Główna :  Dla autorów :  Archiwum :  Publikacje :  turystykakulturowa.ORG

Data wydania 29 września 2009, redaktor prowadzący numeru: Karolina Buczkowska

Numer 10/2009 (październik 2009)

Zarys dziejów Leszna i regionu

Ewelina Goździewicz 

„Qui Leszczynskiorum geneus ignorat, Poloniam ignorat”
( Kto nie zna rodu Leszczyńskich, ten Polski nie zna )[1]

Najstarsza z zachowanych wzmianek o Lesznie, wsi nazwanej wówczas Leszczyną pochodzi z roku 1393. Pierwotna nazwa oznaczała teren porośnięty leszczyną. Prawdopodobnie iż wieś powstała już w XIII wieku, kiedy na skutek zmian klimatycznych następowała migracja ludności z niżej położonych terenów zalewowych[2]. W XIV wieku Leszczyna stanowiła już jednowioskową parafię, z tego czasu pochodzi też wzmianka o tutejszym kościele św. Mikołaja.
Z kolei początki miasta Leszna wiążą się z rodem Wieniawitów (używających herbu Wieniawa), a pochodzących z ziemi czeskiej. Jednym z bardziej znanych przodków rodziny Leszczyńskich, do którego docierają źródła historyczne był Filip Wieniawita, który według legend przybył z Czech i otrzymał od Mieczysława Igo dobra na terenie ziemi wschowskiej w okolicy, której znajdowała się dobrze już prosperująca wieś Leszczyna. Po przybyciu na ziemię wschowską w XIV wieku ród Wieniawitów przyjął od niej nazwisko Leszczyńskich.
 Znaczącym dla historii Leszna potomkiem Filipa Wieniawity był Rafał Leszczyński, który długi czas przebywał na dworze cesarskim w Niemczech. W roku 1476 został on przez cesarza Fryderyka III mianowany hrabią Rzeszy.
 Za życia Rafała Leszczyńskiego ród Leszczyńskich sprzyjał Niemcom, był patronem obcych wyznań i cudzoziemców w Wielkopolsce, co jednakże niekorzystnie wpłynęło na rozwój kultury polskiej na ziemi wschowskiej. W roku 1516 Rafał Leszczyński ofiarował wygnańcom religijnym zabudowania pod wsią Leszczynkiem przyczyniając się do osadzania się w tej części Polski Niemców i Żydów, cudzoziemców prześladowanych za wiarę głownie z krajów habsburskich: Czech, Śląska i Moraw. Chronił ich w ten sposób przed prześladowaniami w ich ojczystych ziemiach.
Miało to pozytywny wpływ na rozwój wsi i miasteczek: przyczyniło się m.in. do szybkiego wzrostu Leszna, Rawicza i Bojanowa, jednak działo się to po części kosztem ograniczenia możliwości rozwoju rdzennej ludności polskiej.
 Pewna część dzisiejszego powiatu leszczyńskiego należała także do dóbr magnackiej rodziny Górków, pierwszego naówczas rodu Wielkopolski. Oni to ufundowali w Osiecznej w roku 1540 najcenniejszy obiekt sakralny tej gminy: kościół parafialny pod wezwaniem św. Trójcy. W części kościoła zachowane jest późnogotyckie sklepienie gwieździste. Zabytkiem jest także cenna barokowa brama ozdobiona datą renowacji „1903’’z zamieszczonymi nad wejściem herbami fundatorów. W kruchcie znajduje się tablica informacyjna przedstawiająca dzieje kościoła. Inna ważną budowlę w tej gminie: zamek Borów wznieśli poprzedni posiadacze: ród Borków już XV wieku, została jednak ona przebudowana w roku 1601 przez Andrzeja Czarnowskiego[3].
W efekcie napływu cudzoziemców w wieku XVI Leszczynko rozrosło się, a obok niego powstała obszerna osada Leszno.
 „W 1547r. w sobotę w wigilię św. Filipa i Jakuba Rafał Leszczyński otrzymał od Zygmunta Starego „kasztelan przemęcki” – przywilej zmieniający ją w miasto. Przywilej ten osadza miasto na prawie magdeburskim, uchylając je od sądownictwa wojewodów, kasztelanów, sędziów i ich zastępców”[4]
W tym samym roku Rafał Leszczyński ustanowił rajców i burmistrza, targ tygodniowy, stowarzyszenia obdarzając je znaczącymi przywilejami. Odtąd Leszno przyjęło za herb
„ pół łba żubrzego na srebrnym polu, a na drugiej stronie topór srebrny w czerwonym polu na znak , że miało sądownictwo kryminalne”[5]
W skutek coraz większego napływu Niemców do Leszna, obok parafii katolickiej powstały na miejscu dwie gminy Braci Czeskich (polska i niemiecka). Pierwszym pastorem Polaków został Jan Musonius, Polak z Łobżenicy, kaznodzieją niemieckim był zaś Baltazar Eichau ze Sportawy. Natomiast pierwszym seniorem Braci Czeskich w Wielkopolsce był Jerzy Israel[6].
 W 1555 r. Rafał Leszczyński, dbając o dobrobyt i wolność Braci Czeskich założył elementarną szkołę w Rydzynie, miasteczku prywatnym założonym już na początku XV wieku przez wieku przez rycerza Jana z Czerniny Rydzyńskiego ze śląskiego rodu Wierzbnów). Pierwszym rektorem szkoły był niejaki Dawid Knabloch.
 W 1626 r. utworzono w Lesznie dzielnicę żydowską. Mieściła się ona wewnątrz wałów, w północno-zachodniej części miasta, w pobliżu rezydencji jego właścicieli – Leszczyńskich. Obok synagogi w skład tzw. zespołu bożniczego wchodziły w XVII w.:„ łaźnia rytualna (mykwa), szkoła Talmudu, dom gminny, piekarnia macy, jatki koszerne, szpital oraz szereg mniejszych bóżnic cechowych, brackich i prywatnych”[7]. Niestety, dokładna lokalizacja pozostałości tych obiektów w obrębie tej dzielnicy jest obecnie niemożliwa. Największa - i prawdopodobnie najstarsza zachowana - główna synagoga najważniejszej w XVIII wieku gminy żydowskiej w Wielkopolsce, zapewne drewniana, powstała około roku. 1626. Zachowany do dziś budynek składa się XVIII-wiecznego barokowego trzonu głównego, z dobudowanym w 1905 r. masywem wieżowym, według projektu wrocławskich architektów - Ehrlichów. W nowej szacie architektonicznej przebudowana ona została w duchu wiedeńskiej secesji i w układzie przestrzennym typu Tempel.
„Była to jednoprzestrzenna, wysoka sala modlitewna z bimą (mównica) dosuniętą do aron hakodesz (szafy na Torę), wewnętrznymi, amfiteatralnymi emporami dla kobiet, wyposażona w dobrej klasy organy, wentylację oraz centralne ogrzewanie. Dobudowany aneks wieżowy, zwieńczony cebulastym hełmem, z iglicą zakończoną kulą i gwiazdą Dawida, pomieścił m.in. synagogę tygodniową, pokoje rabinów i organy. Synagoga użytkowana była przez gminę żydowską w Lesznie do 1939 r. Zdewastowana przez Niemców, po wojnie przez wiele lat pełniła funkcję łaźni miejskiej. W 1956 r. zrzucono część wieży z hełmem, później przedzielono wnętrze żelbetowym stropem na dwie kondygnacje”[8]. Obecnie dawna synagoga pełni funkcję galerii sztuki Muzeum Okręgowego w Lesznie, a w jednej z sal urządzono stałą ekspozycję „Żydzi w Lesznie”. Zachował się historyczny wystrój wnętrza: polichromia z piękną dekoracją roślinną ścian i promienistą glorią, zdobiącą wywietrznik w czaszy głębokiego, pozornego sklepienia.

Wzrost i rozkwit regionu
Szalejąca nie opodal granic południowej Wielkopolski Wojna Trzydziestoletnia przyśpieszyła wzrost Leszna. Stało się tak dlatego, że po bitwie na Białej Górze w 1620 roku Czesi utracili swą polityczną i religijną wolność, zaś Habsburgowie w swych krajach starali się za pomocą represji przywrócić katolicyzm. Wtedy to właśnie w Lesznie znalazło schronienie około 200 rodzin czeskich i morawskich, tworząc gminę czesko-morawską, posiadającą osobne duchowieństwo i możliwość odprawiania nabożeństwa w sali szkolnej ze względu na brak kościoła.
W końcu lat trzydziestych XVIII wieku Aleksander Józef Sułkowski kupił wieś Włoszakowice. Na jego zlecenie wzniesiono tam około roku 1749-1752 niezwykle interesujący, o eksperymentalnej formie, późnobarokowy pałac myśliwski. Zbudowany został na planie trójkąta równobocznego o wklęsłych narożnikach. We wnętrzu zlokalizowano dużą dwukondygnacyjną salę („Sala terenna”), która służyła prawdopodobnie masońskim obrzędom. Aleksander Józef Sułkowski był bowiem jednym z pierwszych polskich masonów[9].
Ze względu na duży przypływ mieszkańców Leszno rozwijało się szybko. W tym okresie wzniesiono liczne murowane domy, rozkwitało rzemiosło, przemysł i handel.
W 1604 r. w Lesznie utworzono szkołę wyższą. Szkoła ta wyprzedziła swym poziomem wszystkie inne naukowe zakłady w Wielkopolsce, posiadała znaczną bibliotekę, która w 1640 r. była własnością miasta. W czasie tym powstała także uczelniana drukarnia działająca czynnie do 1656 r. Tę właśnie uczelnię prowadził jeden z najsłynniejszych Leszczynian: Jan Amos Komeński, który tu pracował nad reformą szkół i nauk, tu także wydał swoje znane dzieła: ,Janua linguarum reserata” i „Vestibulum” [10], które rozsławiły jego imię w całej Europie. Rok 1637 stał się rokiem pamiętnym dla Leszna, ze względu na budowę ratusza z wieżą, który wzniesiono w 1639 r. W tym okresie Leszno, zaraz po Poznaniu dominowało pośród innych miast Wielkopolski. W roku 1645 Zofia z Bnina Leszczyńska doprowadziła do budowy kościoła katolickiego pod wezwaniem św. Ducha, co prawdopodobnie spowodowane było wzrostem liczby katolików w mieście.
W tym okresie około roku 1640 zbudowano także w Oporowie Kościół p.w Niepokalanego Poczęcia N.M.P. Przy kościele zachowały się cenne nagrobki zasłużonej dla Wielkopolski rodziny Morawskich. (właścicieli Lubonia i Oporowa).
Około roku 1680 miasteczko Rydzyna, dotychczas własność rodziny Rydzyńskich, zostało wykupione przez Rafała Leszczyńskiego. Na murach zamku gotyckiego z początku XV wieku rozpoczął on tam w latach 1685-1695 wznoszenie swojej rezydencji. Rafał Leszczyński stworzył tym samym w Rydzynie centrum swoich dóbr na miarę innych magnackich rezydencji w Polsce, połączone osiowo z barokowym miasteczkiem.. „Zamek zaprojektował architekt królewski Szymon Boletti. Przy budowie wykorzystano fragment murów średniowiecznego założenia. Przy kolejnych przebudowach w XVIII wieku pracowali m.in. Pompeo Ferrari, Karol Marcin Frantz, Dominik Merlini. Na zlecenie następnego właściciela Aleksandra Józefa Sułkowskiego, malowidła na sklepieniu sali balowej wykonał malarz Śląski Jerzy Wilhelm Neuhertz”[11].
Obok pałacu stanęły oficyny, pełniące funkcje ujeżdżalni, stajni i wozowni. W ostatnich dziesięcioleciach XVIII wieku swoje dzieciństwo i młodość spędził tu późniejszy król Polski, Stanisław Leszczyński”[12]. W wieku XVIII i XIX rezydencję Leszczyńskich rozbudowywali także i upiększali kolejni właściciele Rydzyny: Sułkowscy. To za ich czasów zamek został otoczony parkiem krajobrazowym, założonym w ok. 1920 r. na miejscu wcześniejszego ozdobnego ogrodu francuskiego z XVII wieku. To założenie urbanistyczne jest jednym z niewielu pozostałych w Polsce, choć niewiele brakowało, by przestało ono istnieć w jedną noc. W 1945 pałac zostaje już po zajęciu Rydzyny w znacznej części spalony przez wojsko sowieckie. Odbudowano go w latach 1970-1989, dziś służy jako hotel i miejsce konferencyjne, jednakże jest dostępny do zwiedzających[13].
Obecnie ze względu na licznie zachowane zabytki miasto nazywane jest perłą polskiego baroku. W Rydzynie znajduje się także wiatrak „Józef”, w którym mieści się znajduje się Muzeum Rolnictwa i Młynarstwa. Niegdyś wokół Rydzyny stało około 30 takich budowli.

Upadek Leszna
 Wstąpienie na tron Zygmunta III Wazy, który był bezwzględnym obrońcą katolicyzmu, zmieniło życie Leszna jako siedliska protestantyzmu w Wielkopolsce. Był to czas kiedy wpływy jezuickie i idee kontrreformacji w Polsce osiągnęły swoje apogeum. Dyskryminacji i prześladowania Leszczynianie doznawali przede wszystkim ze strony biskupów poznańskich. Odebranie kościoła Braciom Czeskim zaniepokoiło ludność protestancką w Lesznie, wzbudziło także niezadowolenie i protesty..
Leszno zostało także poważnie zniszczone przez Wojnę Szwedzką 1655 roku, za które to zniszczenia obwinia się Komeniusza, który miał wpuścić Szwedów do miasta, co doprowadziło do jego ograbienia, śmierci wielu osób oraz trzydniowego pożaru, który zniszczył miasto łącznie z cennymi zbiorami piśmiennictwa .
W niewiele lat po tej klęsce Leszno zaczęło powoli odzyskiwać swoje znaczenie. W roku 1668 znacznie się przebudowało, podniesiono z gruzów całe miasto i kościoły katolickie. Leszno wprawdzie wyleczyło się z ran zadanych przez Szwedów, jednak ciągłym problemem były starcia z katolikami, następnie z społecznością żydowską, która w mieście kupowała wiele kamienic, co nie było po myśli mieszczan.
 W roku 1709 cały mikroregion padł ofiarą kolejnej klęski, szalejącej wówczas w całej zachodniej Polsce: epidemia cholery zdziesiątkowała ziemię leszczyńską, umarło na nią około 7000 osób[14], co mogło Stanowic więcej niż 20 % całej ludności. Dopiero w roku 1710 zaraza ustała.

Leszno pod rządami Sułkowskich
Król Stanisław był ostatnim przedstawicielem rodu Leszczyńskich. W 1738 r., już po ostatecznej emigracji z Polski do Lotaryngii sprzedał on dobra leszczyńskie wraz z tytułem hrabiowskim Aleksandrowi Józefowi Sułkowskiemu.
Ten ostatni za cel postawił sobie podniesienie handlu i przemysłu w mieście. Za czasów Sułkowskiego w Lesznie osiadło więcej Żydów, niż przed pożarem miasta. Powodem tego była większa swoboda w handlu, która także przyniosła właścicielom Leszna dochody wynoszące z opłat samych Żydów niebagatelną sumę 35.000 ówczesnych złotych rocznie.
W roku 1762 r. miasto zostaje przekazane następcy, księciu Antoniemu Sułkowskiemu. W roku 1767 w Lesznie wybuchł kolejny pożar, który pochłonął całą północną część miasta za wyjątkiem kościołów i szkół. W tym okresie miasto liczyło już około 10 tysięcy mieszkańców, wykonujących różnorakie zawody.
W 1779-1783 właściciel podleszczyńskich Pawłowic, Maksymilian Mielżyński wybudował zespół pałacowy w Pawłowicach w stylu klasycystycznym. Jednym z wykonawców wnętrz pałacowych był królewski architekt autorów Jana Christian Kamsetzer.

Okres rządów pruskich i niemieckich na Ziemi Leszczyńskiej
W drugim rozbiorze Polski (1793) Leszno zostało wcielone do Prus. Jego mieszkańcy biernie przeciwstawiali się pruskiej polityce germanizacyjnej. W czasie zaborów Leszno utraciło swoja wysoką pozycję, jednak nadal pozostawało silnym i ważnym ośrodkiem na mapie Wielkopolski. W warunkach zaborów nie było jednak dalszej możliwości rozwoju sukiennictwa i płóciennictwa, straciło także swoją rolę młynarstwo i handel zbożem. Aktywność gospodarcza trwała, ale już w innych warunkach. Po upadku sukiennictwa wiodącym przemysłem w mieście stało się garbarstwo. Do stopniowego wzrostu poziomu gospodarczego miasta przyczyniło się natomiast utworzenie w 1835 r. drogi bitej z Poznania przez Leszno do Wrocławia, a następnie kilka linii lokalnych. Nowym problemem politycznym i społecznym okazała się wspierana przez oficjalne pruskie instytucje rządowe akcja germanizacyjna, nasilająca się wraz z liczebnym wzrostem ludności polskiej. W reakcji na te usiłowania władz rozwijała się świadomość narodowa różnych grup mieszkańców Leszczyńskiego.
 Wydarzenia roku 1848, w szczególności wielkopolskie powstanie okresu Wiosny Ludów, którego walki toczyły się niedaleko (Grodzisk, Książ koło Śremu) wywołał niekorzystny zwrot w usposobieniu niemieckich mieszkańców Leszna względem Polaków. Tutejsi Niemcy zwrócili się nawet z prośbą do rządu z prośbą o zmianę nazwy Leszno na niemieckojęzyczną Lissa, to wywołało oburzenie Polaków. Jednak Niemcy mieli wówczas w Lesznie zdecydowaną przewagę ilościową nad Polakami, co ilustruje proporcja wyznaniowa (ewangelicy były z reguły Niemcami, katolicy niemal zawsze Polakami). Otóż w roku 1850 r. Leszno zamieszkiwało 4767 ewangelików, 2205 katolików i 2478 Żydów[15]. Pod koniec XIX wieku Leszno zyskało rangę drugiego po Poznaniu węzła kolejowego’’.
27 września 1856 r. otwarto w Lesznie pierwsze połączenie kolejowe (linia prowadziła z Wrocławia do Poznania). Pierwsza lokomotywa parowa wjechała na dworzec leszczyński od strony Rawicza 27 września 1856 roku, a pierwszy regularny kurs składu ruszył 27 października 1856 r.
W roku 1865 została w Lesznie uruchomiona miejska gazownia, w roku 1872 powstał tutaj duży młyn parowy. W 1879 został otwarty zakład oczyszczania spiritusu działający do dziś pod nazwą „Akwawit”. Po uruchomieniu wodociągu w roku 1899 rozpoczęła się stopniowa kanalizacja mieszkań w mieście. Natomiast w roku 1908 uruchomiono miejską elektrownię. [16]
W okresie po zjednoczeniu Niemiec, szczególnie zaś w latach 1876-1900 nasiliła się akcja germanizacyjna w Wielkopolsce. W Lesznie usunięto język polski z miejscowego gimnazjum, zaczęto także zwalniać polskich nauczycieli i zastępowano ich niemieckimi. Rosnące nastroje nacjonalistyczne Niemców wywołały odzew wśród ludności polskiej, która organizowała strajki szkolne, prowadzono działalność konspiracyjną. Właśnie w tym okresie pojawiły się na tym terenie polskie organizacje takie jak Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” czy Towarzystwo Czytelni Ludowych.
Niezależnie od tych konfliktów do wybuchu I Wojny Światowej miasto nadal prężnie się rozwijało. Z tego czasu pochodzą istniejące do dziś wille w centrum Leszna. Ze względu na brak miejsca w śródmieściu, w roku 1875 zlikwidowano dawną bramę miejską oraz pozostałości fosy.
Rozwinięty był handel i przemysł: młyny, browary, tartaki, garbarnie, fabryka produktów chemicznych, w Lesznie produkowano także wyroby włókiennicze, maszyny, wagi i fortepiany, cukier i eksploatowano pokłady kredy. Miasto odgrywało ważną rolę w życiu gospodarczym Wielkopolski .

Okres międzywojenny i okupacja hitlerowska: 1918-1945.
W 1918 i 1919 roku walki Powstania Wielkopolskiego nie dotyczyły Leszna, głównie ze względu na ilościową przewagę Niemców w mieście oraz na stacjonowanie tu silnego garnizonu wojskowego. Jednak liczni mieszkańcy Leszna walczyli o niepodległość w okolicznych miejscowościach, dzięki czemu miasto chlubnie zapisało się w Powstaniu. Do Polski Ziemia Leszczyńska powróciła na mocy traktatu wersalskiego 17 stycznia 1920.
W II Rzeczypospolitej Leszno stało się stolicą powiatu. Około roku 1923, pomimo ogólnokrajowego kryzysu, w Lesznie sytuacja gospodarcza była dobra. Największym zakładem przemysłowym buł wówczas młyn spółki akcyjnej Schneider-Zimmer. W rekach polskich znajdowały się natomiast zakłady Akwawit oraz Fabryka Pomp. W roku 1926 otwarto w mieście fabrykę cukierków „Kanold”, nieco później założona została także spółka „Linum”, produkująca len zatrudniano tam w sumie niemal dwieście osób.[17]
Po wybuchu II Wojny Światowej i zajęciu przez Niemców, Leszno, przemianowane wtedy nazwą Lissa, zostało włączone do Kraju Warty i tym samym do Rzeszy. Eksterminacja polskich elit zaczęła się już w roku 1939 od masowych aresztowań znaczących postaci w Lesznie i okolicy. Wielu leszczynian zostało wywiezionych do obozów koncentracyjnych, wielu zginęło także w poznańskim Forcie VII, gdzie funkcjonowało polityczne więzienie Gestapo. W ramach operacji „Dannenberg” 21 października 1939 rozstrzelanych zostało 20 Polaków, a następnie hitlerowscy okupanci dokonali masowej deportacji ludności do Generalnego Gubernatorstwa (ok. 80% polskich mieszkańców). Natomiast w ramach planowej akcji do roku 1943 w Lesznie i okolicach osiedliło się około 4 tysiące osób narodowości niemieckiej[18]. Na terenie miasta funkcjonowały także dwa obozy pracy przymusowej dla Polaków i Żydów, obozy pracy przymusowej działały także w Osiecznej (ponad 1200 kobiet) i w Gronowie (jeńcy z Norwegii i innych krajów zachodniej Europy) [19] . 31 stycznia 1945 wkroczyła do Leszna Armia Czerwona i tym samym zakończył się okres okupacji.

Okres PRL i historia najnowsza
Zaraz po wyzwoleniu ustanowiono na powrót polskie władze powiatowe. Po wojnie miast pełniło rolę lokalnego ośrodka przemysłu, handlu i szkolnictwa. W latach powojennych nastąpiła znaczna rozbudowa i przebudowa miasta. W roku 1952 nastąpiło otwarcie ślizgowej szkoły szybowcowej w Strzyżewicach kolo Leszna. Obowiązki komendanta objął w niej Z. Richter, już w roku 1953 zorganizowano tu I Szybowcowe Mistrzostwa Polski [20], czym Leszno już na stałe wpisało się w polskie szybownictwo. W 1971 wybudowano nowy dworzec kolejowy i autobusowy, powstało wiele osiedli mieszkaniowych (Osiedla: Grunwald, Sułkowskiego, Przyjaźni, Wieniawa), miasto zyskało szeroką arterię al. Konstytucji 3 Maja która wyprowadziła ruch poza centrum miasta, wybudowano halę widowiskową Trapez na 800 miejsc, ścieżki rowerowe. Prowadzący już od roku 1939 swoja działalność w Lesznie Klub Żużlowy „Unia Leszno” , w okresie powojennym stał się jednym z najbardziej utytułowanych związków sportowych w Polsce. Jego rozwój przyspieszył zwłaszcza po roku 1946 kiedy to do klubu tego wstąpił Alfred Smoczyk – niekwestionowana gwiazda polskiego żużla.
Znacząca dla miasta i całego regionu zmiana nastąpiła w 1975 r., kiedy to w wyniku reformy administracyjnej Leszno stało się stolicą województwa. W jego skład weszły historycznie związane z miastem miejscowości, ale także znaczne tereny dolnośląskie wokół Góry, były powiat rawicki, kościański, wschowski część ziemi wolsztyńskiej. W 1977 r. zorganizowane przez władze miasta Centralne Dożynki przyczyniły się do licznych korzystnych dla miasta inwestycji.
W roku 1993 r. otwarto w Lesznie krytą pływalnię Zakładu Usług Sportowo-Rekreacyjnych Przedsiębiorstwa Przemysłu Fermentacyjnego „AKWAWIT”. Pływalnia robi duże wrażenie. W chwili swojego otwarcia uchodziła ona za najnowocześniejszy obiekt tego typu w kraju, a jej wyposażenie i funkcjonalność dorównywały obiektom tego typu w Europie Zachodniej, [21]
Od 1 stycznia 1999 Leszno przestało być stolicą województwa, natomiast na powrót stało się siedzibą powiatu, integrującego odtąd miejscowości historycznej ziemi leszczyńskiej.

Nasi Partnerzy