|
Tomasz Duda
Duże dysproporcje w rozkładzie potencjału turystyczno-kulturowego na terenie powiatu stargardzkiego wynikają przede wszystkim z funkcjonowania jednego silnego ośrodka, jakim jest Stargard. Generuje on największy ruch turystyczny w regionie, który widoczny jest nie tylko na tle powiatu, ale również znacznej części województwa. Dobrze zorganizowana informacja turystyczna oraz prężnie działające organizacje kreujące produkty turystyczne i kształtujące atrakcyjność miasta (np. Towarzystwo Przyjaciół Stargardu czy PTTK) przyczyniły się do umocnienia wizerunku Stargardu, jako pożądanej destynacji. To dzięki nim stworzona została marka miasta z rozpoznawalnym logo i silnie określoną strategią rozwoju (w tym mocno ukierunkowaną na rozwój turystyki kulturowej). „Stargard – klejnot Pomorza” oraz „Star-gard – gwiazdozbiór gotyku” to dwa najlepiej wypromowane hasła promocyjne, wokół których stworzona została wizualizacja oraz ukierunkowane działania i strategia rozwoju turystycznego. Obydwa dotyczą najcenniejszych walorów miasta, jakimi są jego historia i bogactwo architektury gotyckiej. Przy okazji wskazany został kierunek rozwoju przestrzeni turystycznej Stargardu, silnie nawiązujący do elementów dziedzictwa kulturowego regionu Pomorza. Warto również podkreślić ponadprzeciętną aktywność wspomnianego już wyżej Towarzystwa Przyjaciół Stargardu, którego działalność skupia się nie tylko na popularyzacji dziedzictwa kulturowego miasta i okolic, edukacji regionalnej i pracach wydawniczych, ale również szeroko pojmowanej informacji i promocji Stargardu na arenie krajowej i międzynarodowej.
Analiza potencjału turystyczno-kulturowego powiatu stargardzkiego i interpretacja jej wyników pozwoliły na wskazanie kilku form turystyki kulturowej, które wydają się mieć w regionie najlepsze warunki rozwojowe i mają szansę stać się w niedalekiej przyszłości celem podróży turysty kulturowego.
Turystyka dziedzictwa kulturowego
Pomimo iż w wyniku działań ostatniej wojny tak w Stargardzie, jak i na terenie całego powiatu nie pozostało wiele z historycznej zabudowy miasta (zaledwie 22 znaczące obiekty zabytkowe w mieście i ok. 30 na terenie całego powiatu), ocalały lub częściowo zrekonstruowany zespół budowli przedstawia niezwykle cenną wartość, głównie ze względu na ich unikatowość i wysoką rangę artystyczną poszczególnych obiektów. Dominującym stylem jest tu gotyk, a materiałem budowlanym – duża średniowieczna cegła. O dużym znaczeniu zabytkowych obiektów Stargardu świadczy włączenie miasta w struktury Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego, a najcenniejsze miejsca powiatu wchodzą w skład Europejskiego Szlaku Cysterskiego (dawne opactwo cysterek w Marianowie) oraz powstającego właśnie Szlaku Gryfitów [Duda 2018, s. 95-112]. Ponadto, stargardzka kolegiata NMP Królowej Świata została w 1010 r. uznana za Pomnik Historii, czym podkreślono jej znaczenie dla dziedzictwa kulturowego regionu i całego kraju. Region tzw. Ziemi Stargardzkiej od wieków stanowił także kluczowy obszar dla rozwoju Księstwa Pomorskiego, a jego strategiczne znaczenie podkreślali również pomorscy władcy – książęta z dynastii Gryfitów. Swoje siedziby miały tu m.in. ważne rodziny szlacheckie, których majątki przetrwały w różnym stanie do czasów współczesnych. Do najcenniejszych należy zamek w Pęzinie (ok. 10 km od Stargardu), który został zbudowany przez joannitów, ale przez stulecia należał do znamienitych rodów – von Borcke i von Puttkamer. W położonym nieco dalej na południe Krępcewie, swoje posiadłości posiadali natomiast Wedlowie, jeden z najważniejszych rodów rycerskich dawnej Nowej Marchii.
Potencjał regionu i jego znaczenie w historii Księstwa Pomorskiego powinny stanowić podstawę budowania przestrzeni turystyki dziedzictwa oraz markowych produktów bazujących na elementach tradycji i kultury pomorskiej. Ich bazę mogłyby tworzyć istniejące i tworzone tematyczne szlaki kulturowe, przebiegające przez teren powiatu. Autor opracowania widzi jednak potrzebę ich znacznie większej promocji, jak również zwiększenia nakładów w budowanie wokół nich działań, wydarzeń oraz mikro-produktów turystycznych. Istnieje również potrzeba poprawy jakości informacji i oznakowania w kontekście przynależności miejsc i obiektów do szlaku. Współpraca pomiędzy poszczególnymi obiektami i zintegrowany system informacyjny pozwoli dodatkowo na wzajemne promowanie się wszystkich włączonych w strukturę szlaku obiektów. Zdaniem autora, wynikającym bezpośrednio z przeprowadzonej analizy, tego typu elementy wymagają jeszcze poprawy, co w kontekście rozwoju przestrzeni turystyki kulturowej staje się jednym z priorytetów.
Wartość średniowiecznych zabytków Stargardu i jego okolic, ich ranga i obecność na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego pozwalają na wskazanie regionu jako jednego z głównych celów turystyki kulturowej. Turystyka dziedzictwa kulturowego już dziś stanowi tu jeden z głównych motywów turystyki przyjazdowej. Dodatkowo sprzyja temu doskonałe połączenie komunikacyjne (drogowe i kolejowe) ze Szczecinem, a także z innymi regionami Polski i zagranicy. Sytuację z pewnością mogłaby jeszcze poprawić dobrze rozwinięta baza noclegowa. Pomimo raczej wystarczającej liczby miejsc w kilkudziesięciu hotelach, hostelach i pensjonatach, ciągle brakuje obiektów o najwyższych standardach (4- i 5-gwiazdkowych). Taka sytuacja nie skłania odwiedzających do dłuższego pozostania w mieście, pozostawiając Stargard miejscem krótkich, jednodniowych wypadów krajoznawczych i historycznych.
Do zasobów dziedzictwa kulturowego należą również elementy dziedzictwa niematerialnego, które w okolicach Stargardu przejawiają się w postaci licznych legend, opowieści i historii częściowo legendarnych, związanych z wydarzeniami lub postaciami historycznymi. Turystyka kulturowa w regionie może być zatem rozwijana w oparciu o miejsca, których interpretacja prowadzona być może w sposób narracyjny. Przykładami mogą być Kobylanka i historia wybuchu oraz szczęśliwego zakończenia tzw. wojny pszennej pomiędzy Szczecinem a Stargardem, czy Sowno wraz z historią nieszczęśliwej śmierci książęcego błazna Mikołaja. W Marianowie motywem przewodnim staje się natomiast postać szlachcianki – Sydonii von Borcke, która została posądzona o rzucenie klątwy na ród Gryfitów i za czary spalona na stosie.
Turystyka przyrodniczo-kulturowa
Urozmaicona rzeźba terenu powiatu stargardzkiego, ukształtowana po ostatnim zlodowaceniu, stanowi jeden z największych walorów turystycznych badanego obszaru. Wiele z występujących tu form należy do wyjątkowych w skali całego Niżu Środkowoeuropejskiego. W bezpośredniej okolicy Stargardu znajduje się rozległe pole drumlinowe, które jest jednym z największych obszarów tego typu rzeźby w Europie i rozciąga się aż po Nowogard, ok. 40 km na północ od miasta. Występują tu również liczne piaszczysto-gliniaste pagóry morenowe, pośród których miejscami zachowały się sporej wielkości wały ozów (rezerwat Ozy Kiczarowskie). Tak wykształcony krajobraz obfituje sporej wielkości głazy narzutowe i większe bloki skalne, od wczesnego średniowiecza wykorzystywane jako materiał budowlany. Powszechnie dostępny kamień polny stał się podstawą wznoszonych już w XIII i XIV w. kościołów, murów fortyfikacji miejskich oraz zamków. W krajobrazie kulturowym regionu wyróżniają się zatem zachowane do dziś liczne budowle kamienne, w tym przede wszystkim niewielkie kaplice i wiejskie kościoły. Do najcenniejszych należą m.in. świątynie w Grzędzicach, Odargowie, Pęzinie, Gogolewie czy Suchaniu.
Potencjał dla rozwoju turystyki kulturowo-przyrodniczej uwidacznia się w dość dużej lesistości regionu (23%) i obecności licznych jezior, w tym kilku o doskonałych walorach wypoczynkowo-kapieliskowych. Problemem jednak jest zbyt słabo rozwinięta sieć znakowanych szlaków turystycznych, a zwłaszcza w kontekście jej równomiernego rozmieszczenia na terenie powiatu. Istniejące szlaki piesze i rowerowe skupione są głównie w regionie Ińskiego Parku Krajobrazowego oraz jeziora Miedwie, co czyni te obszary najbardziej atrakcyjnymi dla wędrówek krajoznawczych i turystyki aktywnej. Przez teren powiatu przechodzi tylko jeden, długodystansowy znakowany szlak pieszy – czerwony Szlak im. Hetmana Stefana Czarnieckiego, wiodący ze Stargardu przez Marianowo, Dobrzany i dalej (już poza analizowanym obszarem) przez Recz, Drawno, Strzelce Krajeńskie, Gorzów Wlkp. do Kostrzyna nad Odrą. Ważnym elementem krajobrazu powiatu jest dolina Iny, która powyżej Stargardu przyjmuje dopływy Małej Iny i Krąpieli i płynąc dalej na północ staje się malowniczo meandrującą rzeką wzdłuż której już w VIII w. zakładano licznie grody. Ślady dawnych grodzisk widoczne są w starorzeczach Iny do dziś.
Analizując potencjał przyrodniczo-kulturowy regionu należy pamiętać o dość licznie występujących założeniach parkowo-pałacowych, będących pozostałościami majątków znanych pomorskich rodzin szlacheckich. Niestety, zdecydowana większość z nich zachowała się w szczątkowej formie, jako zdziczałe obszary parkowo-leśne (bez zachowanych obiektów pałacowych) lub niedostępne założenia parkowe, będące obecnie w rękach prywatnych i nie przystosowanych do zwiedzania. Istnieje jednak kilka z nich, które ze względu na dość dobry dostęp i stan zachowania mogą stać się podstawą budowania lokalnych lub regionalnych produktów turystycznych. Do najlepiej rozwiniętych należą park przy zamku w Pęzinie, wraz z pomnikowymi okazami starych drezw.m.in. cypryśnika błotnego, jak również park przypałacowy w Małkocinie, użytkowany wraz z pałacem jako kompleks konferencyjny Uniwersytetu Szczecińskiego.
Jedną z najciekawszych form założeń przyrodniczych regionu są parki miejskie w Stargardzie oraz świetnie zachowany ciąg plantów wzdłuż średniowiecznych murów obronnych. Ten prawie trzykilometrowy pas zieleni o łącznej powierzchni ponad 30 ha stanowi jedno z ciekawszych rozwiązań architektury krajobrazu. W skali Polski porównywalny może być jedynie z plantami w Krakowie. Stargardzki pas zieleni przeplata sieć zaplanowanych ścieżek i alej, często wysadzanych pomnikowymi platanami i innymi dość egzotycznymi gatunkami drzew (np. tulipanowce amerykańskie).
Turystyka kulinarna i edukacyjna
Zasoby przyrodnicze, duża lesistość i wiejski charakter powiatu sprzyjają rozwojowi turystyki bazującej na kulinarnym dziedzictwie regionu, tradycjach ludowych oraz edukacji wiejskiej i rolniczej. Na badanym obszarze zinwentaryzowano trzy obszary o największym potencjale dla rozwoju turystyki kulinarnej i związanej z nią edukacji regionalnej. Pierwszym z nich jest region jeziora Miedwie, które znane jest m.in. z licznie występującej w jego wodach siei i sielawy. Ryby te introdukowane tu zostały już w XIII w. przez cystersów z pobliskiego opactwa w Kołbaczu. Obecnie potrawy z siei posiadają certyfikat produktu tradycyjnego województwa zachodniopomorskiego.
W położonym na skraju Wysoczyzny Ińskiej Marianowie, od kilkunastu lat prowadzone jest gospodarstwo agroturystyczne o cechach zagrody edukacyjnej (jednak bez oficjalnego certyfikatu takowej) „Chlebowy Dom”. Prowadzone tam warsztaty wypieków tradycyjnego chleba pomorskiego oraz możliwości skosztowania bądź zakupu regionalnych potraw należą do największych atrakcji turystyki dzieci i młodzieży ze szkół całego powiatu.
Inny rodzaj działalności, która na Pomorzu Zachodnim cieszy się coraz większym zainteresowaniem, jest produkcja wina. Tradycje winiarstwa w tym regionie sięgają czasów średniowiecznych, jednakże zarówno klimat miejsca, jak i gleby czy inne uwarunkowania przyrodnicze, nie pozwalają na swobodny rozwój tego typu aktywności. W okolicach Stargardu (na polach w okolicach wsi Trzebiatów) powstała jednak w ostatnich latach tradycyjna winnica „Sydonia”, produkująca nagradzane już wielokrotnie białe i różowe wina. Przy odpowiednim zagospodarowaniu i stworzeniu niewielkiego nawet centrum edukacyjno-gastronomicznego (na wzór winnicy „Turnau” w zachodniopomorskich Baniewicach) stargardzka winnica mogłaby stać się regionalnym celem turystyki winnej (enoturystyki), nawiązując w ten sposób do historycznych tradycji odwiedzania pomorskich winnic, która sięga początkami czasów przełomu XVIII i XIX wieku.
|
