|
Opracował: Arkadiusz Ochmański
Dzień 1: Katowice: Stolica Górnego Śląska
Pałac Goldsteinów (na rogu Placu Wolności/Jana Matejki)
Neorenesansowy pałac jest reprezentacyjną budowlą z drugiej połowy lat siedemdziesiątych XIX wieku. Posiada
dwie kondygnacje. Elewacje zewnętrzne są zdobione bogatą dekoracją sztukatorską i kamieniarską. W bocznej
elewacji znajdują się rzeźby przedstawiające trzy postacie kobiece - alegorie przemysłu, nauki i sztuk
pięknych. Postacie trzymają: młotek, lokomotywę, książkę, pochodnię, zwój i paletę malarską. Wnętrze
ozdabia natomiast reprezentacyjna klatka schodowa i hall z bogatą dekoracją malarską o dużej ilości złoceń.
Sala posiedzeń posiada strop kasetonowy, jest też wykładana bogato złoconym kurdybanem. O majętności
właścicieli pałacu świadczą również marmury, z których zrobione zostały posadzki, oraz wykorzystanie
piaskowca, wysokiej, jakości drewna oraz złocenia. Na każdej kondygnacji znajdowało się osiem lub dziewięć
pokoi "pańskich", kuchnia, spiżarnia, łazienka oraz dwa pokoje dla służby. Obecna sala posiedzeń na I
piętrze jest prawdopodobnie dawną salą balową. Bracia Goldsteinowie mieli tartaki w wielu miastach, w
tym także w Katowicach, na tyłach pałacu. W 1892 roku miał miejsce pożar tartaku. W 1893 roku, ze względu
na duże straty poniesione w wyniku pożaru, Goldsteinowie przenieśli firmę do Wrocławia, a posiadłość
sprzedali firmie węglowej. Przed II wojną światową mieściła się w nim Izba Przemysłowo-Handlowa, natomiast
w latach 1952−1990 - Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej oraz kino "Przyjaźń". W piwnicach
pałacu w latach 1960−1970 działał teatr awangardowy "12a" (nazwany od numeru budynku). Wcześniej
mieściła się tu również restauracja "Kolumb", od 2010 ma siedzibę urząd stanu cywilnego. Właścicielem
pałacu jest miasto. Autor projektu pałacu jest nieznany, historycy uważają, że był to architekt z Berlina
Muzeum Śląskie (Aleja Korfantego 3)
W placówce zgromadzono ponad 109 tys. eksponatów z zóżnych dziedzin sztuki,
a także archeologii, etnografii, historii i fotografii
oraz plastyki nieprofesjonalnej. W ramach
działalności muzeum zorganizowane są cztery wystawy stałe: m.in. galeria malarstwa polskiego z lat 1800
do czasów współczesnych z kolekcją obrazów wybitnych polskich malarzy m.in. Olgi Boznańskiej, Jana Matejki
i Józefa Chełmońskiego i wystawa dotycząca śląskiego przemysłu zbrojeniowego w XX wieku, której wizytówką
jest armata ppanc. kalibru 37mm wz.36. Całość uzupełnia amunicja artyleryjska I i II wojny światowej,
sprzęt optyczny i łącznościowy, uzbrojenie ochronne, kawaleryjskie, fragmenty zestrzelonych samolotów.
Kolekcję muzeum dopełnia XIX-wieczna drukarnia Jana Einchorna gdzie zaprezentowano regały i kaszt z kompletem
różnych krojów czcionek z I poł. XX wieku do składu ręcznego oraz maszyn z początku i II poł. XX wieku:
linotyp (ZSRR), grafopress (Czechosłowacja) oraz sprzed I wojny światowej: tygiel, zszywarka, maszyna
do pełnoformatowego druku płaskiego (Niemcy). W placówce utworzono także ścieżkę zwiedzania dla niewidomych,
którzy przez dotyk mogą poznać szczególnie dzieła malarskie. Ten rodzaj prezentacji zbiorów był pierwszy
w polskich muzeach. Już w 2013 roku Muzeum Śląskie zmieni swój adres na znajdujący się w centrum miasta
poprzemysłowy teren dawnej Kopalni Węgla Kamiennego "Katowice". Nowe Muzeum Śląskie będzie pierwszym
obiektem wyznaczającym w Katowicach tzw. oś kultury, w ramach, której - oprócz Muzeum - powstaną również
Międzynarodowe Centrum Kongresowe oraz siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach.
Kolekcje Muzeum Śląskiego zyskają oryginalną i nowatorską oprawę - na poprzemysłowych terenach powstanie
nowy główny gmach, a zabytkowe obiekty pokopalniane pochodzące z przełomu XIX i XX wieku zostaną zaadaptowane
na powierzchnie wystawiennicze, restaurację oraz wieżę widokową, z której będzie można zobaczyć panoramę
ciągle rozwijającej się Silesii.
Pomnik Powstańców Śląskich (Aleja Wojciecha Korfantego)
Pomnik upamiętniający trzy wystąpienia zbrojne ludności śląskiej przeciwko władzom niemieckim. Znajduje
się w pobliżu katowickiego ronda gen. Jerzego Ziętka przy alei Wojciecha Korfantego, w parku Powstańców
Śląskich. Pomnik odsłonięto 1 września 1967 roku. Autorami projektu byli rzeźbiarz prof. Gustaw Zemła
i architekt Wojciech Zabłocki. Stalowa konstrukcja została odlana w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych.
Monument wybudowano na miejscu cmentarza żołnierzy Armii Czerwonej, których mogiły ekshumowano i przeniesiono
do parku Tadeusza Kościuszki. Pomnik ma formę trzech orlich skrzydeł symbolizujących trzy powstania śląskie
z lat 1919−1920−1921, na pionowych skarpach od strony katowickiego ronda widnieją nazwy miejscowości
− pól bitewnych. Ufundowany został przez społeczeństwo Warszawy dla społeczeństwa Górnego Śląska.
Jest od tego czasu jednym z najlepiej rozpoznawalnych symboli Katowic.
Hala Widowiskowo-Sportowa "Spodek" (Aleja Wojciecha Korfantego 35)
Hala powstała w 1971 roku jest jednym z pierwszych w skali światowej obiektów z dachem zrealizowanych
w koncepcji tensegrity. Ważąca 300 ton stalowa konstrukcja kopuły połączona jest z zewnętrznym stalowym
pierścieniem za pomocą 120 lin nośnych w formie prętowo-cięgnowych kratownic, na których osadzone jest
pokrycie dachowe. Hala główna z zewnątrz kształtem przypomina nieco latający spodek, co wynikło z połączenia
dwóch podstawowych funkcji planowanych dla tego obiektu: hali sportowej i hali widowiskowej. Schematy
widowni w obu przypadkach znacznie się od siebie różnią: pierwszy preferuje układ centralny areny, drugi
układ kierunkowy. Bezpośrednio do hali przylega lodowisko, sala gimnastyczna i hotel, które w jedną całość
łączy tzw. antresola. W Spodku organizuje się mecze siatkówki, koszykówki, hokeja na lodzie, koncerty
muzyczne, imprezy okolicznościowe, konferencje naukowe, przedstawienia cyrkowe, rewie na lodzie, rewie
cyrkowe i imprezy targowe. Mieszkańcy Katowic uznali "Spodek" za symbol swojego miasta.
Obiad w restauracji "SPHINX" (Aleja Korfantego 5)
Kościół Mariacki (Plac ks. dr Emila Szramka 1)
Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny to najstarsza zachowana świątynia katolicka w
śródmieściu Katowic. Plany utworzenia parafii sięgają połowy XIX wieku, w okresie industrializacji Górnego
Śląska i szybkiego wzrostu ludności w okolicy. Projekt powierzono Alexisowi Langerowi absolwentowi Królewskiej
Szkoły Sztuk Budowania i Rzemiosła we Wrocławiu; uczniowi mistrzów murarskich w Oławie i Kłodzku. Langer
dał się poznać jako twórca oryginalnych neogotyckich budowli; pracował także przy konserwacji słynnej
katedry kolońskiej. Pierwotny projekt Langera zakładał trójnawową bazylikę na planie krzyża łacińskiego,
jednak ograniczone fundusze nielicznych wiernych i pośpiech stały się przyczyną zmiany projektu na skromniejszy.
Zamiast naw bocznych zbudowano rząd niskich kaplic bocznych, połączonych przejściami w przyporach. Główna
bryła świątyni to nawa główna z krótkim transeptem i wieloboczne prezbiterium, do którego przylega zakrystia.
Na piętrze przy prezbiterium znajduje się oratorium. Od strony frontalnej kościół posiada 71 metrową
oktagonalną wieżę, zdobioną w stylu typowego dla Langera neogotyku z wpływami szkoły nadreńskiej. Wieżę
poprzedza duża kruchta na rzucie połowy sześciokąta; dwie mniejsze kruchty znajdują się przy bocznych
wyjściach na ramionach transeptu. Budowlę wzniesiono z nietypowego budulca - zamiast cegły użyto ciosów
dolomitu śląskiego. Budowa trwała od roku 1862 do 1870. Wnętrze katowickiego kościoła mariackiego zdobili
znani artyści. Niestety nie zachował się pierwotny ołtarz główny, przetrwał jedynie obraz Matki Bożej
Niepokalanego Poczęcia, który do dziś przechowywany jest w domu parafialnym. W transepcie znajduje się
inny stary ołtarz, utrzymany w konwencji "sacra conversazione", pochodzący prawdopodobnie z III ćwierci
XV wieku, malowany temperą na desce, stylistycznie należący do niemieckiego malarstwa gotyckiego. W 1926
r. proboszczem kościoła został ks. Emil Szramek, który znacząco się przyczynił do unowocześnienia jego
wnętrza. Prezbiterium zostało znacząco przebudowane. W latach 1928-30 wyposażono świątynię w sześć dużych
płócien o tematyce maryjnej pędzla Józefa Unierzyskiego (zięcia Jana Matejki). Obrazy zawisły pomiędzy
oknami a arkadami. Wrażenie robią także wspaniałe witraże projektu Adama Bunscha, malarza i dramatopisarza,
ucznia Józefa Mehoffera. Przedstawiają one: z prawej strony nawy głównej - symbole cnót chrześcijańskich,
z lewej - symbole grzechu. W 2001 roku poddano je dokładnej konserwacji i znów można podziwiać ich mistrzowskie
wykonanie. Zachwycają mocne barwy, duże kontrasty, prosta grafika. Wystrój Kaplicy Najświętszego Sakramentu
zaprojektowała Teresa Michałowska-Rauszer. Wspólnie z artystą rzeźbiarzem Henrykiem Piechaczkiem z Wodzisławia
Śląskiego wykonała ona także kamienną monstrancję, która jest wotum z okazji II Krajowego Kongresu Eucharystycznego
i II Wizyty Duszpasterskiej Jana Pawła II w Polsce. W Kaplicy umieszczono także obraz przedstawiający
"Świętego Jacka z Ludem Śląskim", wykonany przez artystę malarza Aleksandra G. Paskiewicza z Białorusi
według szkicu Adama Bunscha. Wśród ludu widoczny jest sam ks. Emil Szramek, przedstawiony w stroju śląskim.
Ks. Szramek był proboszczem parafii mariackiej do roku 1942. W roku 1999 został przez Jana Pawła II beatyfikowany,
wraz z 107 męczennikami z czasów II wojny światowej. 20 września 1997 r. apb metropolita katowicki Damian
Zimoń poświęcił w domu parafialnym nową kaplicę Chrystusa Zbawiciela.
Muzeum Historii Katowic (ul. Józefa Szafranka 9)
W głównej siedzibie tej instytucji można zobaczyć dwie stałe wystawy: dotyczącą dziejów Katowic od końca
XIII wieku, oraz kolekcję oryginalnych wnętrz mieszczańskich. Pierwsza z nich prezentuje setki eksponatów
ilustrujących historię osad tworzących obecne miasto. Na wystawie znajdują się eksponaty wyjątkowe oraz
takie, które są typowe dla historii miasta. Opowiadają one o wiejskich początkach, ogromnych przeobrażeniach
związanych z rozwojem przemysłu, powstaniach śląskich i plebiscycie, wreszcie o Katowicach będących stolicą
autonomicznego województwa śląskiego, po II wojnie światowej zaś - stolicą Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.
Obok niezwykle ważnych dla dziejów Katowic dokumentów, takich jak umowa kupna-sprzedaży Kuźnicy Boguckiej
wraz z Katowicami (koniec XVIII wieku) oraz akt nadania praw miejskich (z 1865 roku) na ekspozycji znajdują
się litografie, mapy, zdjęcia, dyplomy, druki okolicznościowe i afisze. Szczególnie interesująca jest
barwna litografia wykonana w połowie XIX wieku przez E.W. Knippla pokazująca ówczesne centrum Katowic.
Jest to jedyne znane przedstawienie śródmieścia z tego okresu. Bardzo pomocne w zrozumieniu i poznaniu
najstarszej historii Katowic są makiety drewnianego kościoła oraz kuźnicy Boguckiej, usytuowanej w centrum
miasta. Ponadto znajdują się tutaj stroje organizacji młodzieżowych z okresu międzywojennego, mundury
wojskowe: żołnierza 73. Pułku Piechoty z Katowic, podoficera Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, pamiątkowy
medal przekazany władzom miasta przez Jana Pawła II podczas wizyty w Katowicach w 1983 roku oraz plakaty
wyborcze z pierwszych wolnych wyborów parlamentarnych przeprowadzonych w dniu 4 czerwca 1989 roku. Wystawa
wnętrz mieszczańskich prezentuje dwa modelowe mieszkania z przełomu XIX i XX wieku pokazane w oryginalnym
wnętrzu kamienicy z 1910 roku. Koncepcja ekspozycji została wytyczona przez historię miasta do 1939 roku,
a także przez zachowane pierwotne cechy kamienicy. Wykorzystując, zatem naturalną przestrzeń "czynszówki",
prezentuje dwie siedziby - bogatej oraz średniozamożnej rodziny mieszczańskiej.
Gmach Sejmu Śląskiego (ul. Jagiellońska 25)
Budynek został zbudowany w latach, 1925-1929 jako gmach Sejmu Śląskiego. Został poświęcony w 5 maja 1929
roku przez bpa Arkadiusza Lisieckiego i przekazany przez ówczesnego Prezydenta II RP Ignacego Mościckiego.
Ostatnie prace wykończeniowe i wyposażeniowe zakończono w 1932. Koszt budowy gmachu wyniósł 12,5 mln
złotych - w całości sfinansował ją Skarb Śląski. Budynek został zbudowany głównie z piaskowca. Obiekt
zawiera 634 pomieszczenia o łącznej kubaturze 161 474 m³ i w owym czasie był największym budynkiem
w Polsce. Budynek ma łącznie siedem kondygnacji: cztery piętra, parter oraz dwa piętra pod ziemią, jest
wyposażony w 1300 okien. Łączna długość korytarzy wynosi ponad 6 km. Gmach składa się z czterech głównych
skrzydeł z centralną częścią sejmową. Sala Sejmowa liczy 80 miejsc dla posłów i prezydium Sejmu, 30 miejsc
dla przedstawicieli Urzędu, 30 miejsc dla prasy oraz miejsca dla publiczności obliczone na 120 osób.
Nad miejscami góruje trybuna marszałkowska z bogato zdobionymi fotelami marszałka i wicemarszałków. Katowicka
Sala Sejmowa posłużyła jako wzorzec dla budowanej w podobnym czasie siedziby Sejmu Rzeczypospolitej.
Sala Marmurowa nazywana kiedyś Salą Recepcyjną służyła jako miejsce balów i oficjalnych spotkań.
Jej obecny kształt nadał jej w latach 40. XX wieku Albert Speer, nadworny architekt Adolfa Hitlera. Została
ona zaaranżowana na wzór Kancelarii III Rzeszy. Dzisiaj w Sali Marmurowej odbywają się m.in. konferencje.
W Sali Marmurowej powstały niektóre sceny z serialu Stawka większa niż życie.
Przed II wojną światową sala ta służyła jako prywatny salon wypoczynkowy Wojewody Śląskiego Michała Grażyńskiego.
W latach 90. XX wieku, z inicjatywy ówczesnego wojewody Czecha, rozpoczęto w tej sali prace konserwatorskie,
w trakcie których odkryto, że na ścianach pod wieloma warstwami malatury, emulsji i farb znajduje się
reprezentacyjna drewniana boazeria. Płytom boazeryjnym, obecnie oczyszczonym i odnowionym, nadano postać
maksymalnie zbliżoną do ich pierwotnego wyglądu. Sala Boazeryjna obecnie jest wykorzystywana jako miejsce
rozmów polityków śląskich z dygnitarzami państwowymi i zagranicznymi. W podziemiach budynku znajduje
się skarbiec, w którym przechowywano niegdyś Skarb Śląski (skarb narodowy województwa śląskiego). Przed
wybuchem II wojny światowej w skarbcu znajdowała się około tona złota w sztabach. Mury skarbca były grubsze
od reszty budynku, miały około 1,5 metra grubości, tak samo jak stropy. Skarbiec zawiera mechanizm, który
po otwarciu włazu przez osoby nieupoważnione zatapia Skarb Śląski w basenie znajdującym się poniżej.
Obecnie skarbiec służy jako miejsce archiwizowania dokumentów. W podziemiach gmachu znajduje się kilka
tuneli, służących w założeniu do wyprowadzania dostojników z urzędu. Jeden z nich przechodzi pod ulicą
Juliusza Ligonia i prowadzi do ogrodu jednego z domów. Drugi prowadzi do placu Miarki i tam łączy się
z innym systemem podziemnych przejść. Ten tunel odkryto podczas posadawania pomnika Wojciecha Korfantego.
Trzeci tunel (niedrożny) prowadzi w stronę Górnośląskiego Centrum Kultury. W czasie II wojny światowej
część dawnych pomieszczeń piwniczych zostało przez Niemców przerobionych na schron. Znajduje się on pod
mieszkaniem wojewody. Schron jest wyposażony w specjalne urządzenie wentylujące. W gmachu znajduje się
winda, zwana "winda paciorkowa" (dźwig okrężny), nazywana też czasem "pater noster". Kabiny windy są
w ciągłym ruchu i nie zatrzymują się na piętrach. Do windy wchodzi się podczas ruchu pionowego kabiny.
Znajduje się tu łącznie 14 kabin. Wszystkie są zawieszone na potężnym stalowym łańcuchu. Poruszają się
z prędkością 0,286 metra na sekundę na specjalnych szynach zapewniających stabilność. Wybudowała ją niemiecka
firma VEB Aufzugswerk Leipzig. W 1967 roku Urząd Dozoru Technicznego postanowił wymienić urządzenie,
winda zbudowana z nowego materiału została uruchomiona w 1980 roku. Tego typu windy działają głównie
w Niemczech i na Śląsku, dwie w Katowicach i Opolu oraz jedna we Wrocławiu.
Centrum Scenografii Polskiej (Plac Sejmu Śląskiego 2)
Centrum Scenografii Polskiej nie posiada odpowiednika w polskim muzealnictwie. Według pierwotnego zamysłu
placówka ta miała ogarniać równolegle zamierzenia o charakterze muzealnym, wystawienniczym, kreacyjnym,
dokumentacyjnym. Stąd nazwa Centrum - jako synonim tego jedynego miejsca w kraju, które skupi najcenniejsze
dokonania i wiedzę o dorobku scenografów w dziedzinie teatru, plastyki, poszukiwań parateatralnych, a
w przyszłości filmu animowanego i teatru telewizji. Od momentu zainicjowania idei Centrum zgromadziło
w swoich zbiorach około 15.000 projektów dekoracji i kostiumów, obiektów scenicznych, makiet i kukieł
najwybitniejszych polskich scenografów. W 90 procentach zbiory Centrum stanowią dary artystów, ich spadkobierców
i teatrów. Najwybitniejsi twórcy polskiej plastyki teatralnej, m. in. J. Szajna, A. Sadowski, A. Kreutz
Majewski, K. Wiśniak, J. Polewka mieli tu swoje wystawy jubileuszowe. Zbiory Centrum prezentowano na
wystawach organizowanych w kraju przez szereg największych muzeów, a poza granicami kraju m. in. w Brukseli,
Pradze, Budapeszcie, Ankarze, Londynie.
Katedra Chrystusa Króla (ul. Plebiscytowa 49)
5 czerwca 1927 roku, ówczesny biskup śląski Arkadiusz Lisiecki, symbolicznym wykopaniem ziemi pod fundamenty,
rozpoczął budowę obecnej katedry, według projektu Zygmunta Gawlika i Franciszka Mączyńskiego. Prace,
przerwane przez wojnę, trwały aż do roku 1955, kiedy to dokonano konsekracji największej wówczas katedry
w Polsce. Niestety komunistyczne władze nakazały zmniejszyć wysokość katedry, kopułę obniżono więc o
38 m w stosunku do projektu (jej obecna wysokość to 64 m), co niekorzystnie wpłynęło na ogólny wizerunek
świątyni. Latem 1983 roku w katowickiej katedrze modlił się papież Jan Paweł II, którego pomnik w geście
błogosławieństwa wnosi się przed świątynią. W krypcie Katedry w 1968 roku, w związku z powstaniem Uniwersytetu
Śląskiego w Katowicach, ustanowiono Kościół Akademicki, a w 1976 roku świątyni nadano dodatkowe wezwanie
- wówczas błogosławionego, dziś świętego Maksymiliana Marii Kolbego. W krypcie pochowani są śląscy biskupi:
Arkadiusz Lisiecki, Stanisław Adamski oraz Herbert Bednorz. Fasadę katedry tworzy monumentalna kolumnada,
nad którą umieszczono złocony napis: Soli Deo honor et gloria - Jedynie Bogu cześć i chwała. Na dachu
umieszczono 5 dzwonów, z których największy - Jubileuszowy, waży 3, 5 tony. Nad całą masywną bryłą katedry
góruje kopuła zwieńczona latarnią z krzyżem. Od strony Kurii Metropolitalnej znajduje się wejście do
krypty z freskami Drogi Krzyżowej i kryptą grobową. Główny portal katedry stanowią 3 potężne drzwi (środkowe
zdobione płaskorzeźbami), przez które wchodzi się do monumentalnego wnętrza. Góruje nad nim figura Chrystusa
Króla Wszechświata, wisząca w prezbiterium nad głównym ołtarzem. Okrągły ołtarz główny położony jest
centralnie, zdobią go płaskorzeźby ze scenami Ostatniej Wieczerzy i wesela w Kanie Galilejskiej. Łączy
on prezbiterium z kaplicą Chrztu Świętego i kaplicą Najświętszego Sakramentu. W tej ostatniej znajduje
się oryginalne tabernakulum (krzew gorejący). W lewej nawie katedry znajduje się kaplica z figurą Matki
Boskiej Fatimskiej umieszczoną na wykonanym ze stiuku Drzewie Fatimskim. Również w lewej nawie mieści
się kaplica z figurą Serca Jezusowego i obrazem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, natomiast w kaplicy
Św. Barbary prócz rzeźby patronki górników stoi ołtarz wykonany z bryły węgla i pomnik poległych górników.
Muzeum Barbary i Stanisława Ptaków (ul.Kopernika 11)
W Pracowni Teatralno-Filmowej Muzeum Historii Katowic czynna jest ekspozycja stała pt. "Muzeum Barbary
i Stanisława Ptaków". Wystawa znajdująca się w byłym mieszkaniu tej niezwykłej pary ukazuje zarówno ich
życie artystyczne, jak i prywatne. Można tu oglądać projekty wybitnej scenograf i kostiumolog Barbary
Ptak oraz same kostiumy i dokumentację fotograficzną z realizacji przedstawień. Oprócz tego ukazano drogę
twórczą Stanisława Ptaka - aktora i śpiewaka, człowieka wielkiego serca, talentu i charyzmy. Całości
dopełniają liczne fotografie i pamiątki z ich życia prywatnego i rodzinnego, otrzymane nagrody i wyróżnienia
oraz wiele innych ciekawostek zgromadzonych przez lata przez tę parę wybitnych artystów.
Kolacja proponowana w restauracji "Zakonnicy" (pl. Wolności 6)
Dzień 2: Szlakiem ogrodów i czerwonych okiennic, czyli "wongel ni jedno mo imia"
Dojazd na Giszowiec i Nikiszowiec liniami 12, 30,72,108,223,292,674,695,906 N. Autobusy odjeżdżają
z przystanków ANDRZEJA DWORZEC PKP, ALEJA KORFANTEGO, PIOTRA SKARGI. Należy wysiąść na przystankach:
Giszowiec PRZYJAZNA i Nikiszowiec KOŚCIÓŁ.
GISZOWIEC
Powstanie osiedla sięga początku XX wieku. Koncern "Georg von Giesches Erben" w 1905 r. postanowił rozpocząć
eksploatację nowych pokładów węgla pola "Reserve". W 1906 r. wydrążono szyb "Carmer" i zaczęto instalować
nowe maszyny. 13 maja 1907 roku powołano obszar dworski Giszowiec. Zarządcą dóbr i naczelnikiem urzędu
był nadleśniczy, zamieszkujący w budynku nadleśnictwa (obecnie przedszkole). Pierwszym budynkiem górniczej
osady był urząd celny, w którym pobierano myto za przejazd przez teren prywatny obszaru dworskiego. Osiedle
dla górników zatrudnionych w nowo powstałej kopalni "Giesche" (obecnie "Wieczorek") wybudowano w latach
1907-1910. Budowa osiedla była przedsięwzięciem pionierskim, odbiegało ono bowiem architekturą i rozwiązaniem
urbanistycznym od typowych osiedli górniczych tego okresu. Zaprojektowanie i wybudowanie osiedla ówczesny
dyrektor spółki Anton Uthemann zlecił architektom Georgowi i Emilowi Zillmannom z Charlottenburga. Zaprojektowali
oni dzielnicę mieszkaniową wzorując się na idei miasta-ogrodu, której twórcą był angielski urbanista
Ebenezer Howard. Osiedle wzorowane na tradycyjnym budownictwie ludowym składało się z parterowych domków
z ogrodami, przeważnie dwurodzinnych, w których znalazło zamieszkanie ok. 600 rodzin robotniczych i 38
urzędniczych. Każdy z budynków, który nie pełnił funkcji mieszkalnej, miał unikalny w stosunku do innych
kształt. Natomiast domy mieszkalne były stawiane według kilkunastu projektów. W celu zróżnicowania brył
domów i uniknięcia monotonii zastosowano kilka rodzajów dachów. Wzdłuż jednej drogi nie budowano identycznych
budynków, starano się zmieniać wielkość i kształt oraz rytmy okien i drzwi. Domy urzędników były bardziej
okazałe, kryte czerwoną dachówką, najczęściej oddalone od robotniczych i na wzór angielski otoczone parkiem.
Domy robotników pokryto natomiast ogniotrwałymi dachami gontowymi. Powierzchnia mieszkań robotniczych
była jak na owe warunki duża, wahała się w przedziale 38-52 m². Mieszkania te były dwu- lub trzyizbowe,
pozbawione wody bieżącej, jednak tę można było czerpać z licznych hydrantów zainstalowanych co 100 metrów.
Do każdego domu przylegał ogródek i mały budynek gospodarczy. W ogródkach usytuowane były ubikacje z
wymienialnymi pojemnikami, które dwa razy w tygodniu wywożono do kompostowni na obrzeżu miasta. Mieszkania
urzędnicze były większe i komfortowo urządzone. Ich powierzchnia użytkowa wynosiła 76-104 m², składały
się z 2, 3 lub 4 pokojów z kuchnią i komórką. Wyposażone były w urządzenia wodne i kanalizacyjne, niektóre
także w ubikację. Do kopalni i pobliskich miejscowości dojazd zapewniała kolejka wąskotorowa zwana
"Balkanem".
Kolej Bałkan (ul. Szopienicka 58)
Kolej służyła do przewozu pracowników kopalni Giesche z osiedla Giszowiec do Szybu Carmer (obecnie Pułaski).
Przejazd był bezpłatny, korzystali z niego także powszechnie mieszkańcy z miejscowości położonych na
trasie kolejki (Szopienice, Janów, Nikiszowiec, Giszowiec - obecnie dzielnice Katowic). Nazwano ją żartobliwie
Balkan, Balkan Ekspres lub Baukanka, prawdopodobnie nawiązując do nazwy uruchomionego w 1916 pociągu
ekspresowego Balkanzug na trasie Berlin − Konstantynopol. Ostatni kurs kolejki nastąpił 31 grudnia
1977 roku. W 2001 roku dwa odrestaurowane wagoniki zostały ustawione na dawnym torowisku przy ulicy Szopienickiej
obok szybu Pułaskiego kopalni "Wieczorek". W latach osiemdziesiątych XX w. część torów była eksploatowana,
jako wewnątrzzakładowa kolej kopalni "Wieczorek" m.in. do transportu materiałów pomiędzy szybami.
Karczma Śląska (Plac pod Lipami 1)
Karczma Śląska została wybudowana w 1910 roku w centralnej części Giszowca i jest jednym z najokazalszych
budynków osiedla. Służyła pracownikom kopalni "Giesche" jako miejsce zabaw i wypoczynku. Występował w
niej m.in. Górnośląski Teatr Ludowy. Po II wojnie światowej działały tu kino "Muza" i restauracja. Karczmę
wyremontowano w latach 1986−1989 i stała się własnością kopalni "Staszic". Pod koniec lat 90. XX
wieku budynek został wydzierżawiony prywatnemu przedsiębiorcy Zdzisławowi Maneckiemu. Z powodu zalegania
z opłatami za czynsz w gospodzie ówczesny dyrektor kopalni Mirosław Major skierował sprawę do sądu i
ją wygrał. Zbigniew Manecki około 2 tygodnie po wyroku w listopadzie 1994 zastrzelił dyrektora. Po wynajęciu
karczmy kolejnemu prywatnemu przedsiębiorcy przez parę lat działała tu dyskoteka "Delta", a po jej zamknięciu
budynek stał pusty i popadał w ruinę. W roku 2005 Urząd Miasta Katowice rozpoczął remont zabytku. 8 stycznia
2006 nastąpiło uroczyste otwarcie Karczmy Śląskiej, której remont kosztował około 8 mln. zł. Obecnie
gospodarzem karczmy jest Miejski Dom Kultury "Szopienice-Giszowiec". Zabytkowa gospoda znajduje się na
Szlaku Zabytków Techniki i jest wizytówką Giszowca.
Izba Śląska (Plac pod Lipami 3)
Muzeum prezentuje eksponaty związane z kulturą i sztuką Górnego Śląska oraz obrazy i pamiątki po malarzu
Ewaldzie Gawliku. Budynek został zaprojektowany przez Jerzego i Emila Zillmannów i wybudowany na początku
XX wieku. Składa się z dwóch obiektów połączonych ze sobą. Początkowo mieściła się w nim stajnia, pomieszczenia
dla woźniców i wozownia. W 1986 kopalnia "Staszic" przekazała budynek znajdujący na placu Pod Lipami
3-3a emerytowanym pracownikom, którzy urządzili w nim klub. Został on wyremontowany i odnowiony. W trakcie
remontu starano się nadać wnętrzom tradycyjny śląski charakter. Pierwszą inicjatywą kulturalną była opieka
nad malarstwem regionalnym Ewalda Gawlika. Otrzymał on w budynku trzy pomieszczenia na piętrze. Wstawił
tam swój tapczan, akwarium, klatkę z ptaszkiem, czarną szafę i komodę zdobioną własnoręcznymi malunkami.
Wystawę prac Gawlika poświęconych regionowi i jego kulturze powoli uzupełniano o tradycyjne zabytkowe
meble i sprzęty codziennego użytku zebrane głównie przez pracowników kopalni i mieszkańców osiedla. Izbę
Śląską z Domu Seniora przekształcono w filię Miejskiego Domu Kultury Szopienice-Giszowiec i umieszczono
w niej muzeum, gdzie zgromadzono eksponaty związane z historią osiedla i regionu, wiele pamiątek osobistych,
wyposażenie pracowni i galerię obrazów Ewalda Gawlika. Oprócz wystawy stałej malarstwa i zabytkowych
sprzętów organizowane są tu również zajęcia stałe.
Willa Uthemanna (Pszczyńska 6)
Willa została wybudowana w 1910 roku dla dyrektora kopalni "Giesche". Budowy doglądał osobiście dyrektor
koncernu "Georg von Giesches Erben" Anton Uthemann. Autorami projektu byli Georg i Emil Zillmannowie.
W latach okupacji w willi zamieszkiwał Fritz Bracht − gauleiter i nadprezydent Górnego Śląska.
Podobno na wypadek ewentualnego ataku, z budynku prowadziły podziemne tunele, jedno z wyjść miało być
połączone było z lotniskiem na Muchowcu. 17 lipca 1942 w willi zatrzymał się Heinrich Himmler obserwujący
eksterminację pierwszego transportu Żydów holenderskich do obozu zagłady Auschwitz-Birkenau. Po drugiej
wojnie światowej w willi mieściło się przedszkole. W dwa lata po oddaniu kopalni "Staszic" do eksploatacji
funkcjonował tu Klub Górniczy.
Wieża Ciśnień (skrzyżowanie Górniczego Stanu i Pszczyńskiej)
Wieża ciśnień została zbudowana w 1909 roku w najwyższym punkcie osiedla. Zaprojektowali ją Georg i Emil
Zillmannowie z Charlottenburga twórcy zabudowy Giszowca i Nikiszowca. Wieża wzniesiona została w stylu
historyzmu z elementami neomanieryzmu i ma około 33 metrów wysokości. Budowla obejmuje 2 części: trzon,
w kształcie walca, zwężający się ku górze z balkonem i ośmiokątny tambur ze zbiornikiem wodnym o pojemności
150 m3, podtrzymywany przez konsole. Całość budowli została zakończona ośmiokątnym dachem pokrytym dachówką.
Na szczycie został umieszczony taras z latarnią. Ze względu na uruchomienie systemu przepompowni wieża
ciśnień przestała spełniać swą funkcję i przez wiele lat stała nieczynna. Z czasem popadała w ruinę.
W latach 90. firma telekomunikacyjna umieściła na wieży antenę telefonii komórkowej, i wyremontowała
obiekt. Obok wieży znajdują się zabytkowe wille wybudowane w latach 30. XX wieku dla urzędników amerykańsko-niemieckiej
spółki Silesian-American Corporation.
Dawne nadleśnictwo
Pierwotnie mieściło się tu służbowe mieszkanie, a zarazem urząd nadleśniczego, pełniącego także funkcję
zarządcy dworskich dóbr. Załatwiało się tutaj sprawy bytowe mieszkańców oraz sprawy związane z prowadzeniem
gospodarki leśnej na terenach okalających Giszowiec. Były na to przeznaczone znajdujące się na parterze
trzy okazałe pomieszczenia służbowe. W innej części budynku urządzono pokoje gościnne oraz pomieszczenia
mieszkalne. Była to najokazalsza willa urzędnicza w całej kolonii. Zastosowanie na tej trójkondygnacyjnej
budowli mansardowego, czyli podwójnie łamanego dachu, znacznie zwiększyło powierzchnię użytkową budynku.
Stworzyło to także piękny motyw w układzie przestrzennym całej bryły. Całość uwieńczono niewielką wieżyczką
z zegarem, który dzięki prześwitującym tarczom, był podświetlany od tyłu. Do niedawna wybijał on co pół
i co pełną godzinę znane wszystkim mieszkańcom dźwięki.
Obiad: zalecany w Karczmie Śląskiej (Plac pod Lipami 1)
NIKISZOWIEC
Początkowo było to osiedle robotnicze dla górników kopalni "Giesche" wybudowane na terenie obszaru dworskiego
Gieschewald (Giszowiec) w latach 1908−1918 z inicjatywy koncernu górniczo-hutniczego Georg von
Giesches Erben. Osiedle zaprojektowali architekci Emil i Georg Zillmannowie, twórcy zabudowy Giszowca.
Budowa trwała kilka lat. Pierwszy blok mieszkalny oddano do użytku w 1911 roku, a ostatni, IX blok, wybudowano
w 1919 roku. W osiedlu na powierzchni 200 000 m² wybudowano około 1000 mieszkań, ponadto park ludowy,
który zajmował 44 000 m², budynek administracyjny, cechownię, łaźnię dla całej załogi kopalni "Giesche"
z kotłownią, dom noclegowy z 504 łóżkami i duży kościół, następnie gospodę, placówkę policji, sklepy,
pralnię i szkołę z mieszkaniami dla nauczycieli. Budynek mieszkalny składał się ze 165 mieszkań; razem
z podwórzem i ulicą zajmował przeciętnie 1300 m². Typowe mieszkanie w Nikiszowcu składało się z
2 pokoi z kuchnią i miało powierzchnię około 63 m. W osiedlu Nikiszowiec poszczególne domy mieszkalne
(trzykondygnacyjne o 12 mieszkaniach) łączone są w zamknięte pierścieniowo bloki. Każdy z tych trzykondygnacyjnych
czteroboków został połączony z blokiem sąsiadującym nadwieszką (zadaszony mostek) przerzuconą nad ulicą.
W podwórzach znajdowały się pomieszczenia gospodarcze: chlewiki, komórki i piec do wypieku chleba. Budynek
administracyjny, cechownie i dom noclegowy także ustawiono w taki blok. Jednostką jest tu budynek z czerwonej
cegły. Z tych bloków i wolno stojących obiektów publicznych (jak kościół, szkoła, szpital) uformowane
jest w zaplanowanym z góry układzie całe osiedle. Taki układ umożliwił osiedlenie ponad 8 tys. ludzi
na obszarze niecałych 8 ha. Osiedle widziane z lotu ptaka przypomina kształtem widownię amfiteatralną
ze sceną w samym centrum, którym jest plac Wyzwolenia. W skład całego kompleksu wchodzi 9 zamkniętych
trójkondygnacyjnych bloków, każdy w kształcie prostokąta lub trapezu, z wewnętrznym dziedzińcem, na które
prowadzą bramy nazywane lokalnie anifartami oraz neobarokowy kościół św. Anny. Zabudowa z surowej czerwonej
cegły stanowi architektoniczną całość. Dla uniknięcia monotonii Zillmannowie starali się nadać familokom
indywidualny charakter i silnie zaakcentowali elementy konstrukcji architektonicznych, np. łuki nad otworami
okiennymi i drzwiowymi. Budynki wyróżniają się wieloma detalami: wykuszami o różnej wysokości, głębokości
i kształcie, a także portalami wejściowymi.
Ulica św. Anny
Ulica stanowi główną arterię i wizytówkę Nikiszowca. Tu można zauważyć oryginalność architektoniczną
tego miejsca, przechodząc półokrągłą bramą umieszczoną w nadwieszce łączącej dwa sąsiednie bloki można
poczuć się jak w średniowiecznym grodzie. Wszystkie budynki zostały zaprojektowane, aby tworzyć jedną
całość, lecz architekci nie zapomnieli także o detalach. Wchodząc ulicą św. Anny warto zwrócić uwagę
na szczegółowe wykończenie cegłą licówką np. wejść do klatek schodowych czy bram, gdzie trudno znaleźć
dwie do siebie podobne, lub na wielkość i kształt wykuszów, co sprawia, że każdy z budynków jest niepowtarzalny.
Oryginalny charakter tego miejsca tworzy też wykończenie czerwoną farbą wnęk okiennych. Ulica św. Anny
to najprawdopodobniej najbardziej filmowana i fotografowana ulica na Śląsku, a na pewno w Katowicach.
Zwężająca się perspektywa ulicy z czerwonymi parapetami, zakończona nadwieszką łączącą dwa bloki, nad
którą góruje wieża kościoła św. Anny, z której w przeddzień parafialnego odpustu i w Barbórkę można usłyszeć
koncert kopalnianej orkiestry (rozpoczynającej dzień muzyczną pobudką) stały się inspiracją niejednego
artysty. Pierwszym z nich był pochodzący z sąsiednich Szopienic reżyser Kazimierz Kutz. Wybrał on Nikiszowiec
za tło swoich śląskich filmów. Po nim gościli tu Radosław Piwowarski, Lech Majewski, Maciej Pieprzyca
oraz wielu realizatorów reklam, teledysków i reportaży.
Kościół pw. Św. Anny (Plac Wyzwolenia 1)
6 maja 1914 r. rozpoczęto budowę nowego kościoła według projektu Zillmannów. 5 lipca 1914 r. położono
kamień węgielny i dokonano aktu poświęcenia. Budowę przerwał wybuch I wojny światowej. Fundatorami byli:
w 5/7 części - kopalnia Giesche, w 2/7 części - parafia Janów. Poświęcenie kościoła odbyło się 23 października
1927 r. Kościół zbudowano w stylu neobarokowym na planie krzyża. Na skrzyżowaniu naw głównej z poprzeczną
znajduje się bazylikowa kopuła z wymalowanymi postaciami świętych i błogosławionych. W bocznych nawach
znajdują się ołtarze Matki Bożej i Świętej Barbary. Godne uwagi są: szerokie obejście - jakby dodatkowa
nawa wokół prezbiterium dla procesji ofiarnej, chrzcielnica typu kielichowego, nadwieszana ambona, droga
krzyżowa malowana według wzoru Fugla. Witraże wykonała firma Georg Schneider z Regensburga. Chlubą parafii
są 75 głosowe organy o barwie romantycznej zbudowane w 1927 r. przez firmę braci Rieger z Karniowa (Czechy).
Od 1918 r. w parafii pracują siostry jadwiżanki. W tym samym roku założono chór kościelny św. Cecylii.
Galeria Szyb Wilson (ul. Oswobodzenia 1)
Początki jej istnienia datują się na rok 1826, kiedy to Aleksander Mieroszewski (ostatni pan Ordynacji
Mysłowickiej) wraz z D.H. Daliborem nabyli prawa do górniczej eksploatacji 100 ha ziemi. Pole górnicze
nazwano Morgenroth (Jutrzenka). W 1833 roku firma Spadkobiercy Gieschego (Giesches Erben), z czasem wiodący
koncern przemysłowy o światowym zasięgu, wykupiła większość udziałów w polu, dając tym faktem początek
funkcjonującej do dziś Kopalni "Giesche", nazwanej po II wojnie światowej "Kopalnią Wieczorek". Na obecnym
terenie Galerii działało przedsiębiorstwo górnicze, na które składały się: dwa szyby wydobywcze - Richthofen
i Hulda (przemianowane w 1935 na Wilson I i Wilson II ku czci Prezydenta Stanów Zjednoczonych), Łaźnia,
Cechownia, Zakład Przeróbczy, Nadszybie i Sortownia, z której węgiel wyruszał w świat z własnych ramp
i węzła kolejowego. Tu również znajdował się jeden z przystanków zjawiskowej kolejki "Balkan", służącej
w latach 1920 - 1977jako bezpłatny środek komunikacji osobowej i towarowej. Od tamtych czasów aż po 1997
rok, kiedy górnicy wyszli z ostatniej zmiany pracowniczej, teren Szybu Wilson był nieprzerwanie eksploatowany.
Wzniesione na jego terenie obiekty odnalazły dziś odmienne, ciekawe i praktyczne zastosowanie, nadal
służąc ludzkiej aktywności zawodowej. W chwili obecnej ten zabytkowy obiekt stanowi m.in. przestrzeń
ekspozycyjną dla Galerii Szyb Wilson. Składają się na nią trzy sale: tzw. Mała Galeria, Średnia Galeria
i Duża Galeria. Galeria powstała w 1998 roku. Otwarto wówczas tzw. Małą Galerię, w której swoje prace
zaprezentowała grupa Eco-Industri-Art. W dniu 6 kwietnia 2001r. wernisażem wystawy "Druga Zmiana" grupa
ta powołała do życia obecną Galerię Szyb Wilson. Głównym celem Galerii jest promowanie młodych, odważnych
artystów malarzy, grafików, fotografików, performerów. Dla promocji utalentowanych dzieci i młodzieży
twórcy galerii powołali też do życia Fundację Eko - Art Silesia.
Opcjonalnie
Muzeum Archidiecezjalne (ul. Henryka Jordana 39)
Placówka została powołana do istnienia w 1975 decyzją ówczesnego biskupa katowickiego Herberta Bednorza.
Muzeum gromadzi i udostępnia zabytkowe obiekty sztuki religijnej, pamiątki życia religijnego, obiekty
pochodzące z parafii i z darów, a także przedmioty posiadające związek z regionem i historią diecezji.
Placówka weszła w posiadanie kilku kolekcji, m.in. ze zbiorów ks. Emila Szramka, Marii
Korfanty Ullmann oraz pamiątek związanych z ruchem "Solidarności" na Śląsku. Zgromadzono tu bogatą
kolekcję wydawnictw oficyn śląskich i polskich książek wydawanych w Niemczech. Kolekcja ponad pięciuset
medali dokumentuje wydarzenia i osobistości z życia Kościoła i narodu. Kolekcja etnograficzna to zbiór
przedmiotów służących ludowej pobożności. W zbiorach muzealnych znajdują się pamiątki wydarzeń diecezjalnych,
pamiątki związane z działalnością biskupów i księży, parafialne i stowarzyszeniowe sztandary, dokumenty
wiary, kultury i języka ludu śląskiego. Obrazy autorów współczesnych pochodzą z organizowanych tutaj
wystaw.
Kompleks klasztorny w Panewnikach (ul Panewnicka 463)
Dojazd autobusem nr 48 z przystanku PLAC WOLNOŚCI. Należy wysiąść na przystanku Panewnicki Stare CMENTARZ.
Bazylika św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Projekt bazyliki, podobnie jak i całego zespołu klasztornego, nawiązuje do stylu romańskiego. Kościół
jest nieorientowany - prezbiterium zwrócone jest ku północy z lekkim odchyleniem ku wschodowi. Zewnętrzne
ściany budynku wykonane są z cegły klinkierowej o surowej fakturze. Autorska koncepcja br. Fromma zakładała
kamienne ozdoby rzeźbiarskie, jak portale, kolumny portyków i kolumienki okiennych biforiów. Ceglane
kształtki tworzą w różnych miejscach fryzy arkadowe oraz gzymsy. Nawa środkowa, transept oraz prezbiterium
nakryte są dwuspadowymi dachami z lukarnami. Absyda prezbiterium i absydy boczne okrywają dachy półstożkowe.
Kopułę główną przykrywa ośmiopołaciowy dach namiotowy z lukarnami. Nawy i obejście od strony wschodniej
przykryte zostały dachami pulpitowymi. Kruchty oraz krużganki nakrywają dwuspadowe dachy poprzeczne.
Dachy wież w przedniej części bazyliki stanowią układy ukośnie opadających czterech romboidalnych połaci.
Fasada ma wysokość 28 m. W jej dolnej części znajduje się trójdzielny portyk. Jego sklepienie wspiera
się na kolumnach z piaskowca. Portyk dekorowany jest fryzem z blend arkadowych. W niszy w arkadzie środkowej
umieszczona została figura św. Floriana. Boczne drzwi do bazyliki znajdujące się pod wieżami w fasadzie
ozdabiają arkadowe portale. W centralnej części fasady znajduje się rozeta witrażowa o średnicy 7 m,
ograniczona z czterech stron fryzem z kształtek ceramicznych o czterolistnym motywie. W narożnikach znajdują
się koliste blendy. Na szczycie fasady umieszczono figurę Matki Bożej, a nad nią krzyż. Po bokach fasady
wznoszą się sześciokondygnacyjne wieże o wysokości 48 m. Szczytowe kondygnacje są ostro ścięte w górę
i pokryte dachem. W wieżach wisi pięć dzwonów, szósty znajduje się w wieżyczce na sygnaturkę nad prezbiterium.
Na wnętrze bazyliki składają się: trójdzielny korpus nawowy, transept i dwuczęściowe prezbiterium. Bazylika
ma długość 76 m. Jej wewnętrzna szerokość wynosi 22, 5 m. Nawa środkowa ma wysokość 17,5 m, nawy boczne
po 7 m. Sklepienie krzyżowo-żebrowe z gurtami opiera się na systemie filarów i kolumn. Po obu stronach
nawy środkowej w galerii blend arkadowych umieszczono w 1963 roku malowidła autorstwa Norberta Paprotnego
ze scenami z życia św. Franciszka z Asyżu. W nawie głównej i transepcie zawieszone są stacje drogi krzyżowej,
wykonane przez firmy niemieckie w Trewirze i Gladbach. Po lewej stronie nawy głównej znajduje się ambona,
po prawej rzeźba przedstawiająca św. Ludwika - pierwszego patrona świątyni. We wnętrzu bazyliki znajduje
się szereg ołtarzy i kaplic. Franciszkański konwent panewnicki liczy obecnie osiemdziesięciu zakonników,
w tym trzydziestu kapłanów.
Kalwaria Panewnicka
Po ukończeniu budowy panewnickiej bazyliki w 1908 roku, w następnym roku przystąpiono do prac przygotowawczych
pod budowę kalwarii. W 1909 zmeliorowano teren i oznaczono miejsca kaplic stacyjnych. W 1911 na słupach
Drogi Krzyżowej zawieszono kapsuły z kamieniami przywiezionymi z Ziemi Świętej. Metalowe figury Chrystusa
i łotrów, wykonano w Kolonii, zawieszono je tutaj 4 kwietnia 1912. W tych samych latach zasadzono na
terenie kalwarii drzewa liściaste. Wybrano styl neoromański z eksperymentalnymi rozwiązaniami dążącymi
w kierunku awangardowym, łącząc funkcjonalizm z modernizmem. Pomimo wielu trudności prace ukończono w
1953. Założenie topograficzne Panewnickiej Kalwarii w sposób pośredni opiera się na topografii Miejsc
świętych w Jerozolimie (usytuowanie ostatnich stacji Drogi Krzyżowej na wzniesieniu, most na Cedronie
itp.). Budowniczowie, bazując na idei franciszkanina o. Władysława Schneidera OFM, który uczestniczył
w powstawaniu wcześniej wzniesionej Kalwarii Piekarskiej, wzorowali się na znanych kalwariach związanych
z historią Zakonu Franciszkańskiego: Kalwarii Zebrzydowskiej i na Górze św. Anny. Chociaż w Panewnikach
znalazł się Ratusz Piłata ze sceną Ecce Homo (stacja I) oraz Święte Schody (gradusy), to zabrakło tu
Grobu Pańskiego, zbudowanego według wzoru jerozolimskiego z dwoma oddzielnymi pomieszczeniami i kaplicy
Zrzucenia Jezusa do Cedronu (oba tradycyjne elementy istnieją w Kalwarii Zebrzydowskiej i na Górze św.
Anny). Nie zastosowano też odległości jerozolimskich znanych w Europie już od czasów średniowiecza za
sprawą Adrichimiusza. W sumie na kalwarię w Katowicach-Panewnikach składa się 12 kaplic. Całość dopełnia
zespół kaplic różańcowych poświęconych w 1963. Na Kalwarii Panewnickiej istnieje 15 stacji odpowiednio
ilustrujących tajemnice radosne, bolesne i chwalebne. Istnieje projekt budowy brakujących 5 kaplic wzdłuż
Kłodnicy.
Szopka w Panewnikach
Największa w Europie szopka ołtarzowa zbudowana wewnątrz świątyni, wznoszona jest przez zakonników i
wiernych w okresie świąt Bożego Narodzenia w Bazylice św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia Najświętszej
Maryi Panny w Katowicach. Szopkę można oglądać od świąt Bożego Narodzenia do pierwszych dni lutego. W
okresie bożonarodzeniowym organizowane są tu adoracje stanowe i dla różnych grup, np. chórów i zespołów
śpiewaczych, w których biorą udział katowiccy biskupi. Początki budowy szopki sięgają roku 1908, kiedy
to zaraz po konsekracji bazyliki przez kardynała Georga Koppa zakonnicy przygotowali pierwszą skromną
stajenkę. W zapisach kronikarskich klasztoru panewnickiego znajdują się notatki dotyczące budowy żłóbka
w 1913. Pracom przewodniczył mistrz stolarski br. Ubald Miera OFM. Pierwsze panewnickie żłóbki wznoszone
były w miejscu, w którym dzisiaj znajduje się kaplica św. Antoniego Padewskiego. Po 1927, gdy wybudowano
ołtarz św. Antoniego, stajenkę zaczęto przygotowywać po przeciwległej stronie, w absydzie dzisiejszej
kaplicy św. Franciszka z Asyżu. W 1926 dodano tło przedstawiające Jerozolimę, zaś w 1933 scenerię gwieździstego
nieba. Pierwszy raz wybudowano stajenkę w centralnej części bazyliki nad ołtarzem głównym po II wojnie
światowej w 1949. Od tego czasu zaczęto stawiać tymczasowy ołtarz w dolnej części prezbiterium, który
po Soborze Watykańskim II stał się głównym ołtarzem świątyni. Po wojnie szopkę rozbudowywano, wzbogacając
ją o nowe elementy architektoniczne (młyny, studnie, domy), dbając jednocześnie o to, by każdego roku
misterium betlejemskie zostało przedstawione w sposób różniący się od poprzednich. W szopce pojawiały
się w latach 90. XX wieku nawet instalacje wodne i urządzenie produkujące efekty świetlne i dymne. W
2006 konstrukcja miała 25 m wysokości, 20 m szerokości i 12 m głębokości i zajmowała powierzchnię około
730 m². Co roku wymiary szopki ulegają zmianie. Stajenka budowana jest z bali i desek jodłowych.
Nad szopką rozciąga się - namalowane na płótnie - sklepienie niebieskie, jakie pojawia się w wigilijną
noc nad Katowicami. Wewnątrz rozstawiane są figury z gipsu, drewna i masy żywicznej. Najstarsze wykonane
zostały w drugiej połowie XIX wieku (pastuszek z barankiem i kobieta z dzbanem z drewna lipowego). Figury
Maryi i Józefa mają po 95 cm. Figurka Dzieciątka Jezus, długości 44 cm, sprowadzona została w 1981 roku
z Betlejem. Wszystkich figur, które nie są w komplecie wystawiane każdego roku, jest około 120. Pod koniec
lat 90. XX wieku w szopce zaczęto coraz częściej umieszczać wypchane zwierzęta. Obok figur i konstrukcji
drewnianych budowniczowie wstawiają na metalowy podest podtrzymujący przedstawienie betlejemskiej sceny
naturalne choinki i rośliny domowe w doniczkach, m.in. jukki, araukarie i palmy. Najnowszą tradycją panewnickiej
szopki jest przedstawianie na dobudowywanych po 2005 roku w sklepieniach kaplic świętych Ptolemeusza
i Romana oraz Matki Bożej Częstochowskiej podestach scen z historii franciszkanów i innych odnoszących
się do haseł roku duszpasterskiego Kościoła w Polsce. Ten swego rodzaju bożonarodzeniowy tryptyk, w którego
skład wchodzą sceny boczne i sama stajenka w głównym ołtarzu bazyliki, ma szerokość 22,5 m. Poza szopką
we wnętrzu panewnickiej bazyliki od 1994 w pomieszczeniach klasztornych udostępniana jest szopka ruchoma
z poruszającymi się figurami ważnych postaci z historii Kościoła i Polski. W ekspozycji przy ruchomej
szopce prezentowane są też szopki śląskie i z krajów misyjnych. W klasztornym ogrodzie od 2002 przygotowywana
jest żywa szopka ze zwierzętami, m.in. oślica, owce i kuce.
Muzeum Misyjne O.O. Franciszkanów (Panewnicka 76)
Muzeum Misyjne OO. Franciszkanów umiejscowione przy klasztorze OO. Franciszkanów gromadzi dokumentację,
fotografie oraz eksponaty z misji zagranicznych górnośląskiej prowincji zakonu. W muzeum prezentowane
są zbiory rękodzielnictwa i sztuki ludowej przywiezione przez franciszkańskich misjonarzy pochodzących
z Górnego Śląska. Obejmują one przedmioty przywiezione z: Boliwii, Republiki Centralnej Afryki, Tanzanii,
Maroka, Ziemi Świętej, Rosji i innych krajów byłego Związku Radzieckiego (Ukraina, Białoruś i Estonia).
W muzeum prezentowane są również filmy o tematyce misyjnej.
Izba Pamięci Kopalni Wujek (ul.Wincentego Pola 65)
Dojazd do Muzeum autobusami 9,10, 48, 138,238,296,657, 657 N,905 N z przystanków PLAC WOLNOŚCI, STAWOWA.
Należy wysiąść na przystanku: Brynów Kopalnia Wujek.
Pomysł stworzenia muzeum już od wielu lat był w zamyśle zarządu Społecznego Komitetu Pamięci Górników
KWK Wujek poległych 16.12.1981. Katalizatorem realizacji tej idei w grudniu 2008 roku stały się jednak
zewnętrzne okoliczności. Z uwagi na wymagany remont Domu Kultury pod znakiem zapytania stanęła możliwość
dalszej ekspozycji wystawy "Bitwa o Polskę". Muzeum mieści się przy ulicy Wincentego Pola 65 i bezpośrednio
przylega do miejsca, gdzie 16 grudnia 1981 r. podczas pacyfikacji zakładu zastrzelonych zostało 9 górników.
W trzech salach ekspozycyjnych można tutaj obejrzeć m. in. inscenizację starcia górnika z funkcjonariuszem
ZOMO i makietę (dioramę) kopalni odzwierciedlającą wydarzenia z 16 grudnia w skali 1:100, można także
poczuć atmosferę grozy stanu wojennego poprzez odtwarzane dźwięki poruszających się czołgów, helikoptera,
broni palnej, a na końcu zwiedzania zobaczyć dokumentalny film Agnieszki Świdzińskiej. Wystawa podzielona
jest tematycznie na dwie części: pierwsza obejmuje historię kopalni od momentu jej powstania w 1899 roku,
a druga związana jest z wydarzeniami z 16 grudnia 1981 r. Całość mieści się w trzech salach wystawowych,
w tym jednej audio-wizualnej (kinowej).
|
