Recenzje

Izabela Wyszowska 

Sakralny Kraków

     Sztuka sakralna zajmuje szczególnie istotne miejsce w dziedzictwie kulturowym Krakowa. „Sztuka jest służebnicą teologii” (Ars est ancilla theologiae) jak napisał w jednej ze swych książek¹ prof. Michał Rożek – wybitny znawca i badacz tajemnic Krakowa – miasta o wyjątkowym znaczeniu w naszych dziejach, duchowego i artystycznego centrum Polski, pierwszego rodzimego laureata zaszczytnego miana Europejskiej Stolicy Kultury (2000 r.). Podwawelski gród odwiedzany w minionych wiekach przez królów, papieży, świętych, w tym jedynego Papieża Polaka świętego Jana Pawła II, miasto światowego kultu Miłosierdzia Bożego i gospodarz Światowych Dni Młodzieży w bieżącym roku, doczekało się kolejnej publikacji pt. Sakralny Kraków. Kompletny przewodnik od A do Z, który sławi jego imię, tym razem szczególnie, okolicznościowo w kontekście religijnym, duchowym. Autorzy Henryk Bejda, Małgorzata i Mieczysław Pabisowie z pewnością inspirowali się zarówno tegorocznym jubileuszem 1050-lecia Chrztu Polski, ogłoszonym przez Kościół, Rokiem Miłosierdzia, jak również organizowanymi w Krakowie Światowymi Dniami Młodzieży z udziałem Papieża Franciszka. Takie wyjątkowe okazje obligują bowiem do godnego ich celebrowania, a także podkreślenia w literaturze naukowej, przewodnickiej czy turystycznej, poprzez przekazanie czytelnikom adekwatnej tematycznie publikacji. Kraków, jak podkreślają we wstępie autorzy omawianego przewodnika, obfituje w miejsca święte, a pod względem liczby kościołów i klasztorów może konkurować z samym Wiecznym Miastem, do którego zresztą nieraz był porównywany i nazywany Rzymem Północy. W XVI wieku Giovanni Paolo Mucante wypowiedział znamienne słowa: „Gdyby nie było Rzymu, wtedy Kraków byłby Rzymem”. 
     Po nową publikację Sakralny Kraków z pewnością sięgną przybywający pod Wawel pielgrzymi, turyści, spragnieni treści związanych z szeroko rozumianą problematyką sacrum. Autorzy akcentują, że swój przewodnik napisali „głównie z myślą o ludziach wierzących i ‘poszukujących’” (s. 6), koncentrując uwagę na „sakraliach, otoczonych czcią miejscach, relikwiach, łaskami słynących obrazach, a także na postaciach świętych i błogosławionych związanych z Krakowem. Konkludują rekomendację publikacji następująco: „Gorąco pragniemy bowiem, żebyś [Czytelniku – I.W.] zwiedzając nasze ukochane miasto, zaspokoił przede wszystkim głód swojej duszy” (s. 6). Zainteresowanym mieszkańcom Krakowa książka posłużyć może do pogłębienia i uzupełnienia wiedzy o mieście. Podobnie wartościową lekturą będzie dla przewodników i pilotów wycieczek stale doskonalących swój warsztat zawodowy oraz dla koneserów i miłośników Krakowa, poszukujących w niej nowych, aktualnych informacji z zakresu szeroko rozumianej tematyki duchowej, religijnej czy pielgrzymkowej.
     Publikacja prezentuje, według ustalonej przez autorów hierarchii ważności, kilkadziesiąt krakowskich świątyń, w dalszej kolejności sanktuaria archidiecezji krakowskiej, a następnie szlaki sakralne. Zawiera także obszerny spis wykorzystanej bibliografii oraz szereg fotografii (szkoda, że ograniczonych do współczesnych, nie archiwalnych) zarówno autorskich jak i pozyskanych m.in. z zasobów kościelnych czy klasztornych itd. Struktura narracji, w części poświęconej obiektom sakralnym Krakowa, jest uporządkowana, składa się z następujących stałych, powtarzających się elementów (działów): pierwszy zatytułowany „Szczypta historii” – prezentuje najważniejsze fakty z dziejów każdej omawianej świątyni, sanktuarium czy klasztoru. Kolejny „Słówko o patronach” – przedstawia dość obszerne żywoty świętych – patronów kościołów. Czytając dział „Wędrując po świątyni” – można dowiedzieć się wiele na temat sakralnych elementów wyposażenia wnętrz, na których autorzy koncentrują uwagę Czytelnika. Pod hasłem „Łaskami słynące” – opisane są malowane czy rzeźbione Cudowne Wizerunki Chrystusa, Matki Boskiej oraz Świętych, a w „Godne uwagi” – obiekty najbardziej warte poznania w danym miejscu, których nie można przeoczyć podczas zwiedzania. W dziale „Ludzie Boga” omówiono postacie świętych lub błogosławionych szczególnie związane z opisywanym kościołem. Pod hasłem „Relikwie” – wyakcentowano, przechowywane w danej świątyni cenne relikwie. Szeroki wachlarz ciekawostek, anegdot i dodatkowych informacji znaleźć można w punktach: „A to ciekawe”, „Specjalne wspólnoty” oraz „Tylko tu”, gdzie wymieniono unikatowe, wyróżniające dane miejsce na tle innych, obiekty, wydarzenia, praktyki religijne itd. W dziale „Oremus” znajdują się aktualne informacje dotyczące godzin mszy świętych i nabożeństw, a pod hasłem „W sieci” i „Adres” – strony internetowe i dane teleadresowe omawianych świątyń i klasztorów.
     W części dotyczącej sanktuariów archidiecezji krakowskiej zamieszczono krótkie, aczkolwiek treściwe omówienia następujących miejsc: Sanktuarium Matki Boskiej [dalej –MB] Szkaplerznej i św. Rafała Kalinowskiego w Czernej, Sanktuarium MB Jasnogórskiej w Bachledówce. Sanktuarium Macierzyństwa NMP w Dziekanowicach, Sanktuarium MB Gdowskiej w Gdowie, Sanktuarium MB Jordanowskiej w Jordanowie, Sanktuarium Pasyjno-Maryjne w Kalwarii Zebrzydowskiej, Sanktuarium MB Pani Podhala w Ludźmierzu, Sanktuarium MB Opiekunki Rodzin w Makowie Podhalańskim, Sanktuarium MB Myślenickiej w Myślenicach, Sanktuarium MB Paczółkowickiej, Sanktuarium MB Patronki Polskich Rodzin Robotniczych w Płotkach, Sanktuarium bł. Anieli Salawy w Sieprawiu, Sanktuarium MB w Sidzinie, Sanktuarium MB z Kołomyi w Skomielnej Czarnej, Sanktuarium MB Bolesnej w Staniątkach, Sanktuarium MB Fatimskiej w Trzebini. W Wadowicach: Sanktuarium MB Fatimskiej, Sanktuarium MB Nieustającej Pomocy, Dom Rodzinny świętego Jana Pawła II oraz Sanktuarium św. Józefa. W Wieliczce Sanktuarium MB Łaskawej, Księżnej Wieliczki oraz w Zakopanem Sanktuaria: MB Fatimskiej na Krzeptówkach, MB Królowej Tatr na Wiktorówkach, MB Niepokalanej Objawiającej Cudowny Medalik, a także Sanktuarium św. Brata Alberta na Kalatówkach. 
     W ramach rozdziału „Sakralne szlaki” – przedstawiono: „Ścieżki Jana Pawła II” w Krakowie ograniczając prezentację do wyliczenia znajdujących się na trasie obiektów i miejsc związanych z postacią Papieża Polaka. Podobnie potraktowano „Krakowski Szlak Świętych”, „Trasę św. Stanisława” oraz trasę „Śladami św. Siostry Faustyny”. Skoro publikacja aspiruje do miana przewodnika turystycznego (moim zdaniem trochę na wyrost) zastanawia w nim brak mapek tras czy planu miasta, na którym wspomniane obiekty byłyby w sposób przejrzysty zaznaczony. Dołączono jedynie dwie niewielkie fotografie plansz, z planami tras, które turysta spotkać może w przestrzeni miejskiej. Nie mają one jednak żadnego zastosowania podczas lektury książki, ze względu na słabą czytelność. Wskazane byłoby ponadto załączenie planów (rzutów) budowli, ułatwiających orientację podczas poruszania się we wnętrzach w trakcie zwiedzania. 
     Sam tytuł publikacji może zastanawiać, bowiem nie zastosowano (poza prezentacją sanktuariów archidiecezji krakowskiej) sugerowanego układu alfabetycznego „Od A do Z” jak to bywa np. w opracowaniach encyklopedycznych czy słownikowych. 
     Bibliografię uporządkowano według omawianych kolejno miejsc i obiektów. Wśród wykorzystanych źródeł znajdują się m.in. Katalogi Zabytków Sztuki w Polsce, publikacje wspomnianego wyżej Michała Rożka oraz przewodniki różnych autorów, strony internetowe, a ponadto, co wyróżnia autorów i świadczy o dużym zaangażowaniu w opracowanie podjętej tematyki – informacje o przeprowadzonych konsultacjach merytorycznych z kilkudziesięcioma osobami duchownymi związanymi z obiektami sakralnymi (proboszcze, zakonnicy itd.) oraz znawcami problematyki sztuki sakralnej i teologii – duchownymi przedstawicielami środowiska akademickiego. 
     Publikacja niewątpliwie ułatwi wędrówkę po Krakowie śladami świętych miejsc i ludzi, którzy tworzyli duchowy wizerunek Krakowa na przestrzeni dziejów. Zamieszczone, zarówno historyczne jak i aktualne informacje mają wymiar praktyczny. Spośród znanych przewodników, a właściwie kompendiów dotyczących Krakowa, Sakralny Kraków można z przekonaniem uznać za pierwsze tego rodzaju opracowanie tak silnie zorientowane na problematykę religijną i pod tym względem zawarte w tytule określenie „kompletny” można uznać za właściwe.