Itinerarium

Michał Jarnecki

Nieco Skandynawii w Ameryce czyli Nowa Funlandia (NF)

Kanada, parafrazując określenie Arkadego Fiedlera, "nie tylko pachnąca żywicą", posiada choćby z racji swojej gigantycznej powierzchni niemało do za oferowania przybyszom. Jednym z brylantów turystycznych, nie tylko, choć przede wszystkim ze względów przyrodniczych, jest Nowa Fundlandia (ang. New Foundland, franc. Terre-Neuve, irl. Talamh an Éisc ). Ta wielka wyspa mająca obszar wielkości 111 390 km² (co daje jej 15. miejsce na liście wysp świata według powierzchni i 4. miejsce pod tym względem w Kanadzie), została odkryta w 1497 roku przez Wenecjanina w służbie brytyjskiej, Giovanniego Caboto (Johna Cabota). Stanowi wraz z północno-wschodnią częścią Labradoru, osobną prowincję, od 2001 roku zwaną "Nową Fundlandią i Labradorem". Wcześniej nosiła miano tylko samej wyspy. Od Półwyspu Labrador oddzielona jest cieśniną Belle Isle, a od wyspy Cape Breton cieśniną Cabota. Nowa Fundlandia sąsiaduje z maleńką zamorską prowincją Francji - Saint-Pierre i Miquelon.
Stolicą wyspy jest miasto St. John's, położone na południowo-wschodnim krańcu NF. Ponoć leżąca na południe stolicy prowincji osada Cape Spear stanowi najdalej na wschód wysunięty punkt Ameryki Północnej. Nową Funlandię z okolicznymi mniejszymi kanadyjskimi wysepkami zamieszkuje około 485 tys. osób.

Historia
Pierwszymi ludźmi osiadłymi na wyspie byli Indianie Beothuk, spotkani tutaj przez Europejczyków. Ów lud prawdopodobnie przybył tu z Labradoru. Zarówno oni, jak ich kultura zniknęli. Ostatnia osoba znająca ów język zmarła w St. John's w 1829 roku. Wikingowie określali ich mianem Skrælingwów. Wyspa była przecież pierwszym kawałkiem Ameryki odwiedzonym przez mieszkańców "starego kontynentu". Zetknęli się z nimi krótko po roku 1000, gdy dopłynęli tutaj z Islandii. Przybysze ze Skandynawii założyli (pomiędzy 1002 a 1006 rokiem) osadę na północnym cyplu wyspy, zwaną dzisiaj L'Anse aux Meadows. Według sag nordyckich, Skrælingowie (czyli Beothuk) wykazywali się wyjątkową dzikością i wojowniczością, co w dużej mierze miało się przyczynić do opuszczenia wyspy i zarzucenia planów osadniczych. Nowa Fundlandia jest jedynym miejscem w Ameryce Północnej, gdzie zostało potwierdzone na "co najmniej" 100 % osadnictwo wikingów. Norweski badacz Helge Ingstad wraz z żoną - archeologiem Anne Stine Ingstad, w 1960 roku odkryli ich dawną osadę - L'Anse aux Meadows. Stanowisko było przedmiotem długoletnich prac wykopaliskowych, osadę datowano na 500 lat przed wyprawą Krzysztofa Kolumba, uznano ją za najstarszy ślad obecności Europejczyków w Ameryce Północnej. Umieszczona w 1978 roku na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, uważana jest za część wymienianego w sagach Vinlandu, odkrytego przez Leifa Erikssona. Po odejściu wikingów jedynymi gospodarzami wyspy pozostali Indianie.
Stan ten utrzymał się do 1497 roku, kiedy to wyspę dla Europejczyków ponownie odkrył włoski nawigator John Cabot pływający na zlecenie korony angielskiej. Za dokładne miejsce jego wylądowania na wyspie przyjęło się uważać Bonavistę, leżącą na jej wschodnim wybrzeżu, jednakże istnieją przekazy lokalizujące ów fakt na Cape Bauld, na cyplu Wielkiego Półwyspu Północnego (dokumentu sporządzony przez handlarza z Bristolu znajdujący się w Hiszpańskim Archiwum Państwowym). Miejsce lądowania jest tam opisane jako leżące 1800 mil na zachód od Dursey Head w Irlandii (szerokość geograficzna 51° 34'N), co daje właśnie położenie Cape Bauld.
Po Cabocie, następnymi Europejczykami na Nowej Fundlandii byli portugalscy, hiszpańscy, francuscy i angielscy rybacy, chociaż istnieją przesłanki w dokumentach, że ci ostatni przypływali do wschodnich wybrzeży Nowej Fundlandii na połowy dorsza nawet przed przybyciem Cabota. Później, w XVII wieku przybyli na wyspę rybacy irlandzcy, którzy nazwali ją Talamh an Éisc, co oznacza w języku gaelickim "kraina ryb" lub "rybie ziemie". Nazwa ta jest śladem jaki pozostał w języku, dokumentującym duże znaczenie rybołówstwa na tutejszych wodach. Społeczność pochodzenia irlandzkiego zachowała swoją tożsamość, o czym świadczy dialekt czy choćby piosenki z silnym akcentem ziemi św. Patryka i nostalgią za ojczyzną przodków. W rejonie Gros Mourne warto odwiedzić któryś z pubów, aby się o tym przekonać.
Po powtórnym "odkryciu" Nowej Funlandii lud Beothuk, żyjący dotąd z rybołówstwa, zepchnięty w górzyste rejony wyspy uległ eksterminacji i degradacji. Nie oznacza to wcale, iż nie brakuje tam osób o indiańskich korzeniach.
W 1583 roku Sir Humphrey Gilbert oficjalnie ogłosił Nową Fundlandię kolonią angielską. Znajdowało się wówczas w St. John's trochę Anglików, Francuzów i Portugalczyków, nie było jednak stałego osadnictwa, a sam Gilbert zaginął na morzu podczas podróży powrotnej, co na pewien czas położyło kres planom osadniczym. Kolejna poważna próba kolonizacji została podjęta w 1609 roku przez Johna Guya, częściowo się powiodła. Część osadników zdecydowała się mimo wszystko pozostać, tworząc najwcześniejszą populację pochodzenia europejskiego na Nowej Fundlandii. W 1620 roku rybacy pochodzenia brytyjskiego wyparli osadników innych nacji ze wschodnich wybrzeży Nowej Fundlandii, podczas gdy rybacy pochodzący z Francji dominowali na wybrzeżu południowym i Półwyspie Północnym. W 1622 roku George Calvert założył na Nowej Fundlandii Kolonię Avalon. Warto zaznaczyć, iż sama nazwa "Newfoundland" jest jedną z najstarszych europejskich nazw geograficznych w Kanadzie, będących w ciągłym użyciu w geografii i kartografii począwszy od roku 1502 (wzmiankowana w liście tak datowanym). Francuska nazwa wyspy to Terre Neuve.
Po 1763 roku na mocy pokoju paryskiego Francja przekazała kontrolę nad południowym i północnym wybrzeżem Nowej Fundlandii, zatrzymując w swym posiadaniu jedynie leżące nieopodal niej wyspy Saint Pierre i Miquelon, leżące przy obfitującej w ryby ławicy Grand Banks przy południowych wybrzeżach Nowej Fundlandii. W przeciwieństwie do wcześniejszych prób kolonizacji, stałe, całoroczne osady zostały wówczas założone przez Brytyjczyków, głównie rybaków. Osady te były początkowo słabo zaludnione, jednakże niechęć do dwukrotnego w ciągu roku pokonywania oceanu, by przybyć na Nową Fundlandię tylko na sezon połowów, powodowała, że stopniowo ich zaludnienie zwiększało się. Największy wzrost osadnictwa brytyjskiego nastąpił na przełomie XVIII i XIX wieku.
Zanim jednak akcja osiedleńcza rozwinęła się na dobre, silne w Londynie rybackie lobby zazdrośnie strzegące swych stref wpływów skłoniło króla Karola I do cofnięcia przywilejów. Od tego momentu wszelkie osadnictwo stało się nielegalne. Nie zatrzymało to jednak ani tam osiadłych już kolonistów, ani nowych śmiałków. Brytyjscy kapitanowie starali się wytrzebić osadników "ogniem i mieczem". Napadano na osady, palono domostwa i niszczono zbiory. Osadnicy jednak nie dali za wygraną. Szybko nauczyli się bronić lub kryć we wnętrzu wyspy, gdy na horyzoncie pojawiały się statki. W miejsce zniszczonych osiedli natychmiast pojawiały się nowe. W ten sposób wykształciło się niewielkie, lecz bardzo zdeterminowane społeczeństwo nowofundlandzkie. Angielskie kompanie rybackie nie były jedynym zagrożeniem dla mieszkańców. Także i Francuzi starali się ją włączyć do swego północnoamerykańskiego imperium. Koloniści wobec francuskich agresorów stosowali tę samą taktykę. Francuskie niebezpieczeństwo przeminęło po tym, jak na mocy pokoju utrechckiego wszelkie prawa do wyspy przekazano Wielkiej Brytanii.
Niepewna sytuacja na wyspie oraz ciągłe zagrożenie, jakie czekało jej mieszkańców, spowodowały wykształcenie się szczególnej kultury opartej na poczuciu tymczasowości. Wyspa stała się centrum przemytu i kontrabandy, łamiąc uchwalone przez Parlament Brytyjski Akty Nawigacyjne. Upór kolonistów zmusił władze brytyjskie w 1811 roku do nadania kolonii oficjalnego statusu, legalizacji praw własności i stworzenia podstaw administracji. W dwadzieścia lat później w 1831 roku powołano wybieralne ciało doradcze, a w 1855 roku kolonii nadano samorządność.
W chwili powołania pierwszego przedstawicielskiego rządu wyspa nie posiadała żadnej infrastruktury. Jej wnętrze nie tylko nie było zagospodarowane, lecz wręcz niezbadane. Ludzkie skupiska rozmieszczone były wokół kilku portów połączonych komunikacją morską. W dziedzinie kultury, szczególnie szkolnictwa oraz tworzenia administracji, niezbędna była praca organiczna, tworzenia podstaw i przyczółków. Ci nieliczni, którzy pragnęli zdobyć wykształcenie, musieli udawać się do szkół do pobliskiej Kanady lub Wielkiej Brytanii. Mimo zasadniczych trudności wyspiarze poradzili sobie z większością problemów. W 1899 zbudowano pierwszą na wyspie linię kolejową. W 1908 powstała pierwsza drukarnia a wraz z nią życie wydawnicze.
Imigranci z Europy, którzy osiedli na wyspie, przywieźli z sobą pewną wiedzę, kulturę, wierzenia, zwyczaje, jednakże prędko kultura ta nabrała własnych, typowych dla Nowej Fundlandii elementów, stając się różna zarówno od kultur europejskich, jak i od kultury imigrantów osiadłych na stałym lądzie. Szukając rynków zbytu dla swego głównego produktu - poławianych w Atlantyku ryb, Nowofundlandczycy nawiązali liczne kontakty handlowe, lecz ich główna aktywność w tym względzie koncentrowała się raczej na najbliższych sąsiadach: stałym lądzie Ameryki Północnej, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Ich pewnego rodzaju izolacja jest odczuwalna nawet dzisiaj. Większość ludności wyspy zamieszkuje małe ośrodki rozsiane po całym wybrzeżu, niektóre z nich są znacznie oddalone od większych miast i bywają przez długie miesiące izolowane, na skutek złej pogody czy też w okresie zimy. Takie warunki spowodowały właśnie zróżnicowanie kulturowe między wyspiarzami a ludnością osiadłą na stałym lądzie, nawet w należącym do tej samej prowincji Labradorze. Różnice te dotyczą obyczajów, codziennych zajęć, pieśni, wierzeń, różnią się też używane na Nowej Fundlandii i na stałym lądzie dialekty.
Zmiany przyniosły obie wojny światowe. Pierwsza przyniosła spore straty demograficzne na słabo zaludnionym obszarze.

Z populacji liczącej 250 tys. , 5482 osoby wyruszyły za morze. Blisko 1500 zginęło, a 2300 uznano za zaginionych. Warto powołać się na konkretny przykład. Oto 1 lipca 1916 roku w Beaumont-Hamel we Francji, 753 członków Królewskiego Regimentu Nowofundlandzkiego stawiło się w pierwszej linii okopów, z czego następnego dnia tylko 68 było zdolnych do walki. Nowofundlandczycy stracili około 25% swej młodzieży w I wojnie światowej. Ten fakt stał się przedmiotem pretensji Nowofunlandczyków do władz federalnych Kanady. Jądrem jest zarzut, że ich udział w powojennych sukcesach ekonomicznych całego państwa był nieproporcjonalnie niski w stosunku do poniesionych na wojnie ofiar.

Podczas drugiej wojny Amerykanie używali baz wojskowych w Argentia, Gander, Stephenville, Goose Bay i St. John's. Przyczynili się do szybkiego wzrostu gospodarczego Nowej Fundlandii i umocnienia tradycyjnych związków ze Stanami Zjednoczonym. Obecność militarna wojsk federalnych i USA wpłynęła na zwiększenie zapotrzebowania na produkty tradycyjnego przemysłu wyspiarskiego, pomagając przezwyciężyć kryzys i stanąć mocniej na nogach. Uważa się też, że to amerykańscy żołnierze wymyślili używaną do dziś nazwę "Newfie". W chwili zakończenia wojny dominium gotowe było do historycznych decyzji.

Dominium Nowej Fundlandii
Konfederacja Kanady złożona z położonych po drugiej stronie Atlantyku angielskich prowincji, powstała na konferencji w Charlottetown w 1866 roku, ale delegatów biednej i marginalizowanej Nowej Funlandii, nie zaproszono. Na kolejnej, konferencji w Québecu, jej delegaci wystąpili w roli obserwatorów (Frederic Carter i Ambrose Shea). Pomimo ich entuzjazmu i wynegocjowaniu prowizorium dla wyspy w tzw. w Rezolucji Quebekańskiej, mieszkańcy prowincji byli przeciwni przystąpieniu do związku. Konfederację wspierał też ówczesny gubernator Musgrave, demokratycznie wybrane władze zdecydowały, by Nowa Fundlandia pozostała niezależnym dominium brytyjskim. Kolejne próby dołączenia do unii z lat 1869 i 1895 także nie powiodły się. Nowa Fundlandia i Labrador to najmłodsza prowincja Kanady, wcześniej było to dominium brytyjskie. Dobre czasy dla ekonomiki Nowej Fundlandii nastały wraz z wybuchem I wojny światowej. Zapotrzebowanie na produkty spożywcze i ich wysoka cena odmieniły sytuację ekonomiczną wyspy. W krótkim czasie zanotowano nadwyżki budżetowe, które zaczęto inwestować w dalszy rozwój infrastruktury. Zbudowano szereg linii kolejowych, dróg i innych instalacji, często mocno na wyrost. Zakończenie wojny i koniec prosperity nie powstrzymały dalszej spirali wydatków. Do roku 1930 dług Dominium Nowej Fundlandii osiągnął zawrotną sumę 100 milionów dolarów. Dominium stało się niewypłacalne. 16 lutego 1934 roku tymczasowo (jak się okazało na 15 lat) zawieszono instytucje samorządowe. Premier Nowej Fundlandii Frederick C. Alderdice przekazał rządy nad dominium brytyjskiemu komisarzowi. Zgromadzenie legislacyjne uległo samorozwiązaniu. Komisarz, wyposażony w szerokie uprawnienia administracyjne, realizował decyzje podejmowane przez Parlament Brytyjski. W okresie światowego kryzysu lat 30-tych XX wieku Nowa Fundlandia, dotąd niezależne dominium, ogłosiła w 1932 roku bankructwo i przeszła pod bezpośredni zarząd finansowy brytyjskich komisarzy. Zakończenie drugiej wojny światowej, podobnie jak wcześniejsza zapaść ekonomiczna, przywołały pytania o przyszłość dominium. Należało podjąć decyzje co do przyszłości kraju. Pośród ludności dało się zauważyć cztery opcje. Dwie dominujące to powrót do statusu samorządnego dominium lub konfederacja z Kanadą. Dwiema innymi, choć marginalnymi, były unia gospodarcza z USA lub proste zachowanie status quo, czyli rządów brytyjskich. W celu przyjęcia rekomendacji władze brytyjskie utworzyły Konwencję Narodową (National Convention), obradującej w latach 1946-1948. Na czele grupy zwolenników powrotu do statusu samorządnego dominium stanął Peter Cashin, podczas gdy opcje prokanadyjską reprezentował Joseph Smallwood. Choć rząd brytyjski nie zgłaszał obiekcji w sprawach politycznych, nie miał wiele do zaoferowania w kwestiach finansowych. Dominium nie mogło liczyć na żadne wsparcie finansowe z Londynu. Lepsze warunki, choć dalekie od ideału, uzyskano po wizycie w kanadyjskiej stolicy - Ottawie.
Referendum odbyło się w 3 lipca 1948 roku. W końcu w 1949 stosunkiem głosów 50,5% do 49,5% jej mieszkańcy w referendum przegłosowali przyłączenie do Kanady, której historia, gospodarka, kultura oraz instytucje polityczne były całkowicie odmienne. Kampania referendalna była bardzo intensywna i silnie angażowała się w nią zarówno Kanada jak i optująca za połączeniem Wielka Brytania. Oficjalnie Nowa Fundlandia przystąpiła do Konfederacji Kanady 1 kwietnia 1949 roku. Obchody tego wydarzenia odbyły się jednak 31 marca (być może by uniknąć dowcipów).
Religia również miała istotne znaczenie dla ostatecznego wyniku referendum, kościół rzymskokatolicki lobbował za utrzymaniem niezależności. Względy finansowe miały również znaczenie, zwłaszcza "premia za urodzenie dziecka" - obiecywana Nowofundlandczykom suma pieniędzy za każde nowe dziecko w rodzinie. Przywódcą stronnictwa Konfederatów stał się charyzmatyczny Joseph Smallwood, były producent radiowy, właściciel stacji znanej z promowania poglądów lewicowych, prowadzący kampanię i wydający jednocześnie socjalistyczną gazetę w Nowym Jorku. Jego polityka jako premiera była określana jako bliższa liberalizmowi niż socjalizmowi. Smallwood, lider liberałów, był głową Nowej Fundlandii przez dziesięciolecia. Liberałowie utrzymali rządy w prowincji do początku lat siedemdziesiątych.
Wkrótce okazało się, że życie w Konfederacji nie jest łatwe. Żaden z problemów wyspy, poza doraźną federalną pomocą finansową, nie został rozwiązany. Kryzys rybołówstwa, podstawowej dziedziny gospodarki prowincjonalnej, ponownie wpędził prowincję w permanentny kryzys budżetowy i zależności od dofinansowania. Nowa Fundlandia stała się "chorym człowiekiem" Kanady. Wynikiem tego jest z jednej strony najwyższy poziom bezrobocia pośród wszystkich kanadyjskich regionów, najwyższe podatki, a przy tym najniższy udział ludzi wykształconych wśród ogółu społeczeństwa. Innym poważnym problemem jest stała migracja Nowofundlandczyków do lepiej rozwiniętych rejonów Kanady. Nadzieje na przyszłość wiązane są z odkryciem na szelfie kontynentalnym złóż ropy naftowej. Dotychczas jednak 75% zysków z jej wydobycia trafiało do kasy federalnej. Sytuację ma zmienić nowe porozumienie wynegocjowane pomiędzy nowym konserwatywnym rządem prowincjonalnym a rządem federalnym, by większość zysków z wydobycia zostawała w dyspozycji prowincji. Prowincji potrzebny jest jednak plan rozwoju alternatywnego przemysłu, mobilizacji i przekwalifikowania siły roboczej, a do tego potrzeba czegoś więcej niż pieniędzy.
Flaga prowincji, zaprojektowana przez nowofundlandzkiego artystę Christophera Pratta, została oficjalnie przyjęta przez władze prowincji 28 maja 1980 roku. Labrador posiada własną, nieoficjalną flagę, tworzoną przez Mike Martina dla Labradoru Południowego. Istnieje też nieoficjalna, trójkolorowa flaga wyspy, XIX-wiecznego pochodzenia. Symbolizuje ona jedność trzech największych grup etnicznych wyspy: Anglików, Irlandczyków i Szkotów. Obecnie jest wywieszana przed domami na wielu nowofundlandzkich posiadłościach, jednak turyści często mylą ją z flagą Irlandii. Flaga ta po okresie jakoby zapomnienia przez Nowofundlandczyków przeżywa swój renesans. "Różowo-Biało-Zielona" jest umieszczana przy wejściu do sklepów z pamiątkami, jest także dostępna w sprzedaży jako pamiątka z wyspy, czasem turyści są nią obdarowywani w ramach gestu życzliwości ze strony stałych mieszkańców. Ten zestaw kolorów jest też obecny jako element mody, specyficznej dla Nowej Fundlandii.
Dominium Nowej Fundlandii posiadało pewną formalnoprawną niezależność od Imperium Brytyjskiego, podobną do tej, jaką cieszyło się w tym samym czasie wiele państw uznawanych za niepodległe, o podobnym statusie, jak chociażby Kanada lub Nowa Zelandia również będące Dominiami. Formalnie, Nowa Fundlandia nie dokończyła jednak procesu uzyskania pełnego statusu Dominium, gdyż nie ratyfikowała Statutu Westminsterskiego. Wielu mieszkańców wyspy posiada silną identyfikację "nowofundlandzką" i podkreśla, że są "Nowofundlandczykami, a nie Kanadyjczykami" , a mimo to nie mają zamiaru dążyć do zerwania związku państwowego z Kanadą. Ta dychotomia pokazuje różnicę między pojęciami państwo i naród. Inny przejaw odrębności często przytaczany przez Nowofundlandczyków to istniejący przed przystąpieniem do Konfederacji hymn, będący obecnie hymnem prowincji: "Oda do Nowej Fundlandii". Jest on grany w czasie zawodów sportowych dla drużyny klubu gospodarzy, podczas gdy dla teamu przyjezdnego z kontynentu grany jest hymn kanadyjski "O, Canada". Sami Nowofunlandczycy znani są z etosu pracy i przywiązania do swojej "małej ojczyzny". Ostatecznie posiada bogatą przeszłość. Miasto St. John's jest uważane za najstarsze miasto w anglojęzycznej części Ameryki Północnej.

Miejsca, które należy odwiedzić
Na Nowej Fundlandii mieszczą się dwa parki narodowe. Park Narodowy Gros Morne leży na zachodnim wybrzeżu wyspy i jest umieszczony na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO od 1987 roku, z powodu jego walorów krajobrazowych oraz charakteru geologicznego. Ten największy z parków w atlantyckiej części Kanady, ma powierzchnię 1805 km². Park jest obszarem naturalnego piękna z bogatą różnorodnością krajobrazów, różnorodnością dzikiej przyrody oraz wielością miejsc do autentycznie ekologicznej rekreacji. Goście mogą wędrować przez dzikie, bezludne góry oraz obozować na polu namiotowym nad oceanem. Wycieczki statkiem wiodą odwiedzających pod majestatyczne i wielkie klify słodkowodnych fiordów (tak - niegdyś odciętych od morza i zasilanych przez potoki i rzeki!) wyrzeźbionych przez lodowce. Wodospady, zatoki, polodowcowe jeziora, puszcza, klify, ścieżki dydaktyczne, liczne punkty interpretacji obserwowanych zjawisk, piaszczyste plaże i kolorowe wioski rybackie składają się na fenomenalne bogactwo przyrodnicze i kulturowe Gros Morne National Park.
Poza inspirujących pięknem, Gros Morne, National Park może poszczycić się unikalnym biologicznym oraz geologicznym bogactwem. W wielu miejscach parku odsłonięte skały są lekcją czy wręcz wykładem historii naszej planety. Formacje skalne należą do jednych z najstarszych na ziemi i "opisują" odległe epoki geologicznych zawirowań, kiedy to zniknęły stare oceany, wyłoniły się i zostały utworzone oraz ukształtowane kontynenty. Skały w Gros Morne National Park, a nawet i poza nim, przyczyniły się w znacznym stopniu do zrozumienia tektoniki płyt kontynentalnych. Stanowią istotny wkład do naszej wiedzy o otaczającym nas świecie. Zapewne te okoliczności okazały się ważkim argumentem za wpisem Gros Morne National Park do listy światowego dziedzictwa UNESCO w 1987 roku. Park jest zdominowany przez dwa wyraźnie różne krajobrazy: nadmorską nizinę nad Zatoką Świętego Wawrzyńca oraz alpejskiego typu płaskowyż. Same góry, wyrastające z oceanu mogą wydawać się wysokie, ale z racji sędziwego - ponad miliardowego wieku i postępującej erozji sięgają niecałych 1000 metrów. Rejony parku stanowią naturalne siedliska bogatej flory i fauny, zwłaszcza licznych mszaków, porostów i kwiatów - łącznie z bezzapachowymi mięsożernymi o fioletowym kolorze, rosnącymi na mokradłach, a także licznych ssaków, ryb i ptaków. Ten szeroki wachlarz przyrodniczego życia składa się z unikalnej mieszanki gatunków strefy umiarkowanej, subarktycznej (borealnej) i prawdziwie arktycznej.
Oglądanie dzikich zwierząt jest ekscytującym momentem każdej wizyty w niemal każdym parku narodowym, a Gros Morne National Park posiada tutaj wiele możliwości. Możemy stojąc na klifie czy nawet zwykłej plaży wypatrzeć czterdziestotonowe wieloryby, ale też wagi piórkowej wiewiórki lub inne maleńkie gryzonie. Czasem przy drodze lub na leśnej polanie bądź mokradle pokaże się majestatycznie poruszający się jeleń czy w szczególności łoś. Przed spotkaniem z tym drugim na szosie i ostrożną jazdą, uprzedzają liczne znaki drogowe. W niektórych sklepikach można zakupić w słoiku łosiowy marynat mięsny. Rzadziej pokazać się może niedźwiedź, raczej unikający ludzi. Nie zapominajmy o zachowaniu dystansu wobec dzikich zwierząt i okazania im tym samym szacunku.
Z kolei Park Narodowy Terra Nova leżący po wschodniej stronie wyspy obejmuje ochroną skaliste brzegi zatoki Bonavista, ukazując historię tutejszego morza, skał i ludzi. W tym rejonie obok szeregu urokliwych, kilkusetletnich często i kolorowych domków, można podziwiać malownicze i barwne latarnie morskie. Wszystko to zostało wkomponowane w uderzająco piękne otoczenie, zestawienie oceanu i skał, stanowiąc intrygujący krajobraz kulturowy.
Interesująca jest stolica Nowej Funlandii, miasto Saint John’s. Jego starsza część składa się z kolorowych, nieco na modłę skandynawską, domów, pokrytych blachą bądź specjalnie zakonserwowanym drewnem z racji częstych opadów i wilgoci. Niektóre uliczki opadają ku wybrzeżu, tworząc malowniczy, tarasowaty pejzaż miejski. Tutaj zlokalizowany jest również znany Memorial University of Newfoundland.
Jadąc na północ z Gros Morne mijamy interesujące łuki skalne zanurzone w cieśninie oddzielającej Nową Funlandię od Labradoru oraz skupisko trombolitów. To były najstarsze formy życia na ziemi, kiedy odsłoniły się z opadających oceanów lądy. Przypominają nieco skamieniały i pomarszczony mózg skrzyżowany z nieżyjącą już rafą.
Na samej północy leży wspomniana wioska Wikingów - L'Anse aux Meadows, również wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Na łące i w otoczeniu tundry wyrasta przed naszymi oczami odpowiednik kanadyjskiego Biskupina w mniejszej skali, jedynie bez otaczającej palisady. Za płotem zostało odtworzonych kilka chat oraz warsztat przypominający kuźnię. Prowadzone były tam zapewne przed wiekami naprawy okrętów czy broni. W tym subarktycznym klimacie, aby utrzymać ciepło wewnątrz, domki budowano z torfu. Wewnątrz przewodnicy ubrani w historyczne, wikińskie stroje opowiadają o życiu skandynawskiej wspólnoty przed ponad tysiącem lat na obecnej kanadyjskiej wyspie. Niezależnie od rekonstrukcji, za płotem, wzdłuż ścieżki prowadzącej do Visitor Centre, znajdują się po obu jej stronach odkopane i zabezpieczone oryginalne fundamenty normańskiej osady.
Na Nowej Fundlandii istnieje kilka szlaków turystycznych. Szlak wschodniego wybrzeża zaczyna się na wschodnim krańcu półwyspu Avalon, w pobliżu miejscowości Fort Amherst, a kończy w oddalonej o 215 km miejscowości Cappahayden. Szlak wiedzie wzdłuż wybrzeża, poprzez długie odcinki niezamieszkanych, skalistych brzegów, urozmaiconych rozrzuconymi tu i ówdzie wioskami rybackimi. Najbardziej jednak popularnym szlakiem, dostępnym dla kierowców jest tzw. Viking Trail ciągnący się wzdłuż zachodniego wybrzeża.

Joseph Robert Smallwood (24.12.1900 - 18.12.1991) - dziennikarz i wybitny polityk kanadyjski wywodzący się z Nowej Fundlandii. Urodził się w ubogiej rodzinie. Porzucił szkołę średnią - Bishop Field College, aby zatrudnić się jako pomocnik drukarza. Wkrótce dziennikarstwo stało się jego żywiołem. W wieku dwudziestu lat był już znanym reporterem. W latach 1920-1925 zamieszkiwał w Stanach, gdzie ożenił się i pracował w socjalistycznym dzienniku New York Call. Po powrocie na Nową Fundlandię angażował się społecznie, organizując związki zawodowe i wydając lewicowo zorientowane pismo Labour Outlook oraz pracując w innych o podobnej orientacji. Smallwood wszedł w świat wyspiarskiej polityki jako szef kampanii wyborczej partii liberalnej, która tam jest odpowiednikiem socjaldemokracji. Stał się naczelnym redaktorem partyjnego organu liberałów The Watchdog. W partii liberalnej związał się z frakcją zmierzającą do zawieszenia samorządności wyspy i objęcia jej brytyjskim zarządem komisarycznym. Po oficjalnym ogłoszeniu upadłości finansowej dominium Nowej Fundlandii i zawieszeniu samorządności Smallwood powrócił do działalności związkowej, powołując związek spółdzielni rybackich Fishermen’s Cooperative Union. Od 1936 roku rozpoczął zbieranie i edycje materiałów historycznych dotyczących wyspy, które ostatecznie przybrały formę wielotomowego dzieła pod wspólnym tytułem The Book of Newfoundland oraz powrócił do pracy publicysty, z czasem prowadząc też własną audycję radiową. W krótkim czasie stał się jedną z najpopularniejszych osób na wyspie. Smallwood powrócił do czynnej polityki w 1946 roku, gdy Brytyjczycy zakończyli komisaryczny zarząd wyspy. Został wybrany do Konwencji Narodowej, reprezentując siły zmierzające do integracji z Kanadą. Zarówno na forum konwencji, ale też w audycjach radiowych propagował ideę przystąpienia do Konfederacji Kanady. Stał się wręcz liderem ruchu konfederacyjnego - The Confedarate Association. Smallwood poprowadził swój ruch do zwycięstwa w referendum i był jednym z członków delegacji negocjującej unię z Kanadą w Ottawie. Został premierem lokalnego rządu prowincjonalnego. Podczas pierwszych wyborów prowincjonalnych w maju 1950 roku Smallwood, jako lider Liberalnej Partii Nowej Fundlandii poprowadził swoją partię do zwycięstwa i zagwarantował jej rządy na kolejne 25 lat. Do powolnego schyłku popularności partii i jej lidera wiązał się z błędami w polityce gospodarczej. Przejściowo w 1968 roku zrezygnował z przywództwa partii liberalnej, jednak przed upływem dwóch tygodni powtórnie stanął w szranki wyborcze. Odzyskał kontrolę nad partią, lecz klęska wyborcza roku 1971 skłoniła go do ponownego odejścia w 1972. Raz jeszcze powrócił na scenę. Założył nową partię polityczną - Liberal Reform Party, która zanim została wchłonięta przez partię liberalną, zdołała pod jego kierownictwem zdobyć cztery mandaty do prowincjonalnego zgromadzenia legislacyjnego. Definitywnie zrezygnował z aktywności politycznej w 1977 roku i poświęcił się pracy nad Encyklopedią Nowej Fundlandii, która była kontynuacją jego wcześniejszego dzieła. Ukazywała się od 1981 roku, ale on sam nie doczekał edycji ostatnich woluminów, umierając w 1991 roku w St. John’s.

 

			Fiord West Brook Pond
Fiord West Brook Pond			Mięsożerne kwiatki
Sceny z Bonavista			Stopiona góra lodowa k L'Anse aux Medows
Trombolity		Wioska wikingów L'Anse aux Medows
Wioska wikingów L'Anse aux Medows			Wyprawa na podglądanie wielorybów
Wyprawa na podglądanie wielorybów

Nasi Partnerzy