Wydarzenie z duszą

Izabela Wyszowska, Szymon Czajkowski

Filmowe Łódzkie - nowy tematyczny szlak regionalny

     Centrum Inicjatyw na rzecz Rozwoju REGIO w Łodzi w dniach 22-23.09 2016 roku zorganizowało dla redaktorów i fotoreporterów wyjazd studyjny po "Szlaku Filmowym Województwa Łódzkiego (Filmowe Łódzkie)". Do redakcji czasopisma "Turystyka Kulturowa" napłynęło zaproszenie, z którego zdecydowaliśmy się skorzystać w związku z profilem pisma, naszą redakcyjną działalnością oraz osobistymi zainteresowaniami.
     Wyjazd zrealizowany był w ramach projektu "Szlak filmowy województwa łódzkiego", którego partnerami są Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Łódzkiego współpracująca z poszczególnymi samorządami. Efektem działań było wytyczenie szlaku tematycznego na terenie województwa z uwzględnieniem najbardziej filmowych miast i miejscowości regionu oraz ustawienie w nich specjalnie zaprojektowanych tablic informacyjnych. Inicjatorom przedsięwzięcia zależało by szlak filmowy tworzył nową markę, stanowił wyróżnik województwa na tle innych obszarów w Polsce, poprzez odwołanie do lokalnego dziedzictwa, dotychczas słabo wykorzystywanego w turystyce. Szlak przybliża plenery filmowe ponad 70 miast i miasteczek, a także wątki i ciekawostki związane z szeroko rozumianą tematyką filmową. Wydano publikacje promujące szlak (folder turystyczny dotyczący filmowych atrakcji regionu) oraz przewodnik, stanowiące inspirację do zwiedzania miejsc związanych z filmem w regionie łódzkim i organizowania tematycznych wycieczek. W ramach działań promocyjnych zaplanowano także, oprócz objazdu dla środowiska dziennikarskiego, także szkolenia dla przewodników turystycznych i szereg innych działań dofinansowanych z funduszy Ministerstwa Sportu i Turystyki, a także przy współpracy i wsparciu Regionalnej Organizacji Turystycznej Województwa Łódzkiego, Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi, Urzędu Miasta Piotrkowa Trybunalskiego, Urzędu Miasta Skierniewice, Urzędu Miejskiego w Sulejowie, Urzędu Miejskiego w Wolborzu i Urzędu Miasta Zgierza, Urząd Gminy Studzianna-Poświętne.
     Zadaniem uczestników wrześniowego wyjazdu studyjnego było rozpoznanie, zaopiniowanie oraz spopularyzowanie szlaku na łamach reprezentowanych przez nich pism turystycznych ("Kalejdoskop", "Wiadomości turystyczne", "Wędrownik", "Biznes i turystyka", "Poznaj swój kraj" oraz blogu internetowego "Przekładaniec filmowy").
     Udaną inicjatywą organizatorów, już na sam początek, było zakwaterowanie uczestników w Hotelu Stare Kino przy ul. Piotrkowskiej w Łodzi, nawiązującym swym wystrojem, klimatem i historią do tematyki spotkania. O godzinie 11.00, w pierwszym dniu pobytu, właśnie w tym szczególnym hotelu miała miejsce zbiórka całej grupy z organizatorami: Prezesem Zarządu CLnR REGIO Maciejem Kronenbergiem, autorem kilku publikacji dotyczących dziedzictwa filmowego i zarazem przewodnikiem łódzkim oraz panią Aleksandrą Świątkiewicz z REGIO, koordynatorką projektu, a równocześnie organizatorką wyjazdu. Po wprowadzeniu uczestników w tematykę i sprawy organizacyjne rozpoczęła się realizacja programu zgodnie ze ściśle ustalonym harmonogramem. W pierwszej kolejności spacer tematyczny obejmował obiekty, miejsca związane z filmem na terenie miasta Łodzi przy ul. Piotrkowskiej, następnie Muzeum Kinematografii, Szkołę Filmową oraz dawną Wytwórnię Filmów Fabularnych. Następnie szlak prowadził już poza Łódź do Zgierza, Nieborowa, Skierniewic po Lipce Reymontowskie. Drugiego dnia natomiast zaprezentowane zostały - Piotrków Trybunalski, Sulejów-Podklasztorze, Wolbórz, Bogusławice, Studzianna-Poświętne oraz Inowłódz.

Pierwszy dzień - 22 września 2016 roku

1. Łódź zwana jest powszechnie stolicą polskiej kinematografii (Hollyłódź) - ma bowiem bardzo wiele związków z filmem stąd stanowi serce, początek szlaku filmowego w regionie, a poprzez bogate zaplecze także bazę infrastrukturalną dla potencjalnych użytkowników szlaku. Podczas spaceru tematycznego rozpoczętego przy ul. Piotrkowskiej, prowadzący - pan Maciej Kronenberg - już na samym początku - w swym opowiadaniu nawiązał do tego znaczącego, wyróżniającego dziedzictwa Łodzi, przywołując wybitnych reżyserów i aktorów związanych z miastem. Zaprezentował m.in. słynną Aleję Gwiazd, wzorowaną na hollywoodzkiej Walk of Fame. Po stronie parzystej wskazał na znajdujące się tam wmurowane gwiazdy reżyserów, scenografów, operatorów, natomiast po nieparzystej - aktorów. Najnowsza gwiazda poświęcona została twórcom Oskarowego filmu "Ida" Pawła Pawlikowskiego. Właściwie niemal na każdym kroku można przy Piotrkowskiej spotkać akcenty filmowe - pomniki (L. Schillera, A. Rubinsteina), tablice pamiątkowe, podwórka i boczne ulice, służące za plenery licznie kręconych tutaj filmów. Duże wrażenie na uczestnikach zrobiła łódzka "filmówka" ze słynnymi schodami, na których siadywali niegdyś wybitni twórcy polskiego kina - Andrzej Wajda, Janusz Morgenstern, Roman Polański czy Krzysztof Zanussi. W Muzeum Kinematografii zwróciły uwagę - rekwizyty związane z filmem "Quo vadis" czy "Kingsajz".

2. Kolejną zwiedzaną miejscowością w ramach wytyczonego szlaku był Zgierz - miasto, w którym powstało kilkanaście filmów w tym m.in. "Ida", "Bodo", "Trójkąt bermudzki" czy "C.K. Dezerterzy", sprzyjało temu dogodne położenie w pobliżu Łodzi, zachowana XIX-wieczna zabudowa m.in. drewniane domy tkaczy i stare fabryki, a także unikatowy przedwojenny zakład kąpielowy z basenem z 1929 roku (szczegółowo przez nas zwiedzany). Na miejscu zostaliśmy dokładnie poinformowani gdzie znajdują się przestrzenie, które posłużyły za plenery do realizowanych tutaj filmów. Na rynku zobaczyliśmy pierwszą na szlaku tablicę, którą specjalnie zaprojektowano na potrzeby jego oznakowania. Swą formą przypomina fragment czarnej taśmy filmowej z logo szlaku. Turysta znajdzie na niej bogaty wachlarz istotnych informacji i ciekawostek, w tym: mapkę szlaku i plenerów, zdjęcie z najbardziej znanego realizowanego filmu, zestawienie pozostałych tytułów, których sceny powstały w przestrzeni danego miasta, informacje krajoznawcze oraz cytaty. Z pewnością fragmenty filmów, w których widoczny byłby określony plener byłyby interesującym dopełnieniem tej informacji. Niestety takie rozwiązanie byłoby dość trudne i kosztowne z wielu powodów. Warto także zaznaczyć, iż w niektórych miejscowościach tablice nie są umieszczone w bezpośrednim sąsiedztwie obiektu, będącego w przeszłości fragmentem planu filmowego. W Zgierzu jedyna tablica informacyjna, została ustawiona na rynku i tylko w tym miejscu opisano wszystkie związki miejscowości ze światem filmu.

3. Po obiedzie dotarliśmy do pałacu w Nieborowie, który uchodzi za najchętniej filmowany, przez ekipy polskie jak i zagraniczne, obiekt w województwie. W rezydencji kręcono sceny do takich filmów jak: "Popioły", "Wielka miłość Balzaka", "Akademia Pana Kleksa", "Kariera Nikodema Dyzmy" czy aktualnie serial "Ojciec Mateusz". W każdym filmie "zagrało" inne wnętrze lub fragment przypałacowego parku. Żałowaliśmy, że ze względów czasowych, nie było możliwe, pierwotnie planowane, zwiedzanie wnętrz tego szczególnego na filmowym szlaku, obiektu, dawnej siedziby Heleny z Przeździeckich-Radziwiłłowej.

4. W Skierniewicach nastąpiła zupełna zmiana klimatu, ponieważ obiektem zainteresowania była parowozownia, w której mogliśmy, w towarzystwie jej włodarzy, zobaczyć bogatą kolekcję taboru kolejowego, który wykorzystano w kilku filmach m.in. "Lista Schindlera", "Pianista" czy "Katyń". Interesującym uzupełnieniem narracji o powstawaniu największych dzieł polskiego kina, była opowieść o tym, iż skierniewicka parowozownia jest często wykorzystywana także przez studentów łódzkiej "filmówki" przy tworzeniu etiud zaliczeniowych. Z okien busa, którym podróżowaliśmy, widzieliśmy słynny skierniewicki dworzec, na którym Stanisław Wokulski w filmie "Lalka" żegnał Izabelę Łęcką. Tam też postawiono pomnik prezentujący postać Wokulskiego upamiętniający związek tego miejsca z powieścią Bolesława Prusa.

5. Jednak chyba najbardziej z całego dnia, zapisały się wszystkim w pamięci Lipce Reymontowskie, w których urzekła imponująca, niezwykle starannie i profesjonalnie wyeksponowana kolekcja miejscowego regionalisty Zbigniewa Stania (Galeria Staroci i Pamiątek Regionalnych). Wystawa obejmująca kilka pomieszczeń prezentuje zbiory dotyczące historii i dziedzictwa Lipiec i okolic oraz powieści i filmu "Chłopi". Pan Zbigniew zagrał w nim jako statysta, z pasją zgromadził sporą dokumentację dotyczącą powstawania filmu, występujących w nim aktorów, w tym autografy całej obsady! Warto podkreślić, iż zaprezentowane pamiątki stanowią kolekcję prywatną. Dlatego mimo ogromnego zaangażowania pana Zbigniewa, trudnością dla szlaku może być zagwarantowanie stałej dostępności obiektu dla zwiedzających. Podobna sytuacja, może dotyczyć także innych punktów na mapie szlaku.

6. Wieczorna uroczysta kolacja, w jednej z łódzkich restauracji, dała uczestnikom możliwość w miłej atmosferze, podzielenia się wrażeniami z całego dnia, wyrażenia opinii jak i zapoznania się z lokalnym dziedzictwem kulinarnym.

Drugi dzień - 23 września 2016 roku

1. Następnego dnia zwiedzanie szlaku otwierała wizyta w Piotrkowie Trybunalskim. Jest to jedyne po Łodzi miasto, które doczekało się przewodnika trasą miejscowych plenerów filmowych. Tablice informacyjne, tylko w tym mieście, mają kolor biały, co wyróżnia je z oznakowania w pozostałych punktach szlaku. W Piotrkowie zrealizowano aż 40 filmów! ("Ewa chce spać", "Syzyfowe prace", "Vabank", "Przedwiośnie", "Jan Serce", Uprowadzenie Agaty", "Bitwa Warszawska", "W ciemności" itd.). Gościł tutaj m.in. Robin Williams, Andrzej Wajda, Agnieszka Holland. Ulice i zaułki miasta na klatkach taśmy filmowej "grały" różne miasta - Paryż, Lwów czy Kraków. O tym wszystkim informowała nas oprowadzająca pani Agnieszka Warcholińska.

2. Sulejów-Podklasztorze pamięta plan filmowy przede wszystkim "Potopu" Jerzego Hoffmana. To tutaj realizowano słynną scenę uprowadzenia księcia Bogusława Radziwiłła (Leszek Teleszyński) przez Kmicica (Daniel Olbrychski). Sulejów pojawia się też w późniejszych produkcjach tj. "Janka" oraz "Południe-północ". Po obejrzeniu wskazanych plenerów, z przyjemnością zajrzeliśmy do kościoła pocysterskiego z zachowanymi cennymi elementami wyposażenia.

3. W Wolborzu po krótkim oglądzie pałacu obecnego w komedii "Rzeczpospolita babska" i w serialu "Czterej pancerni i pies", podjechaliśmy na rynek miasta. Spotkała nas tam miła niespodzianka w postaci powitania przez burmistrza miasta, który przybliżył różne interesujące wątki z nim związane, dołączając do swej wypowiedzi pamiątkowy akcent w postaci upominków promocyjnych przygotowanych specjalnie dla gości. Spotkanie odbyło się oczywiście przy tablicy informacyjnej szlaku promującej dziedzictwo filmowe Wolborza.

4. Stadnina w Bogusławicach, która stanowiła kolejny punkt objazdu, dostarczyła koni do kilku filmów: "Lotna", "Popioły", "Krzyżacy", "Hubal", "Pan Wołodyjowski", "Potop" i "Ogniem i mieczem" oraz "Trędowata". Oprowadzający nas pracownik opowiedział wiele ciekawostek dotyczących scen kaskaderskich i batalistycznych z udziałem koni.

5. Po obiedzie w uroczej restauracji ośrodka "Młynczysko", w Studziannej-Poświętnem, przy tablicy informacyjnej szlaku umieszczonej w centrum, powitał nas sam miejscowy wójt, młody, prężny człowiek, w rozmowie nawiązał do realizowanych inicjatyw i promocji szlaku. Oprócz wpisania miejscowości w przestrzeń szlaku, władze gminy pragną angażować się w kolejne działania, mające na celu popularyzację miejscowych tradycji filmowych. Jedną z nich ma być ufundowanie pomnika Franka Dolasa, ponieważ na terenie tutejszego sanktuarium - bazyliki pw. św. Filipa Neri i Jana Chrzciciela kręcono sceny do filmu "Jak rozpętałem II wojnę światową" kiedy główny bohater po skoku na spadochronie wisi na drzewie. Zakonnik pojawia się w znajdującej się nieopodal dzwonnicy. Wnętrze świątyni znalazło się też na kadrach filmu "Hubal". Ponadto filmowo wykorzystano miejscowy młyn i kilka innych obiektów.

6. Ostatnim zaplanowanym przystankiem był Inowłódz, z zachowanym XI-wiecznym romańskim kościołem św. Idziego - najstarszą budowlą w województwie łódzkim. Świątynia "zagrała" w filmach historycznych przywołując czasy średniowiecza ("Bolesław Śmiały", "Przyłbice i kaptury" i inne). Szczególnie uradowała nas możliwość wejścia do wnętrza (także na wieżę) tej niewielkiej, aczkolwiek wyjątkowej świątyni, dzięki uprzejmości kościelnego, który pełnił rolę przewodnika przekazując sporą dawkę wiedzy historycznej. Podobnie jak w poprzednich przypadkach i tutaj zaistniała okazja spotkania z przedstawicielami miejscowych władz.

     Po dwudniowych turystyczno-filmowych doświadczeniach stwierdziliśmy, iż wsparcie merytoryczne przewodnika-eksperta na szlaku jest wskazane aby bezproblemowo turysta dotarł na właściwe miejsce i rozpoznał je w kontekście dawnego planu filmowego. Dawne plenery filmowe są bowiem, z przyczyn oczywistych, pozbawione elementów filmowej scenografii, nie są też w żaden sposób wyodrębnione w przestrzeni miasta. Istotne znaczenie, dla właściwego odbioru kolejnych punktów szlaku, będzie też miało dobre przygotowanie turysty w postaci znajomości filmu, w którym dany plener się pojawia. Bez tego nie można mówić o pełnym, świadomym zwiedzaniu.

Podsumowanie
     Objazd Szlaku "Filmowe Łódzkie" okazał się nad wyraz inspirującym doświadczeniem, uwrażliwiającym uczestników na nieco inne spojrzenie na polską kinematografię i jej dziedzictwo. Ze wszech miar ważne jest wykorzystanie potencjału filmowego jakim dysponuje łódzkie i dlatego prezentowany szlak ma szansę stać się produktem markowym regionu. Tym bardziej, iż odwołuje się do lokalnego dziedzictwa, wyróżniającego łódzkie wśród innych obszarów kraju, dzięki temu powstaje szansa stworzenia unikatowego produktu turystycznego. Szlak "wciąga", skłania do głębszego poznawania rodzimych produkcji filmowych zarówno pod względem wykorzystanych w nich plenerów, jak i innych szczegółów związanych z procesem ich powstawania.
     Twórcom szlaku należą się gratulacje i uznanie za wszelkie podjęte działania, dzięki którym udało się go sfinalizować. Umożliwi on bowiem zainteresowanym, pasjonatom kinematografii uprawianie turystyki filmowej, która miejmy nadzieję będzie teraz rozwijała się coraz prężniej w naszym kraju i zatoczy coraz szersze kręgi. Warto aby pod kątem filmowym szerzej rozpoznane zostały także inne regiony Polski, może nie aż tak eksploatowane filmowo jak łódzkie czy mazowieckie ale godne przywołania i uwzględnienia przy projektach kolejnych szlaków i tras tematycznych.
     Z pewnością ta problematyka znajdzie i przyciągnie miłośników. My, ze swej strony, zapewne powrócimy jeszcze niejednokrotnie do filmowej Łodzi i okolic, które urzekają swym klimatem i filmową przeszłością…

Hotel Stare Kino	Aleja Gwiazd na ul. Piotrkowskiej w Łodzi	Aleja Gwiazd w Łodzi, gwiazda poświęcona twórcom filmu „Ida”	Uliczny pomnik Misia Uszatka w Łodzi
Muzeum Kinematografii w Łodzi	Muzeum Kinematografii w Łodzi, scenografia z filmu „Quo vadis”	Muzeum Kinematografii w Łodzi, rekwizyty z filmu „Kingsajz”	Słynne schody w gmachu łódzkiej „Filmówki”
Tablica informacyjna szlaku w Zgierzu	Plener filmu „Ida” w Zgierzu	Plener filmu „Ida” w Zgierzu	Zakład kąpielowy (basen) w Zgierzu
Pałac w Nieborowie	Uczestnicy i organizatorzy objazdu studyjnego przed pałacem w Nieborowie	Parowozownia w Skierniewicach	Parowozownia w Skierniewicach
Tablica informacyjna szlaku w Skierniewicach	Galeria Staroci i Pamiątek Regionalnych w Lipcach Reymontowskich	Ekspozycja etnograficzna w Lipcach Reymontowskich	Ekspozycja dotycząca realizacji filmu „Chłopi” w Lipcach Reymontowskich
Oznakowanie szlaku w Piotrkowie Trybunalskim	Oznakowanie szlaku w Piotrkowie Trybunalskim	„Filmowe” uliczki Piotrkowa Trybunalskiego	Miejsce realizacji filmu „Vabank” w Piotrkowie Trybunalskim
Przewodnik – pan Maciej Kronenberg – Prezes REGIO podczas prezentacji Sulejowa	Kościół pocysterski w Sulejowie-Podklasztorze	Sulejów-Podklasztorze, zabudowania poklasztorne	Plener filmowy z „Potopu” w Sulejowie-Podklasztorze
Pałac w Wolborzu	Spotkanie z burmistrzem Wolborza	Rynek w Wolborzu	Spotkanie z wójtem gminy Studzianna-Poświętne
Sanktuarium w Studziannej-Poświętnem	Słynna dzwonnica z filmu „Jak rozpętałem II wojnę światową”	Tablica informacyjna w Inowłodzu	Kościół romański p.w. św. Idziego w Inowłodzu (najstarszy „plener filmowy” województwa łódzkiego)
Źródło fotografii: zbiory Izabeli Wyszowskiej i Szymona Czajkowskiego

Nasi Partnerzy