopuścił się ciężkiego grzechu, jakim w judaizmie było samobójstwo. Z masakry ocalały jedynie dwie kobiety i pięcioro dzieci, które ukryły się w kanale. Pozostawiono nietknięte zapasy żywności, aby Rzymianie wiedzieli, że nie wzięli twierdzy głodem. Flawiusz podaje liczbę 960 obrońców, którzy odebrali sobie życie. Po zdobyciu Masady przez jakiś czas znajdował się w niej rzymski posterunek. Potem przebywali w niej bizantyjscy mnisi (pozostały po nich szczątki mozaikowej kaplicy). Zostali wyniszczeni przez najazd perski lub arabski. Od VII wieku Masada nie była zasiedlona.
Obecnie Masada jest drugim najczęściej odwiedzanym miejscem w Izraelu. Na skalistą górę, na której znajduje się twierdza, można dostać się trasą wytyczoną przez oblegających ją swego czasu rzymskich żołnierzy stromą "ścieżką węża", lub wjechać na szczyt kolejką linową. Na terenie twierdzy możemy podziwiać pozostałości wież oraz murów obronnych. Wykute w skale ogromne zbiorniki na wodę oraz pozostałości magazynów. Można zobaczyć pozostałości tarasowej konstrukcji pałacu północnego stworzonej na zboczu wzgórza oraz odtworzone malowidła, którymi był on przyozdobiony. Na pozostałej części płaskowyżu widać pozostałe zabudowania twierdzy - łaźnie z mozaikami i ogrzewaniem podłogowym, pomieszczenia gospodarcze oraz pałac wschodni - z basenem. Na środku stoją też pozostałości bizantyjskiej świątyni wybudowanej przez mnichów, którzy zamieszkiwali to miejsce około V wieku n.e.

Dziś Masada jest symbolem poświęcenia, bohaterstwa i honorowej śmierci. Jest to miejsce pielgrzymek i pamięci narodowej, jest także dziś jednym z fundamentów tworzenia tożsamości narodowej Izraela. W jej ruinach przysięgę wojskowa składają młodzi żydowscy żołnierze. Rotę ślubowania kończą słowami: "Masada nigdy więcej nie zostanie zdobyta". Od 2001 roku Masada znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, jako miejsce symboliczne dla żydowskiej tożsamości kulturowej i ludzkiej walki o wolność od prześladowań. Twierdzę zbudował Herod Wielki, a sama budowla jest wyjątkowym obiektem architektonicznym. Konstrukcje oblężnicze, zbudowane przez Rzymian, które otaczają płaskowyż, są najlepiej zachowanymi tego typu zabytkami na całym świecie.
A więc, Masada jest symbolem heroicznego oporu, aż do końca. Zwłaszcza dla Izraelczyków jest symbolem heroicznej walki. Warto tu dodać, że Żydzi za drugą Masadę uznają bunkier położony w Warszawie, który znajdował się na terenie getta warszawskiego na ulicy Miłej 18. W miejscu tym 8 maja 1943 roku podczas powstania w getcie przywódca Mordechaj Anielewicz, otoczony przez Niemców w bunkrze, popełnił samobójstwo razem z grupą ponad 100 powstańców.

		Qumran – teren starożytnej osady
		Qumran – teren objęty pracami archeologicznymi	Qumran – widok jednej z grot, w której znaleziono ukryte zwoje
	Qumran		Qumran – teren Muzeum Archeologicznego
	Twierdza Masada – widok z lotu ptaka. Źródło: faculty.etsu.edu	Masada – widok na okolicę podczas jazdy kolejką linową
			Masada – plan twierdzy (660x300m)
		Masada – na terenie twierdzy
		Masada – wejście na szczyt drogą dla pieszych
Warszawa – Dawne miejsce, nieistniejącego budynku ul. Miła 18. Po wojnie z gruzów okolicznych domów w miejscu, w którym znajdował się bunkier powstańców, usypano kopiec (nazwany Kopcem Anielewicza) na którego szczycie ustawiono pamiątkowy kamień. Na kamieniu znajduje się napis w dwóch językach polskim i hebrajskim: W tym miejscu 8 maja 1943 r. poległ śmiercią żołnierza komendant powstania w Getto Warszawy Mordechaj Anielewicz wraz ze sztabem Żyd. Org. Boj. i kilkudziesięcioma bojownikami żydowskiego ruchu oporu w walce przeciwko niemieckim okupantom.	Warszawa – pamiątkowy kamień na szczycie pagórka ruin budynku.	Warszawa - pamiątkowy kamień ustawiony w 2006 r. wokół kopca utworzonego z ruin z napisami w języku polskim i angielskim: Tu, w ruinach bunkra przy Miłej 18, spoczywają członkowie sztabu Żydowskiej Organizacji Bojowej, wśród nich Mordechaj Anielewicz, dowódca powstania, inni bojowcy, a także osoby cywilne. 8 maja, po trzech tygodniach walki, otoczeni przez hitlerowców, zginęli lub odebrali sobie życie nie chcąc ginąć z ręki wroga. W getcie wybudowano kilkaset bunkrów. Wykryte i zniszczone stały się mogiłami. Chociaż nie ocaliły swoich mieszkańców są symbolem woli życia Żydów Warszawy. Bunkier przy Miłej 18 był największy w getcie. Poniosło w nim śmierć ponad stu bojowców. Tylko niektórzy znani są z imienia i nazwiska. Tu spoczywają w miejscu swojej śmierci na znak, że cała ziemia jest ich grobem.

Źródło fotografii: Tadeusz Jędrysiak

Nasi Partnerzy