Główna :  Dla autorów :  Archiwum :  Publikacje :  turystykakulturowa.ORG

Data wydania 29 sierpnia 2011, redaktor prowadzący numeru: Armin Mikos v. Rohrscheidt

Numer 9/2011 (wrzesień 2011)

Armin Mikos v. Rohrscheidt

Dokonując analizy znaczenia Niemieckiego Szlaku Bajek jako potencjalnej destynacji dla różnych form turystyki kulturowej, najlepiej ująć ją w formie szeregu wzajemnie komplementarnych programów zwiedzania tej samej przestrzeni, zestawionych poprzez wyróżnienie rozmaitych możliwych aspektów interpretacji jej kulturowego dziedzictwa. Sprzyja temu sama koncepcja szlaku: kwestia generalnej dwuwarstwowości jego oferty, wynikającej z przyjętego już na etapie koncepcji produktu zamierzenia zaadresowania jej do dwóch podstawowych grup odbiorców (dzieci oraz dorośli zainteresowani literaturą oraz kulturą ludową) została szerzej zaprezentowana w odrębnym opracowaniu autora, analizującym jego potencjał turystyczny¹. Jednak niezależnie od tego, również z punktu widzenia procesu szerokiego rozwarstwiania się zainteresowań współczesnych turystów kulturowych Niemiecki Szlak Bajek może bez wątpienia stanowić także przestrzeń odbywania rozlicznych typów wypraw kulturowych. Mogą być one profilowane zarówno w całkowitej zgodności z deklarowaną tematyką szlaku, a także planowane i realizowane z jej częściowym tylko uwzględnieniem, przy jednoczesnej koncentracji programu na konkretnym rodzaju celów (w tym także ich różnorodności w obrębie danej tematyki i grupy obiektów). Przy wyborze takiej opcji wykorzystania oferty szlaku każdy z poniżej wymienionych aspektów jego potencjału może - z pomocą prostych działań koncepcyjnych i planistycznych - zostać wykorzystany przez organizatora turystyki (lub nawet świadomego i doświadczonego indywidualnego turystę z wykrystalizowanymi zainteresowaniami) jako gotowy zarys programu tematycznej wyprawy kulturowej. Kładąc nacisk na te elementy dziedzictwa oraz na atrakcje zorganizowane jako gotowe oferty, które interesują danego odbiorcę, warto jednak każdorazowo zachować świadomość pierwszorzędnego profilu Szlaku Bajek (jako systemu linearnego służącego organizacji turystyki literackiej) i przy okazji realizacji każdej z możliwych form zwiedzania tej przestrzeni poświęcić mu nieco czasu, wbudowując odpowiednie moduły w realizowany program.

Turystyka literacka. Tematyczny profil szlaku i szereg przemyślanych zabiegów konstruktorów oferty narzuca ten typ wypraw kulturowych jako wiodący i najpełniejszy sposób wykorzystania przestrzeni, gwarantując jednocześnie zetknięcie z autentycznym dziedzictwem kulturowym w jego rozlicznych przejawach i na wiele atrakcyjnych sposobów. Wiodącą tematyką jest w tym wypadku oczywiście dzieło braci Jakuba i Wilhelma Grimmów jako autorów literatury popularnej. Zwiedzający szlak nie tylko styka się tu z autentykiem w postaci oryginałów - rękopisów - dzieł (w muzeum i archiwum w Kassel), ale poznaje także rozmaite źródła jego inspiracji i tematów (osobowe, jak w Baunatal, tematyczne, jak w Marburgu czy miejscowe, jak zamek Waldeck, głaz Hohenstein albo tablica w Hameln). Może zapoznać się z procesem powstawania bajki (muzea w Kassel i Steinau), rozmaitością ich wątków (na całym szlaku), bogactwem sposobów ich przekazu i recepcji dawniej i dziś (muzea w Steinau i Bad Oeynhausen, spektakle teatralne w Hanau, Steinau, Schauenburg i Gudensberg, inscenizacje na otwartym powietrzu w Polle, Bodenwerder, Hameln, w historycznych wnętrzach na zamkach Trendelburg i Sababurg oraz inne, spacery tematyczne wokół Kassel, pokazy sfilmowanych bajek w Steinau). Szlak daje także możliwość zapoznania się z procesem "lokalizowania" dzieła literackiego na wszystkich możliwych etapach: przez potwierdzone elementy historii lub biografii (Bodenwerder, Hannoversch Münden) przez lokalne legendy lub ludowe sagi (Waldeck, Hameln), przez samych autorów (lokalizacja dokonana w dziele Grimmów, np. w Hessisch Lichtenau), ale także wtórne np. w miejscach ciekawych przyrodniczo (Hohenstein) czy zupełnie nie związanych z podaniami (Polle, Gudensberg, Wahlsburg). Literacki profil szlaku podkreśla typowe instrumentarium stosowane w ramach literackich wypraw kulturowych, wykorzystywane w poszczególnych miejscach w jego przestrzeni dla zilustrowania sposobów oddziaływania dzieła literackiego na żywą kulturę. Turysta spotka tu więc: seanse lektury ("godziny literackie") organizowane w wyspecjalizowanych miejscach (jak "Märchenwache" w Alsfeld, muzeum w Bad Oeynhausen, dom D. Viehmann w Kassel i szereg innych), opowiadania literackie (w Baunathal, Steinau, Schauenburg, Heiligenstadt i w innych miejscach) nowocześnie zorganizowaną, interaktywną i multimedialną ekspozycję muzeów literackich (m. in. w Kassel i Steinau), stałe i organizowane na zamówienie inscenizacje bajek jako tekstów (Hanau, Steinau, Trendelburg, Bodenwerder, Polle, Hameln, Bremen i szereg innych miejscowości), imprezy muzyczne (Hameln, Bremen). Jeśli dołączyć oferty zajęć kreatywnych dla dzieci, organizowanych w oparciu o wątki tekstów literackich bajek (m. in. w Bad Oeynhausen i w Bad Wildungen), uzyskujemy pełen obraz żywej - a dokładniej: profesjonalnie "ożywianej" - literatury. W kontekście rewolucyjnych zmian dokonujących się w ostatnich latach w sposobach recepcji i interpretacji dziedzictwa kulturowego, w tym także zmian preferencji czytelniczych i ujemnych skutków spadku skali czytelnictwa, tak różnorodne impulsy "zbierane" w postaci doświadczeń podczas zwiedzania szlaku mogą dla wielu odbiorców jego oferty okazać się właściwą inspiracją na całe życie. W tym aspekcie Niemiecki Szlak Bajek jawi się jako znakomity przykład realizacji fundamentalnej funkcji turystyki kulturowej: atrakcyjnej w formie dystrybucji kultury w ramach podroży odbywanych w czasie wolnym.

Turystyka biograficzna. W wypadku analizowanego szlaku wątek biograficzny (obecny także w oficjalnej dedykacji tego systemu) wiążę się nierozdzielnie z wiodącym wątkiem literackim. Postaci braci Jakuba i Wilhelma Grimm znane są w Niemczech nie tylko jako literaci (w tym głównie pracowici zbieracze i wydawcy bajek, sag i legend), ale także jako współtwórcy nowoczesnej nauki o języku, autorzy standardowego słownika i odważni patrioci (byli wszak znanymi zwolennikami zjednoczenia Niemiec na podwalinach liberalnej praworządności). Podróż śladem głównych stacji ich życia (Hanau, Steinau, Kassel), ale także działalności naukowej (Marburg, Kassel) politycznej (Heiligenstadt, Witzenhausen) ukazują zainteresowanym ich obydwu w całym bogactwie ich aktywności społecznej, w tym kulturalnej. Niektóre miejsca na szlaku umożliwiają turyście kulturowemu zetknięcie także z innymi ciekawymi postaciami twórców (jak Wilhelm Busch w Ebergötzen, Theodor Storm w Heiligenstadt), czy ludzi wybitnych w innych dziedzinach (jak Johann Eisenbarth w Hannoversch Münden). Poprzez odpowiednią aranżację miejsc i opracowanie zbiorów, dobrze przemyślane wątki narracji i atrakcyjne sposoby przekazu następuje wykorzystanie i wzmocnienie impulsów o charakterze edukacyjnym i tym samym spełnienie jednego z głównych zadań turystyki biograficznej: dostarczenie wiedzy i pozytywnych wzorców życiowych.

Turystyka eventowa. Ta forma turystyki kulturowej stawia w centrum swoich programów uczestnictwo w imprezach realizujących rożne formy uczestnictwa w kulturze. Jej zwolennicy mogą wykorzystać tematyczną ofertę szlaku na kilka sposobów. Jednym z nich jest wyjazd i kilkudniowy pobyt w miejscowościach, gdzie organizowane są wielkie tematyczne imprezy. W tym kontekście jako główny cel wyjazdu jawi się Festiwal Bajek Braci Grimm w Hanau, pozostałe to: Dni Bajek w Bad Oeynhausen, Tydzień Bajek w Bad Sooden-Allendorf oraz (adresowany głównie do rodzin z dziećmi) Festiwal Teatrów Lalek w Steinau. Uczestnictwo w głównym evencie (realizowane w postaci obejrzenia jednego przedstawienia dziennie) można przy tym uzupełnić tematycznymi zwiedzaniami i wycieczkami (także do parków rozrywki, ogrodów zoologicznych, miejsc ciekawych przyrodniczo itd.), które zresztą są we wszystkich wymienionych miejscowościach oferowane w ramach pakietów lokalnych, w tym także okolicznościowych, przygotowywanych i proponowanych na czas trwania imprez. Inna formą uprawiania tej turystyki na szlaku jest podjecie podróży po jego trasie w okresie głównego sezonu (sierpień) z zaplanowanym uczestnictwem w pojedynczych godzinnych lub nieco dłuższych imprezach (spektaklach, inscenizacjach) w poszczególnych miejscowościach, organizowanych w różne dni tygodnia (np. Kassel - niemal codziennie przez cały sierpień, Hameln (w środy), Sababurg (w soboty), Bodenwerder, Polle, Bremen, Hameln (w niedziele), Bad Wildungen (w czwartki), uzupełniając ten program o jednorazowe wydarzenia mieszczące się w tematyce szlaku lub ogólnie w tematyce imprez kulturowych (jak np. Święto Świateł w Oberaula, Turniej Rycerski w Knüllwald (zamek Wallenstein), które odbywają się w danym okresie, a których pełną i aktualną listę zamieszcza zarówno portal internetowy szlaku, jak i wydawany corocznie przewodnik po imprezach w jego przestrzeni. I w tym wypadku warto uzupełnić listę (codziennych) imprez o obejrzenie obiektów (jak zamki), ciekawych kolekcji muzeów i zwiedzania (przy czym zwolennicy "akcji" i "interakcji" mogą wybierać np. zwiedzania fabularyzowane). Trzecią formą wykorzystania oferty szlaku w konwencji eventowej może być jego zwiedzanie głównie w formie udziału w mikroeventach. Oferują je cyklicznie w ramach zwiedzania, lub dla zapowiedzianych grup albo na specjalne indywidualne zamówienie nie tylko wszystkie muzea i zamki na szlaku, ale także niektóre stowarzyszenia i grupy lokalne (jak zespół królewny Śnieżki w Bergfreiheit / Bad Wildungen, Towarzystwo Bajek w Buxtehude i inni). Kulminacyjnym punktem takiej "(mikro)eventowej" podróży po szlaku warto uczynić uczestnictwo w jednej z większych (na przykład całodniowych) imprez. Także w tym przypadku uzupełnieniem programu może być zwiedzanie, a wsparciem dla organizujących wyprawę we własnym zakresie indywidualnych turystów - system lokalnych pakietów, obejmujących obok mikroeventów także ofertę gastronomiczną i noclegową. Ze względu na tematykę imprez, adresowanych także (choć nie wyłącznie) do dzieci - wyjazdy na eventy w przestrzeni Szlaku Bajek mogą być podejmowane jako sposób spędzenia czasu dla całych rodzin.

Turystykatematyczna. To właśnie ze względu na jej zainteresowania oraz potrzeby powstaje większość ofert szlaków kulturowych. W tym wypadku głównym przedmiotem tematyzującym program wycieczki mogą być bajki - i to niekoniecznie tylko jako gatunek literatury, ale głównie jako tradycyjna i nadal żywa postać przekazu treści kulturowych czy nawet swoistego "kodu kulturowego" danego kręgu cywilizacyjnego. Uczestnicy wyprawy tematycznej (a więc posiadającej z założenia silny rys edukacyjny²) po Niemieckim Szlaku Bajek mogą w ciągu niewielu dni doświadczyć spotkania z bajką w najróżniejszych aspektach jej funkcjonowania, na różnych poziomach i w różnych kontekstach: i tak usystematyzują swoją wiedzę na temat różnych typów baśniowych opowieści, na temat źródeł bajek, w odniesieniu do historycznych i współczesnych sposobów ich "lokalizacji". Dowiedzą się wiele na temat form opracowywania bajek (tu nie tylko miejsca związane z Braćmi Grimm i muzea, ale też m. in. Otto- Ubbelohde-Haus w Lahntal - miejsce życia i pracy ilustratora tego zbioru bajek albo wystawa o W. Buschu w Ebergötzen). W wymienionych powyżej miejscach (por. wyżej, "turystyka literacka") poznają formy "podawania" bajek i przeżywania ich przez odbiorców: zarówno tradycyjne (np. seanse czytania, seanse opowiadania), nowsze - jak musical, opowiadanie muzyczne, inscenizacje w przestrzeni i obiektach, spektakle teatru,, w tym teatru marionetek, pokazy bajki filmowej (muzea w Bad Oeynhausen i w Steinau), wreszcie także te najmłodsze, jak warsztaty kreatywne, zwiedzanie fabularyzowane (Trendelburg, Hameln, Bad Wildungen) i inne. Zapoznają się z tworzonymi na potrzeby przekazu bajki aranżacjami miejsc (jak wioska tematyczna Bergfreiheit), obiektów (jak zamek Sababurg), tras w przestrzeni miejskiej (jak w Buxtehude, Immenhausen) i z formami wykorzystania krajobrazu pozamiejskiego (jak trasa "Märchenlandweg" wokół Kassel, jaskinia w Herbstein), ze specjalnymi nowymi kreacjami budynków (amfiteatr w Gudensberg), a nawet środków transportu (prom w Wahlsburgu). Doświadczą bajek wieloma zmysłami, uczestnicząc na przykład w tematycznych spotkaniach kulinarnych (Hannoversch Münden) oraz warsztatach kreatywnych (Bergfreiheit, Steinau, Bad Oeynhausen). Wszystkie te elementy mogą dla takiej grupy odbiorców zostać usystematyzowane i podane w formie atrakcyjnych, multimedialnych prelekcji w muzeach tematycznych na szlaku (Steinau, Kassel, Bad Oeynhausen). W ten sposób dogłębnie poznany i doświadczony temat bajki może stać się dla nich drogą do zrozumienia zakresu oddziaływania oraz w ogóle (nadal) istotnej roli kultury ludowej we współczesnym świecie i pożytków z jej pielęgnowania.
Poza bajką przestrzeń szlaku oferuje do bardziej wnikliwego zapoznania także inne tematy. Jednym z nich może być np. typowa dla Niemiec architektura szachulcowa (Fachwerk). Choć ten temat także został w środkowych Niemczech wykorzystany do budowy odrębnego szlaku, częściowo pokrywającego się w swoim przebiegu z analizowanym systemem, to także na Szlaku Bajek można zapoznać się z tym stylem architektury dość dogłębnie i wieloaspektowo. Jako główne cele takiej wyprawy należałoby wymienić "szachulcową" wieś Helsa, miasteczka Alsfeld, Hofgeismar i Hannoversch Münden, miasto Marburg, ale nie brakuje go w wielu innych miejscowościach, np. w Steinau, Witzenhausen, Fritzlar, Hameln i szeregu innych.

Turystyka uznanego dziedzictwa kulturowego. Z uwagi na fakt uznania dzieła Braci Grimm w roku 2005 przez komitet UNESCO za element światowego dziedzictwa kultury (w ramach niematerialnego zbioru dokumentów "Pamięci Świata"), zwiedzanie niektórych obiektów szlaku może być organizowane (lub ich odwiedzenie proponowane) w ramach turystyki dziedzictwa kulturowego. Turyści zainteresowani tą formą podróży kulturowych na pewno zechcą zwiedzić Muzeum i Archiwum Grimmów w Kassel, gdzie będą mogli obejrzeć oryginalny rękopis pierwszego wydania zbioru bajek. Mogą też do swojego programu włączyć Baunatal, by w osobie Doroty Viehmann zapoznać się z ludzkimi (ostatecznie bardziej pierwotnymi) źródłami owego dziedzictwa. Ich celem może być także jedno lub kilka spośród wielu miejsc pierwotnej lokalizacji bajek, np. zamek w Waldeck. Poza tematem, ale nadal w przestrzeni szlaku zainteresuje ich także rynek i ratusz w Bremie ze słynnym bremeńskim Rolandem (także na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO), katedra i muzeum w tym samym mieście, jednej z kolebek Hanzy (wprowadzana aktualnie na listę "europejskich miejsc kultury"), dawna siedziba królewska we Fritzlar wraz z katedrą i reliktami palatium, Marburg - jedno z miejsc reformacji, gdzie odbyła się historyczna "dysputa marburska", ponadto miasto z pierwszym ewangelickim uniwersytetem świata, wreszcie stała wystawa w Kassel, poświęcona regularnemu eventowi najwyższej światowej rangi artystycznej - wystawie sztuki współczesnej "documenta". W ten sposób turyści preferujący zwiedzanie tego rodzaju miejsc i obiektów otrzymają satysfakcjonującą listę celów, a jednocześnie będą mogli w oparciu o ofertę szlaku bliżej zapoznać się z jednym z jej aspektów, tym powiązanym z dziełem Braci Grimm.

Poza wymienionymi wyżej wiodącymi formami turystyki kulturowej przestrzeń Niemieckiego Szlaku Bajek posiada szereg miejsc i ofert atrakcyjnych z punktu widzenia innych typów wypraw. Są wśród nich:
- ciekawe cele z punktu widzenia wypraw muzealnych. Muzea na szlaku reprezentują różne typy placówek tego rodzaju Jest wśród nich najstarsze muzeum kontynentalnej Europy (Fridericianum w Kassel), ponadto muzea biograficzne (Kassel, Steinau) tematyczne: (Bad Oeynhausen), szereg muzeów regionalnych z ciekawymi działami w tematyce szlaku i unikalnymi kolekcjami (na przykład w Hanau), muzea sakralne: (Fritzlar, Bremen), muzeum poświęcone ważnym społecznym procesom i grupom (Bremerhaven - muzeum emigrantów), muzeum egzotycznych kultur (Bremen), a także liczne inne placówki i kolekcje, w tym posiadające w Polsce tylko nieliczne odpowiedniki niewielkie muzea prywatne.
- na szlaku można skorzystać z elementów oferty turystyki kreatywnej (warsztaty garncarskie w Steinau, kursy i warsztaty malarskie w Willingshausen, warsztaty tematyczne w wymienionych muzeach bajek oraz propozycje w Schauenburgu i Bad Wildungen),
- są tu liczne walory atrakcyjne z punktu widzenia turystów zainteresowanych wyprawami kulturowo - przyrodniczymi (Hohenstein w Hessisch-Oldendorf, Jaskinia w Herbstein: Park Krajobrazowy Hoher Vogelsberg ze źródłami mineralnymi, parki i rezerwaty w Freiensteinau, Hofgeismar z parkiem dzikich zwierząt i sporo innych miejsc),
- w szeregu miejscowości znajdują się zabytki lub kolekcje o charakterze industrialnym (Fürstenberg - znana manufaktura porcelany, Hameln - historyczna manufaktura szkła, Muzeum Techniki Rolniczej w Knüllwald i inne), przy czym wszystkie one posiadają atrakcyjną ofertę turystyczną
Wszystko to umożliwia połączenie wątków wiodących dla Szlaku Bajek z celami atrakcyjnymi dla różnych grup potencjalnych adresatów, co w ostatnich latach z sukcesem praktykowane jest w ramach ofert wypraw zorganizowanych dla turystów z Azji. Praktyka działania szlaku pokazuje zatem, że w konkretnych programach wypraw ich organizatorzy mogą albo
1. konsekwentnie selekcjonować wymienione typy atrakcji, konstruując jednorodne podróże - literackie, muzealne, tematyczne, biograficzne - dla odbiorców bardziej wyrobionych lub z różnych powodów (na przykład edukacyjnych) tematycznie zainteresowanych, albo
2. w stopniu uznanym przez siebie za odpowiedni uzupełniać ofertę główną szlaku o pojedyncze lub liczniejsze obecne w jego przestrzeni typowe cele jednej lub kilku z wymienionych form podróży kulturowych (np. o eventy lub znaczniejsze zabytki), aby uczynić ją bardziej różnorodną i przez to atrakcyjną dla danej grupy, albo wreszcie
3. skonstruować program podróży obejmujący różnorodne kulturowe atrakcje w przestrzeni szlaku z uwzględnieniem przynajmniej kilku wybranych obiektów zgodnych z jego tematyką wiodącą (najważniejszych lub najciekawszych z punktu widzenia potencjalnych adresatów propozycji), aby w ten sposób uzyskać ofertę wyprawy kulturowej z zauważalną dominantą tematyki szlaku i tym samym wykorzystać jego potencjał choćby w pewnym stopniu.
Na zakończenie warto powtórzyć, że ze względu zarówno na tematykę jak i konstrukcję oferty tego szlaku, w jego przypadku podejmowana prywatnie podróż wakacyjna może być szczególnie atrakcyjna dla grup rodzinnych. W tym kontekście szlak jawi się jako przestrzeń znakomicie nadająca się (i przygotowana) do kulturowej turystyki rodzinnej. W dobrze przemyślanym, indywidualnie skonstruowanym rodzinnym programie takiej wycieczki niemal w każdej miejscowości na szlaku znajdzie się miejsce, moduł lub impreza dla każdego uczestnika, niezależnie od jego wieku oraz stopnia krystalizacji jego zainteresowań. Być może ta właśnie cecha analizowanego systemu zwiedzania - a elementy ją tworzące są świadomie pielęgnowane, rozbudowywane i promowane przez zarządzających systemem, jak to wynika z aktualnie realizowanej strategii - jest najważniejszym atutem Niemieckiego Szlaku Bajek.

Nasi Partnerzy