Armin Mikos v. Rohrscheidt, Arkadiusz Ochmański
Z rozkładu punktacji
uzyskanej w trakcie waloryzacji w poszczególnych kategoriach wynika,
że na terenie powiatu gliwickiego potencjał turystyczno-kulturowy
koncentruje się głównie na turystyce
eventowej,
turystyce muzealnej
(kilka placówek o znaczeniu krajowym oraz regionalnym),
turystyce tematycznej
(przez region przebiega szlak Zabytków Techniki Województwa
Śląskiego, a także szlak Architektury Drewnianej Górnego Śląska),
turystyce obiektów przemysłowych i technicznych (w
tym w ramach znanego szlaku industrialnego), turystyce
historycznej i archeologicznej oraz turystyce żywej historii (dwa
historyczne zamki, kilka stanowisk archeologicznych, liczne
inscenizacje historyczne),
turystyce militarnej, w
tym także w jej aspekcie tanatoturystycznym,a
także w mniejszej skali: turystyce hobbystycznej,
religijnej i pielgrzymkowej (siedziba
diecezji, sanktuarium diecezjalne), turystyce
kulinarnej,
etnicznej,
kulturowo-przyrodniczej (park
krajobrazowy trzy rezerwaty, kilka ścieżek przyrodniczych) i
regionalnej.
Poniżej
zamieszczono bardziej szczegółowy opis obiektów i imprez, tworzących
w największym stopniu ten rozpoznany potencjał.
Turystyka
eventowa
W
Gliwicach odbywa się corocznie kilka festiwali kultury wysokiej, a
także kultury masowej
o znaczeniu międzynarodowym i krajowym, a także szereg innych imprez
artystycznych,
gdzie występują artyści zarówno z kraju jak i zagranicy.
Do najważniejszych eventów kultury wysokiej należy zaliczyć
Międzynarodowy Festiwal Muzyki Dawnej w Gliwicach – „ALL\'
Improvisso”, którego rangę podkreśla udział licznych artystów z
zagranicy, reprezentujących różne kultury. Istotną rolę w tej
kategorii odgrywa również odbywający się corocznie w lipcu
Międzynarodowy Festiwal Bachowski (impreza kilkudniowa) ściągający
miłośników muzyki poważnej, a także artystów z całego kraju. Mniejszą
rolę odgrywają pozostałe festiwale, z których do najważniejszych
zaliczyć należy odbywający się w gliwickich kościołach, co roku na
początku maja Międzynarodowy Festiwal Dni Muzyki Organowej, a także
Gliwickie Spotkania Teatralne, odbywające się w Teatrze Muzycznym w
Gliwicach, podczas których można zobaczyć występy artystów z
najlepszych polskich teatrów. Istotną rolę odgrywają również eventy
kultury masowej. Głównym tego wydarzeniem w kalendarzu imprez miasta
jest Międzynarodowy Festiwal Artystów Ulicy „Ulicznicy”,
który odbywa w okresie wakacji. W czasie festiwalu można zobaczyć m.
in. występy światowej sławy żonglerów i bębniarzy, rozmaite
happeningi, a także spektakle teatralne i filmowe. Na terenie powiatu
gliwickiego odbywa się także szereg imprez o znaczeniu regionalnym,
które
koncentrują się głównie w sezonie wiosenno-letnim na zamku w
Chudowie. Na początku wakacji, co roku organizowany jest Festiwal
Błota-jedyna tego typu impreza w Europie. Podczas trwającego 1 dzień
festiwalu główną atrakcją są zabawy w basenie wypełnionym błotem
borowinowym. Uczestnikami wydarzenia są głównie licznie przybyli
mieszkańcy powiatu. Odpowiednie działania w dziedzinie promocji tego
unikatowego wydarzenia mogłyby sprawić, że impreza przyciągnęłaby
większą liczbę turystów z kraju i bliskiej zagranicy (Czechy). Do
innych ciekawych imprez organizowanych cyklicznie na chudowskim zamku
zaliczyć należy również odbywający się każdego roku w połowie
sierpnia Jarmark Średniowieczny, do którego głównych atrakcji należą
m. in. pokazy starego rzemiosła, pokazy konne oraz turnieje
rycerskie.
Turystyka
muzealna
W
Gliwicach znajduje się pięć placówek muzealnych. Potencjał miasta w
tej kategorii należy określić jako duży. Trzy placówki na terenie
miasta ze względu na unikatowość swoich zbiorów mają znaczenie
krajowe. Są to Muzeum Historii Radia i Sztuki Mediów przy Radiostacji
Gliwickiej, Muzeum Techniki Sanitarnej, znajdujące się na terenie
Centralnej Oczyszczalni Ścieków w Gliwicach oraz Muzeum Odlewnictwa
Artystycznego. W tym ostatnim od października 2010 roku można oglądać
jedną z pierwszych nowoczesnych, interaktywnych i multimedialnych
ekspozycji muzealnych na Górnym Śląsku pt. „Słusznie
słyną dziś Gliwice…” - wystawa prezentuje XIX i XX
wieczne odlewy artystyczne pochodzące z gliwickiej huty żelaza. Jest
to również jeden z trzech oddziałów muzeum w Gliwicach - założonej w
1905 roku najstarszej placówki muzealnej na Górnym Śląsku.
Znaczenie placówek
wzrosło, od kiedy zostały one w 2006 roku włączone na listę obiektów
Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego. Dwa pozostałe
oddziały gliwickiego muzeum - Zamek Piastowski oraz
Villa Caro - mają
znaczenie regionalne. W zamku znajduje się kilka stałych ekspozycji
dotyczących m. in. pradziejów regionu śląskiego oraz historii miasta.
W kolekcji muzeum znajdują się również zbiory etnograficzne,
prezentujące kulturę wsi regionu gliwickiego. Potencjał muzealny
pozostałych miejscowości powiatu gliwickiego ma zaledwie lokalne
znaczenie: tworzą go: Muzeum Miejskie w Pyskowicach oraz dwie izby
regionalne: Izba Tradycji Górniczej Kopalni Węgla Kamiennego „Knurów”
i „Izba Łod Starki” w Chudowie. Zbiory pierwszej z nich
ukazują historię górnictwa w powiecie gliwickim, natomiast w drugiej
znajdują się zbiory prezentujące tradycje i obyczaje mieszkańców
Górnego Śląska. Placówki muzealne mikroregionu są dobrze promowane. W
celu podniesienia atrakcyjności gliwickich i powiatowych muzeów
konieczna wydaje się jednak ich „mutimedializacja”, a
także rozbudowa oferty mikroeventów na ich terenie, włącznie z
ofertami interaktywnymi, jak np. z możliwością wykonania przez
zwiedzających odlewu z żelaza w Muzeum Odlewnictwa Artystycznego czy
uczestnictwo w przygotowaniu i degustacja potraw regionalnych w Izbie
„Łod Starki” w Chudowie.
Turystyka
tematyczna
Przez
mikroregion przebiegają dwa szlaki tematyczne, a także kilka
wirtualnych tras tematycznych. Na terenie Gliwic zlokalizowane są
trzy obiekty należące do Szlaku Zabytków Techniki Województwa
Śląskiego, który dzięki przemyślanej koncepcji i odpowiedniemu
przygotowaniu stał się „magnesem” oferty turystycznej
Górnego Śląska. Dynamiczny wzrost liczby turystów zwiedzających
poszczególne obiekty sprawił, że jego znaczenie w ostatnim czasie
wzrosło do rangi ogólnokrajowej. Obiekty szlaku leżące na terenie
Gliwic są obecnie głównym „magnesem” przyciągającym
turystów do miasta. Przez teren powiatu przebiega również regionalny
Szlak Architektury Drewnianej Górnego Śląska. Na odcinku
przebiegającym przez badany mikroregion znajduje się 10 wiejskich
kościołów, z czego do najciekawszych należą: XVII-wieczny kościół
Wniebowzięcia NMP w Gliwicach oraz XVII- wieczny kościół św. Michała
w Żernicy.
Duży potencjał
stanowią również wirtualne trasy tematyczne przebiegające przez
region. Znaczący, choć słabo wykorzystany potencjał historyczny mają:
Szlak Husarii Polskiej i Szlak Powstańców Śląskich. Odpowiednie
przygotowanie infrastruktury turystycznej szlaków, a także stworzenie
oferty wycieczek tematycznych oraz szerokie działania promocyjne mogą
sprawić, że staną się one kolejnymi wizytówkami turystycznymi
regionu.
Na terenie Śląska
znajduje się kilkanaście średniowiecznych zamków. Stworzenie szlaku
kulturowego przebiegającego przez teren całego regionu historycznego,
którego tematem przewodnim będą średniowieczne zamki Śląska mogłoby
przyczynić się do wzrostu zainteresowania znajdującymi się w
mikroregionie obiektami w Toszku i Chudowie.
Turystyka
obiektów przemysłowych i technicznych
Najważniejszym
obiektem w tej kategorii jest wieża nadawcza Radiostacji w Gliwicach.
Zbudowana
z drewna modrzewiowego wieża nadawcza ma 111 metrów wysokości i jest
najwyższą drewnianą konstrukcją na świecie.
Obiekt
jest unikatem inżynieryjnym w skali światowej. Stanowi także zwykle
pierwszy cel wycieczek turystów przybywających do miasta. Na terenie
Gliwic i okolic znajduje się także kilkanaście innych zabytków
poindustrialnych. Do najciekawszych przykładów należą wieża ciśnień w
Toszku z 1927 roku, będąca zabytkiem techniki wodociągowej.
Interesujące, są również czynne śluzy na Kanale Gliwickim w Dzierżnie
i Rudzińcu. W mikroregionie działa również kilkanaście zakładów
przemysłowych o bogatych tradycjach.
Wielki
potencjał w tej dziedzinie jest jak dotychczas tylko w niewielkim
stopniu wykorzystany. Możliwe jest stworzenie oferty turystycznej na
terenie szeregu kolejnych, w tym funkcjonujących zakładów
przemysłowych. Z klei rewitalizacja kilku dawnych zakładów i
wzbogacenie i oferty turystycznej o szereg mikroeventów, a także
odpowiednia ich promocja oraz włączenie do Szlaku Zabytków Techniki
Województwa Śląskiego mogłaby znacząco zwiększyć skale wizyt turystów
industrialnych na terenie powiatu.
Turystyka
historyczna i archeologiczna, turystyka żywej historii
Mikroregion posiada
duży potencjał historyczny. Na jego terenie znajduje się
średniowieczny zamek w Toszku, będący unikatowym gotyckim obiektem,
stanowiącym ważny element dziedzictwa kulturowego Górnego Śląska. W
powiecie gliwickim znajduje się również kilkanaście zabytkowych
pałaców i dworów, zbudowanych w okresie od XVIII do XIX wieku. Część
z nich - głównie ze względu na zły stan konserwacji oraz status
własności prywatnej - ma bardzo ograniczoną dostępność. W kilku
obiektach mieszczą się siedziby władz (pałac w Przyszowicach i
Gierałtowicach, dwór w Pilichowicach) a także inne instytucje (Pałac
w Sośnicowicach - dom pomocy społecznej). Do najpiękniejszych tego
typu zabytków należą: neomanierystyczny pałac w Pławniowicach i
zbudowany w stylu romantycznym z elementami neorenesansu dwór w Kotliszowicach: obydwa obiekty powstały w drugiej połowie XIX wieku.
Znaczący jest
również potencjał archeologiczny mikroregionu jest. W miejscowości
Świbie znajduje się cmentarzysko z okresu kultury łużyckiej, gdzie
podczas wykopalisk znaleziono m. in. krzemienne narzędzia i broń, a
także liczne odpadki produkcyjne w postaci wiórów i łupków. Innym
ciekawym obiektem archeologicznym są pozostałości grodzisk
stożkowatych z XIV wieku. Znajdują się one na terenie aż 9
miejscowości (Chechło, Ciochowice, Pniów, Widów, Kozłów,
Gliwice-Łabędy, Rudno, Chudów, Żernica, Pilichowice).W Sośnicowicach
i Rudzińcu znajdują się dwa krzyże pokutne, datowane na wiek XIII. Na
terenie Gliwic znajduje się niewielki rezerwat archeologiczny, gdzie
eksponowane, są fragmenty Bramy Raciborskiej z czytelnym dnem fosy
oraz fragmentami średniowiecznego mostu.
Powiat Gliwicki jest
jedną z najważniejszych destynacji turystyki żywej historii na Górnym
Śląsku. Odbywające się, co roku liczne inscenizacje historyczne na
zamkach w Chudowie i Toszku przyciągają tłumy widzów z terenu powiatu
i jego okolic. Stanowią one również jeden z najatrakcyjniejszych
punktów w kalendarzu powiatowych imprez. Do najciekawszych imprez
tego typu zaliczyć należy: odbywający się co roku w połowie sierpnia
Jarmark Średniowieczny na Zamku w Chudowie, podczas którego odbywają
się turnieje i bitwy rycerskie, z występami grup rekonstrukcji
historycznej z kraju i zagranicy. W samym mikroregionie aktywnych
jest kilka takich grup, m. in. Korpus Artylerii Najemnej z Knurowa,
odgrywający inscenizacje XVII wiecznych bitew z czasów
Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
Rewitalizacja
założeń pałacowych i dworskich, a także przystosowanie dla potrzeb
turystyki obiektów, może sprawić, że staną się one jedną z
najważniejszych destynacji turystycznych na terenie mikroregionu.
Stworzenie trasy tematycznej obejmującej wszystkie stanowiska
archeologiczne, a także budowa oferty wycieczek tematycznych może
sprawić, że mikroregion stanie się destynacją pasjonatów tej
dziedziny nauki. Organizacja festynów archeologicznych z pewnością
przyczyniłaby się do popularyzacji archeologii wśród mieszkańców
regionu.
Turystyka
militarna
Najważniejszym
obiektem z punktu widzenia tej formy turystyki jest historyczna
radiostacja gliwicka, miejsce, w którym naziści - realizując operację
„Himmler” - dokonali 31 sierpnia 1939 słynnej prowokacji,
mającej uzasadnić napaść na Polskę i rozpętanie II Wojny Światowej.
Na
terenie Gliwic i powiatu gliwickiego znajduje się także kilkanaście
mogił pojedynczych i zbiorowych Powstańców Śląskich oraz żołnierzy
zamordowanych w czasie działań II wojny światowej. W miejscowości
Dąbrówka znajduje się miejsce pamięci zwane „Śląskim Katyniem”
jest to leśna polana, gdzie 26 września 1946 roku dokonano mordu ok.
200 osób, w większości partyzantów działających w Polsce po 1945
roku. Jego okoliczności do dziś są niewyjaśnione.
Znaczący potencjał
turystyczno-militarny może posłużyć do stworzenia oferty edukacyjnej
dla dwóch grup potencjalnych konsumentów. Radiostację Gliwicką można
włączyć w historyczno-militarny szlak o zasięgu krajowym,
tematyzowany na wydarzenia drugiej wojny światowej i podjąć jego
międzynarodową promocję, skierowaną do zainteresowanych dziejami tego
konfliktu zbrojnego. Z kolei mogiły powstańców i miejsca pamięci mogą
stać się podstawą do poprowadzenia lokalnej trasy tematycznej.
Turystyka
kulinarna
Dziedzictwo
kulinarne Górnego
Śląska
należy do najbogatszych w Polsce. W mikroregionie gliwickim znajduje
się kilkanaście restauracji, oferujących w menu szereg potraw kuchni
śląskiej. Również na mapie powiatowych eventów na stałe zagościło
kilka imprez kulinarnych: Są to m. in. odbywająca się we wrześniu
KARTOFLADA - festiwal ziemniaka na zamku w Chudowie, lokalny element
festiwalu ŚLĄSKIE SMAKI - prezentacja potraw i wypieków regionalnych
w ramach Śląskich Dni Regionu (sierpień) w Wielowsi oraz PIKNIK
OGÓRKOWY (sierpień) w Wilczy gdzie odbywa się degustacja różnych
potraw z ogórka.
Duży potencjał
kulinarny umożliwia stworzenie na terenie Gliwic i okolic karczm z
menu opartym na starych recepturach, z regionalnym wystrojem, oraz z
obsługą mówiącą gwarą śląską i ubrana w stroje nawiązujące do
śląskiego folkloru. Ważnym elementem byłaby również oprawa muzyczna
restauracji, którą powinny stanowić nagrania śląskich zespołów
folklorystycznych (najlepiej tych aktualnie działających na terenie
mikroregionu). Dodatkowym elementem promocyjnym mogłoby być również
organizowanie w takich lokalach regularnie lub przynajmniej na
zamówienia grupowe występów artystów, reprezentujących gatunek muzyki
biesiadnej.
Turystyka
hobbystyczna
W Gliwicach
oraz na terenie powiatu, co roku odbywa się kilka imprez ściągających
pasjonatów różnych dziedzin z całego kraju. Na terenie aeroklubu
gliwickiego organizowane, są zawody Modeli Szybowców Termicznych
(maj) oraz odbywający się w sierpniu Piknik Militarno-Lotniczy, gdzie
można zobaczyć m. in akrobacje
lotnicze, popisy spadochronowe, a także prezentacje szybowców i
balonów. Z kolei na zamku w Chudowie organizowany jest zlot starych
samochodów i motocykli (maj) oraz Ogólnopolski zlot pojazdów
militarnych (lipiec).
Turystyka
religijno-pielgrzymkowa
Gliwice
są siedzibą biskupią rzymskokatolickiej diecezji gliwickiej. W ramach
jej działalności co roku w Gliwicach odbywa się szereg wydarzeń.
Organizowane, są m. in. rekolekcje dla różnych środowisk społecznych
oraz konferencje naukowe o charakterze teologicznym. Działające przy
diecezji Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Diecezji Gliwickiej co
roku jest jednym z organizatorów Ogólnopolskiego Festiwalu Piosenki
Religijnej „Cantate Deo”, podczas którego mają miejsce
występy artystów chrześcijańskich z całego kraju. Event przyciąga do
miasta kilka tysięcy widzów z obszaru całego regionu i kraju.
W Gliwicach
funkcjonują także dwa sanktuaria, gdzie znajdują się słynące łaskami
obrazy: Matki Boskiej Kochawińskiej (czczony w diecezji lwowskiej od
połowy XVII w. do czasów II wojny światowej) oraz Matki Boskiej
Łyseckiej (czczony tu od końca XVIII wieku). Znaczenie sanktuariów ma
rangę regionalną, są one celem odwiedzin pielgrzymów będących
szczególnie zainteresowanych kultem maryjnym.
Turystyka
etniczna
Gliwice i okolice są
interesującym celem dwóch niepolskich grup etnicznych: Niemców oraz
Żydów. W mikroregionie znajdują się liczne ślady kultury materialnej
obu tych grup. Niemcy są szczególnie zainteresowani zwiedzaniem
centrum miasta, gdzie znajduje się duża liczba obiektów zbudowanych
przez ich przodków. Do najciekawszych zaliczyć należy znajdujący się
przy ulicy Zwycięstwa Dom Tekstylny Weichmanna - jeden
z najważniejszych obiektów niemieckiego modernizmu na terenie Polski.
Obecnie w tym budynku znajduje się siedziba banku. Turyści
pochodzenia żydowskiego mogą być szczególnie zainteresowani
zwiedzaniem cmentarzy, gdzie mogą zobaczyć groby swoich przodków, a
także podziwiać liczne dzieła sztuki sepulkralnej. Szczególnie
ciekawym obiektem istotnym dla tej grupy etnicznej będzie
zbudowany na
początku XX wieku imponujący neogotycki dom przedpogrzebowy według
projektu wiedeńskiego architekta Maxa Fleischera. Zważywszy na
straty, związane z niszczeniem śladów kultury żydowskiej przez
nazistów podczas ostatniej wojny, stanowi on bezcenny zabytek kultury
żydowskiej. Warto wspomnieć, że cmentarz żydowski przy ul.
Poniatowskiego do dnia dzisiejszego pozostaje otwarty dla celów
grzebalnych i jest jedną z trzech czynnych żydowskich nekropolii w
województwie śląskim.
Do
cenniejszych i ciekawszych obiektów kultury judaistycznej na Górnym
Śląsku należy także cmentarz żydowski w Wielowsi, gdzie zachowało się
ok. 250 macew.
Istniejące miejsca,
obiekty i pozostałe ślady mogłyby być podstawą do stworzenia
wirtualnych tras tematycznych, poświęconych obecności ludności
niemieckiej i żydowskiej na terenie Gliwic i całego powiatu. Skupiać
się one powinny przede wszystkim na pozostałościach kultury
materialnej, przy czym ich punktem centralnym mogłyby stać się
wystawy o tematyce etnicznej w jednym z muzeów powiatu.
Turystyka
przyrodnicza i edukacyjno-przyrodnicza
Jej
miłośników może przyciągnąć do Gliwic m. in. trzecia co do wielkości
Palmiarnia Miejska: znajduje się tutaj ok. 6000 okazów roślin
rozmieszczonych w
czterech pawilonach tematycznych: roślin użytkowych, tropiku,
historycznym, sukulentów. Można
tam obejrzeć m. in. kanaryjskie palmy daktylowe, palmy
podzwrotnikowe, rośliny użytkowe, a także akwaria z żółwiami, gady w
terrariach czy egzotyczne papugi i kanarki. Najstarsze okazy roślin
liczą ponad 100 lat. Ekspozycja jest stale wzbogacana o szczególnie
ciekawe i rzadkie gatunki. W mikroregionie znajduje się także park
krajobrazowy „Cysterskie Kompozycje Rud Wielkich” gdzie
ochronie podlegają pozostałości naturalnych lasów łęgowych i
grądowych, typowych dla doliny górnej Odry oraz stawy – tereny
lęgowe ptaków i siedliska rzadkiej roślinności błotnej i wodnej. Na
potencjał przyrodniczy powiatu składają się również trzy rezerwaty
przyrody („Hubert” w Dąbrówce, ”Las Dąbrowa”
w Gliwicach i Sośnicowicach, a także „Płużnica” w
nadleśnictwie Rudziniec). Ich głównym celem jest ochrona kompleksów
leśnych, stanowiących fragment otuliny Górnośląskiego Okręgu
Przemysłowego. Na terenie powiatowych nadleśnictw odbywa się szeroka
edukacja przyrodnicza dzieci i młodzieży. Z myślą o zapotrzebowaniu
edukacyjnym wybudowano kilka ścieżek przyrodniczo-leśnych w
Gliwicach, Toszku, Rachowicach, Smolnicy oraz Łączy (z wieżą
widokową). Powstało również kilka ścieżek dydaktycznych na terenie
Knurowa i Gierałtowic. Do najciekawszych należy ścieżka
przyrodniczo-leśna "Pożarzysko" w Łączy, przebiegająca
przez dawne pożarzysko powstałe na wskutek wielkiego pożaru mającego
miejsce w tutejszych lasach pod koniec sierpnia 1992 roku. Trasa
przebiega obok wieży obserwacyjnej zaopatrzonej w taras widokowy, z
którego można oglądać największe pożarzysko w Europie oraz sposób
zagospodarowania spalonej powierzchni.
Regionalna
turystyka kulturowa
Liczne z
wymienionych powyżej obiektów i wydarzeń, znajdujących się lub
odbywających na terenie Gliwic i w ich okolicach, mogłyby stać się
elementami multitematycznego regionalnego szlaku kulturowego,
eksponującego bogatą w wydarzenia historię oraz kulturową
różnorodność Śląska. Na pewno w przestrzeni takiego szlaku powinny
się znaleźć: zamek w Toszku lub w Gliwicach, jako obiekt
reprezentujący piastowską historię tych ziem, oddział Odlewnictwa
Artystycznego gliwickiego muzeum, odnosząca się do historii
najnowszej Radiostacja Gliwicka, przynajmniej jeden z regularnych
eventów kulinarnych (np. w Wielowsi lub Chludowie) i jeden z
żydowskich lub niemieckich cmentarzy położonych na terenie powiatu.
|