Recenzje

Izabela Wyszowska

Wiedza i sztuka w Akademii Lubrańskiego. Z opowieści przewodnika...
(Przewodnik po Muzeum Archidiecezjalnym w Poznaniu)

     Muzeum Archidiecezjalne na Ostrowie Tumskim w Poznaniu, którego siedzibą jest zabytkowy gmach dawnej Akademii Lubrańskiego (pierwszej wyższej uczelni w Poznaniu), będące jedną z najstarszych tego typu instytucji muzealnych w Polsce oraz jednym z pierwszych muzeów w Poznaniu, doczekało się wydania długo wyczekiwanego przez czytelników, miłośników sztuki sakralnej, turystów religijnych czy muzealnych, opracowania o charakterze przewodnikowym prezentującego dzieje i zbiory placówki.
     Autorki publikacji, którą zatytułowano Wiedza i sztuka w Akademii Lubrańskiego. Z opowieści przewodnika...Ewa Kleczewska-Witt, Sylwia Korczak i Agnieszka Wajroch są pracownikami działu edukacji muzeum, posiadającymi doświadczenie przewodnickie oraz kompetencje w zakresie animacji kultury. Świadome potrzeb odbiorców Muzeum Archidiecezjalnego i specyfiki jego zbiorów, podjęły się trudu napisania publikacji, która stanowi "[…]swoistą formę spaceru po dzisiejszych przestrzeniach muzealnych […]". Książka zgodnie z zamierzeniem Autorek "jest dostosowana do konkretnej grupy odbiorców - nie specjalistów, nie historyków sztuki, ale do każdego mieszkańca Poznania oraz turysty, w tym, dzięki dodatkowej broszurce z zadaniami i łamigłówkami - także do dzieci" (s. 5). Wydanie w nakładzie 500 egzemplarzy (w nawiązaniu do 500-lecia utworzenia Akademii Lubrańskiego w Poznaniu) dofinansowane zostało z budżetu Miasta Poznania w ramach umowy z Archidiecezją Poznańską. Uroczysta promocja odbyła się w dniu 8 grudnia 2017 roku w gmachu Muzeum, gdzie dokonano prezentacji książki oraz przekazania egzemplarzy przybyłym gościom.
     Przewodnik już samym projektem okładki, złożonej z fotografii ukazujących znaczące przykłady obiektów z ekspozycji muzealnej, zachęca do jego przejrzenia i w dalszej kolejności do szczegółowej lektury. Po otwarciu, po wewnętrznej stronie okładki, czytelnik natrafia na informację objaśniającą jak korzystać z książki, a następnie napotyka uproszczony plan miasta Poznania dający orientację w lokalizacji m.in. omawianego muzeum.
     We wstępie ks. dr Wiesław Garczarek - Dyrektor Muzeum Archidiecezjalnego, a zarazem autor projektu graficznego i merytorycznego książki, zaznacza, iż "nietypowa struktura tej książki w znacznym stopniu różni się od standardowych przewodników po muzeach. Czytelnik nie będzie biernym odbiorcą ale sam umożliwi także współtworzenie ścieżki zwiedzania, wybierając spośród licznych zakładek, odnośników oraz indeksów. […]. Indywidualny odbiorca sam może wyznaczać sobie tempo zwiedzania i dobór interesujących go tematów oraz wystaw […]. Publikacja stanie się swoistym zaproszeniem do wielokrotnego odwiedzania murów nie tylko Akademii, ale samego Ostrowa Tumskiego w Poznaniu i Poznania" (s. 5).
     Przewodnik podzielono na trzy części - pierwsza z nich zatytułowana Odrobina historii stanowi wprowadzenie dotyczące dziejów Muzeum, Akademii Lubrańskiego oraz tzw. Śladów żaka, z których dowiedzieć się można jaką trasę na Ostrowie przemierzał uczeń Akademii Lubrańskiego, by do niej dotrzeć, z jakimi obiektami i realiami XVI-wiecznymi stykał się podczas swego spaceru, wreszcie jak wyglądało w dobie Odrodzenia funkcjonowanie we wnętrzach tejże uczelni (gdzie mieściła się biblioteka, stancje profesorskie itd.).
     Część II pt. Wiedza i sztuka wprowadza czytelnika już w obecne realia gmachu Muzeum i ekspozycji. Zwiedzanie zaczyna się już od samego wejścia głównego, w którym wchodzących wita charakterystyczny dźwięk dzwonka podczas każdorazowego otwarcia drzwi. Następnie narracja obejmuje dziedziniec i eksponaty na schodach, potem sale I i II piętra z szeroko reprezentowaną tam sztuką nowożytną. Kolejno omówione zostały pomieszczenia wystawowe w tym Sala Świętych, Galeria Portretów, Salon Ofiarodawców oraz galeria ze sztuką średniowieczną i zasoby skarbca. Wśród zaprezentowanych najcenniejszych obiektów znalazły się m.in. obrazy: Pokłon 3 Króli (ok. 1630 r.), Niepokalane Poczęcie (ok. 1628 r.) pędzla Krzysztofa Boguszewskiego i Opłakiwanie (XVII w.) Antona van Dycka - ucznia Rubensa. Natomiast spośród eksponatów ukazujących postaci świętych szerszej w Sali Świętych analizie poddano m.in. obraz Legenda św. Stanisława (1649 r.). Przy okazji Galerii Portretów - w pierwszej kolejności wspomniany został zespół portretów trumiennych w kontekście polskich, sarmackich obyczajów pogrzebowych. Przy okazji Salonu Ofiarodawców czytelnik poznaje znanych darczyńców, reprezentantów znakomitych wielkopolskich rodzin (Helenę i Wiesławę Cichowicz, Stanisławę i Stanisława Szułdrzyńskich, Romana Branstaettera, prof. Eugeniusza Iwanoykę - historyka sztuki, Marię z Żółtowskich) oraz wyposażenie tej utrzymanej w niezwykłym klimacie sali.
     Omówienie sztuki średniowiecznej poprzedza mapka Wielkopolski (Mapa podróży) prezentująca miejscowości, z których wywodzą się, opisane w ciągu dalszym, dzieła sztuki. Prezentację otwiera czternastowieczna drewniana rzeźba Madonna z Ołoboku, na tle szerzej zarysowanej problematyki maryjnych typów ikonograficznych. Poza motywem Madonny z Dzieciątkiem, na przykładzie słynnej Piety z Jeżewa z 2 ćw. XIV w. (typ piety corpusculum) omówiono specyfikę tego rodzaju wyobrażenia charakterystycznego dla sztuki średniowiecza. Odbiorca ma ponadto okazję dowiedzieć się czym jest i z jakich elementów się składa gotycki ołtarz szafiasty (na podstawie ołtarza z katedry poznańskiej), jak rozwijała się w dziejach sztuki chrześcijańskiej ikonografia pasyjna (na wybranych przykładach m.in.: Ukrzyżowanego z Dolska, ok. 1390 r.). Wizytówkę Muzeum stanowi niewątpliwie skarbiec z takimi cymeliami jak: Monstrancja Jagiełły z kościoła Bożego Ciała w Poznaniu - najstarsza zachowana na ziemiach polskich - na jej przykładzie omówiono budowę (części składowe) monstrancji. Ponadto inne cenne przykłady podobnych paramentów tj. monstrancja Arka Przymierza (1788 r.) z poznańskiej katedry czy monstrancja Ostatnia Wieczerza z fary poznańskiej (1732 r.). Dodatkowo zamieszczono zestawienie monstrancji z kolekcji muzealnej podając ich wymiary i wagę. Zaprezentowane zostały także inne cenne paramenty: relikwiarze, kielichy (min. szczerozłoty Fundacji biskupa Wojciecha Tolibowskiego z XVII w. wykonany przez złotnika poznańskiego Stanisława Szwarca). Zwieńczeniem narracji dotyczącej kolekcji skarbca jest słynny Miecz św. Piotra, uważany za pierwszą relikwię na ziemiach polskich, która przywieziona została do Poznania przez biskupa Jordana jako chrzcielny prezent od papieża dla księcia Mieszka I. Pod hasłem Sztuka Średniowieczna II - przedstawiono dalszą część zbiorów galerii sztuki gotyckiej - zaprezentowano specyfikę kilku typów ikonograficznych w tym - św. Anna Samotrzeć, Rodzina Marii, Pantokrator, Madonna na masce lunarnej, Pietas Domini. Na zakończenie podróży po wiekach średnich wskazana jest rzeźba św. Mikołaja z atrybutem w postaci trzech kul na księdze oraz misy norymberskie - jedyne świeckie, średniowieczne zabytki muzealnej ekspozycji.
     Ostatnia - trzecia część Wiedzy i sztuki w Akademii Lubrańskiego… przedstawia dziedzictwo tytułowego biskupa poznańskiego w tym jego sylwetkę i dokonania, jako założyciela Akademii nazwanej jego imieniem, myśliciela, humanisty, dyplomaty doby renesansu.
     Do niewątpliwych atutów publikacji zaliczyć należy obfitość ilustracji w tym zwłaszcza fotografii zarówno aktualnych jak i archiwalnych. Dobrym pomysłem jest zamieszczenie w ramkach licznych ciekawostek (Dla dociekliwych…; Czy wiedzą Państwo, że…) oraz Zadań dla spostrzegawczych. Pogrubienie najważniejszych informacji w tekście ułatwia odbiór przekazywanych treści. Na marginesach można spotkać objaśnienia trudniejszych pojęć specjalistycznych (antepedium, wotum, castrum doloris, pieta itd.) co powoduje, że nie trzeba odwoływać się dodatkowo do osobnego słownika. Każdej części książki odpowiada inny kolor, nawiązujący do kolorystyki poszczególnych wnętrz muzealnych.
     Generalnie książka zaskakuje barwnym, żywym, plastycznym i lekkim językiem wypowiedzi, co nieczęsto spotyka się w tego rodzaju opracowaniach. Narracja "wciąga" czytelnika, nie nudzi lecz wzbudza zainteresowanie. Udowadnia, iż trudne treści można przedstawić w przystępny, klarowny sposób. Chwilami przechodzi w swoisty dialog z odbiorcą. Autorki zadają pytania, na które następnie udzielają odpowiedzi (np. "Proszę przyjrzeć się dokładnie rzeźbie. Widzą Państwo miejsca, w których uzupełniono polichromię? s. 129). Takie rozwiązanie daje wrażenie zwiedzania w towarzystwie "żywego" przewodnika, a nie spaceru z książką. Niebanalne są też podtytuły nadane poszczególnym fragmentom tekstu np. "Chłopaki nie płaczą?" (s. 56), " Państwo pozwolą, że przedstawię…"(s. 69), "Proszę spocząć!" (s. 73), "Coś dla Panów" (s. 82) i inne, dostosowane zwłaszcza do młodego odbiorcy. Korzystanie z przewodnika ułatwiają zamieszczone na końcu indeksy: rzeczowy, osobowy, miejscowości oraz fotografii.
     Pewnym mankamentem jest miejscami ogólnikowy charakter prezentowanych treści, choć jak zapowiadały Autorki - ich celem była publikacja adresowana do szerszego odbiorcy a nie konesera, znawcy problematyki. Odmienny jest także styl wypowiedzi poszczególnych fragmentów tekstu, w związku z autorstwem aż trzech osób. Zdarzają się powtórzenia m.in. w tekście "Pogrzeb z pompą" dwukrotnie pojawia się informacja, że portret trumienny przybijano na czole trumny (s. 65 i 67).
     Wspomniane drobne niedociągnięcia nie umniejszają wartości publikacji, która dla wielu czytelników może stanowić dobre wprowadzenie w świat sztuki sakralnej. Ekspozycja została bowiem zaprezentowana w szerszym kontekście, z wyjaśnieniem zagadnień ikonograficznych, stylistycznych, historycznych, obyczajowych itd. Przewodnik motywuje, zgodnie z intencją Autorek, do powrotu i kolejnych odwiedzin Muzeum Archidiecezjalnego, oraz poznania dziejów jego zabytkowej siedziby, a także samego Ostrowa Tumskiego - najstarszej części miasta Poznania. Zachęca też niewątpliwie do pogłębiania bogactwa zawartych w zbiorach Muzeum wątków i treści, poprzez zamieszczoną na końcu książki, szeroką bibliografię, po którą warto sięgnąć w ramach indywidualnego poszerzania wiedzy z zakresu omawianej problematyki. Publikacja niewątpliwie sprawić też może, iż zwiedzanie Muzeum stanie się przyjemnością, a nie uciążliwą koniecznością, dla niekiedy sceptycznie nastawionej do placówek muzealnych młodzieży szkolnej.
     Gratulując inicjatorom i twórcom publikacji mam nadzieję na kolejne opracowania, być może tym razem w postaci specjalistycznego katalogu zbiorów, który wraz z prezentowanym przewodnikiem spełnią oczekiwania i potrzeby różnych grup odbiorców tego wyjątkowego pod każdym względem poznańskiego muzeum.