Izabela Wyszowska, Tadeusz Jędrysiak
Duch Nikifora w Krynicy Zdroju
Postać Nikifora Krynickiego to jedna z najbardziej rozpoznawalnych, obok Jana Kiepury, sylwetek uzdrowiska Krynicy Zdroju. Nikifor jest krynicką wizytówką miasta, tu można znaleźć czyste piękno w ubogiej prostocie. Nikifor, upośledzony biedak, człowiek bez wykształcenia, powala na kolana swoją naiwną kreską i śladami pędzla. W Krynicy Nikifor spędził niemal całe swoje życie. Znajdujące się tu muzeum poświęcone jego życiu i twórczości jest niewątpliwie największą atrakcją dla miłośników sztuki.
Muzeum Nikifora działające od 1995 roku, jest zlokalizowane w centrum miasta, tuż przy deptaku krynickim, w typowej dla XIX-wiecznych uzdrowisk drewnianej willi „Romanówka” (ul. Bulwary Dietla 19). Sam budynek muzealny robi wrażenie swoją niepowtarzalną architekturą. Charakterystyczny błękitny kolor ,,Romanówki” i eleganckie detale od razu przyciągają uwagę. Muzeum Nikifora jest filią Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu, posiadającego największą na świecie, liczącą ponad tysiąc eksponatów kolekcję obrazów Nikifora i pamiątek po nim. Ekspozycja stała prezentuje w szerokim zakresie unikatowe, autentyczne dzieła Nikifora, pokazuje techniki plastyczne, którymi się posługiwał oraz wszystkie najważniejsze cykle tematyczne charakterystyczne dla jego twórczości.
Artysta sam siebie nazywał Nikiforem-Matejką, właściwe jego nazwisko to Epifaniusz Drowniak, urodził się w 1895 r., był pochodzenia łemkowskiego1. Zmarł w 1968 r. w Domu Opieki Społecznej w Foluszu, został pochowany na cmentarzu w Krynicy. Na grobie Nikifora znajdują się obecnie dwa napisy: „Nikifor Krynicki” alfabetem łacińskim i „Nykyfor Epifan Drowniak” cyrylicą. Jego matką była Jawdokia Drowniak, ułomna biedna dziewczyna, która najmowała się do prostych drobnych posług w krynickich pensjonatach. Przyjmuje się, że upośledzenie mowy Nikifora było odziedziczone po matce. Ojciec nie był znany.
Artysta nie ukończył żadnej szkoły, umiał pisać tylko drukowanymi, dużymi literami, trochę czytał, a liczył na palcach. Od dzieciństwa malował i chciał być malarzem, nigdy nie był zatrudniony i zameldowany. Żył samotnie, ubogo, nie miał własnego domu. W ciągu swojego życia namalował kilkadziesiąt tysięcy obrazków. Był samoukiem, ale niewątpliwie obdarzonym nadzwyczajnym talentem malarskim. Znawcy sztuki mówią wręcz o jego „fenomenalnej intuicji malarskiej", pozwalającej szybko, bezbłędnie i idealnie dokonywać zestawień kolorystycznych. Nikifor uważał, że obrazek jest dopiero skończony, kiedy on sam zrobi mu ramkę. Malował swe otoczenie udoskonalając je. Wśród najczęstszych motywów dominowały pejzaże krynickie: wille, kościoły; autoportrety, świętych głównie św. Mikołaja. Wprowadzał jasne barwy, bawił się kolorami i światłem. Jego dzieła są proste, stwarzają wrażenie nieporadnych, dziecinnych. Są jednak pełne treści i konkretnego przekazu. Przez całe życie Nikifor był bardzo mocno związany z Krynicą, gdzie mieszkał i tworzył. Ze względu na swoje łemkowskie korzenie został trzy razy wysiedlony z miasta, zawsze jednak wracał (pieszo!) do swojego małego świata. Był bardzo barwną postacią, swój „warsztat malarski" (kilka pudełek ze zwykłymi szkolnymi akwarelkami i kredkami oraz trochę ołówków i pędzli) rozkładał codziennie w różnych punktach uzdrowiska co czyniło go znanym zarówno wśród kuracjuszy, jak i mieszkańców. Przez długie lata nie było go stać na zakup dobrych materiałów malarskich, tworzył więc na przypadkowych kawałkach papieru, takich, jak na przykład: papier pakowy, stare plakaty i jednostronnie zapisane kartki z zeszytów szkolnych, tektura, pudełka po papierosach, zeszyty do wycinanek, papier fotograficzny, kalka techniczna itp.
Nikifora uważa się za jednego z najwybitniejszych twórców tzw. sztuki naiwnej (prymitywistycznej). W swoim malarstwie był swoistym dokumentalistą rzeczywistości.
Wybierając pewien element do utrwalenia, na obrazie przekształcał go i poprawiał według własnego uznania. Zawsze jednak, co warto podkreślić, brał na warsztat tylko to, co było „godne malowania". Nigdy nie namalował dwóch jednakowych obrazów. Nawet, gdy był o to specjalnie proszony, malując ten sam obiekt kolejny raz, zawsze zmieniał szczegóły kompozycji. Rysowanie, malowanie było jego pasją. Na swoich obrazkach podpisywał się „Nikifor”. Zdecydowana większość jego obrazów stanowią akwarele i w tej technice wykonane zostały w okresie międzywojennym prace, które uznawane są za najlepsze w jego dorobku. W późniejszych latach Nikifor stosował także gwasz i kredki.
W krynickim Muzeum Nikifora kilka sal wypełniają rysunki artysty, są też jego zdjęcia, wiele rzeczy osobistych (ulubione „radyjko” artysty, nieodłączne przybory malarskie, charakterystyczne okulary, drewniana walizka, czyli „przenośna pracownia” czy też modlitewnik), są tu także publikacje na temat jego twórczości. Wystawa jest niewielka ale dobrze oddaje klimat twórczości i osobowość artysty. Są tu obrazy Nikifora pochodzące z wszystkich okresów jego artystycznej działalności, zarówno akwarele, gwasze, jak i rysunki prezentujące różnorodną, charakterystyczną dla niego tematykę – pejzaże z cerkwiami i kościołami, architekturę krynicką, wnętrza, dworce, urzędy, „fabryki dolarów", portrety, itp. Trzeba dodać, że rysunki Nikifora w krynickim muzeum mają swój niepowtarzalny urok.
Nikifor był jedną z najbardziej fascynujących postaci na scenie sztuki europejskiej XX wieku. Dopiero pod koniec swojego życia został doceniony i uznany za jednego z najwybitniejszych malarzy prymitywistów. Jego talent odkrył w 1930 r. ukraiński malarz ze Lwowa
Roman Turyn2. Pokazał prace Nikifora w Paryżu. W 1949 r. odbyła się wystawa obrazów Nikifora w Warszawie. W latach późniejszych dzieła były wystawiane na licznych prestiżowych wystawach zagranicznych m.in.: w Paryżu, Amsterdamie, Brukseli, Niemczech. Od 1960 r. Nikiforem opiekował się inny krynicki malarz – Marian Włosiński. Po śmierci Nikifora zabezpieczył jego prace i zadbał o zachowanie jego twórczości. W Polsce Nikifor był pokazywany w towarzystwie największych znakomitości polskiego malarstwa współczesnego, takich jak Jerzy Nowosielski (1923-2011), Tadeusz Brzozowski (1918-1987), Jan Lebenstein (1930-1999) i inni.
Obecnie Nikifor jest w Polsce postacią legendarną. Kilka lat temu dzięki Krzysztofowi Krauze, reżyserowi filmu „Mój Nikifor”, ta legenda uzyskała nową twarz –
Krystyny Feldman3. Ta świetna aktorka zagrała rolę życia w wieku 83 lat i to rolę męską! Trudno tu mówić o aktorstwie, to bardziej wcielenie. Krzysztof Krauze wspominał, że ludzie w Krynicy zaczepiali Krystynę Feldman myląc ją z Nikiforem. Można powiedzieć, że Muzeum Nikifora w Krynicy ma swoją duszę, czuje się tu obecność artysty ale i jego wielkiej odtwórczyni – aktorki Krystyny Feldman, która świetnie odtworzyła postać Nikifora.
__________________________________________________________________________________
1. Łemkowie – grupa ludności ruskiej, mająca własną unikalną kulturę materialną i duchową (wyznania grekokatolickiego lub prawosławnego) oraz silne poczucie więzi grupowej. Ich język jest zbliżony do języka ukraińskiego. Po II wojnie światowej Łemkowie zostali przesiedleni na zachodnie i północne tereny Polski. W ostatnich latach niektórzy z nich powrócili w rodzinne Bieszczady.
2. Roman Turyn (1900-1979) – malarz ukraiński i kolekcjoner, studiował na ASP w Krakowie i w Paryżu.
3. Krystyna Feldman (1916-2007) – wybitna aktorka teatralna i filmowa, uważana za mistrzynię drugiego planu, była jedną z najbardziej rozpoznawalnych polskich aktorek filmowych. Ukończyła, przed II wojną światową, Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej w Warszawie. Debiutowała na deskach lwowskich i łuckich teatrów. Po wojnie występowała m.in.: w Łodzi, Katowicach, Opolu i Poznaniu. Dwa lata przed śmiercią została odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Pochowana została w Alei Zasłużonych na cmentarzu na poznańskim Miłostowie.
Literatura
Banach A. (2004), Nikifor, Wydawnictwo Arkady, Warszawa.
Jackowski A. (2005), Świat Nikifora, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk.
Szczucka A. (2000), Nikifor, Wydawnictwo BOSZ ART, Olszanica.
Wolanin Z. (2014), Nikifor. Malarstwo, Wydawnictwo BOSZ, Olszanica.
Źródło fotografii: Tadeusz Jędrysiak
|
|
|
|
Willa „Romanówka” – Muzeum Nikifora
|
Tablica poświęcona Nikiforowi przed wejściem do Muzeum
|
Fotografie Nikifora w Muzeum
|
Muzeum /Nikifora – rzeczy osobiste artysty
|
|
|
|
|
Fragment ekspozycji muzealnej
|
Prace artysty eksponowane w Muzeum Nikifora
|
|
|
|
|
Ul. Nikifora Krynickiego
|
Grób Nikifora na krynickim cmentarzu (ul. św. Włodzimierza)
|
Pomnik Nikifora w Parku Zdrojowym
|
Plakat reklamujący film „Mój Nikifor” z Krystyną Feldman w roli głównej.
|
|