Itinerarium

Michał Jarnecki 

Perła Nowej Anglii czyli Massachusetts 

Stan Massachusetts odegrał jak mało który znaczącą historyczną, kulturową i ekonomiczną rolę w amerykańskiej historii. Można nawet zaryzykować tezę, iż odwrotnie proporcjonalnie do swojej wielkości. Massachusetts jest od końca siódmym najmniejszym stanem w USA. Znajduje się w regionie tzw. Nowej Anglii w północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych i posiada powierzchnię wielkości 27 340 km². Stołeczny i największy Boston leży nad nomen-omen, Massachusetts Bay (Zatoką Massachusetts) i ujściem rzeki Charles do Atlantyku. Pomimo niewielkich rozmiarów, stan Massachusetts oferuje cechy geograficzne kilku większych, w tym i sąsiednich regionów. Największa część leży na przybrzeżnej równinie artlanyckiej, wschodnią zajmuje obszar aglomeracji bostońskiej (tzw. Wielkiego Bostonu - Greater Boston), a także charakterystyczny rogalikowaty półwysep Cape Cod. Na zachodzie rozpościera się wiejski i górzysty rejon Central Massachusetts i dolina Connecticut River Valley. Wzdłuż zachodniej granicy zachodniej Massachusetts rozciągają się najwyżej położone części stanu, zwane Berkshire Mountains. Na terenie stanu istnieje 50 większych miast i 301 miasteczek, zgrupowanych w 14 powiatach (county): Berkshire, Franklin, Hampshire, Hampden, Worcester, Middlesex, Essex, Suffolk, Norfolk, Bristol, Plymouth, Barnstable, Princes i Nantucket (od zachdu na wschód). Boston jest stolicą i największym miastem stanu Massachusetts. Ludność właściwego miasta wynosi 645.966, ale już Greater Boston czyli aglomeracja, to już populacja ponad 4,6 mln (10-ty co do wielkości obszar metropolitalny w USA). Miastami z populacją liczącą ponad 100.000 są Worcester, Springfield, Lowell i Cambridge. Plymouth to z kolei największa gmina w stanie.
Tutaj powstała najstarsza amerykańska uczelnia - Harvard University w 1636 r. Z kolei miasto Salem i okolice w 1692 r. doświadczyły jednego z najbardziej haniebnych przypadkach Ameryki przypadków masowej histerii w postaci sławnego procesu czarownic z Salem. Tutaj nastąpiło również w XVIII w. głośne protestanckie przebudzenie - tzw. First Great Awakening, która ogarnęło dwie strony Atlantyku, a wyszło z ambony w Northampton, w Massachusetts, z przemyśleń kaznodziei Jonathana Edwardsa. Pod koniec tego stulecia, Boston stał się znany jako "Cradle of Liberty", a wypadki tutaj zapoczątkowane doprowadziły do rewolucji amerykańskiej i niepodległości Stanów Zjednoczonych spod brytyjskiego panowania. W 1777 r. generał Henry Knox założył zakłady metalurgiczne o profilu zbrojeniowym Springfield Armory, które w okresie rewolucji przemysłowej, stały się katalizatorem wielu ważnych osiągnięć technologicznych. Wreszcie w roku 1786 roku, "Shays Rebellion", populistyczny bunt kierowany przez sfrustrowanych weteranów wojny rewolucyjnej, wpłynął na przebieg i rezultaty Konwencji Konstytucyjnej Stanów Zjednoczonych. To dzisiaj jeden z najbardziej liberalnych i otwartych kulturowo stanów, z bogatymi w zbiory muzeami i galeriami. Turysta o zacięciu kulturowym, nie może tego kawałka Ameryki pominąć!

Przeszłość
Massachusetts pierwotnie zamieszkiwały plemiona grupy Algonquian, takie jak Wampanoag, Narragansett, Nipmuc, Pocomtuc, Mohikanie i Massachusett. Oprócz skromnej hodowli oraz łowiectwa, podstawą ich diety były takie rośliny uprawne jak squash i kukurydza. Wioski składały się szałasów zwanych wigwamami oraz długich wzniesionych z drzewa i kory domów. Spolecznościami wioskowymi kierowali naczelnicy, zwani sachemami. Na krótko przed przybyciem na teren obecnego stanu migrantów z Anglii, tubylczą ludność znacznie przerzedziły epidemiczne choroby zawleczone przez Europejczyków z południa (z Wirginii) czy północy (Kanada), jak ospa, odra, grypa, a być może też leptospiroza. W latach 1617 i 1619, ospa zabiła w Massachusetts Bay około 90% rdzennych Amerykanów. Pierwsi angielscy osadnicy w Massachusetts, zwani popularnie Ojcami Pielgrzymami, przybyli statkiem Mayflower z angielskiego portu Plymouth w 1620 roku. Miejsce to nazwali tak samo, jak to skąd wypłynęli. Pielgrzymi byli purytanami, represjonowanymi wówczas w Anglii. Udało im się wypracować, szkoda że nie na dłuższy czas, przyjazne stosunki z rodzimym ludem Wampanoagów. Był to drugi sukces stałej kolonii angielskiej w tej części Ameryki Północnej, po Jamestown w Wirginii. Pielgrzymów zasilili wkrótce inni purytanie, którzy założyli Massachusetts Bay Colony, z obecnym Bostonem w 1630 r., na co uzyskali zgodę monarchy już rok wcześniej.
Purytanie, którzy zarzucali Kościolowi Anglikańskiemu odstęsptwo od doktryny i liczne błędy (m.in. zbyt liczne katolickie pozostałości) oraz represyjność, usiłowali w Massachusetts stowrzyć idealną religijną społeczność. Nie wszystkim osadnikom to odpowiadało, ponieważ nie wszyscy zgadzali się z wizją owego idealnego stanu. Podziały religijne i polityczne oraz ekspansja kolejnych fal osadników, doprowadziły do powstania kilku nowych kolonii, w innych miejscach Nowej Anglii. Wygnani z Massachusetts Bay Anne Hutchinson i Roger Williams w 1636 r. założyli kolonię Rhode Island. W 1641 r. z podobnych powodów oraz sporów finansowej natury o ziemie w dolinie rzeki Spriengfield, powstała kolonia Connecticut. W 1691 r. doszło do zjednoczenia kolonii Massachusetts Bay i Plymouth. Poważniejszymi wstrząsami była w latach 1675-1678 tzw. wojna króla Filipa, jak ochrzcili wodza Indian Metacoma osadnicy, z tubylcami, którzy podeszli pod Boston oraz sławny proces rzekomych czarownic z Salem z 1692 r. To od niego zostało określenie - polowanie na czarownice. Gdy miejscowy szeryf John Willard usiłował przerwać ten chocholi taniec śmierci, uważając że rozhisteryzowana społeczność popadła w obłęd, sam został oskarżony o sprzyjanie magii i stracony, jak wcześniej 20 ofiar: kobiet i mężczyzn. W 1689 r. doszło w Bostonie do tzw. rewolty bostońskiej, w czasie której mieszkańcy zbuntowali się przeciwko rządom Edmunda Androsa - znienawidzonego gubernatora tzw. Dominium Nowej Anglii, co symbolicznie zapoczątkowało opozycję miasta w stosunku do Korony.
Massachusetts stał się matecznikiem ruchu na rzecz niepodległości spod brytyjskiej władzy. Tutaj zpoczątkowany został protest przeciwko brytyjskim próbom opodatkowania kolonii po wojnie z Indianami i Francuzami w 1763 r. Manifestacja przed budynkiem giełdy 5. marca 1770 r., gdy żołnierze odpowiedzieli ogniem na rzuty w ich stronę śnieżek, śmieci i kawałków lodu, spowodowała śmierć pięciu demonstrantów. Incydent ten raczej nie zasługiwał na określenie masakra bostońska, lecz został tak nazwany przez antybrytyjską propagandę. Paul Revere wykonał rycinę, na której brytyjscy żołnierze bezlitośnie masakrują protestujących. Rycina powielona w tysiącach egzemplarzy została rozpowszechniona wśród kolonistów, co wzmocniło nastroje przeciwne Koronie. Brytyjskich żołnierzy przed sądem bronił prawnik John Adams, jeden z późniejszych sygnotariuszy Deklaracji Niepodległości (1776), wiceprezydent (1789-1797), a następnie prezydent Stanów Zjednoczonych (1797-1801). Kolejnym wydarzeniem, które zaogniło relacje z Anglią, stało się tzw. bostońskie picie herbaty, czyli The Boston Tea Party z 1773 r., w postaci wyrzucenia za burtę przez grupę kolonistów transportu indyjskiej herbaty, również opodatkowanej. Na Boston spadły kary i sankcje, o charakterze finansowym i politycznym, jak np. zmniejszenie lokalnej autonomii. Kolonia i aktywność polityczna takich działaczy, jak Samuel Adams i John Hancock, a następnie represji angielskich, stały się główną przyczyną jedności Trzynastu Kolonii i wybuchu rewolucji amerykańskiej w 1775 roku.
Na terenie kolonii doszło do pierwszego starcia w tym konflikcie, przypadkowej bitwy pod Lexington i Concord wiosną 1775 r. Waszyngton, dowódca Armii Kontynentalnej odniósł tutaj pierwsze zwycięstwo, zmuszając Brtyjczyków do opuszczenia Bostonu (przełom 1775-1776). Fakt ten w postaci eventu jest nadal obchodzony w Suffolk County, jako tzw. Dzień Ewakuacji. Wybrzeża Massachusetts, zwłaszcza Salem stały się ośrodkiem kaperstwa, czyli korsarstwa. Mimo, że dysponujemy niekompletną dokumentacją, zostało wydanych kilkaset licencji kaperskich i prawie 800 statków parało się piractwem. Miejscowym patriotycznym korsarzom udało się przechwycić lub zniszczyć około 600 brytyjskich okrętów, a jeden nawet dopłynął do samej Anglii.
Właśnie w Massachusetts, podobnie jak Vermont i Pensylwanii, jeszcze podczas toczącej się wojny niepodległościowej, pojawiła się refleksja, iż wartości określone w Deklaracji Niepodległości powinny posiadać uniwersalne znaczenie praktyczne w postaci likwidacji niewolnictwa (lata 1777-1780), ale w skali całej Federacji odzewu nie znalazły. Stan posiada, o czym nie wszyscy wiedzą, najstarszą spisaną konstytucję, starszą o kilka lat od federalnej, pochodzącą z 1780 r. Rodowity Bostończyk John Adams, noszący miano "Atlas Niepodległości", był ważną figurą zarówno w walce o niepodległość, i pierwszych latach tworzenia struktur Stanóch Zjednoczonych, m.in. konstytucji z zasadą trópodziału władzy. Był też pierwszym amerykańskim sekretarzem stanu czyli ministrem spraw zagranicznych oraz drugim prezydentem USA. Jego syn, John Quincy Adams, również z Massachusetts, zostanie też wybrany na tę funkcję, jako szósty prezydent Stanów Zjednoczonych. Stan przeżył w latach 1786-1787 powstanie zbrojne, znane jako Shays Rebellion, od nazwiska weterana wojny o niepodległość Daniela Shaysa, który próbował przejąć zakłady zbrojeniowe w Springfield. Bunt stał się jednym z głównych czynników przy podejmowaniu decyzji, do sporządzenia federalnej konstytucji, która zastąpiłaby Artykuły Konfederacji. W 1820 r., Maine zostało oddzielone od Massachusetts i weszło do Unii jako 23 stan. Massachusetts w XIX stuleciu stał się krajowym liderem amerykańskiej rewolucji przemysłowej w istniejących tutaj tekstylnych i obuwniczych, jak Boston Lowell, czy metalurgicznych i zbrojeniowych, a nawet papierniczych w Springfield. Przy produkcji przemysłowej wykorzystywano początkowo, jak i w Europie moc wody, aby zastąpić ją maszynami parowymi. Powstające kanały i koleje były wykorzystywane do transportu surowców i gotowych towarów. Tutaj też miejsce pracy znajdowali przybywający ze Starego Kontynentu imigranci.
W latach poprzedzających wojnę domową, Massachusetts był centrum progresywizmu i abolicjonizmu. Horace Mann zaproponował model państwowego systemu szkolnictwa, zaś zaprzyjaźnieni ze sobą pisarze Henry David Thoreau i Ralph Waldo Emerson wnieśli istotny wkład w amerykańską filozofię wolności. Ten pierwszy zasłynął jako inicjator obywatelskiego nieposłuszeństwa, symbolicznie nie płacąc podatku aby pójść do aresztu, protestując tym samym przeciwko niewolnictwu. Drugi reprezentował filozoficzny transcendentalizm o romantycznym zacięciu, podkreślając rolę intuicji, emocji, indywidualności ludzkiej i głębszy związek z przyrodą. Emerson urodził się w Bostonie, ale spędził większość swojego życia w Concord. Także Thoreau czas pewien spędził dobrowolnie w swoistej pustelni, w małym domku w pobliżu Walden Pond.
W kwestii stosunku do niewolnictwa, w stanie Massachusetts istniały sprzeczne opinie, co nawet stało się powodem zamieszek w latach 1835 i 1837. Szeregi abolicjonistów stopniowo jednak rosły. Stąd wywodzili się tacy aktywiści tego ruchu jak sławny John Brown czy Sojourner Truth i Frederick Douglass (Springfield i Northampton, Boston). W Massachusetts podczas wojny domowej stan wystawił nie tylko pociąg, ale i zorganizował złożony z czarnych obywateli, ale z białymi oficerami 54 pułk piechoty. Wcześniej, w 1852 r., Massachusetts stał się pierwszym stanem, gdzie wprowadzono obowiązek edukacji publicznej na szczeblu podstawowym. Od lat dwudziestych XX wieku zarysował się kryzys w podstawowych branżach przemysłowych stanu: tekstyliów, obuwia i mechaniki precyzyjnej. Wielki kryzys pogłębił te tendencje, ale nawet po jego przezwyciężęniu, po zakończeniu wojny, pomiędzy 1950 a 1979 r., liczba mieszkańców Massachusetts zaangażowanych w produkcji przemysłowej, zarówno tekstylnej, jak i zbojeniowej spadała. Zamknięcie w roku 1969 Springfield Armory, pogłębiła tendencje de-industrializacji.
Jednak w 1987 r. stan otrzymał fundusze federalne do budowy środkowej obwodnicy tzw. - Tunnel Project. Powszechnie znany był jako "Big Dig", dosłownie "Wielkie Kopanie", który w momencie uchwalenia stał się największym federalnym projektem drogowym. Projekt przewidywał w celu udrożnienia miejskiej komunikacji, budowę tunelu pod centrum Bostonu, który uzupełniał trasy kilku innych głównych autostrad. Pomysł okazał się zdecydowanie droższy od początkowego projektu, przekraczając trzykrotnie przewidywanie koszty. Realizacja Big Dig zmieniła oblicze centrum Bostonu, usprawniając komunikację.
W maju 2004 r., Massachusetts stał się pierwszym stanem w USA, który zalegalizował małżeństwa homoseksualne po orzeczeniu lokalnego Sądu Najwyższego. Więcej nawet - stanowe prawodawstwo w listopadzie roku 2003 stwierdziło, że wykluczenie osób tej samej płci z prawa do ślubu cywilnego jest niezgodne z konstytucją.

Rodzina Kennedy
W polityce XX wieku, w skali nie tylko Massachusetts, ale i całego wielkiego państwa, odegrała wybitną rolę rodzina Kennedy mieszkająca na Półwyspie Cape Cod, w mieście Hyanes. Wywodziła swoje korzenie z Irlandii. Pierwszym znaczącym politykiem wywodzącym się z tej familii, był biznesmen Joseph P. Kennedy, który za zasługi dla prezydenta Roosevelta, został mianowany ambasadorem w przedwojennych, nazistowskich Niemczech. Niestety - przejściowo był zafascynowany ideologią i sprawnością panującego tam systemu i dbał o dobre relacje między państwami. Na szersze wody wypłynęły dzieci ambasadora. Szczególną rolę odegrał bohater wojny na Pacyfiku John F. Kennedy (popularnie określany skrótem JFK), który został senatorem i pierwszym prezydentem USA wyznającym religię katolicką. Jego legendę młodego, przystojnego i energicznego polityka, z towarzyszącą mu piękną żoną, utrwalił zamach i tragiczna śmierć w Dallas w 1963 r. Kolejną osobowością polityczną był brat Johna, także jak i on senator Robert F. Kennedy, a także Prokurator Generalny USA i kandydat na prezydenta w 1968 r. Także i on padł ofiarą zamachu podczas kampanii wyborczej. Najmłodszy z braci Ted (Edward) Kennedy, także został senatorem i funkcję tę pełnił od 1962 aż do śmierci w 2009 roku. Wspólnie z siostrą Eunice Kennedy Shriver byli zaangażowani w realizację idei Olimpiad Specjalnych.

Liberalne Massachusetts
Przez ostanie pół wieku polityka Massachusetts została ogólnie zdominowana przez Partię Demokratyczną, a stan ma reputację najbardziej liberalnego w kraju obok Kalifornii. Pozycję Demokratów i ich dominację zapoczątkował J.F.Kennedy, zostając wybranym na senatora w 1952 r. Współcześnie wszyscy kongresmeni z tego stanu należą do tejże partii. Także senatorowie są demokratmi: obecnie Ed Markey i Elizabeth Warren. Z Massachusetts mandat senatorski pełnił też John Kerry (miał ponad 60 % popracia), sekretarz stanu w administracji Baracka Obamy. Stanowi od roku 2012 w ogólnokrajowych wyborach prezydenckich - a te sa pośrednie, przysługuje 11 mandatów elektorskich.
Należy jednak zauważyć, iż prawdopodobnie nadciągają jeśli nie zmiany, to zarysowują się nowe tencencje. W wyborach uzupełniających do Senatu USA zorganizowanych w 2010 r., po śmierci Teda Kennedy’ego, demokratkę Marthę Coakley o niemal przysłowiowy włos pokonał republikański kandydat Scott Brown. Jednak w 2014 r. nie został ponownie wybrany. Republikanie odnieśli jednak sukces w wyborach na gubernatora stanu w tymże roku, nadwyrężając nieco dominację rywali. Funkcję tę pełni obecnie (2016) Charles Baker.
Można dorzucić jeszcze kilka faków o liberalnej atmosferze stanu. W 1974 r., Elaine Noble została pierwszą otwarcie przyznającą się do swoich preferencji seksualnych (lesbijka) członkinią lokalnego, stanowego Kongresu - co było ewenementem w skali kraju. Jej kampania była burzliwa, a sama kilkakrotnie stała się przedmiotem agresji (zniszczony i postrzelony samochód). Również z Massachusetts został wybrany członkiem Izby Reprezentantów USA (niższa izba), pierwszy polityk przyznający się do swoich gejowskich preferencji - Gerry Studds w 1972 roku, który stanie się bohaterem pewnego seksualnego skandalu 11 lat później (romans z 17 latkiem !). Stan Massachusetts stał się też pierwszym stanem przyzwalającym na małżeństwa homoseksualne w 2003 r. Tutaj też wprowadzono powszechne ubezpiecznia zdrowotne dla mieszkańców stanu w 2006 r., zanim podobne, ułomniejsze rozwiązania nie zostały uskutecznione przez Obamę. W roku 2008 wyborcy z Massachusetts zaakceptowali inicjatywę dekryminalizacji posiadania niewielkich ilości marijuany, a 4 lata później legalizację jej medycznego zastosowania.

Społeczeństwo
U schyłku XVIII w. ludność Massachusetts była prawie w 95% pochodzenia angielskiego. Na początku i w połowie XIX stulecia nastąpił znaczący przypływ grup imigrantów z Irlandii, kanadyjskiego Quebec, Włoch i ziem polskich. Dzisiaj osoby o irlandzkich korzeniach stanowią prawie 25% ogółu ludności. W początkach XX wieku dotarło więcej niż bywało wcześniej, wielu Afroamerykanów. Nie są jednak zbyt liczni. W drugiej połowie ubiegłego wieku dotrali przybysze z Ameryki Łacińskiej, Afryki i Azji Południowo-Wschodniej (Kambodża, Wietnam i oczywiście Chiny), Brazylii, Wysp Zielonego Przylądka, jak również Karaibów - w tym Puerto Rico. Mieszkają także na terenie stanu nadal, choć nieliczni Indianie, członkowie plemienia Wampanoagów - na wyspie Martha Wineyad (rezerwat w Aquinnah), w Grafton, a i Mashpee na Cape Cod, a także rozproszonego ludu Nipmuck. Massachusetts uniknęło wyraźnej walki na tle rasowym, co widoczne bywa w innych częściach USA. Tutaj jednak rozegrał się w latach dwudziestych dramat dwóch anarchistów i robotników uwięzionych podczas manifestacji i oskarżonych potem o morderstwo. Byli to Sacco i Vanzetti, straceni po kontowersyjnym prcesie na krześle elektrycznym.

Ekonomia i jej zmienne wektory
Biuro Analiz Ekonomicznych USA szacuje, że stan Massachusetts w 2013 r. wytworzył produkt brutto wysokości 446 mld $. Dochody osobiste na jednego mieszkańca w 2012 r. wynosiły średnio 53.221 $, co plasowało stan na trzecim miejscu w kraju. Trzynaście z 500 wymienionych czołowych firm USA przez pismo "Fortune", zlokalizowanych jest na obszarze niewielkiego stanu, np. Liberty Mutual Insurance Group (znana u nas z reklam) z Bostonu i MassMutual ze Springfield (też finanse). Wiodącymi sektorami gospodarki stanu są wyższa edukacja (traktowana tutaj jak dobry biznes oraz inwestycja!), biotechnologia, high -tech - szczególnie wzdłuż szosy 128 (mikrokomputery), usługi finansowe, opieka zdrowotna oraz turystyka. Ta właśnie w ostatnich latach odgrywa coraz ważniejszą rolę w gospodarce stanu. Turystów przyciągją zwłaszcza historyczny Boston i Cape Cod. Innymi popularnymi kierunkami są Salem, Plymouth, i Berkshire. Massachusetts jest 6-ym najbardziej odwiedzanym stanem przez turystów zagranicznych. W kwietniu 2015 roku, stopa bezrobocia państwowa wyniosła 4,8%, czyli poniżej krajowego poziomu 5,5%.
Boston zaś zawsze był nierozerwalnie związany z morzem. Przybywający osadnicy nastawieni początkowo na uprawę ziemi szybko przekonywali się, że warunki środowiska na to nie pozwalają. Wymusiło to inne formy aktywności gospodarczej, jak chociażby handel, czy rybołóstwo. Kupcy osiedlali się niedaleko małej zatoczki, w której we wczesnych latach trzydziestych XVII wieku wybudowano pierwszy basen portowy (ang. the Town Dock), gdzie koncetrowało się życie powstającego miasta. Zatem dla wielu naturalnym kierunkiem działalności stało się wybrzeże zatoki, gdzie powstały liczne niewielkie wsie. Już od pierwszych dni istnienia osady jej mieszkańcy prowadzili ożywioną wymianę handlową z Indianami (łatwo dostępne ryby wymieniano na futra). W krótkim czasie nastąpił gwałtowny wzrost handlu między osadami sytuowanymi wzdłuż całej zatoki. Podwalinami dynamicznego handlu bostońskiego było budownictwo okrętowe. Pierwszym statkiem wybudowanym w kolonii był Blessing of the Bay, który został zwodowany na rzece Mystic w Medford w 1631. Trzydzieści pięć lat później Medford stało się centrum bostońskiego okrętownictwa, a w posiadaniu kupców bostońskich było około trzystu jednostek. Statki były przedmiotem zyskownego handlu między kolonią a Anglią. W latach 1674-1714 sprzedano ich 1332. Powszechną praktyką stała się sprzedaż ładunku w obcych portach wraz ze statkiem, co dotyczyło szczególnie małych jednostek. Zyski z takich transakcji przywożono w gotówce lub przeznaczano na zakup towarów w Anglii, bądź innych krajach. Działalność morska stała się podstawą dobrobytu Bostonu, którego władze aktywnie współpracowały z mieszkańcami na rzecz jej rozwoju. Wprowadzono prawa zwalniające rybaków oraz cieśli okrętowych z obowiązku pełnienia służby wojskowej. Statki oraz inne urządzenia używane do połowu ryb przez siedem lat nie były objęte podatkami ani cłami.
Kupcy bostońscy zignorowali Akty Nawigacyjne (zapewnić miały monopol statków angielskich w handlu pomiędzy kolonami w Koroną) zmniejszające ich zyski. Większa część wymiany handlowej Bostonu pomiędzy rokiem 1660 a 1675 miała charakter nielegalny. Towary z całego świata wchodziły do portu bez cła. Flota bostońska zawijała do portów Nowego Świata. Handlowano wbrew prawu z Francją, Portugalią i Hiszpanią. Do końca XVII wieku zanotowano ciągły wzrost liczby statków posiadanych przez mieszkańców Bostonu; w 1698 zanotowano 193 jednostki.
W XVIII wieku Boston był uznawany za centrum handlu północnoamerykańskiego. O bogactwie miasta świadczyła rozbudowana sieć biur rachunkowych, domów kupieckich, magazynów, nabrzeży, jak i okazałe rezydencje wybudowane wzdłuż głównej arterii miasta, King’s Street. Zamożne rodziny kupieckie generowały rozwój usług, takich jak krawiectwo, perukarstwo czy jubilerstwo. Osiemnastowieczny Boston był integralnie związany ze swoim portem w sferze przestrzennej, funkcjonalnej i ekonomicznej. Port należał do miasta i jego mieszkańców, dając im miejsce pracy oraz źródło utrzymania, będąc podstawą systemu ekonomicznego. Od końca XIX w. nasiliły się jednak tendencje spadkowe, wzmocnione recesją lat trzydziestych XX w. Tendencji spadkowej w obrotach portu bostońskiego próbowano przeciwstawić intensywną politykę modernizacji infrastruktury portowej, prowadzoną konsekwentnie od początku wieku XX, najpierw przez Radę Dyrektorów (ang. the Board of Directors of Port), a od 1929 autonomiczny zarząd portu (ang. the Boston Port Authority).
W ciągu pierwszych dwóch dekad wieku XX, w latach 1902-1916 na terenie portu wewnętrznego (ang. Inner Harbor) oraz kanałów doprowadzających przeprowadzono wiele prac pogłębiarskich. Zarząd portu, spodziewając się, że wzrost głębokości przyciągnie statki o większym tonażu, doprowadził do realizacji wielu inwestycji infrastrukturalnych. W 1913 na terenie waterfrontu w dzielnicy South Boston oddano do użytku nowoczesne nabrzeże Commonwealth No. 5 o długości ponad 350 metrów, którego urządzenia mogły obsługiwać jednocześnie 5 statków. Innym dużym przedsięwzięciem związanym z gospodarką morską oraz zagospodarowaniem frontu wodnego była budowa nabrzeża rybnego (ang. the Boston Fish Pier), w tamtym czasie największego na świecie. Budowa tego kompleksu spowodowała przeniesienie niemal wszystkich funkcji związanych z rybołówstwem i przetwórstwem ryb z obszarów śródmiejskich na tereny South Boston.
W tamtym okresie funkcje portowe uległy znacznemu rozbudowaniu także w East Boston. Dynamiczny rozwój infrastruktury portu bostońskiego w pierwszej połowie XX wieku, a potem jego upadek w latach kryzysu oraz upadek lokalnego przemysłu tekstylnego i obuwniczego po drugiej wojnie światowej (globalizacja !), doprowadziły do stworzenia ponad dwustukilometrowej linii waterfrontu, z którego około sześćdziesiąt kilometrów stanowiła linia nabrzeży, wraz z ogromnym kompleksem urządzeń, zaledwie w niewielkim stopniu wykorzystanych. Sytuacja ta w powiązaniu z kryzysem gospodarki morskiej w Bostonie, leżała u podstaw decyzji o realizacji szeroko zakrojonych programów renowacji urbanistycznej terenów poprzemysłowych i portowych. Według planistów dogodna lokalizacja i łatwy dostęp do głównych arterii miasta czynił ten obszar idealnym miejscem pod inwestycje przemysłowe, co z czasem przyniosło owoce.

Komunikacja i transport
Jak to w USA zazwyczaj bywa, linia Amtrak obsługuje transport kolejowy pomiędzy miastami regionu oraz sąsiednimi stanami (w tym szybkie Acela). Instytucję ważną dla komunikacji stanowi tutaj Massachusetts Bay Transportation Authority (MBTA), znany również skrótowo jako "T". Obejmuje swoim zakresem transport publiczny, jak metro, autobus, promy a także koleje podmiejskie w rejonie tzw. Greater Boston, a nawet poza nim: Worcester, Lowell i Plymouth. Dodatkiem są dwie kolejowe regionalne linie sceniczne, jak: Cape Cod Central Railroad i Berkshire Scenic Railway. Ważnym uzupełnieniem są połączenia promowe na wyspy Martha Vineyard i Nantucket oraz katamaranem pomiędzy Bostonem a Provincetown na Cape Code. Głównym portem lotniczym w stanie jest bostoński Logan International Airport. Lotnisko obsłużyło 30,2 mln pasażerów w 2014 r.
W celu rozwiązania problemów komunikacyjnych rejonu aglomeracji bostońskiej, odkorkowania miasta i przechodzących obok lub nawet częściwo w jego centrum, autostrad, powstał ambitny projekt zwany Big Dig. Stał się on podczas realizacji najkosztowniejszym w skali całych Stanów. Był to w istocie megaprojekt zwany oficjalnie Central Artery / Tunnel Project (CA / T), zaś popularnie określany wspomnianym komunikatywnym określeniem Big Dig. Celem było przekierowanie idącej niemal środkiem miasta autostrady I-93 (Interstate 93) do tunelu łukiem omijającego od wschodniej strony serce Bostonu, który miał ocierać się o Logan Int.Airport. Miał on tam połączyć się z drogą I-90. Prace budowlane zostały przeprowadzone w latach 1991-2006. Przez rok jeszcze trwały roboty wykończeniowe i projekt oficjalnie został zakończony w dniu 31 grudnia 2007 roku. Skalę trudności powiększał fakt, iż prace trwały w centrum żywego, wielkiego miejskiego organizmu, który nie sposób było ot tak zamknąć. The Big Dig był najdroższym projektem drogowym w USA. Nękały go takie utrapienia jak rosnące koszty, przekroczenia harmonogramu, nieszczelność konstrukcji, wady projektowe, oskarżenia o złe wykonanie i stosowanie materiałów niespełniających norm, a nawet aresztowania i jeden zgon. Projekt miał pierwotnie zostać zakończony w 1998 roku w i kosztować szacunkowo 2.8 mld $ - jak przewidywały plany z 1982 r. Po uwzględnieniu inflacji miała ta suma wzrosnąć do 6,0 mld $ (na rok 1998). Wiemy, iż jednak faktycznie inwestycja została zakończona w grudniu 2007 roku, kosztem ponad 14,6 mld $. Lokalne i wpływowe pismo "The Boston Globe" szacuje, że projekt będzie ostatecznie kosztować 22 mld $, doliczając odsetki od pożyczonych pieniędzy, spłacanych aż do 2038 r. Znaczące też kwoty poszły na odszkodowania.
Niezależnie od tych uwag, warto jednak pamiętać, iż Big Dig stanowił nietypowe, oryginalne wyzwanie inżynierskie i jest swego rodzaju wielkim osiągnieciem myśli technicznej. Projekt nie sprowadzał się tylko do budowy kunsztownego kilkukilometrowego tunelu i jego mniejszej kontynuacji. Konstruktorzy musieli również przenieść nitki autostrad oraz pozmieniać kilka razy wysokości estakad, zawieszając je na specjalnych szelkach. Najpoważniejszym dziełem była budowa tunelu nazwanego imieniem Teda Williamsa. Poważnym wyzwaniem stały się prace nad przesunieciem autostardy I-93, także i pod ziemią. Powstał jeszcze mniejszy tunel poświęcony Thomasowi P. O'Neillowi Jr, byłemu demokratycznemu marszałkowi Izby Reprezentantów z Massachusetts, który pomagał zdobyć fundusze federalne na inwestycję. Jeśli już wymieniamy patronów tej konstrukcji, to warto napomnieć, iż jeden z naziemnych fragmentów projektu Big Dig, poświęcony został matce JFK, nosząc nazwę Rose Fitzgerald Kennedy Greenway. To faktyczny, wijący się park sródmiejski, który wyrósł na miejscu sporego odcinka usuniętej drogi ekspresowej imieniem JFK, przeniesionej podczas realizacji inwestycji do tunelu. Wcześniej poprowadzona była wzdłuż nabrzeża, oddzielając je wraz z bulwarem od ścisłego centrum.

Edukacją Massachusetts stoi
Massachusetts stał się domem dla 121 instytucji o randze wyższych uczelni, z takimi tytanami, jak Harvard University oraz Massachusetts Institute of Technology(MIT), konsekwentnie plasujące się wśród najlepszych uczelni na świecie. Tak się składa, że obie leżą na bostońskim przedmieściu Cambridge. Warto może choćby z nazwy przywołać jeszcze kilka innych zasłużonych i prestiżowych placówek: Tufts University, Boston College, Brandeis University, Boston University i Northeastern University. W stanie funkcjonuje też kilka wyższych uczelni artystycznych: Williams College, Amherst College i Wellesley College.
Massachusetts jako pierwszy stan, choć wówczas jeszcze o statusie kolonii, wymagał od gmin wyznaczenia nauczyciela i organizacji szkoły na mocy lokalnego prawa z w 1647 roku. Tutaj Horace Mann, stanowy sekretarz szkolnictwa, położył podwaliny pod współczesną powszechną edukację publiczną, wprowadzając takowy system w Massachusetts w 1852 r., pod wyraźnym wpływem pruskich doświadczeń i wizyty w tym kraju. W stanie funkcjonują najstarsze szkoły w Ameryce Północnej i tak są to: najstarsza szkoła podstawowa w kraju (Mather School, założona w 1639 r.), najstarsze liceum (Boston Latin School założona w 1635 r.), najstarsza nieprzerwanie działająca szkoła z internatem (Governer Academy, założona w 1763 r.). Perłą w koronie pozostaje najstarsza uczelnia w Stanach Zjednoczonych -Harvard University, założony w 1636 roku. Wydatki stanu Massachusetts na głowę ucznia dla publicznych szkół podstawowych i średnich wyniosły w 2012 roku 14.844 $, co dało ósmą pozycję w kraju.

Wkład stanu w kulturę i naukę
Niewielki stan jak Massachusetts ma odwrotnie proporcjonalny do swej wielkości, wkład do dorobku amerykańskiej kultury i sztuki. Z tym stanem związani byli tacy pisarze, jak Henry David Thoreau, Ralph Waldo Emerson, Nathaniel Hawthorne, John Updike, Emily Dickinson, Sylvia Plath i Theodor Seuss Geisel, lepiej znany jako "Dr. Seuss". Z Massachusetts pochodzą znani malarze jak Winslow Homer i Norman Rockwell. Liczą się na krajowej scenie muzycznej Boston Symphony Orchestra (BSO) i Boston Pops Orchestra oraz dwie mniejsze orkiestry symfoniczne Cape Cod w Barnstable oraz w Springfield. W Tanglewood, w zachodnim Massachusetts, organizowane są dwa festiwale muzyczne: Tanglewood Music Festival i Jazz Festival. Latem występuje tam również BSO. W Massachusetts wyrósł klasyczny zespół rockowy Aerosmith oraz proto-punkowy The Modern Lovers. W stolicy stanu odbywa się Boston International Film Festival, a szereg mniejszych imprez filmowych gości w różnych miastach w Massachusetts .

Turystyczny potencjał
Massachusetts jest wręcz klasycznym kierunkiem turystyki kulturowej, co niejako wyznacza jego historia i bogate cywilizacyjne dziedzictwo. Niewątpliwie najważniejszym centrum i celem samym w sobie jest stołeczny Boston, z niezwykle dużą turystyczną ofertą. Co wybrać i gdzie się skierować ? Może najpierw skierujemy swoje kroki do fantastycznego Museum of Fine Arts. Przed gmachem stoi romantyczny w swym przesłaniu pomnik konnego wodza Indian rozkładajacego w mistycznym geście ręce, szukającego kontaktu z Wielkim Duchem. W zbiorach jest znacząca kolekcja europejskiego malarstwa. Składają się na nią impersjoniści francuscy czy holenderscy, hiszpańscy mistrzowie XVII w., zdaje się trzy obrazy El Greco, Picasso, Paula Gauguin, Oscara Kokoschki czy też angielscy artyści XVIII i XIX w. Oczywiście nie brakuje dzieł rodzimych artystów, w tym porterty Waszyngtona - m.in. z podobizną, która znalazła się na banknocie jednodolarowym. Muzeum posiada też bogate zbiory fotografii artystycznej, sztuki orientalnej, wspóczesnej i zaskakująco potężną kolekcję działu sztuki starożytnej, zarówno egipskiej, jak i antycznej. W Bostonie znajduje się również Instytut Sztuki Współczesnej oraz zacumowany w suchym doku najstarszy zachowany wojskowy okręt USA "Constitution" (z ostatnich lat XVIII w.) z małym muzeum poświęconym jednostce. Na pokład warto wejść - to nic nie kosztuje, należy tylko wylegitymować się dokumentem. Przez centrum Bostonu prowadzi kręty, zaznaczony odpowiednio kolorową cegłą w chodniku tzw. Freedom Trail, specjalny szlak poprowadzony w sąsiedztwie najciekawszych zabytkowych obiektów, w tym najstarszego w USA cmentarza (pochowani są tam m.in. rodzice B. Franklina). Niewiele ze starszej zabudowy i uliczek znalazło się poza szlakiem, jak np. rejon Beacon Hill, na zachód od parlamentu stanowego. Ciekawa szczeólnie jest zabudowa Charles Street, a już szczególnie malownicza i słodka, wyłożona kocimi łbami Acorn Street. Warta więcej niż tylko rzucenia okiem, jest też nowa zabudowa Bostonu, któremu może brakuje skylinerów na miarę nowojorską lub Chicago, ale te niejednokrotnie lśniące szkłem i aluminium budynki są gustowne, elganckie i często piękne. To w cieniu nowoczesnych gmachów, niedaleko dworca autobusowego i północnego kolejowego, w centralnej portowej części zatoki bostońskiej, zacumowana została replika statku upamiętniająca sławetne Boston Tea Party z 1773 r. Otoczenie uległo zmianie, sam okręt jest kopią, ale miejsce się zgadza. Tutaj rozgrywała się wielka historia!
Trudno wyobrazić sobie wizytę w Bostonie bez odwiedzin terenu uniwersytetu Harvarda w dzielnicy Cambridge, dokąd najłatwiej dotrzeć czerwoną linią metra z Downtown, czyli centrum. Dla bardziej wyrafinowanych miłośników historii ofertą będzie bostoński Black Heritage Trail, który obejmuje wiele ważnych miejsc dla Afroamerykanów i ruchu abolicjonistycznego.
Na obrzeżach Bostonu wznosi się intersujący, nowoczesny i chyba już nawet postmodernistyczny imponujący kompleks Instututu i muzeum Kennedyego, zaprojektowany przez architekta z Dalekiego Wschodu. Wewnątrz można zobaczyć pamiątki po JFK, prezenty które otrzymał od zagranicznych dyplomatów i przywódców, a także stroje Pierwszej Damy, czyli Jackie Kennedy-Onasis, z domu Bouvier (szwgrem jej był ks. Stanisław Radziwiłł, mąż jej siostr Lee).
Ale nie tylko Boston ma coś do zaoferowania. Miłośnicy zabytków techniki powinni odwiedzić zamknięte w 1968 r. i przekształacone w muzeum, wspomniane zakłady zbrojeniowe Springfield Armory National Historic Site, oczywiście w Springfield. W rejonie Lexington i Concord rozciąga się Minuteman National Historical Park, upamiętniający pierwsze zbrojne stracia podczas wojny o niepodległość 19 kwietnia 1775 r. Etymologia nazwy tego miejsca pamięci i potyczek, bierze się od określenia ochotników wlaczących w szeregach kolonistów (szybko zwerbowany, niemal w minutę). W Lincoln z kolei można zobaczyć ciekawe i oryginalne DeCordova, Muzeum Rzeźby Współczesnej, połączone z parkiem, gdzie wystawionych jest szereg dzieł. Kolejnym zbiorowiskiem zabytkowych obiektów techniki jest Lowell National Historical Park, który prezentuje jedną z pierwszych fabryk tekstylnych poruszanych maszynami parowymi oraz specjalnie wydrążony kanał dla zbytu tutejszych towarów. Także do tej grupy zaliczać się będzie New Bedford Whaling National Historical Park, upamiętniający bogate tradycje wielorybnictwa stanu. Z kolei w Hingham funkcjonuje nieprzerwanie od 1681 r. , najstarszy kościół w USA.
Atrakcyjnymi są dwie największe stanowe wyspy położone na południe od Cape Code: Martha Wineyard oraz Nantucket. Na obu przyciąga uwagę urokliwa rustykalna architektura. Na tej drugiej funkcjonuje kilka muzeów i akwarium. Są wreszcie i dwa skanseny Plimoth Plantation i Stare Sturbridge, usiłujące odtworzyć życie z XVII i XIX wieku. Istnieją też w stanie długodystansowe piesze szlaki turystyczne: Szlak Appalachów, New England National Scenic Trail, Metacom-Monadnock Trail i Bay Trail.
Na koniec rozważań o turystycznych klejnotach Massachusetts, zostawiam kilka refleksji o Cape Code, półwyspie filuternie nazywanym Przylądkiem Dorszowym, z racji występującej niegdyś tutaj obfitości ryb (nazwę nadał podróżnik Bartholomew Gosnold). Miejcowi zwą go The Cape. Posiada kształt ramienia lub nieco zaostrzonego rogala. Jego powierzchnia wynosi 1033 km². Administracyjnie należy do hrabstwa Barnstable. Jest najbardziej na wschód wysuniętą częścią stanu Massachusetts. W roku 1914 r. została ukończona budowę kanału, który oddzielił półwysep od stałego lądu.
W Poludniowej zwanej też Górną części Cape Cod, znajdującej się najbliżej kontynentu, istnieje kilka miast: Bourne, Falmouth, Mashpee i Sandwich. W Falmouth mieści się Woods Hole Oceanographic Institution (instytut oceanograficzny). Odpływają stąd także promy na wyspę Martha's Vineyard. W środkowej części półwyspu położone są miasta: Barnstable, Dennis oraz sympatyczne Yarmouth. Koło Barnstable leży miasteczko i kurort Hyannis - siedlisko rodowe klanu Kennedy z muzeum poświęconym JFK. Właśnie w Hyannis zlokalizowana jest ładna plaża Kalmus. Najwęższa część półwyspu, nazywana często Dolną, zakrzywia się ostro w kierunku północy. Znajdują się tu miasta: Brewster, Chatham, Harwich oraz Orleans. Od strony oceanu rozpościerają się urokliwe i czyste plaże. Część półwyspu, nazywana Zewnętrzną, czyli jego najbardziej na północ wysunięty fragment, posiada jedne z najładniejszych i najbardziej znanych w całych Stanach plaż Coast Guard oraz Nauset w okolicy miaseczka Eastham. Urokliwe są też miasteczka Truro i Wellfleet. Jednak brylantem i jakością samą dla siebie całego The Cape, jest miasto Provincetown z szeregiem pięknych, stylowych kolonialnych budynków i wieżą w stylu neorenesansu włoskiego (a la ratusz w Sienie), która upamiętnia, iż tutaj przed swoim wylądowaniem w Plymouth - obok Bostonu, dopłynęli i zatrzymali się na kilka dni Ojcowie Pielgrzymi na pokładzie Mayflower. Działo się to w 1620 r. Miasto rozłożyło się od strony zatoki. Od strony otwartego Atlantyku ciągnie się pasmo wydm, które są objęte ochroną, jako park stanowy. Z lokalnego portu organizowane są wycieczkowe rejsy w celu obserwacji wielorybów. Luksusowe pensjonaty i hotele, czasem w przekształconych rybackich domkach, przyciągją turystów z większym portfelem. Upodobali sobie szczególnie Provincetown gejowie i lesbijki, nadając miastu ton i koloryt, o czym świadczą rozwieszone liczne tęczowe flagi.
Na szczęśćie da się tutaj dotrzeć za niewielkie pieniądze, w przeciwiństwie od ewentualnego tam kilkudniowego pobytu. Na samym końcu warto zanurzyć się w falach Atlantyku, na jednej z pięknych plaż, być może poza Florydą, najefektowniejszych na wschodnim wybrzeżu USA.

Fizyczne zmiany zapoczątkowane w Bostonie w latach sześćdziesiątych oznaczały więcej niż tylko budowę wysokich budynków i kosztowne projekty architektoniczne. Przekształciły charakter i specyfikę miasta. Wiele budowli będących dowodami trzechsetletniej tradycji Bostonu, które nadawały mu ten wyjątkowy europejski charakter, zostało rozebranych, a tereny przeznaczano na modernistyczne gmachy ze szkła i stali. Realizowane na terenie miasta inwestycje oraz rodzaj funkcjonujących korporacji, spowodowały powstanie nowoczesnego systemu ekonomicznego opartego w zasadniczym stopniu na usługach. Miasto, którego mieszkańcy historycznie zajmowali się przeważnie czynnościami związanymi z importem i eksportem, handlem, rybołówstwem oraz przemysłem stoczniowym, teraz stało się sławne ze świadczenia wysokiego poziomu świadczonych usług medycznych, szkolnictwa wyższego, usług związanych z technologią komputerową i turystyką. Potrzeba wysoko kwalifikowanej kadry, szczególnie managerów o wysokim stopniu wykształcenia, zmieniła Boston w miasto urzędników biurowych, inżynierów, informatyków, architektów, naukowców i spowodowała w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych niespotykany wcześniej wzrost liczby miejsc pracy oraz płac. Ta nowa fala wykształconych i zamożnych młodych ludzi, zazwyczaj profesjonalistów napływała do miasta, zachęcona mnogością instytucji kulturalnych, edukacyjnych i bliskością terenów rekreacyjnych. Zajmowali ocalałe dzielnice historyczne, zlokalizowane niedaleko centrum, będące jeszcze w trakcie renowacji, takie jak North End czy South End, oraz obszary waterfrontów wzdłuż Atlantic Avenue.

 

Boston Harvard-pomnik fundatora	Boston Lowell Front ofboott mill	Boston Aerial Rosa F. Kennedy Greenway	Cape Code Provincetown
Massachusetts Cape Cod Provincetown lighthouse	Massachusetts Cape Cod Truro oceanbeach	Cape Code shipwreck on cape cod beach	Cape Code Marconi beach
Cape Code Provincetown Mardi Grass	Boston.  Old North Bridge, Concord, Massachusetts, miejsce starcia 19.04.1775	Boston Massacre	Hingham Old Ship Church
Boston Museum JFK budynek i zbiory	Boston Museum JFK budynek i zbiory	Massachusetts Cape Code	Boston Museum JFK budynek i zbiory
Cape Code	Cape Code	Boston	Boston
Cape Code	Boston	Boston	Boston
Cape Code	Boston	Cape Code	Cape Code
Cape Code	Boston	Cape Cody Hyannis	Boston
Boston	Boston	Boston, Science Musem-Muzeum Techniki	Boston
Boston	Boston	Boston	Boston Constitution
Boston	Boston miejsce i replika okrętu z Boston Tea Party 1773	Boston	Boston

Nasi Partnerzy