|
Piotr Stachowski
Historia Szlaku Cysterskiego
Próby ujednolicenia zasad panujących na kontynencie Europejskim podejmowane były na szeroką skalę już
za czasów Imperium Rzymskiego (czasem były to formy podboju). Na mocy edyktu mediolańskiego z 313 r.
chrześcijanie zostali zrównani w prawach z wyznawcami innych bogów, a następnie w czasie panowania Teodozjusza
I chrześcijaństwo zostało oficjalną religią Cesarstwa Rzymskiego. Kilkaset lat później w IX w. Karol
Wielki podjął próbę stworzenia terytorialnej jedności Europy, do której nawiązywał jeszcze w X i XI w.
cesarz Otton III. Znaczący udział w budowaniu europejskiego uniwersalizmu miały zakony religijne, niosące
ze sobą - wkraczając w coraz szersze obszary geograficzne - nową wiarę, kulturę, zdobycze techniki i
nauki, słowem cywilizację [Wyrwa 2017a, s. 75-82].
Zakon cystersów rodził się w burzliwych czasach reform, przemian i prób przywrócenia życiu mniszemu jego
pierwotnej gorliwości [Wyrwa 2017b, s. 25], która od VI wieku, kiedy to św. Benedykt napisał Regułę,
uległa znaczącemu wypaczeniu. Zasada umiaru, skromności, życia zgodnie z benedyktyńską zasadą "ora et
labora" została w bogacących się klasztorach zepchnięta na bok, na rzecz zaangażowania politycznego,
potyczek prawnych i gromadzenia coraz większych bogactw. Opactwo w Cluny było największym klasztorem
średniowiecznej Europy i najpotężniejszą kongregacją zakonną. Cystersi reprezentują cenobitalno - eremicki
nurt życia zakonnego, czyli połączenie idei pustelniczego odosobnienia i życia we wspólnocie braci[Wyrwa
2017b, s. 29]. Nowy zakon wywodzi się z benedyktyńskiej wspólnoty w Molesmes w Burgundii. Stamtąd, w
1098 roku, po uzyskaniu zgody ordynariusza miejsca (diecezji Lyon) i Legata Stolicy Apostolskiej w jednej
osobie, biskupa Hugona, opat Robert wraz z Albertykiem, Stefanem i 18 innymi mnichami opuścił mury rodzimego
klasztoru, aby założyć na pustkowiu nowe miejsce dla mnichów, nazwane Cîteaux. Wskutek późniejszych wydarzeń
opat Robert powrócił do Molesmes z większością mnichów. Od tego momentu zreformowanym klasztorem benedyktyńskim,
z woli współbraci jako opat, kierować będzie Albertyk, wcześniejszy przeor. Po nim funkcję opata piastować
będzie Stefan. Pierwszy uważany jest za ojca nowego zakonu, drugi natomiast, jako wykształcony człowiek,
położył ogromne zasługi w redakcji podstawowych dokumentów prawnych cystersów [Wyrwa 2017b, s. 34-35].
Początkowo w zakładaniu nowego miejsca życia mnisi kierowali się chęcią powrotu do bardziej restrykcyjnego
przestrzegania Reguły św. Benedykta z Nursji, które to przez wieki uległo zatarciu. Św. Bernard
z Clairvaux szczególnie mocno akcentował ideę ubóstwa, w opozycji do sposobu życia w ramach klasztorów
zrzeszonych w kongregacji kluniackiej. Wywiązały się z tego liczne polemiki, które dodatkowo wyjaśniają
różnice i pobudki kierujące reformatorami. Siła przyciągania Cîteaux była tak wielka, że po początkowych
latach stagnacji od roku 1113 mnisi rozpoczęli zakładanie nowych klasztorów - filii w La Ferté (1113),
Pontigny (1114), Clairvaux i Morimond (1115)[Wyrwa 2017a, s. 82]. Proces filiacyjny nie ustawał
jeszcze długo, wymienione protoopactwa dały początek (bezpośrednio lub pośrednio) wszystkim cysterskim
klasztorom średniowiecznej Europy. Zależność organizacyjna była wielostopniowa, na zasadzie starszeństwa,
filia zależała od macierzy, ta od pramacierzy, wszystkie pramacierze podlegały Kapitule Generalnej. Reguła
zakonu głosiła, że "wszyscy opaci naszego Zakonu mają się zbierać na Kapitułę Generalną w Cîteaux, z
wyjątkiem chorych i tych, którzy daleko mieszkają. Wtedy tacy wyślą odpowiedniego zastępcę, który wyjaśni
przyczynę nieobecności danego opata na Kapitule. Lecz i to pod surową karą" [Wyrwa 2017a, s. 83]. W ten
sposób uzyskano bardzo sprawny system zarządzania, rozprzestrzeniania informacji i zaleceń dla całego
Zakonu. Coroczna wyprawa na Kapitułę Generalną wiązała się z koniecznością przebycia znacznych odległości
z najdalej położonych od pramacierzy - nazwanej później w dokumentach Cistercium - opactw. Sama
nazwa zakonu nawiązuje zresztą do drogi, ponieważ łacińskie Cistertium, czyli cis tertium lapidem,
oznacza położenie miejsca w którym osiedlili się nowi mnisi za trzecim kamieniem milowym na szlaku z
Langres do Châlons. Podróżowanie, tak uciążliwe wówczas, było jednak dla rozwoju Zakonu, poszczególnych
opactw i terytoriów w których były położone ogromnym błogosławieństwem. To dzięki odwiedzaniu położonych
na szlaku do Cîteaux klasztorów opaci lub ich zastępcy mogli spotykać nowoczesne rozwiązania przydatne
w życiu wspólnoty, dowiadywać się i jednocześnie dzielić informacjami o społecznościach wśród których
żyją, o problemach politycznych, religijnych, kataklizmach przyrodniczych. Dowodem praktycznym zastosowania
kontaktów międzynarodowych niech będzie rozprzestrzenienie w Europie (szczególnie na obszarze filii Morimondu)
określonych gatunków roślin jak np. jabłoni szara reneta, boskoop (malus domestica), krzewów ozdobnych
rossa villona. Cystersi mają zresztą zasługi w szkółkarstwie i uszlachetnianiu rodzimych odmian
roślin. Z punktu widzenia dzisiejszej wiedzy o bioróżnorodności i gatunkach inwazyjnych różnie można
oceniać wpływ rozprzestrzenienia ryby obcej dla naszego regiony jaką jest karp. Zakonnicy korzystali
z doświadczeń swoich współbraci w dziedzinach takich jak: rolnictwo, ogrodnictwo, zootechnika, architektura
i inżynieria wodna, wiatrowa (młyny, folusze, wiatraki, systemy irygacji i melioracji), metalurgia. Z
rozsądkiem wprowadzali rozwiązania przynoszące dobre efekty, wystrzegając się jednocześnie popełnionych
już w innych klasztorach błędów. Dzięki temu rozwój Zakonu przybrał niesamowity rozmach, osiągając szczytową
intensywność w okresie działalności św. Bernarda i pontyfikatu pierwszego papieża cystersa - Eugeniusza
III, szczególnie w 1147 r., w którym ufundowano 50 opactw (porównaj ryc 2.1).
Opisana powyżej zasada organizacji obowiązywała do XV w., kiedy to rozpoczął się stopniowy podział klasztorów
na prowincje, według granic państw w obrębie których się znajdowały.
Do tego momentu (z marginesem błędu rzędu 1,5% jak podaje Andrzej Marek Wyrwa) pramacierz w Cîteaux dała
w sumie początek 105 klasztorom, Clairvaux 354, Morimond 212, La Ferté 16, Pontigny 43, licząc filiacje
bezpośrednie i pośrednie[Wyrwa 2017a, s. 85].
W układzie terytorialnym filii protoopactw daje się zauważyć pewną regionalizację, niemniej jednak zsumowana
sieć klasztorów pokrywa praktycznie całą chrześcijańską Europę. Dodając do tej siatki jeszcze inne klasztory
benedyktyńskie, rycerskie, kanoniczne, mendykanckie[Wyrwa 2017a, s. 89], a później jeszcze
żebrzące, otrzymujemy obraz mocno zagęszczonej sieci "nośnika" mającego realny wpływ na rozprzestrzenianie
się cywilizacji osadzonej na chrystianizmie.
Wyróżniającą nowinką w organizacji życia nowego zakonu było wprowadzenie instytucji konwersów, świeckich
braci powołanych do pracy na rzecz klasztoru, oraz centralizm władzy. Wszystkie klasztory podporządkowane
były Kapitule Generalnej, która działając na zasadach parlamentarnych, dzierżyła władzę ustawodawczą
i sądowniczą[Wyrwa 2017b]. System ten gwarantował wysoko idącą spójność formy życia, nauki
oraz duchowości, pozostawiając jednocześnie sporą autonomię dotyczącą adaptacji Reguły do warunków danego
miejsca.
W Polsce cystersi pojawili się w okresie najbardziej intensywnej ekspansji, to jest między połową XII
a końcem XIII stulecia, najpierw w Jędrzejowie (bezpośrednia filia Morimondu) i Łeknie (filia Altenbergu)
w 1153 roku (ryc 2.3). Do dziś istnieją wątpliwości dotyczące ich misji na nowym terenie (chrystianizacja
terenów Rusi, Prusów, Pomorza). Sprowadzenie zakonników na ziemie polskie nastąpiło prawdopodobnie z
inicjatywy wyższych duchownych oraz księcia Władysława II, którego powiązania rodzinne z opatem Morimondu
mogły ułatwić ten proces. Od połowy XII do końca XII w. powstało 26 męskich klasztorów cysterskich, na
obszarze dzisiejszej Polski, co daje około 3,5% wszystkich cysterskich lokacji na ziemiach średniowiecznej
Europy i stawia Polskę na 7 miejscu. Klasztoru lokowane były we wszystkich historycznych dzielnicach
kraju[Wyrwa 2017b, s. 47].
Z założenia w opozycji do benedyktynów, którzy zamieszkiwali zwykle wzniesienia, cystersi mieli budować
swoje domy wtopione w krajobraz nizin, nierzadko mokradeł. Wskazania Kapituły Generalnej z pierwszej
połowy XII w. sugerują lokowanie klasztorów w miejscach odludnych, położonych z dala od osad, miast.
Często jednak zdarzało się, że opactwa znajdowały się w bezpośrednim sąsiedztwie szlaków handlowych i
pielgrzymich (ryc. 2.4) [Białoskórska 1992].
Obecność ośrodka gospodarczego jakim był klasztor, często przyspieszała osadnictwo w jego otoczeniu.
Szczodre nadania ziemskie fundatorów i majątki przygotowane do działalności rolniczo-hodowlanej w połączeniu
z nowoczesnymi jak na owe czasy metodami upraw, dość szybko czyniły wspólnoty zakonne zdolnymi do zakupu
nowych ziem.
Klasztory w Polsce rozwijały się dobrze (chociaż nie bez incydentów, jak np. najazdy tatarów w połowie
XII w.) aż do XV wieku. Od tego czasu następował powolny regres w rozwoju Zakonu. Jerzy Kłoczkowski jako
jedną z przyczyn tego stanu widzi schizmę w Kościele Zachodnim, która przyczyniła się do osłabienia więzi
filiacyjnych i z samą Kapitułą Generalną. Było to konsekwencją polityki papieży rzymskich, nakazujących
zerwanie kontaktów z Cîteaux. W takim klimacie coraz silniejsze stawały się związki grup klasztorów położonych
w obrębie danych państw, co w konsekwencji zaowocowało wytyczeniem prowincji klasztornych.
Przywiązanie cystersów w Polsce do gospodarki towarowej oraz przejście z gospodarki czynszowej do folwarcznej,
przy jednoczesnej aktywizacji ekonomicznej rycerstwa polskiego, spowodowało niemałe problemy finansowe.
Toczące się w XV w. konflikty zbrojne również nie pozostały bez wpływu na stan opactw [Dobosz, Wyrwa
1999].
Zauważyć można od tego czasu większe zaangażowanie cystersów w działalność duszpasterską oraz inwestycje
w kształcenie braci na Akademii Krakowskiej oraz w innych europejskich uniwersytetach [Kaczmarek 1999].
Najbardziej bolesną i trwałą stratą dla majątków cysterskich i liczebności konwentów były kasaty zakonów,
które przelały się przez całą Europę w XVIII w. Reformy Kościoła Katolickiego, ideologia oświecenia,
chęć zagarnięcia klasztornych majątków wymienia się wśród podstawowych przyczyn zjawiska likwidowania
zakonów. Jednym z kryteriów oceny które zgromadzenia zamykać w pierwszej kolejności była tak zwana użyteczność
dla społeczeństwa. Zakony mnisze, kontemplacyjne uznano za nieprzydatne, w przeciwieństwie do tych, które
zajmowały się szkolnictwem, przytułkami, duszpasterstwem. Ze wszystkich klasztorów cysterskich w Polsce
nie uległy kasacji tylko dwa opactwa w Galicji, w Mogile i w Szczyrzycu i to od nich w XX w. rozpoczęło
się ponowne zasiedlanie niektórych opuszczonych klasztorów [Gach 1999].
Mimo nacisku na skromność form architektonicznych i ograniczenie zdobień, z upływem lat budowniczowie
cysterskich kościołów i klasztorów wykazywali coraz większą biegłość i rozmach. Wypracowany jeszcze za
życia św. Bernarda wzorzec cysterskiego kościoła i klasztoru rozpowszechnił się w Europie, ulegając jednak
w późniejszym okresie wpływom lokalnym, między innymi na skutek coraz bardziej powszechnego uczestniczenia
w budowach lokalnych mistrzów i warsztatów. W warunkach polskich najbardziej zbliżonymi do wzorca francuskiego
założeniami są zespoły klasztorne, a szczególnie kościoły (pochodzące z okresu przenikania w sztukę romańską
napływającego również w obszar naszego kraju gotyku) w Sulejowie, Jędrzejowie, Wąchocku i Koprzywnicy.
Biorąc za swoją główna patronkę Najświętszą Marię Pannę, cystersi poświęcili jej znaczącą przestrzeń
w sztuce sakralnej. To głównie drewniane figury NMP są dziś jednymi z najcenniejszych zabytków ruchomych,
obok wyposażenia liturgicznego. Zachowało się też kilka egzemplarzy dokumentów i innych pism sporządzonych
dla lub/i przez mnichów.
Obecnie struktura Zakonu opiera się na kongregacjach monastycznych, które są połączeniem odrębnych klasztorów
pod władzą Kongregacji Kapituły i Opata Prezesa, ten zaś podlega Opatowi Generalnemu. Opata Prezesa wybiera
się na sześcioletnią kadencję, z możliwością reelekcji. Każda Kapituła opracowała własną Konstytucję
Kongregacji według której organizuje się życie monastyczne w klasztorach.
Współcześnie funkcjonuje 13 kongregacji cysterskich, zrzeszających klasztory męskie i żeńskie. Zdarza
się, że ich ramy wykraczają poza granice danego państwa, odwzorowując po części dawną zasadę powiązań
filiacyjnych (Jędrzejów → Lofoty, Szczyrzyc → Argo - Willow Springs). Oprócz tego w przyjaźni
pozostają wspólnoty "wyrosłe" z cystersów, czyli trapiści, a także inne wspólnoty chrześcijańskie pragnące
żyć według Reguły św. Benedykta i wskazań Konstytucji Kongregacji [www.mogila.cystersi.pl, 24.08.2018].
W styczniu 1984 roku Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy przedłożyło Rekomendację nr 987, w której
przedstawiono koncepcję szlaków, mających podkreślić europejską wspólnotę kulturową. To był moment od
którego datujemy historię tworzenia Europejskich Szlaków Kulturowych [Orzechowska-Kowalska 2009 s. 5].
Wszystkie cechy cysterskiego dziedzictwa spowodowały, że postanowiono w sposób szczególny objąć je ochroną
w Europie. Rada Europy w 1990 roku powołała do życia w ramach "Europejskich Dróg Kulturowych Rady Europy"
szlak turystyczny "Drogami Cystersów". W 1993 roku stworzono we Francji Stowarzyszenie Charte Européenne
des Abbayes et Sites Cistercienses. Według zapisu w statucie Karty: celem [jej] jest stworzenie więzi
między opactwami cysterskimi a miejscowościami czy też właścicielami publicznymi lub prywatnymi dążącymi
do prowadzenia działalności kulturalnej lub turystycznej (…), poza wszystkimi implikacjami religijnymi
i politycznymi [Wyrwa 2008]. Karta stowarzysza ponad 200 opactw z 11 krajów europejskich. Symbolicznie
można to widzieć jako proces powrotu do pierwotnego systemu organizacji Zakonu, centralnego zamiast prowincjonalnego.
Europejska Karta Opactw i Miejsc Cysterskich ma status stowarzyszenia i nie jest instytucją nastawioną
na zysk, ale na ochronę i upowszechnianie dziedzictwa cystersów na możliwie najlepszych warunkach. W
realizacji tego założenia pomóc ma Karta wartości, która w 7 punktach rysuje obszary działalności
uczestników, są nimi:
- ochrona materialnego i niematerialnego dziedzictwa cystersów, elementów architektury, myśli i duchowości,
koncepcji zagospodarowania przestrzeni, niepowtarzalnego rodzaju monastycyzmu;
- waloryzacja, podmioty należące do Stowarzyszenie troszczą się o promowanie dziedzictwa cystersów dla
zachowania jego żywotności, różnorodności i trwałości. (dzieje się to poprzez wspieranie zrównoważonej
turystyki kulturowej, działania medialne oraz komunikację z zarządcami, właścicielami, samorządami różnych
szczebli organizacyjnych);
- zachowanie ducha miejsca w opactwach, które są obecnie wykorzystywane inaczej niż jako miejsca kultu,
życia mniszego. (przykładem są adaptacje zabudowań klasztornych na mieszkania, hotele, ośrodki kultury;
stowarzyszeniu w ramach Karty zobowiązują się nie zacierać śladów pierwotnej historii tych miejsc);
- edukacja, mająca na celu uwrażliwienie odbiorców na spuściznę z którą się konfrontują oraz na potrzebę
jej ochrony (współpracując z nauczycielami i wychowawcami, a także z operatorami turystyki podejmuje
się starania o dotarcie do możliwie dużego grona odbiorców, wykorzystując szeroką gamę narzędzi edukacyjnych);
- poszukiwanie informacji historycznych, śladów przeszłości, które mogłyby uzupełnić wiedzę na temat
miejsc, osób, dokonań związanych z cystersami. (stowarzyszenie wspiera swoich członków oraz naukowców
gromadzących i udostępniających różnego rodzaju źródła i opracowania niosące wkład w rozwój bazy wiedzy
o dziedzictwie cystersów);
- wymiana i dzielenie się wiedzą i doświadczeniem w miejscu i przestrzeni w szczególny sposób do tego
przeznaczonej jaką jest Stowarzyszenie. (jest to niejako ponowne nawiązanie łączności w obrębie Europejskich
miejsc cysterskich);
- przekazywanie obiektów i obszarów (w trakcie procesów sprzedaży, dziedziczenia, darowizny) w sposób
gwarantujący możliwie najlepsze warunki dla zachowania w czasie architektury budynków i obszarów (po)cysterskich
[www.cister.net, 24.08.2018].
Karta ma prawo do oficjalnego tytułu Europejski Szlak Cysterski, w ramach Europejskich Dróg Kulturowych
Rady Europy.
Utworzenie Szlaku Cysterskiego w Polsce datuje się na 1993 rok, kiedy to z inicjatywy Fundacji Kultury
urzeczywistniono ideę Rady Europy (z 1990 roku), dotyczącą tworzenia szlaków w ramach europejskich dróg
kulturowych - drogami cystersów. Wydarzenie to miało miejsce w opactwie O.O. Cystersów w Krakowie-Mogile
podczas międzynarodowej konferencji Droga cystersów w Polsce. 20 września 2003 roku z inicjatywy
prof. Andrzeja Wyrwy, prof. Ewy Łużynieckiej, Opata Prezesa dr Eustachego Kocika, mgr Alicji Słyszewskiej
i mgr Teresy Świercz [AS] powołano w Pelplinie Radę Koordynacyjną Szlaku Cysterskiego w Polsce. W obecności
samorządowców, naukowców, przedsiębiorców i zakonników dla których istotne jest cysterskie dziedzictwo,
jego ochrona i promocja nakreślone zostały ogólne cele i kierunki działania Rady [Komunikat 2004].
Pierwsze, oddolne inicjatywy samorządów lokalnych, zmierzające w kierunku budowania produktów turystycznych
w postaci szlaku zapoczątkowano jesienią 2003 roku. 17 grudnia 2003 r. doszło do spotkania przedstawicieli
gmin i powiatów Dolnego Śląska: Trzebnica, Lubiąż, Henryków, Kamieniec Ząbkowicki, Bardo, Krzeszów, wraz
z Przedstawicielami Polskiej Organizacji Turystycznej i Agencji Artystycznej "Jedynka". 5 marca 2004
roku w Opactwie Henrykowskim odbyło się zebranie przedstawicieli Lubiąża, Trzebnicy, Barda, Krzeszowa,
Henrykowa, Kamieńca Ząbkowickiego i Wierzbna, przy udziale Prezesa POT i przedstawiciela Ministerstwa
Kultury, na którym dyskutowano organizację produktu turystycznego "Szlak Cysterski na Dolnym Śląsku"
[Informacja o utworzeniu… 2004].
W tym samym roku na Pomorzu Zachodnim przedstawiciele gmin i miast: Bierzwnik, Pełczyce, Stare Czarnowo,
Recz, podpisali "Deklarację woli" zmierzającą do współpracy na rzecz ochrony i odtwarzania materialnej
i duchowej spuścizny cysterskiej. Miało to miejsce 31 marca 2014 roku [Deklaracja 2004], w niedługim
czasie do wymienionych powyżej gmin dołączyły jeszcze Marianowo i Krzęcin.
26 kwietnia 2004 roku w Krzeszowie zawarto porozumienie w sprawie utworzenia Konsorcjum "Szlak Cysterski
na Dolnym Śląsku" które podpisały władze gmin: Kamienna Góra, Wołów, Żarów, Milicz oraz Fundacja "Lubiąż",
Dolnośląska Organizacja Turystyczna, Agencja Artystyczna Jedynka, powiaty: ząbkowicki, trzebnicki, wołoski,
kamiennogórski, a także przedstawiciele władz województwa dolnośląskiego [Porozumienie 2004].
15 maja 2004 roku odbyło się wręczenie członkom Rady Koordynacyjnej dekretów nominujących z rąk Opata
Prezesa, poszerzono również skład Rady o nowych członków [Protokół ze spotkania... 2004]. W miesiąc później
dokonano korekty nazwy szlaku z "Szlak Cystersów w Polsce" na "Szlak Cysterski w Polsce" oraz wystąpiono
do Fundacji Kultury o prawo do dysponowania logo [Protokół z posiedzenia… 2004].
W trakcie spotkania w Wągrowcu w dniach 10-11 lipca 2004 roku zatwierdzono Status i Deklarację programową
Rady Koordynacyjnej Szlaku Cysterskiego w Polsce [Sprawozdanie 2004]. Została również podana do informacji
decyzja Prezesa Fundacji Kultury o wyrażeniu zgody na pełne, nieodpłatne wykorzystanie przez Radę Koordynacyjną
logo Szlaku w oznaczeniach, biuletynach, folderach, publikacjach naukowych i popularnonaukowych [Decyzja
2004].
W dniach 2 -5 czerwca 2005 roku odbyło się I Forum Szlaku Cysterskiego, gromadzące ponad 100 osób z 32
ośrodków cysterskich i pocysterskich w Polsce, a także przedstawicieli miejsc cysterskich spoza Polski
[Komunikat Rady Koordynacyjnej… 2005].
W trakcie spotkania w Krzeszowie w dniach 15-16 października 2005 roku podjęto decyzję o utworzeniu Biura
Rady Koordynacyjnej Szlaku Cysterskiego w Polsce, które swoją siedzibę znalazło w opactwie O.O. Cystersów
w Krakowie-Mogile [Komunikat z obrad… 2005].
18 lutego 2006 roku padła ze strony Prezesa Zarządu Spółki "Dynamika" z Gliwic propozycja dotycząca organizacji
Biura Rady oraz zorganizowania środków finansowych w celu założenia strony Szlaku Cysterskiego [Turkiewicz
2006]. Na tym samym spotkaniu prof. Ewa Łużyniecka zaproponowała (a propozycja ta została przyjęta) wystąpienie
z prośbą do Polskiego Komitetu Narodowego Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków (PKN ICOMOS) o patronat
nad działaniami Rady [Protokół z posiedzenia… 2006].
Znaczącym wydarzeniem było nawiązanie w 2006 roku kontaktu i współpracy z Europejską Kartą Opactw i Miejsc
Cysterskich z siedzibą we Francji. Doszło do porównania struktur, zauważenia i wskazania analogii oraz
podkreślenia wspólnego zaangażowania na rzecz ochrony cysterskiego dorobku kulturowego. W 2007 roku na
spotkaniu Rady koordynacyjnej wyrażono przychylną opinię na temat uczestniczenia przedstawiciela Rady
w I Forum Europejskiej Karty w Pontigny [Komunikat z obrad… 2007].
Ważnym wsparciem dla Szlaku jest również Ogólnopolskie Stowarzyszenie Gmin Cysterskich, którego akt założycielski
został podpisany 7 lipca 2007 roku w Bierzwniku. Założycielami OSGC są samorządy gmin: Kuźnia Raciborska,
Marianowo, Krzęcin, Stare Czarnowo, Koronowo, Sieroszewice, Bierzwnik. Skład OSGC ewoluował w ciągu lat
i według informacji zamieszczonej na stronie internetowej Stowarzyszenia na koniec września 2018 roku
przedstawia się następująco. Członkowie: Gmina Sulejów. Węgorzyno, Wąchock, Bardo, Pełczyce, Bledzew,
Cedynia, Jemielnica, Kamieniec Ząbkowicki, Koprzywnica, Moryń, Bukowina Tatrzańska, Wągrowiec, Kamienna
Góra, Kobylanka. Członkowie wspierający: Wyższe Seminarium Duchowne Towarzystwa Salezjańskiego w Lądzie
nad Wartą, Aleksandra Hrynkiewicz i Piotr Hrynkiewicz Klasztor Cedynia Hotel i Restauracja, Kongregacja
Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza w Trzebnicy, Powiat raciborski, Powiat poznański, Muzeum Przyrody
i Techniki Ekomuzeum im. Jana Pazdura w Starachowicach. Członkowie honorowi: Jerzy Bakiewicz, dr Barbara
Stolpiak, Teresa Świerszcz, Rita Serafin.
Z obiektów (po)cysterskich znajdujących się w obecnych granicach państwa polskiego wydzielono na podstawie
powiązań filiacyjnych oraz położenia historycznych dzielnic cztery pętle szlaku: małopolską, śląską,
wielkopolską i pomorską. Wskutek zmian administracyjnych ostatniej reformy dokonano również korekty pierwszego
układu pętli wytyczając nowe: pętlę małopolską, śląską, wielkopolsko-lubuską, pomorsko-kujawsko-chełmińską.
Ze względów organizacyjnych i promocyjnych pętle funkcjonują dziś pod nieco zmienionymi nazwami.
Ponadto w 2011 roku utworzono Południowo-Zachodni Szlak Cysterski, jako inicjatywę województw: dolnośląskiego,
śląskiego, opolskiego i małopolskiego. System ten wypracował odrębne logo:
Fakt ten wprowadził dodatkowe zamieszanie w systemie oznaczeń Szlaku Cysterskiego w Polsce, ale poprzez
dobre wykorzystanie środków finansowych z dotacji udało się poprawić lub wybudować niezbędną do obsługi
ruchu turystycznego infrastrukturę (parkingi, sanitariaty, kioski informacyjne, itp.), a także uruchomić
działania promocyjne [www.silesia-sot.pl, 19.06.2018].
Literatura:
Wyrwa A. M., 2017a, Europa i cystersi. Wpływ cystersów na rozwój europejskiej tożsamości kulturowej.
Szkic do problemu. (w:) CISTERCIANA Studia z dziejów i kultury Zakonu Cysterskiego Societas Vistulana
Kraków - Poznań s. 75-82
Wyrwa A. M., 2017b, CISTERCIANA Studia z dziejów i kultury Zakonu Cysterskiego Societas Vistulana
Kraków - Poznań
Białoskórska K., 1992, Czy o wyborze miejsca na założenie opactwa cysterskiego decydowały zawsze wskazania
reguly? Między teorią i rzeczywistością., [w:] Cystersi w kulturze, UAM, Poznań
Dobosz J., Wyrwa A. M., 1999, Działalność gospodarcza cystersów na ziemiach polskich - zarys problemu
[w:] Monasticon Cisterciense Poloniae t.1
Kaczmarek K., 1999, Szkoły i studia w polskich klasztorach cysterskich [w:] Monasticon Cisterciense
Poloniae t.1
Gach P. P., 1999, Cystersi na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska w latach 1772 - 1914 [w:]
Monasticon Cisterciense Poloniae t.1
Orzechowska-Kowalska K. (2009) Europejskie Szlaki Kulturowe Rady Europy, [w:] "Turystyka Kulturowa"
Nr 12/2009, Poznań, s. 5
Cyt. Za Wyrwa A.M Podróże Cystersów oraz idea, organizacja i promocja Szlaku Cysterskiego w Polsce
[w:] Podróże, drogi i szlaki kulturowe, (red.) Wyrwa M. A., Zeszyt 2/2008
Komunikat Rady Koordynacyjnej Szlaku Cysterskiego w Polsce przy Opacie Prezesie Polskiej Kongregacji
Cystersów, (01.04.2004) Wąchock - Poznań
Informacja o utworzeniu nowego produktu turystycznego pod nazwą "Szlak Cysterski na Dolnym Śląsku", (15.04.2004)Informacja
Agencji Artystycznej Jedynka
Deklaracja woli, (31.03.2004), Archiwum Gmin i Miast sygnatariuszy dokumentu
Porozumienie (26.04.2004), Archiwa sygnatariuszy dokumentu
Protokół ze spotkania Rady Koordynacyjnej Szlaku Cysterskiego w Polsce, (15.04.2004),
Archiwum Rady Koordynacyjnej
Protokół z posiedzenia Rady Koordynacyjnej w Wąchocku. (15.05.2004), Archiwum Rady Koordynacyjnej
Sprawozdanie ze spotkania Rady Koordynacyjnej Szlaku Cysterskiego w Polsce w Wągrowcu, (10-11.07.2004),
Archiwum Rady Koordynacyjnej
Decyzja Fundacji Kultury, (21.06.2004), Archiwum Rady Koordynacyjnej
I Ogólnopolskie Forum Szlaku Cysterskiego, Komunikat Rady Koordynacyjnej Szlaku Cysterskiego w Polsce
przy Opacie Prezesie Kongregacji Cystersów, (21.06.2005), Archiwum Rady Koordynacyjnej
Komunikat z obrad Rady Koordynacyjnej Szlaku Cysterskiego w Polsce, (15-16.10.2005), Archiwum Rady Koordynacyjnej
Turkiewicz K., (18.02.2006), Biuro rady Koordynacyjnej Szlaku Cysterskiego w Polsce - propozycje
Protokół z posiedzenia Rady Koordynacyjnej, (18.02.2006), Archiwum Rady Koordynacyjnej
Komunikat z obrad Rady Koordynacyjnej Szlaku Cysterskiego w Polsce, (14.06.2007), pkt 7, Archiwum Rady
Koordynacyjnej
Netografia
www.mogila.cystersi.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=153:polska-kongregacja-zakonu-cystersow&catid=120:kongregacja-polska-zakonu&Itemid=138
[24.08.2018]
www.cister.net [24.08.2018]
http://www.silesia-sot.pl/poludniowo-zachodni-szlak-cysterski
[19.06.2018]
|
