Miejsca z duszą

Izabela Wyszowska, Tadeusz Jędrysiak

Zakopiańskie muzea biograficzne

     Muzea biograficzne są placówkami upamiętniającymi znane, zasłużone postacie, mieszkające lub prowadzące swoją działalność w danej miejscowości. Nierzadko muzea tego rodzaju powstają w domach urodzenia lub czasowego pobytu wybitnych osobistości. Pierwsza biograficzna placówka polska powstała w Paryżu w 1903 roku, kolejna w Wilnie - obie poświęcone wieszczowi Adamowi Mickiewiczowi. Znaczące i interesujące muzea biograficzne posiada także licznie odwiedzane przez turystów Zakopane, warto do nich zajrzeć po przemierzeniu górskich szlaków, aby wspomnieć lub bliżej poznać postacie naszych wybitnych twórców, którzy swe życie i działalność artystyczną związali z umiłowaną przez siebie stolicą Tatr, której specyfika niejednokrotnie inspirowała ich twórczość znajdując w niej odzwierciedlenie.

Muzeum Karola Szymanowskiego(willa ATMA,ul. Kasprusie 19)
Jednym z zakopiańskich muzeów biograficznych jest Willa Atma - Muzeum Karola Szymanowskiego. To niezwykłe miejsce, jest jedynym biograficznym muzeum, jednego z czołowych polskich kompozytorów, Karola Szymanowskiego (1882-1937). W tej zakopiańskiej willi kompozytor spędził ostatnie lata swojego życia, przyjeżdżając na leczenie gruźlicy, na którą chorował od dziecka. Często miejsce to określane jest jako natchnione duchem, osobowością kompozytora. Słowo atma oznacza duszę (słowo pochodzi z sanskrytu), a ponoć dusza kompozytora tutaj krąży…. Karol Szymanowski jako kompozytor, pianista, pedagog muzyczny, uznawany jest za największego twórcę muzyki polskiej po Fryderyku Chopinie. Był także autorem pism publicystyczno-muzycznych i literackich. Willa, w której znajduje się muzeum jest typowym góralskim domem wybudowanym pod koniec XIX wieku na pensjonat dla letników. Willa reprezentuje tzw. styl zakopiański, wprowadzony do architektury przez Stanisława Witkiewicza. W Atmie Szymanowski komponował, powstały tu jego najwybitniejsze dzieła takie, jak: Harnasie, Pieśni Kurpiowskie, Mazurki na fortepian. W okresie międzywojennym Szymanowski stał się ikoną muzyki nowoczesnej, fascynując magią osobowości i twórczości. Od muzyki polskiej wymagał "Niech będzie narodową", lecz nie "prowincjonalną" (1920). W 1936 roku kompozytor pisał o nieuleczalnym sentymencie do Zakopanego i przeświadczeniu, że "Zakopane to jedyne w Polsce miejsce, które mogę jeszcze moralnie wytrzymać". Późną jesienią 1935 roku Szymanowski na zawsze opuścił góry. Zmarł 29 marca 1937 roku w szwajcarskiej Lozannie, a 7 kwietnia jego ciało spoczęło w Krypcie Zasłużonych w krakowskiej świątyni p. w. św. Stanisława Szczepanowskiego na Skałce. Pozostawił dorobek 62 opusowanych utworów i 14 nieopusowanych oraz około 100 tekstów. Po śmierci kompozytora Atmą nadal zarządzała rodzina Walczaków, od której wynajmował dom. Dopiero w latach 70. XX wieku Jerzy Waldorff zainicjował ogólnopolską zbiórkę pieniędzy na wykup willi i przekazanie jej na cele muzealne. Ostatecznie placówka została udostępniona dla zwiedzających w 1976 roku. Na parterze budynku otwarto ekspozycję poświęconą kompozytorowi, jego związkom z Tatrami i Zakopanem. Większość eksponatów pochodzi z daru siostrzenicy artysty Krystyny Dąbrowskiej. W muzeum znajduje się zrekonstruowana pracownia artysty, pianino, książki, listy i rzeczy osobiste Szymanowskiego. Znajduje się tu również maska pośmiertna artysty wykonana przez Stanisława Ignacego Witkiewicza. W Atmie organizowane są imprezy kulturalne w tym koncerty kameralne oraz wieczory muzyczne.

Muzeum Jana Kasprowicza(Osiedla Harenda 12a)
Kolejna postać kojarząca się z pobytem i twórczością u podnóża Tatr to Jan Kasprowicz (1860-1926), wybitny młodopolski poeta, który nie tylko wielokrotnie odwiedzał Zakopane, ale po zakupieniu willi na Harendzie osiadł tu na stałe. Willa jest zbudowana na stromym zboczu, u stóp którego przepływa potok Zakopianka. Wejście do niej prowadzi przez werandę, z której roztacza się wspaniały widok na pobliskie góry. Poeta był związany z Podhalem przez kilkadziesiąt lat, bowiem już w 1891 roku odwiedził po raz pierwszy Zakopane, a potem systematycznie przyjeżdżał do Poronina wynajmując kwaterę w domu Mardułów Gałów. Na Harendzie mieszkał niespełna trzy lata, ale mimo postępującej choroby uważał ten czas za bardzo szczęśliwy. Tutaj też powstały jego wiersze z cyklu Mój świat. W domu na Harendzie schyłek swego życia spędził u boku trzeciej żony, młodszej od niego o 27 lat Rosjanki, Marii z domu Bunin. W jego twórczości jest bardzo wiele akcentów tatrzańskich i podhalańskich, szczególnie w poezji powstającej właśnie w okresie pobytu na Harendzie. W 1950 roku willa Kasprowicza stała się siedzibą jego biograficznego muzeum. Można w nim zwiedzać jadalnię, salonik (d. "izba czarna") i sypialnię (d. "izba biała") oraz galerię obrazów Władysława Jarockiego - zięcia Jana Kasprowicza. W pomieszczeniach eksponowane są oryginalne pamiątki po poecie: meble, obrazy, książki, fotografie. W salonie eksponowane są portrety Kasprowiczów, autorstwa Stanisława Ignacego Witkiewicza oraz popiersie poety i jego maska pośmiertna wykonana przez artystę góralskiego. Obok willi wybudowano granitowe mauzoleum, do którego przeniesiono prochy poety i jego żony. Budowlę tę zaprojektował Tadeusz Stryjeński.
Maria (żona poety) i Jan Kasprowicz o Harendzie pisali w następujący sposób:
"Ten dom powstał z miłości i tęsknoty za własnym miejscem na ziemi. Tutaj spotykała się międzywojenna zakopiańska bohema. W nim są nasze meble, książki, pamiątki… Tu wśród pachnących nasturcji, odpoczniesz od zgiełku miasta. Usłyszysz też poruszające historie. O nas. Zapraszamy na Harendę. Maria i Jan Kasprowiczowie".

Muzeum Kornela Makuszyńskiego(willa "Opolanka", ul. Tetmajera 15)
Kolejne muzeum biograficzno-literackie w Zakopanem upamiętnia Kornela Makuszyńskiego (1884-1953) przed wojną jednego z najpopularniejszych polskich pisarzy. W 1935 roku uzyskał on najwyższy polski laur literacki - Złoty Wawrzyn, przyznawany przez Polską Akademię Literatury (wkrótce sam został jej dożywotnim członkiem, co w międzywojennej Polsce było najwyższym zaszczytem dla twórcy). Rok później odebrał w Paryżu Legię Honorową, a w 1938 roku odznaczono go Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Do jego najsłynniejszych i zarazem najpoczytniejszych utworów należą: Awantura o Basię, Szatan z siódmej klasy, Przygody Koziołka Matołka, Bezgrzeszne lata, czy Panna z mokrą głową. A tak charakteryzował pisarza jeden z jego przyjaciół: "Był dobrym człowiekiem. Był jednym z tych, którzy dobroć utożsamiali z mądrością, a talent z charakterem, którzy wiedzieli, że nie można być wielkim pisarzem, będąc złym człowiekiem". Muzeum Kornela Makuszyńskiego znajduje się w willi "Opolanka", gdzie państwo Makuszyńscy mieszkali w czasie niemal corocznych letnich i zimowych pobytów w Zakopanem, a po II wojnie światowej osiedlili się na stałe.
Placówka powstała w 1966 roku dzięki wdowie po pisarzu - Janinie Gluzińskiej-Makuszyńskiej (1896-1972). Składa się z czterech pokoi dawnego mieszkania państwa Makuszyńskich. Można w nich zobaczyć wiele interesujących eksponatów w tym liczne utwory pisarza, zbiory rękopisów, korespondencję, wycinki z czasopism, fotografie oraz dzieła sztuki, a także gipsowy odlew jego ręki. Na zbiór dzieł sztuki, znajdujący się w mieszkaniu, składają się obrazy i rzeźby znanych polskich artystów (m.in. obrazy Juliana Fałata, Włodzimierza Jarockiego, Władysława Skoczylasa, Stanisława Wyspiańskiego, rzeźby Konstantego Laszczki i Henryka Kuny).

Muzeum - Galeria Władysława Hasiora(ul. Jagiellońska 18b)
Także słynnego artystę rzeźbiarza, malarza, scenografa i pedagoga Władysława Hasiora (1928-1999) upamiętnia osobne muzeum. Należał do grona najwybitniejszych współczesnych artystów polskich. Był niezwykłą indywidualnością, postacią nietuzinkową i barwną. Na Zachodzie okrzyknięty "najzdolniejszym uczniem Rauschenberga i Warhola", w Polsce nazywany prekursorem pop-artu i sztuki asamblaż (ang. assemblage¹). Reprezentował Polskę m.in. na Biennale w Sao Paulo w 1965 roku i 1971 roku oraz na Biennale w Wenecji w 1970 roku i wielu innych prestiżowych międzynarodowych wystawach. Mimo iż był rzeźbiarzem, wiele jego dzieł trudno klasyfikować w kategoriach jednoznacznie rzeźbiarskich. Zasłynął jako artysta totalny, działający na pograniczu gatunków sztuki: malarstwa, rzeźby, architektury, rzemiosła artystycznego. Sam Hasior przez większość życia związany był z Zakopanem. Jego twórczość uważana jest za bardzo polską i związaną z Podhalem. Prace artysty bywają bardzo szokujące i prowokujące. Uznawany jest za najoryginalniejszego polskiego artystę współczesnego. Zapisał całą swoją spuściznę artystyczną Muzeum Tatrzańskiemu - dzieła sztuki, dokumenty, zbiór slajdów, książki oraz fotografie. Pochowany został na historycznym zakopiańskim cmentarzu na Pęksowym Brzyzku w towarzystwie wielu wybitnych postaci zasłużonych dla miasta i regionu. Muzeum - Galeria autorska Władysława Hasiora doktora honoris causa Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, istnieje od 1985 roku. Ekspozycję stałą tworzy około 150 prac artysty w tym: sztandary, kompozycje przestrzenne, rzeźby, assemblages, collages, "przedmioty życia", "pejzaże eschatologiczne", "popiersia portrety imaginacyjne". Kolekcja prac obejmuje dzieła z całego okresu twórczości artysty. Muzeum mieści się w budynku dawnej leżakowni sanatorium "Warszawianka", która został przekazana artyście przez Urząd Miasta na pracownię. Władysław Hasior zagospodarował budynek na swoją pracownię artystyczną. Sam zaprojektował całe wnętrze i stworzył szczególną atmosferę. Dzięki adaptacji powstały wielopoziomowe wnętrza, spełniające funkcję sal wystawowych, także sali koncertowej oraz mieszkania i atelier artysty. Galeria zatem sama stała się jego dziełem. W galerii artysta mieszkał i tworzył uzupełniając zbiory muzeum corocznie dwoma nowymi dziełami, zaś ekspozycję wzbogacając dodatkowo pracami prywatnymi oraz ożywiając to miejsce swoją stałą obecnością i "artystycznym duchem".

Będąc w Zakopanem koniecznie trzeba odwiedzić wspomniany stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku. Jego nazwa pochodzi od fundatora Jana Pęksy, natomiast brzyzek w gwarze góralskiej oznacza urwisko nad potokiem. Jest to jedna z najsłynniejszych nekropolii polskich. Jeszce przed II wojną światową nekropolia została wpisana do rejestru zabytków. Jest miejscem szczególnym w Zakopanem, nie tylko ze względu na swoją historię, ale też pochowane tam wybitne postacie, które kształtowały obecne Zakopane. Od lat 20. XX wieku na cmentarzu tym chowano bowiem tylko osoby zasłużone dla miasta, Tatr i Podhala. Spoczywają tu wyżej opisani: twórcy – Kornel Makuszyński i Władysław Hasior. 
 

Nasi Partnerzy