Główna :  Dla autorów :  Archiwum :  Publikacje :  turystykakulturowa.ORG

Data wydania 29 maja 2010, redaktor prowadzący numeru: Paulina Ratkowska

Numer 6/2010 (czerwiec 2010)

Zarys dziejów Ostrowa Wielkopolskiego i okolic.

Magda Siewka 

Czasy najdawniejsze.
Obszar południowej Wielkopolski zasiedlony był w środkowej epoce kamiennej, która datowana jest na rok 8000-4200 lat p.n.e. Pierwsze ślady pobytu człowieka na terenie powiatu ostrowskiego datowane są na okres mezolitu. Zaobserwowane i wyklarowane wówczas warunki przyrody, klimatyczne i morfologiczne, dały początek do prowadzenia osadnictwa przez gromady ludzkie i koczowniczego trybu życia. Trudniono się wówczas rybołówstwem, łowiectwem, natomiast domeną kobiet i osób starszych było zbieractwo. O pobycie tych gromad w pobliżu Baryczy i Ołoboku świadczą znaleziska w postaci grocików igiełkowatych, a także odłamków kamiennych toporków służących do robienia harpunów. Życie osiedlających się plemion gwałtownie zmienia się w okresie neolitu (4500-1750 r. p.n.e.) gdy człowiek zaczyna dostosowywać otaczające go środowisko do swoich potrzeb. Odnalezione wykopaliska pozwalają stwierdzić, że ludność zamieszkująca te tereny zajmowała się rolnictwem i gospodarką. Tym zajęciom doskonale sprzyjały urodzajne i dobrze nawodnione gleby. W tym okresie tryb życia z koczowniczego zmienił się w osiadły. We wczesnej epoce brązu (1750-1200 r.p.n.e) przeważającą część populacji w Jankowie Przygodzickim, Trąbie, Kwiatkowie i Odolanowie stanowiła ludność unietycka. ¹W latach 1500-1200 p.n.e., czyli w drugim okresie brązu, uwidacznia się nieustanny rozwój osadnictwa i rolnictwa. Coraz większą rolę odgrywać zaczyna osoba hodowcy-gospodarza. Ciekawe zbiory pochodzą z trzeciego okresu brązu. Jest to czas wkraczania na tereny południowej Wielkopolski kultury łużyckiej, która pozostawia po sobie cmentarzyska, grody i osady ². Z przedmiotów znalezionych podczas prowadzonych prac wykopaliskowych warto wymienić m.in. bransolety, naramienniki, siekierki z tulejką i uszkiem, pięcioboczny kamienny topór znaleziony w Skrzebowej. W epoce żelaza doszło do migracji ludności z terenów wokół Wisły i Odry. Sytuacja ekonomiczna, do której przyczyniły się najazdy scytyjskie, doprowadziła do upadku grodów i osad stałych. Zaobserwowano zjawisko mieszania się różnych wpływów kulturowych³
W okresie rzymskim (25-375 r. n.e.) miała miejsce kontynuacja zmian zachodzących w regionie ostrowskim: „W tym okresie rozwijała się u nas nadal kultura przeworska, która w młodszym podokresie rzymskim, pod wpływem wielu penetracji przekształciła się w kulturę prapolską, bezpośrednio poprzedzającą kulturę przyszłego państwa polskiego”. ⁴ W życiu miejscowej ludności również zaszło wiele zmian. Chociaż rolnictwo i chów zwierząt dominowały nadal w codziennych zajęciach, rozwinęła się wytwórczość rękodzielnicza: urozmaicone wyroby gancarnskie i twórczość hutniczo-kowalska, o czym świadczą znalezione piece w Strzyżewie i Rososzycy. W tym okresie ożywił się znacznie handel, przede wszystkim handel dalekosiężny, którym trudnili się kupcy rzymscy. Dysponowali oni różnego rodzaju towarami: bronią, biżuterią a także monetami pochodzącymi z I-III w.n.e.. Najczęstszymi ekwiwalentami było bydło, bursztyn lub niewolnicy⁵. Z uwagi na brak przeprowadzenia szerszych badań w okolicach Ostrowa, osadnictwo w okresie przedfeudalnym, a dokładniej w jego starszej fazie, nie jest dostatecznie udokumentowane. Dzięki najczęściej występującym znaleziskom można stwierdzić, że doszło wówczas do procesu zanikania kultury przeworskiej, a w VI wieku zanikały też kontakty handlowe z innymi obszarami.
Stabilizacja w zakresie osadnictwa dokonuje się w VII i VIII wieku. Potwierdzają ją relikty osad otwartych na stanowiskach w Biskupicach Ołobocznych, Bażantachi i w Latowicach. Wkrótce osadnictwo zmieniło swój charakter w kierunku bardziej obronnym. Ślady tego typu osad, nazywanych grodami wczesnośredniowiecznymi, występują m.in. w Ociążu, Chwaliszewie, Czarnymsadzie i Piaskach⁶. W kolejnych wiekach uformowały się stosunki gospodarcze a kultura prapolska przyczyniła się do przemian społecznych i do pojawienia się władzy książęcej.

Od okresu wczesnopiastowskiego do końca XVII wieku .
W okresie wczesnopiastowskim tereny dzisiejszego powiatu ostrowskiego nie były wyraźnie wyznaczone granicami. Na tym obszarze udało się wydzielić mikroregiony, które powstały wskutek ukształtowania powierzchni i istniejących walorów środowiska naturalnego. Na rozległe tereny wokół Doliny Baryczy składają się dwa terytoria, wyodrębnione naturalnie przebiegiem tej rzeki. W północnym kierunku od doliny rzecznej zlokalizowane jest terytorium, w skład którego wchodzą mikroregion ołobocki, ostrowski i odolanowski. Południowa, mniejsza część przynależała do ziemi ostrzeszowskiej, a niektóre jej partie do Śląska. Od oczątku istnienia państwa piastowskiego północna część zaliczana była do Wielkopolski⁷.
Organizacja państwa podczas panowania Piastów opierała się na wydzielaniu politycznych dzielnic i podziale tychże na okręgi administracyjno-wojskowe: kasztelanie z kasztelanami na czele oraz mniejsze obwody: opola. W 1283 roku Kępno i Ostrzeszów pełniły ważne funkcje obronno-administracyjne. Okres trwający od XII do XIII wieku charakteryzuje się intensywnym osadnictwem na terenach południowej Wielkopolski. Dowodem tego są zapisy o najstarszych miejscowościach, które wchodziły w skład dóbr kościelnych. I tak okolice Kalisza z Myślęcinem należały do arcybiskupstwa, z kolei Ołobok to od 1213 roku własność zakonu cysterek. Okres ten to także czas tworzenia się miast i osiedli, np. Sobótki w powiecie ostrowskim (XIIIw.). W 1301r. p ojawiła się pierwsza wzmianka o Odolanowie, który był jednym z grodów strzegących granicy między Wielkopolską a Śląskiem, a później przebiegającej tędy granicy państwowej. Istniejąca obok grodu osada w 1400r. otrzymała prawa miejskie ⁸ . W roku 1337 wśród nazw miejscowości pojawiają się Skalmierzyce, a od 1393r. także Raszków, który prawa miejskie uzyskał w roku 1444. O randze poszczególnych miast świadczył również udział ich mieszkańców w wyprawie, w której zmierzyli się z Krzyżakami w 1458 roku – na przykład z Odolanowa wysłano 4 pieszych.⁹, co potwierdza jego znaczniejszą pozycję w tej okolicy.
U schyłku XIV w. miała miejsce zmiana dotycząca przebiegu granicy politycznej w późniejszym regionie ostrowskim. Obszary położone na południe od Baryczy przecinały granice oddzielające powiat ostrzeszowski, który wraz z ziemią wieluńską włączony był do województwa sieradzkiego, a odłączony od powiatu kaliskiego. Istniejące stosunki polityczne utrzymały swój kształt do końca istnienia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej. Próby ustalenia lokacji samego Ostrowa Wielkopolskiego wskazują na XV wiek. Najstarsza informacja mówiącą o miejscowości o charakterze osady definiowana jest przez dokument pochodzący z XVII wieku – w nim to uznaje się istnienie Ostrowa, jako miasta od 1404 roku. Według lokalnie przekazywanych osiemnastowiecznych tradycji właśnie w tym roku miasto posiadało już kościół parafialny¹⁰. Jednak na przestrzeni kolejnych wieków Ostrów nie odgrywał takiej roli jak inne istniejące już przed nim miasteczka, jak: Sobótka, Grabów, Raszków, Kwiatków, Mikstat, królewski Odolanów, czy powstające z inicjatywy królewskiej Sulmierzyce.
Region charakteryzował się niewielką gęstością zaludnienia i nierównomiernym zasiedleniem. Omawiany obszar zamieszkiwali niemal wyłącznie Polacy wyznania katolickiego. Brak jest informacji o innych narodowościach, spotykanych w innych większych miastach np. w Kaliszu. Ostrów i jego okolica w tym czasie należała do województwa kaliskiego. Dzięki niewielkiemu oddaleniu to właśnie Kalisz stał się miastem, które poprzez swoją wielkość i znaczenie wpływało na wartości gospodarcze, społeczne i kulturalne na otaczające go miasteczka i wsie.

Wiek XVIII i okres rozbiorów.
Na skutek „potopu” szwedzkiego (1655-60) a także działań wojskowych III wojny północnej (1700-1721) i towarzyszących im licznych zniszczeń, zahamowany został rozwój miast i a liczne wsie uległy zniszczeniu. Ostrów stał się wówczas najmniejszym miastem w regionie: posiadał mniejszą liczbę mieszkańców niż niektóre wsie. Na skutek takiego stanu rzeczy w 1711 roku delegacja mieszczan ostrowskich zrezygnowała z praw miejskich i tak zakończył się pierwszy okres istnienia miejscowości jako miasta ¹¹. Początek XVIIIw. to stopniowe, ale sukcesywne zmiany narodowościowe wśród mieszkańców ziemi ostrowskiej. Zaczęli pojawiać się przedstawiciele ludności niemieckiej, którzy szukali lepszych warunków życia. Na wsie napływali także Żydzi, zajmujący się rzemieślnictwem i pracą w karczmach. W drugiej połowie XVIIIw. w Ostrowie ludność żydowska wzniosła synagogę w stylu bizantyjskim, która poprzez walory architektoniczne stanowiła ozdobę miejscowości ¹². Za sprawą podskarbiego wielkiego koronnego Jana Jerzego Przebendowskiego Ostrów ponownie stał się miastem prywatnym. Do 1793r. jego właścicielem, a jednocześnie opiekunem był sam podskarbi. W wyrazie wdzięczności władze miasta postanowiły ku czci swego dobroczyńcy w herbie Ostrowa umieścić jabłko królewskie i klucze¹³.
W wyniku pierwszego rozbioru Polski (1772) pod panowanie pruskie dostała się tylko niewielka, północno-zachodnia część Wielkopolski – okręg nadnotecki.¹⁴.teren dzisiejszego powiatu ostrowskiego w całości pozostał wówczas jeszcze w granicach Rzeczypospolitej. Tutejsza średnia szlachta - oświecona część społeczeństwa – podobnie jak w innych regionach dążyła do zmian i stwarzała warunki do rodzenia się projektów reform, w zakresie administracji i gospodarki. W 1777r. w Wielkopolsce utworzono Komisję Dobrego Porządku, która uporządkowała wiele spraw związanych z ekonomicznymi aspektami funkcjonowania przede wszystkim gospodarki wiejskiej. Działalność sejmu czteroletniego pozwoliła na uchwalenie Konstytucji 3 Maja, która nadała wiele praw miastom oraz zagwarantowała opiekę państwa chłopom. W czasie wojny w obronie konstytucji Prusy wykorzystały krytyczną sytuacje polski. Fryderyk Wilhelm II w deklaracji z 16 stycznia 1763 roku, wydał oświadczenie, w którym określił Wielkopolskę, jako region zarażony „jadem demokratyzmu”, jednocześnie stwarzającego niebezpieczeństwo Prusom.¹⁵. Wiosną 1793 na mocy kolejnego traktatu rozbiorowego z 23 stycznia tego roku reszta Wielkopolski wraz z regionem ostrowskim została oddzielona od Polski i wcielona do Prus. Fundamentalne zmiany nastąpiły w miastach tego obszaru, które znalazły się daleko w tyle za prężnie rozwjającym się Ostrowem.

Pod zaborem pruskim.
Po roku 1793 na terytorium Wielkopolski funkcjonowała pruska prowincja „Prusy Południowe”¹⁶. Władze pruskie miały zamiar doprowadzić do pelnej dominacji politycznej żywiołu niemieckiego na włączonych terenach. Skutkiem narastającego niezadowolenia polskiej ludności było bardzo szybko zbrojne wystąpienie mieszkańców Wielkopolski, wspierające insurekcje kościuszkowska (1794). Na terenie regionu ostrowskiego nie doszło jednak do walk, choć wywodziło się z niego wielu ochotników zasilających oddziały powstańcze. Po niepowodzeniu powstania doszło do trzeciego rozbioru Polski w 1795r ¹⁷
Po zwycięstwie Napoleona nad Prusami i Rosja, na mocy traktatu tylżyckiego w lipcu 1807r. powstało Księstwo Warszawskie, a sprawa polska stała się po raz kolejny elementem przetargowym, tym razem między carem Aleksandrem a Napoleonem.
Rozwój regionu ostrowskiego w tym okresie utrzymywał się na bardzo dobrym poziomie. Wśród miast zaczął dominować Ostrów, w którym dynamicznie rozwijało się sukiennictwo. Poza rzemiosłem i produkcją przemysłową ludność miejska trudniła się także handlem. Jarmarki wyróżniały przede wszyskim Raszków. Odbywały się tam także znane w całej okolicy targi tygodniowe. W miastach takich jak Odolanów i Sulmierzyce, sukcesywnie rozwijało się rolnictwo. Z tego powodu w kolejnych latach brak zbytu na produkty rzemieślnicze spowodował pogarszanie się ich sytuacji gospodarcze i zatrzymanie wzrostu liczby mieszkańców.
W 1815r. zakończyły się wojny napoleońskie, a większa część Wielkopolski jako Wielkie Księstwo Poznańskie ponownie została przyłączona do Prus. W tej pruskiej części znalazł się także Ostrów i ziemie dzisiejszego powiatu. Natomiast Kalisz znalazł się w części rosyjskiej, w tzw. Królestwie Polskim. Spowodowało to przecięcie związków gospodarczych, społecznych i politycznych z miastem, niedawno jeszcze dominującym w tym obszarze Wielkopolski. Ta sytuacja oznaczała dla Ostrowa szanse na stopniowe wybicie się do roli centralnego ośrodka regionu. Właścicielem Ostrowa został książę Antoni Henryk Radziwiłł, spowinowacony z Hohenzollernami namiestnik Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Pod jego rządami miasto zaczęło odgrywać istotną rolę w rozwoju społecznym ¹⁸. Pod względem administracyjnym większość okolicy należała jednak nadal do powiatu odolanowskiego. Jednak z powodu szybkiego rozwoju Ostrowa siedziba władz powiatowych, pierwotnie znajdująca się w Odolanowie, przeniesiona została do Ostrowa. Tu wzniesiono miedzy innymi nowy Sąd Powiatowy i ustanowiono Kasę Powiatowa, pobierającą podatki¹⁹. Zaczęły powstawać kolejne obiekty użyteczności publicznej. W 1834r. powołano do życia szpital powiatowy. Oprócz Ostrowa swoje szpitale posiadały również Raszków, Odolanów i Sulmierzyce. W regionie stopniowo zmniejszała się dotychczas zdecydowana przewaga katolików na rzecz wyznawców protestantyzmu oraz ludności żydowskiej. Protestanci posiadali swoje parafie w Odolanowie i Ostrowie. Gminy żydowskie oprócz wspomnianych już miejscowości, mieściły się również w Raszkowie. Po 1837r. ołobocki klasztor cysterek został skasowany przez władze pruskie a kościół opacki przekształcono na parafialny. W 1857r. na miejscu starej mniejszej synagogi wzniesiono w Ostrowie nową, większą, w stylu mauretańskim²⁰. Do dokonań powiatu odolanowskiego należało otwarcie w 1845r. gimnazjum z językiem polskim w programie nauczania młodzieży. Szkoła założona w Ostrowie była pierwszą tego typu w południowej części Wielkopolski. Pojawiły się też lokalne czasopisma, oraz wydawane w języku polskim i niemieckim czasopismo o tematyce urzędowej. Głównym ośrodkiem kulturalnym stał się pałacyk myśliwski w Antoninie, wybudowany w 1826r. przez K. F. Schinkla na zlecenie księcia Antoniego Radziwiłła. Miejsce to miało znaczący wpływ na rozwój kultury. Książę interesował się muzyką, ponadto znał młodego Fryderyka Chopina. W latach 1826-1829 Chopin kilkakrotnie przebywał w Wielkopolsce jako jego gość ²¹.
W okresie początków produkcji kapitalistycznej rejon ostrowski pod względem administracyjnym nadal należał do powiatu odolanowskiego. W jego obrębie jako niewielkie ośrodki przemysłowe rozwinęły się Ostrów, Odolanów, Raszków i Sulmierzyce.
W 1887r. z powiatu odolanowskiego wydzielono powiat ostrowski ²². W jego granicach znajdowało się tylko jedno miasto – Ostrów. Miasto było ważnym punktem strategicznym. Mieścił się tu silny pruski garnizon wojskowy. Nadgraniczne położenie miasta spowodowało, że stało się ono tez ważnym węzłem komunikacyjnym. W 1875r. uruchomiono linię kolejową prowadzącą z Poznania przez Ostrów na Śląsk, co niewątpliwie było ważnym czynnikiem miastotwórczym. Rozbudowano sieć dróg bitnych, unowocześniono pocztę, a na początku XXw. zainstalowano telegraf ²³. Życie gospodarcze ludności Ostrowa związane było przede wszystkim z produkcją przemysłową i – nadal – z rolnictwem. Powstawały zakłady przerabiające miejscowe zasoby rolne: trzy młyny, mleczarnia, browar. Dzięki bogatym zasobom leśnym rozwinął się także przemysł drzewny. Taka sama sytuacja miała miejsce w odniesieniu do przemysłu mineralnego. Rozległe pokłady gliny umożliwiły funkcjonowanie aż siedmiu cegielni. Istotna dla dziejów przemysłu była budowa i rozpoczęcie produkcji w fabryce „Wagon”. Ostrów stawał się też stopniowo centralnym ośrodkiem rzemieślniczym dla południowo-wschodniej części pruskiej Wielkopolski.. Rzemieślnicy zrzeszeni w cechach reprezentowali różne branże. Najprężniej rozwijał się sektor drzewny, spożywczy i włókienniczy²⁴. Również oświata w powiecie utrzymywała się na wysokim poziomie. W Ostrowie działały dwa polskie gimnazja, żeńskie i Królewskie Katolickie Gimnazjum Męskie, które z biegiem wypadków politycznych stopniowo stawały się polami zmagań z germanizacją. Ważnym osiągnięciem wpływającym na rozwój miasta było wybudowanie dużej elektrowni. Nastąpił postęp w dziedzinie budownictwa mieszkaniowego, rozbudowa urządzeń komunalnych. Takie zmiany przyczyniły się do dwukrotnego zwiększenia się liczby ludności. Podobnie jak w innych częściach Wielkopolski również w regionie ostrowskim powstały liczne polskie stowarzyszenia, stawiające opór wpływom pruskim: Liga Polska, Towarzystwo Przemysłowe, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, polski gimnazjalny klub sportowy „Venetia”, polskie towarzystwo piłkarskie „Ostrovia” ²⁵. Powoli rozwijało się również polskie życie polityczne. W Ostrowie, największym ośrodku miejskim w tej częsci Wielkopolski, najsilniejsza była endecja. Natomiast stronnictwo narodowe i ruch robotniczy doświadczały zmiennych wpływów w mieście.

„Republika ostrowska”, Powstanie Wielkopolskie i okres międzywojenny
Już kilka tygodni przed wybuchem Powstania Wielkopolskiego w pozostającej w składzie Niemiec Wielkopolsce rozpoczęto formować lokalne oddziały zbrojne. W powiecie ostrowskim działaniom tym przewodził Bogdan Szambeka, natomiast w samym Ostrowie nadzorował je Nepomucen Mielcarzewicz. Powiat podzielono wojskowo na cztery dystrykty, których siedziby mieściły się w Czekanowie, Przygodzicach, Skalmierzycach i Sieroszewicach. Już w dniu 10 listopada 1918r.- a więc przed oficjalnym odnowieniem państwa polskiego - deklarowano niezależność Ostrowa i włączenie terenu powiatu ostrowskiego do wolnej Rzeczypospolitej. Na polskim wiecu zwołanym tego dnia w Domu Katolickim stawili się mieszkańcy Ostrowa, zawiadomieni wcześniej przez młodzież i żołnierzy. Wiec inicjowany był przez W. Lewandowskiego. Żądano wolnej i niepodległej Polski. Uzgodniono również, że zostanie uformowany oddział 400 żołnierzy, mający gwarantować uniezależnienie od władzy pruskiej. Komendantem pierwszego pułku piechoty polskiej został Marian Modrzejewski ²⁶. Pod wpływem negocjacji toczących się w Poznaniu i Berlinie między polską Naczelną Radą Ludową a władzami pruskimi – strona polska poleciła zlikwidować 1 p.p.p. (21-26 XI). Żołnierzy z rozwiązanych oddziałów przyłączono do oddziałów Straży Ludowej, a część z nich przekroczyła granicę powstającej Polski i przydzielono ich do komórki wojskowej stacjonującej w Szczypornie. Tam służyli oni w kaliskim I Batalionie Pogranicznym. Batalion zajmował się patrolowaniem granicy polsko-niemieckiej. Podczas pełnienia służby przez Jana Mertkę i Czesława Radajewskiego w Boczkowie 27 grudnia 1918 doszło do starcia z niemieckimi żołnierzami granicznymi, w wyniku którego Mertka został śmiertelnie ranny a Radajewski zraniony w nogę i w rękę. Mertka – ostrowianin - zginął tym samym jako pierwszy powstaniec – jeszcze przed rozpoczęciem regularnych walk Powstania Wielkopolskiego. W czasie walk powstańczych na ulicach Poznania, po południu 27 grudnia pierwszym poległym był Franciszek Ratajczak.²⁷ Historia wydarzeń rozgrywających się w „Republice Ostrowskiej” została zaadaptowana jako serial. Pojawiła się w programie I TVP od 4 czerwca do 9 lipca 1986r. W 1988r. powstał pełnometrażowy film pt. „Republika Nadziei”. Dla uszanowania tych wydarzeń i roli Ostrowa w walce o powrót Wielkopolski do Rzeczypospolitej dzień 10 listopada obchodzony jest jako Święto Miasta Ostrowa. Faktyczne wyzwolenie miasta dokonało się natomiast 31 grudnia 1918r.²⁸.
Po wybuchu Powstania Wielkopolskiego ludność południowej Wielkopolski - w tym także powiatu ostrowskiego - włączyła się do udziału w nim. Na opisywanym obszarze znajdowały się dwa tereny działań wojskowych: „Front Południowo-Zachodni” i ”Front Południowy”. Do pierwszego z nich należały Krotoszyn, Zduny, Ostrzeszów i Ostrów Wielkopolski. Rozejm w Trewirze (16 II 1919r.) nie wpłynął znacząco na walki trwające na tym obszarze. Nadal dochodziło tu do ataków ze strony niemieckiej, jak choćby walki o Zmyśloną Ligocką w pobliżu Ostrzeszowa i o Kierzno. Podobne walki toczono w rejonach Rawicza, Sarnowy i Miejskiej Górki. Traktat wersalski ostatecznie przywrócił Polsce Rawicz i Kępno, wykonanie jego postanowień i pełna delimitacja granicy zostały przeprowadzone w 1920 roku²⁹.
Okres międzywojenny na Ziemi Ostrowskiej to czas dalszego dynamicznego rozwoju Ostrowa. Znacznie zwiększyła się liczba mieszkańców, a samo miasto również poszerzyło swoje granice. W 1920r. nadano urzędową nazwę miasta – Ostrów Wielkopolski. Podczas gdy w przemyśle południowej Wielkopolski dominowała produkcja rolna, tu wyjątkami były istniejące fabryki, m.in. Fabryka „Wagon” w Ostrowie. W 1932r. bardzo ważnym wydarzeniem administracyjnym było włączenie powiatu odolanowskiego do powiatu ostrowskiego. Od tego momentu do 1934r. również Sulmierzyce należały do regionu ostrowskiego³⁰. W granicach powiatu znalazły się 4 miasta oraz 12 gmin zbiorowych. W 1939r. powiat liczył 105 611 mieszkańców, a sam Ostrów 32 808. W Ostrowie mieścił się wydział powiatowy, starostwo oraz władze miejskie. Znajdowały się tu także inne ważne urzędy, jak sąd okręgowy i powiatowy, urząd skarbowy, inspektorat pracy, urząd miar.³¹

Okres okupacji i wyzwolenie.
1 września 1939r. wojska niemieckie wkroczyły na terytorium Polski. Tego dnia zajęty został m.in. powiat ostrowski. Walki obronne prowadził na tym terenie polski 60 Pułk Piechoty. Po pierwszej akcji przeprowadzonej przez dowódcę I batalionu 60 p.p. mjr Aleksandra Fischera Niemcy doznali dotkliwych strat. Dzięki tym działaniom osłonowym pozostałe odziały bez przeszkód wycofały się z Ostrowa i podążały na Uniejów. Niemcy ponieśli porażkę także podczas natarcia na Łęczycę, Solcę i na folwark Wróblew. Straty polskie były jednak dotkliwe. Zginął m.in. dowódca I batalionu pp, kpt. Bolesław Majewski i ppłk Frydrych. Żołnierze ostrowskich oddziałów w dniach od 21 do 22 września walczyli jeszcze na przedpolach Warszawy w Pamirach, następnie przeszli przez Łomianki aż do okolic Burakowa. Tam prowadzili walki do czasu kapitulacji stolicy - 27 września ³².
Najokrutniejszym elementem wojny były straty wśród ludności cywilnej. W planach nazistów była m.in. regermanizacja terenów należących do dawnego zaboru pruskiego. Ziemie odzyskane przez Polskę na mocy traktatu wersalskiego zdaniem Niemców ponownie były teraz ich własnością: Wielkopolskę w całości przyłączono do III Rzeszy. Natychmiast podjęto akcje likwidowania wszelkich przejawów i symboli polskiej państwowości. W życiu publicznym i społecznym wprowadzony został ścisły podział na sferę niemiecką oraz pozostałych mieszkańców – Polaków, którzy od tej pory otrzymali status robotników przymusowych. Polska większość mieszkańców powiatu ostrowskiego żyła pod ciągłą presją terroru policyjnego, sądowego i psychicznego. Natomiast działania propagandowe wśród miejscowych i napływowych Niemców miały na celu wzbudzić nienawiść do wszelkich objawów polskości, a ruchy oporu i jakiegokolwiek sprzeciwu karane były śmiercią. System okupacyjny sukcesywnie ingerował również w życie kulturalne. Zajęto się likwidacją szkolnictwa i organizacji społecznych. W powiecie ostrowskim otwarty pozostał tylko jeden kościół, natomiast polskich duchownych wysiedlono. Zabroniono wydawania polskiej prasy, korzystania przez Polaków z ogrodów publicznych i parków. Zamknięto biblioteki, księgarnie, istniejące teatry. Ludność polska została praktycznie pozbawiona kontaktu ze współczesną cywilizacją.
Administracyjnie ziemia ostrowska znalazła się w granicach rejencji łódzkiej. Teren powiatu ostrowskiego został podzielony, wydzielono tu cztery okręgi miejskie: Ostrów (Ostrowo), Odolanów (Adelnau), Mikstat (Mikstadt) i Raszków (Raschkau), ponadto 13 gmin wiejskich: Biniew, Czekanów, Daniszyn, Odolanów, Strzyżew, Przygodzice, Raszków, Sieroszewice, Skalmierzyce Nowe, Wysocko Wielkie, Czarny Las, Chojniki i Sośnie³³ . Symbolami martyrologii mieszkańców (między innymi) powiatu ostrowskiego podczas trwania II wojny światowej i lat okupacji hitlerowskiej stały się trzy masowe zbrodnie dokonane przez najeźdźcę w Winiarach pod Kaliszem (1939r.), Radogoszczy pod Łodzią (1945r.) oraz w lesie Skarszewskim pod Kaliszem (1945r.) ³⁴. Kolejnym elementem działań należącym do powszechnej germanizacji Wielopolski były wiezienia, obozy i praca przymusowa. W okolicach Ostrowa istniało 10 obozów pracy, funkcjonowały tez dwa więzienia – w Ostrowie i Odolanowie, trzy obozy jenieckie, a także krótko istniejący Rezerwat Polaków w rejonie Mikstatu.
Dyskryminacja i terror nie były w stanie zastraszyć oddanych krajowi patriotów, którzy kontynuowali działalność w ruchu oporu ³⁵. Na terenie powiatu najważniejszymi grupami konspiracyjnymi były silne struktury AK oraz aktywne w Ostrowie podziemie harcerskie – Szare Szeregi. Istniały tajne grupy, tworzone z inicjatywy indywidualnej oraz organizacji podziemnych, tajne szkolnictwo powszechne i nauczanie na wyższym poziomie. Także księża prowadzili zakazane prace duszpasterskie. W późniejszym okresie wojny w powiecie ostrowskim walczyły polsko-radzieckie grupy desantowe. Grupy sabotażowe funkcjonujące m.in. w Ostrowie pod kierownictwem PPS dokonały kilku wykolejeń pociągów. Działania sabotażowe prowadzono także w zakładach pracy produkujących na potrzeby frontu. W 1944r. następuje punkt szczytowy działań okupacyjnych i wojennych regionu. Aresztowani zostają: komendant AK w Poznaniu ppłk. Henryk Kowalówka, a także szef sztabu mjr. Mieczysław Marmurowicz z Ostrowa. Dla przeważającej części powiatu ostrowskiego okupacja hitlerowska zakończyła się 23 stycznia 1945r., ostatnie walki trwały tu jeszcze do 25 stycznia ³⁶.

Od 1945 roku do dzisiaj
W okresie Polski Ludowej odbudowę administracji na Ziemi Ostrowskiej rozpoczęto bardzo szybko. Okres powojenny to przede wszystkim wzrost tendencji rozwojowych miast oraz wzrost zaludnienia. Prężny rozkwit przypada na lata pięćdziesiąte i siedemdziesiąte. W samym Ostrowie nastąpiło to bezpośrednio po wyzwoleniu. Zgodnie z przedwojennym podziałem powiat dzielił się na 12 gmin i 4 miasta ³⁷. Zgodnie z uchwałą Ministerstwa Administracji Publicznej z 31 października 1947r. Ostrów, jako miasto wyłączono z powiatu od 1948r. Stanowisko burmistrza zastąpiono urzędem prezydenta miasta. Pierwszym prezydentem miasta został Władysław Prętkowski. Od połowy 1950r. władze wykonawczą w Ostrowie pełnił przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej. N mocy kolejnej reformy administracyjnej 1 czerwca 1975r. Ostrów i jego okolice włączono do nowo powstałego województwa kaliskiego. Przywrócono także urząd prezydenta miasta, został nim Lech Makowski, następnie Marian Gilarski. Zarówno sam Ostrów jako miasto, jak władze miejsko-gminne Odolanowa, Nowych Skalmierzyc, Raszkowa, gminne Ostrowa, Przygodzic, Sieroszewic i Sośni były silnie zdominowane przez przysłanych urzędników pochodzących z Kalisza lub mianowanych dzięki wpływom we władzach województwa kaliskiego³⁸, co stało się przyczyną licznych długoletnich animozji. Pomimo nierównomiernej alokacji środków w ramach województwa region ostrowski nadrabiał zaległości w zakresie rozwoju przemysłu. Sprzyjały temu jego dogodne położenie komunikacyjne, dobry wyjściowy poziom infrastruktury technicznej i wykwalifikowana siła robocza. Ludność dzisiejszego powiatu była zatrudniona najliczniej w przemyśle środków transportu, elektrotechnicznym i maszynowym. Do zatrudniających mniej pracobiorców należał przemysł drzewny, materiałów budowlanych, spożywczy i metalowy³⁹.
Do chwili obecnej jednak istotna rolę poza miastem powiatowym pełni rolnictwo. Dostarcza ono nie tylko niezbędnych surowców, ale stanowi podstawę do rozwoju miejscowego przemysłu spożywczego i przetwórstwa rolniczego. Głównym ośrodkiem przemysłowym powiatu pozostaje Ostrów Wielkopolski.
Obiecująco wyglądają także perspektywy rozwoju turystyki. Powiat ostrowski na swoim obszarze posiada rozległe objęte ochroną tereny leśne i liczne pomniki przyrody. Rejon pradoliny Baryczy również stanowi cenne i atrakcyjne bogactwo ⁴⁰. Do osiągnięć mikroregionu należą dokonania z różnych dziedzin. Aeroklub Ostrowski rozpoczął w 1945r. odbudowę lotniska, które przeniesiono w 1954r. do Michałkowa⁴¹. W zakresie kultury ważnym elementem identyfikującym mikroregion były imprezy cykliczne. „Koncerty z lilijką”, które odbywały się od 1960r. do 1992r. Utrzymał się i rozwinął inny event kulturowy okresu powojennego: Dni Chopinowskie, obecnie Międzynarodowy Festiwal „Chopin w barwach jesieni” - organizowany w Antoninie od 1982r. ⁴².
Powiat ostrowski jako samodzielna jednostka administracyjna został na nowo ustanowiony na mocy reformy z roku 1999. Należy on do województwa wielkopolskiego. Powierzchnia dzisiejszego powiatu to 1175, 2 km i zamieszkuje go ponad 169 tys. mieszkańców. Jego podstawowe jednostki administracyjne to miasto Ostrów Wielkopolski, gminy miejsko-wiejskie: Nowe Skalmierzyce, Odolanów i Raszków a także gminy wiejskie: Ostrów Wielkopolski, Przygodzice, Sieroszewice i Sośnie⁴³.


Literatura:
1. Banach W., Ostrów pod znakiem pegaza. Literacki przyczynek do dziejów miasta., wyd. Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego, Ostrów Wielkopolski 1996.
2.. Dykcik Z., Republika Ostrowska. Przyczynek do Powstania Wielkopolskiego 1918-1919., wyd. Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego, Ostrów Wielkopolski 2003.
3. Głos Wielkopolski, nr 58, Poznań 1999
4. Głos Wielkopolski, nr 64, Poznań 1999
5. Kaczmarek U., Sobczak M., W PRL – Zdrowie, oświata, kultura … [w:] Nawrocki S (red)., Ostrów Wielkopolski. Dzieje miasta i regionu, wyd. Poznańskie, Poznań 1990.
6. Knapowska-Mikołajczyk A., Zasiedlenie [w:] Nawrocki S (red)., Ostrów Wielkopolski. Dzieje miasta i regionu, wyd. Poznańskie, Poznań 1990.
7. Maik W., W PRL – Dysproporcje rozwoju gospodarki [w:] Nawrocki S (red)., Ostrów Wielkopolski. Dzieje miasta i regionu, wyd. Poznańskie, Poznań 1990.
8. Nawrocki S., Pod zaborem pruskim [w:] Nawrocki S (red)., Ostrów Wielkopolski. Dzieje miasta i regionu, wyd. Poznańskie, Poznań 1990.
9. Nawrocki S., Polska odrodzona [w:] Nawrocki S (red)., Ostrów Wielkopolski. Dzieje miasta i regionu, wyd. Poznańskie, Poznań 1990.
10. Pawlak K., W PRL – Zmiany administracyjne [w:] Nawrocki S (red)., Ostrów Wielkopolski. Dzieje miasta i regionu, wyd. Poznańskie, Poznań 1990.
11. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Ostrowie Wielkopolskim, Powiat Ostrowski 1945-1968, Ostrów Wielkopolski 1969.
12. Serwański E., Ostrów Wielkopolski i jego region w okresie II wojny światowej, Instytut Zachodni, Poznań 1992.
13. Serwański E., W latach okupacji [w:] Nawrocki S (red)., Ostrów Wielkopolski. Dzieje miasta i regionu, wyd. Poznańskie, Poznań 1990.
14. Topolski J (red)., Dzieje Wielkopolski, tom I - do roku 1793, wyd. Poznańskie, Poznań 1969.
15. Topolski J (red)., Dzieje Wielkopolski, tom II – lata 1793-1918, wyd. Poznańskie, Poznań 1973.
16. Wędzki A., Region ostrowski w średniowieczu [w:] Nawrocki S (red)., Ostrów Wielkopolski. Dzieje miasta i regionu, wyd. Poznańskie, Poznań 1990.
17. http://www.powiat-ostrowski.pl/?act=economy (dostęp dn 23.04.2010r.)
18. http://www.odolanow.pl/content.php?cms_id=22&lang=pl&p=p2 (dostęp dn 23.04.2010r.)
19. Zgodziński B., Południowa Wielkopolska. Kępno, Ostrzeszów, Ostrów Wielkopolski, Krotoszyn, Rawicz., wyd. Poznańskie, Poznań 1973,

Nasi Partnerzy