|
Łukasz Bajda
1. Dane dotyczące przebiegu badania
Obszar badania: powiat bieszczadzki
Lokalizacja: województwo podkarpackie
Zasięg: mikroregion
Metodologia: metoda oceny potencjału turystyczno-kulturowego mikroregionów
zawarta w: Mikos von Rohrscheidt A., 2010, Turystyka kulturowa. Fenomen, potencjał, perspektywy (Wyd.2) Wyd.
KulTour.pl, Poznań.
Kwerenda źródłowa literatury i materiałów kwiecień 2012
Zapytania waloryzacyjne w obiektach i wizje lokalne: kwiecień 2012,
Badania terenowe: kwiecień-maj 2012,
Przeprowadzający badanie terenowe: Łukasz Bajda
Data wypełnienia formularza: 30 maja - 29 czerwca 2012
2. Ankieta waloryzacyjna
Kategoria I: Potencjalne cele turystyki kulturowej
I.A: Zabytki:
I.A. a) Obiekty sakralne:
Inne sanktuarium tej rangi lub sanktuarium o znaczeniu regionalnym
bez historycznego kultu (za pierwsze dwa) (3)
Sanktuarium Matki Bożej Bieszczadzkiej w Ustrzykach Dolnych-Jasieniu, (3)
Inna świątynia innych wyznań i religii Z (2)
Greckokatolicka cerkiew parafialna pw. Zaśnięcia Matki Bożej w Ustrzykach Dolnych, (2)
Inny obiekt sakralny o znacznych walorach architektonicznych (za
pierwsze trzy) (4)
Dawna cerkiew greckokatolicka pw. św. Michała Archanioła w Smolniku -
trwają zaawansowane starania o wpisanie obiektu na Listę
Dziedzictwa UNESCO, (4)
Dawna cerkiew greckokatolicka pw. Narodzenia Matki Bożej w Krościenku, (4)
Dawna cerkiew greckokatolicka pw. Opieki Matki Bożej w Równi, (4)
I.A. b)Zamki i pałace:
Brak
I.A. c) Inne zabytkowe obiekty architektoniczne i techniczne:
Historyczny zespół urbanistyczny z rynkiem, zachowany we
fragmentach (pierwsze dwa) (3)
Centrum Ustrzyk Dolnych (fragmenty dawnej zabudowy, dawny rynek - obecnie skwer), (3)
Pojedyncze zabytki związane z dziejami innych grup etnicznych ZD
(za pierwsze dwa*) (4)
Dawna cerkiew greckokatolicka w Michniowcu, (4)
Dawna cerkiew greckokatolicka w Hoszowie, (4)
Częściowo zniszczone lub niedostępne obiekty związane z innymi
grupami etnicznymi (pierwsze dwa) (1)
Pozostałości cmentarza ewangelickiego w Bandrowie, (1)
Ruina cerkwi w Krywem, (1)
Zabytek techniki/obiekt przemysłowy o znaczeniu regionalnym (do
trzech) (3)
Ustrzyki Dolne - zabudowania rafinerii "Fanto", (3)
Kopalnia ropy naftowej w Ropience, (3)
Kopalnia ropy naftowej Łodyna-Brzegi, (3)
I.A. d) Obiekty militarne:
Brak
Dodatkowe punkty za wszystkie obiekty wpisanych powyżej klas:
Brak
I.B. Miejsca historyczne lub znaczące:
I.B. a) Budowle historyczne i monumenty:
Miejsca związane z biografią osób o międzynarodowym znaczeniu
(pierwsze trzy) (3)
Arłamów - dawny rządowy ośrodek wypoczynkowy, miejsce polowań prominentów krajowych i zagranicznych;
tutaj internowano Lecha Wałęsę, (3)
Tarnica (1346 m.) - najwyższy szczyt Bieszczadów, na wierzchołku krzyż upamiętniający bieszczadzkie
pobyty ks. Karola Wojtyły, przyszłego papieża Jana Pawła II, (3)
I.B. b) Cmentarze historyczne (2 pkt):
Inny cmentarz zabytkowy z ciekawymi obiektami sztuki
sepulkralnej*** (do dwóch) ZD (1)
Cmentarz żydowski w Lutowiskach (1)
Cmentarz greckokatolicki w Brzegach Górnych (1)
I.C) Pojedyncze dzieła sztuki:
Pojedyncze obiekty sztuki o znaczeniu regionalnym (do trzech) (3)
Płyta nagrobna Fieronii z Dubrawskich Orlickiej † 1640, obok cerkwi w Chmielu
(najstarsza w regionie), (3)
I.D. Muzea i wystawy (w tym skanseny, galerie, muzea techniki)
Muzea o znaczeniu regionalnym (do trzech) (5)
Muzeum Młynarstwa i Wsi w Ustrzykach Dolnych, (5)
Muzeum Przyrodnicze Bieszczadzkiego Parku Narodowego w Ustrzykach Dolnych, (5)
Ekspozycja w dawnej cerkwi w Bystrem, należącej do Bieszczadzkiego Oddziału TOnZ, (5)
Przy wszystkich uwzględnionych powyżej muzeach i ekspozycjach dodatkowe punkty
za:
Przewodnicy obiektowi stali (2)
Muzeum Przyrodnicze BdPN w Ustrzykach Dolnych, (2)
Sklep muzealny otwarty w godzinach pracy muzeum (1)
Muzeum Młynarstwa i Wsi w Ustrzykach Dolnych, (1)
Przy muzeach regionalnych i lokalnych punkty dodatkowe za:
Stałe godziny otwarcia (1)
Muzeum Przyrodnicze BdPN w Ustrzykach Dolnych, (1)
Muzeum Młynarstwa i Wsi w Ustrzykach Dolnych, (1)
Własny materiał informacyjny, opracowania mniejsze (broszury,
foldery) (1)
Muzeum Przyrodnicze BdPN w Ustrzykach Dolnych, (1)
I.E. Eventy kulturowe:
Regularne eventy kultury masowej o znaczeniu krajowym (do trzech)
(6)
Karpacki Jarmark Turystyczny w Ustrzykach Dolnych, (6)
Przegląd Filmów Górskich w Ustrzykach Dolnych, (6)
Regularne eventy kultury masowej o znaczeniu regionalnym (do
trzech) (4)
Targi Końskie w Lutowiskach, (4)
Dzień Żubra w Lutowiskach, (4)
Święto Chleba w Dźwiniaczu Dolnym, (4)
I.F. Funkcjonujące zakłady przemysłowe:
Brak obiektów z ofertą turystyczną czy kulturową
I.G. Kulturowo znacząca oferta przyrodnicza:
ZOO, Akwaria, Parki Dzikich Zwierząt, inne duże obiekty
zoologiczne (za każdy do trzech) (4)
Zagroda żubrów w miejscowości Muczne - główna atrakcja Leśnego Kompleksu Promocyjnego "Lasy Bieszczadzkie",
(4)
Park Narodowy z Muzeum Przyrodniczym na terenie regionu (za każdy)
(8)
Bieszczadzki Park Narodowy z Muzeum Przyrodniczym BdPN w Ustrzykach Dolnych, (8)
Park Krajobrazowy na terenie regionu (do trzech) (2)
Park Krajobrazowy Doliny Sanu, (2)
Park Krajobrazowy Gór Słonnych, (2)
I.H. Szlaki kulturowe:
Przebiegające przez region lub jego miejscowości materialne lub
realne szlaki o znaczeniu krajowym (za pierwsze 3) (6)
Szlak Architektury Drewnianej, (6)
Materialne lub realne szlaki lub trasy w poszczególnych miejscowościach
regionu (za pierwsze trzy) (3)
Ekomuzeum "Trzy Kultury" w Lutowiskach (ścieżka przyrodniczo-historyczna), (3)
Ekomuzeum "W Krainie Bojków" w Zatwarnicy (m.in. 2 ścieżki przyrodniczo-historyczne), (3)
Ekomuzeum "Hołe" w Dźwiniaczu Dolnym (28 km. ścieżka historyczno-przyrodnicza prowadząca przez 6 miejscowości),
(3)
Oferta objazdu turystycznego w przewodnikiem na zamówienie (za
pierwsze dwie trasy) (1)
Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych "Karpaty"-Mała Obwodnica Bieszczadzka, (1)
Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych "Karpaty"-Duża Obwodnica Bieszczadzka, (1)
Kategoria II: Elementy obsługi turystycznej:
II.A. Informacja turystyczna:
Informacja turystyczna na miejscu regularnie czynna (2):Bieszczadzkie Centrum Informacji Turystycznej
i Promocji w Ustrzykach Dolnych, (2)
Przewodnicy miejscy lub terenowi na zamówienie (3)
Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych "Karpaty", (3)
II.B. Infrastruktura turystyczna:
Hotele 5,4,3,2,1-gwiazdkowe, hostele, schroniska, kwatery
zorganizowane [56] - (za pierwsze dwa obiekty każdej kategorii)
(2)
Hotele 5* brak
Hotele 4* brak
Hotele 3* Hotel "Laworta", Ustrzyki Dolny (2); Hotel
"Górski", Ustrzyki Górne (2)
Schroniska: Schronisko górskie "Chatka Puchatka", Połonina
Wetlińska (2); Schronisko górskie pod Małą Rawką (2)
Kwatery zorganizowane:"Łemkowo" Daniel Trzaska,
38-713 Lutowiska 78 (2), "Chata Magoda" Jadwiga Miłoszewicz
38-713 Lutowiska 27A (2)
Restauracje z autentyczną kuchnią regionalną, (za pierwszy
obiekt) (3)
Karczma "Wilcza Jama" Smolnik, (3)
II.C. Infrastruktura komunikacyjna:
Przystanek autobusowy na miejscu (za pierwszy) (1)
Przystanek autobusowy w Ustrzykach Dolnych (1)
Droga ekspresowa lub droga główna krajowa w odległości mniej
niż 10 km (za pierwsze dwie) (2)
Droga krajowa nr 84 Sanok-Lesko-Ustrzyki Dolne - Krościenko (przejście graniczne PL-UA) (2)
II.D. Promocja turystyczna:
Udział w targach pośredni - jako część województwa
podkarpackiego
Kategoria III: Pozostała oferta czasu wolnego:
III.A. Instytucje kultury:
Kino stałe (za pierwszy obiekt) (2)
Kino "Orzeł" w Ustrzykach Dolnych, (2)
III.B. Atrakcje krajobrazowe:
Góry ze znakowanymi szlakami turystycznymi na terenie regionu,
(2)
Bieszczady i Góry Sanocko-Turczańskie (m.in. część Głównego Szlaku Beskidzkiego), (2)
Jeziora (zdatne do kąpieli, dostępne) ze szlakami
pieszymi/rowerowymi
Część linii brzegowej sztucznego Jeziora Solińskiego (2)
III.C. Oferta sportowa, edukacyjna i rekreacyjna:
Baseny kryte ogólnodostępne - (za pierwszy obiekt) (2)
Pływalnia Delfin w Ustrzykach Dolnych, (2)
Plaże morskie ogólnodostępne, plaże jeziorne, rzeczne - (za
pierwszy obiekt) (2)
Plaża nad Jeziorem Solińskim w Chrewcie, (2)
Stałe centra sportowe z ofertą ogólnodostępną (za pierwszy
obiekt) (2)
Wyciągi narciarskie na zboczach Gromadzynia i Laworty w Ustrzykach Dolnych, (2)
Kategoria IV: Inne czynniki wspierające turystykę kulturową:
IV.A. Instytucje w regionie:
Brak
IV.B. Oferta turystyki zdrowotnej w regionie:
Centrum Konferencyjno-Rekreacyjne w Czarnej - turnusy rehabilitacyjne, (2)
IV.C. Oferta turystyki biznesowej w regionie:
Całoroczne centra konferencyjne (za pierwszy obiekt) (3)
Centrum Konferencyjno-Rekreacyjne "Czarna Perła Bieszczadów" w Czarnej, (3)
IV.D. Oferta shoppingu w regionie:
Brak
IV.E. Zagraniczne Partnerstwa Miast i Regionów:
Istnienie zagranicznych związków partnerskich regionu lub jego
miejscowości (pierwsze cztery) (1)
Stary Sambor (Ukraina) - Ustrzyki Dolne, (1)
Medzilaborce (Słowacja) - Ustrzyki Dolne, (1)
Snina (Słowacja) - Gmina Lutowiska, (1)
Stary Sambor (Ukraina) - Gmina Czarna, (1)
Suma punktów:
Kategoria I - 131 pkt (średni potencjał turystyczny)
Kategoria II -23 pkt
Kategoria III - 12 pkt
Kategoria IV - 9 pkt
Suma punktów wszystkich kategorii - 175 pkt.
3. Interpretacja wyników analizy potencjału
W przedstawionej poniżej tabeli zestawiono szczegółową
punktację ustaloną dla poszczególnych kategorii
przeprowadzonego badania. W opisowej interpretacji wyników
zaprezentowano i oceniono działania podejmowane w zakresie
organizacji turystyki w mikroregionie.
|
Kategoria |
Podkategoria |
Uzyskane punkty |
Maks. liczba punktów |
|
I. Potencjalne cele turystyki kulturowej |
I.A. Zabytki, w tym: |
36 |
475 |
|
I.A. a. zabytki sakralne |
|
14 |
122 |
|
I.A. b. zamki i pałace |
|
0 |
108 |
|
I.A. c. inne zabytki arch. i techn. |
|
22 |
140 |
|
I.A. d. obiekty militarne |
|
0 |
18 |
|
I.A. e. dodatkowe punkty |
|
0 |
85 |
|
I.B. Miejsca historyczne/znaczące |
|
8 |
240 |
|
I.B. a. Budowle hist. i monumenty |
|
6 |
102 |
|
I.B. b. Cmentarze historyczne |
|
2 |
56 |
|
I.B. c. Budowle współczesne |
|
0 |
10 |
|
I.C. Dzieła sztuki (pojedyncze) |
|
3 |
72 |
|
I.D. Muzea i Wystawy |
|
15+6 |
115+90 |
|
I.E. Eventy kulturowe |
|
24 |
150 |
|
I.F. Zakłady przem. z ofertą turystyczną. |
|
0 |
16 |
|
I.G. Kultur. znacząca oferta przyrodnicza |
|
16 |
53 |
|
I.H. Szlaki kulturowe |
|
17 |
106 |
|
RAZEM za kategorię I |
|
131 |
1245 |
|
II. Elementy obsługi turystycznej |
II.A. Informacja turystyczna |
5 |
17 |
|
II.B. Infrastruktura turystyczna |
|
15 |
51 |
|
II.C. Infrastruktura komunikacyjna |
|
3 |
32 |
|
II.D. Promocja turystyczna |
|
0 |
20 |
|
Razem za kategorię II |
|
23 |
120 |
|
III. Pozostała oferta czasu wolnego |
III.A Instytucje kultury |
2 |
12 |
|
III.B. Atrakcje krajobrazowe |
|
4 |
14 |
|
III.C. Oferta sport., eduk., rekr., |
|
6 |
13 |
|
Razem za kategorię III |
|
12 |
39 |
|
IV. Inne czynniki wspierające turystykę kulturową: |
IV.A. Instytucje w regionie |
0 |
15 |
|
IV.B. Oferta turystyki zdrowotnej |
|
2 |
16 |
|
IV.C. Oferta turystyki biznesowej |
|
3 |
11 |
|
IV.D. Oferta shoppingu |
|
0 |
11 |
|
IV.E. Zagraniczne partnerstwa |
|
4 |
4 |
|
Razem za kategorię IV |
|
9 |
57 |
|
SUMA |
Wszystkie kategorie |
175 |
1453 |
Wnioski: ocena potencjału turystyczno-kulturowego powiatu bieszczadzkiego
Wyniki przeprowadzonej procedury waloryzacyjnej, że powiat
bieszczadzki posiada średni potencjał turystyczno-kulturowy (131
pkt w kategorii I). Punktacja nie jest wysoka z uwagi na brak w
regionie bardzo silnych atrakcji kulturowych. Z powodu braku dużego
ośrodka miejskiego z licznymi atrakcjami nie ma w regionie
perspektyw rozwoju typowej turystyki miejskiej. Wydaje się, że
potencjał turystyczno-kulturowy Bieszczadów warto rozpatrywać z
punktu widzenia wszystkich trzech powiatów, nie tylko
prezentowanego tutaj powiatu bieszczadzkiego z siedzibą w
Ustrzykach Dolnych. Odwiedzający region turyści nie wybierają
konkretnego powiatu jako destynacji, lecz Bieszczady jako większą
całość - z atrakcjami muzealnymi Sanoka, Jeziorem Solińskim i
zaporą wodną w Solinie, a także najwyższymi szczytami górskimi,
połoninami i drewnianymi cerkwiami.
Posiadane zasoby samego powiatu bieszczadzkiego umożliwiają
jednak rozwój kilku form turystyki kulturowej. Spośród nich
największe perspektywy stoją przed turystyką
przyrodniczo-kulturową, która może rozwijać się w oparciu o
Bieszczadzki Park Narodowy z muzeum przyrodniczym w Ustrzykach
Dolnych, a także parki krajobrazowe i rezerwaty. Wiosną 2012 r.
uroczyście otwarto Zagrodę Pokazową Żubrów w miejscowości
Muczne, która stanowi główną atrakcję Leśnego Kompleksu
Promocyjnego "Lasy Bieszczadzkie".
Na turystyczną atrakcyjność regionu wpływają również
zachowane dawne drewniane cerkwie greckokatolickie. Niestety w większości
przypadków do dnia dzisiejszego nie przetrwało oryginalne wyposażenie,
a żadne ze wspomnianych świątyń nie pełni obecnie swojej
pierwotnej funkcji. Większość z nich to obecnie kościoły
rzymskokatolickie. Zachowana w Ustrzykach Dolnych cerkiew
greckokatolicka w latach 1952-1985 użytkowana była jako magazyn,
ale w końcu lat 80-tych została zwrócona grekokatolikom.
Oferta przewodnicka na terenie regionu przedstawia się bardzo
dobrze. Oprócz możliwości zamówienia przewodnika za pośrednictwem
oddziałów Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w
Sanoku i Ustrzykach Dolnych, można również skorzystać z pomocy
przynajmniej czterech biur podróży zajmujących się turystyką
przyjazdową nie tylko na terenie omawianego powiatu, ale całych
szeroko pojętych Bieszczadów.
Jeśli chodzi o bazę noclegową, to najlepiej rozwinięta jest
prywatna baza noclegowa. Przeważają gospodarstwa agroturystyczne
i niewielkie pensjonaty. Na terenie powiatu istnieje również
kilka górskich schronisk turystycznych. Brakuje natomiast hoteli
oferujących najwyższy standard.
Coraz lepiej rozwija się sektor usług gastronomicznych.
Bieszczadzcy restauratorzy coraz częściej w swojej ofercie sięgają
po dania inspirowane kuchnią ukraińską czy myśliwską. Wciąż
jednak restauracje oferujące autentyczną kuchnię regionalną
stanowią znaczną mniejszość.
Choć oraz częściej pojawiają się na omawianym terenie szlaki
turystyczno-kulturowe, a także ekomuzea, z których pierwsze
utworzono w 2006 r. w Lutowiskach. Spośród szlaków
turystyczno-kulturowych najważniejsze są oczywiście
bieszczadzkie odcinki Szlaku Architektury Drewnianej ukazujące
zabytki architektury cerkiewnej. Trzeba jednak zaznaczyć, że w
wielu przypadkach brakuje należytej konserwacji oznaczeń szlaków
i tablic informacyjnych.
Konieczna wydaje się jednak tematyzacja ofert turystycznej
regionu. Wciąż bowiem nie dostrzega się niektórych form
turystyki kulturowej, które mogłyby z powodzeniem rozwinąć się
w powiecie. Wydanie specjalnego przewodnika tematycznego z opisem
opracowanych na jego potrzeby tras tematycznych z pewnością zwiększyłoby
liczbę turystów kulturowych przybywających w Bieszczady. Wielu
twórców literackich i filmowych inspirowało się w swoich dziełach
opisywanym regionem, dlatego też zasadny wydaje się postulat
utworzenia bieszczadzkiego szlaku dla miłośników turystyki
literackiej i filmowej. Od ośmiu lat w Ustrzykach Dolnych z
inicjatywy Bieszczadzkiej Grupy GOPR oraz władz samorządowych
odbywa się z powodzeniem Przegląd Filmów Górskich. Oprócz
pokazów filmów związanych z górami odbywają się również
spotkania z alpinistami, a także koncerty. Warto byłoby
zorganizować podobny przegląd filmów poświęconych
Bieszczadom. Około dziesięciu lat temu impreza tego typu odbywała
się w Lutowiskach jednak po kilku edycjach zaprzestano jej
kontynuacji. Szczególne miejsce wśród bieszczadzkich filmów
zajmują obrazy oparte na scenariuszach Jerzego Janickiego, który
przez wiele lat odwiedzał Bieszczady, gdzie w Chmielu (gm.
Lutowiska) miał swój dom.
Wciąż nie są należycie wykorzystane zasoby umożliwiające
rozwój bieszczadzkiej tanatoturystyki. Liczne
cerkwiska i powsia umożliwiają poznanie minionego świata
przedwojennych Bieszczadów, który został unicestwiony wraz z
wysiedleniem rdzennej ludności w latach 40-tych ubiegłego wieku.
Na terenie powiatu bieszczadzkiego znajdują się również dwa
cmentarze żydowskie - w Ustrzykach Dolnych i Lutowiskach.
Nadal niewykorzystane w należnym stopniu są np. zabytki techniki
związane z wydobyciem ropy naftowej w rejonie Ustrzyk Dolnych
(m.in. budynek rafinerii "Fanto") czy z dawnym
transportem drzewnym (pozostałości mostów kolejki wąskotorowej
czy zarośnięte torowiska w Dolinie Górnego Sanu). Popularność,
z jaką spotykają się publikacje poświęcone bieszczadzkim
kolejkom wąskotorowym wskazuje, że warto byłoby utworzyć szlak
tematyczny poświęcony tej formie transportu. W tym momencie większość
pozostałości po dawnych torowiskach czy mostach kolejowych jest
trudnodostępna dla przeciętnego turysty.
Reasumując, choć powiat bieszczadzki jednoznacznie jest regionem
atrakcyjnym z punktu widzenia turystyki kulturowej, to wciąż
potrzebuje lepszych działań z zakresu promocji.
4. Powiat bieszczadzki jako destynacja turystyki kulturowej
Spośród form turystyki kulturowej w powiecie bieszczadzkim
zdecydowanie dominują dwie - turystyka przyrodniczo-kulturowa
oraz turystyka dziedzictwa kulturowego. Wydaje się jednak, że
wciąż istnieje niewykorzystany potencjał w zakresie
tanatoturstyki, turystyki obiektów poprzemysłowych i
technicznych, a nawet turystyki filmowo-literackiej.
Turystyka przyrodniczo-kulturowa
Turystyka przyrodniczo-kulturowa jest dominującą formą turystki
kulturowej w powiecie bieszczadzkim. Największym walorem
mikroregionu jest Bieszczadzki Park Narodowy, którego spora część
znajduje się na terenie powiatu. Oprócz niego na obszarze
powiatu bieszczadzkiego utworzono dwa parki krajobrazowe - PK
Doliny Sanu i PK Gór Słonnych. W Ustrzykach Dolnych funkcjonuje
muzeum przyrodnicze BdPN. Warto zaznaczyć, że lesistość w
powiecie bieszczadzkim wynosi aż 68,4%.
Wielką atrakcją BdPN są pokrywające najwyższe szczyty górskie
połoniny. Jest to piętro roślinności o charakterze naturalnym,
jednak zostało on powiększone z powodu kilkuwiekowej działalności
człowieka - poszerzanie obszaru pod pastwiska za pomocą
karczowania i wypalania zarośli oraz fragmentów lasu.
W maju 2012 r. uroczyście otwarto zagrodę pokazową żubrów w
Mucznem k. Stuposian, która stanowi jedną z największych
atrakcji Leśnego Kompleksu Promocyjnego "Lasy
Bieszczadzkie".
Turystyka dziedzictwa kulturowego, podróże tematyczne wzdłuż szlaków
Na terenie powiatu bieszczadzkiego nie zachowała się zbyt wielka
liczba obiektów zabytkowych. Na taki stan rzeczy wpłynęła
historia regionu, który w latach 1939-1951 został pozbawiony
rdzennej ludności. Wiele wsi do tej pory pozostaje jedynie
nazwami na mapach, a o minionym świecie przypominają jedynie
zapomniane cmentarze, zdziczałe drzewa owocowe, stare studnie i
piwnica, a także ślady po podmurówkach nieistniejących od
kilkudziesięciu lat domów. W gminie Lutowiska spośród 30
miejscowości połowa jest niezamieszkana, a pozostałe mają
znacznie mniej mieszkańców niż przed II wojną światową, a
nawet u schyłku XVIII stulecia.
Pomimo tak wielkiego spustoszenia jakie zostało spowodowane
przymusowym wysiedleniem ludności ruskiej - Bojków, głównymi
atrakcjami kulturowymi powiatu bieszczadzkiego są zachowane dawne
drewniane cerkwie. Obecnie żadna z tych świątyń nie pełni
swoich pierwotnych funkcji. Praktycznie wszystkie cerkwie służą
obecnie wiernym obrządku rzymskokatolickiego. Wyjątek stanowi
tutaj, największa w Bieszczadach, cerkiew w miejscowości Bystre,
która jest własnością Bieszczadzkiego Oddziału Towarzystwa
Opieki nad Zabytkami. Spośród murowanych świątyń obrządku
wschodniego, jedynie cerkiew w Ustrzykach Dolnych została zwrócona
grekokatolikom.
Do najcenniejszych bieszczadzkich cerkwi należy świątynia ze
Smolnika nad Sanem. Obecnie trwają zaawansowane starania aby
obiekt ten trafił, wraz z kilkoma innymi cerkwiami z Polski i
Ukrainy na Listę Dziedzictwa UNESCO. Cerkiew w Smolniku
wybudowana w 1791 r. stanowi przykład tzw. stylu bojkowskiego i
jest ostatnim obiektem w Polsce, który zachował pełne cechy
tego stylu. W powiecie bieszczadzkim znajduje się również nieużytkowana
cerkiew w Liskowatem, która w swej formie najbardziej zbliżona
jest do cerkwi bojkowskich. Ten ostatni obiekt wymaga
natychmiastowego remontu.
Najważniejszą trasą turystyczną, która ułatwia poznawanie
obiektów drewnianej architektury sakralnej są bieszczadzkie
odcinki Szlaku Architektury Drewnianej Województwa
Podkarpackiego.
Z uwagi na istotny wkład ludności żydowskiej w dzieje regionu
autor niniejszego opracowania postuluje utworzenie szlaku
turystycznego, który obejmowałby zarówno powiat bieszczadzki,
jak i leski oraz sanocki i ukazywałby dzieje Żydów w
Bieszczadach. Na terenie powiatu bieszczadzkie na trasie
proponowanego szlaku znalazłyby się m.in.: przebudowany gmach
dawnej synagogi i kirkut w Ustrzykach Dolnych, dawna szkoła żydowska
w Lutowiskach oraz pozostałości synagogi i duży cmentarz żydowski
w tejże miejscowości.
Bieszczadzka tanatoturystyka
Wspomniano wyżej o dwóch kirkutach znajdujących się w powiecie
bieszczadzkim. Oprócz nich do obiektów bieszczadzkiej
tanatoturystyki należą dawne cmentarze przycerkiewne.
Najciekawsze znajdują się w Brzegach Górnych (grupa nagrobków
kamiennych wykutych przez miejscowego rzeźbiarza ludowego Hrycia
Buchwaka), Bystrem (część najciekawszego w Bieszczadach zespołu
ludowej kamieniarki obejmującej miejscowy cmentarz oraz 12 krzyży
przydrożnych w Bystrem i Michniowcu), Beniowej, a także w wysuniętej
najbardziej na południe Polski niezamieszkanej miejscowości
Sianki.
Najcenniejszy i jednocześnie najstarszy nagrobek bieszczadzki można
podziwiać w miejscowości Chmiel. Jest to płyta nagrobna zmarłej
w 1644 r. Fieronii z Dubrawskich Orlickiej. Przez szereg lat
nagrobek ten służył za próg przed wejściem do miejscowej
cerkwi. Niedawno został przykryty stylizowanym zadaszeniem, a
obok ustawiono tablice z odrysowaniem i tłumaczeniem inskrypcji
napisanej w języku starocerkiewnosłowiańskim.
Na omawianym terenie dominują dawne cmentarze greckokatolickie,
ale np. w miejscowości Bandrów znajduje się również
zaniedbana nekropolia ewangelicka, która służyła potomkom
niemieckich kolonistów.
Turystyka literacko-filmowa
Przez wiele lat odwiedzał Bieszczady, a następnie kupił dom w
miejscowości Chmiel (gm. Lutowiska), znany polski pisarz i
scenarzysta filmowy Jerzy Janicki. Bieszczadzkie pobyty
zainspirowały go do napisania kilku opowiadań, które złożyły
się na popularny tom pt. "Nieludzki doktor". Na
podstawie opowiadań powstało kilka filmów bieszczadzkich -
m.in. "Wolna sobota", "Hasło", "Wesołych
świąt" czy "Kino objazdowe".
Warto wspomnieć, że na terenie powiatu bieszczadzkiego, w
rejonie Lutowisk, realizowano "chreptiowskie" sceny
filmu Jerzego Hoffmana "Pan Wołodyjowski" (1969). W
pobliżu miejscowości Skorodne wybudowano stanicę Małego
Rycerza, a we wsi Chmiel nakręcono pożar Raszkowa.
W twórczości Jerzego Harasymowicza (1933-1939) można odnaleźć
liczne nawiązania do Bieszczadów. Ostatnią wolą tego poety było,
aby jego prochy rozsypano nad połoninami. Harasymowicz upamiętniony
jest niewielkim obeliskiem z tablicą pamiątkową, ustawionym na
Przełęczy Wyżnej. Twórczość wspomnianego poety stała się
podwaliną tzw. krainy łagodności, a jego wiersze są bardzo często
wykonywane przez zespoły poezji śpiewanej. Ten rodzaj twórczości
jest chętnie wykorzystywany przy okazji różnego rodzaju
bieszczadzkich eventów kultury popularnej. Częstym gościem
imprez organizowanych w gminie Lutowiska jest Harcerski Zespół
Wokalno-Instrumentalny "Wołosatki".
Często zapomina się o fakcie, że właśnie w bieszczadzkiej
Czarnej urodził się w 1820 r. jeden z twórców nowoczesnego
dziennikarstwa polskiego - Jan Dobrzański, redaktor, autor tekstów,
a także założyciel wielu lwowskich czasopism.
Na rynku wydawniczym pojawia się coraz więcej książek
poetyckich i wspomnieniowych związanych z Bieszczadami. Brakuje
jednak tematycznego szlaku czy przewodnika który umożliwiałby
lepsze poznawanie regionu pod tym kątem.
Turystyka eventowa kultury popularnej
Każda spośród trzech gmin powiatu bieszczadzkiego organizuje różnego
rodzaju eventy. Czasami mają one formę zwykłego festynu
gminnego, inne jak np. odbywające się co roku w lipcu Targi Końskie
w Lutowiskach nawiązują do dawnych tradycji regionu. Wydaje się
jednak, że brakuje jakiejś koordynacji, czy zwykłej wymiany
informacji pomiędzy organizatorami eventów. Bardzo często
zdarza się, że kilka wydarzeń, w różnych częściach
Bieszczadów nakłada się terminami i tym samym stanowią dla
siebie konkurencję.
Bardzo ciekawym wydarzeniem jest Przegląd Filmów Górskich
organizowany z inicjatywy Bieszczadzkiej Grupy GOPR oraz Urzędu
Miasta Ustrzyki Dolne. Oprócz prezentowania filmów o tematyce górskiej
w ciągu dwóch dni odbywają się również spotkania z
alpinistami i podróżnikami, a także koncerty. Przegląd odbywa
się już od prawie dziesięciu lat, zawsze na początku roku
kalendarzowego.
Turystyka obiektów poprzemysłowych i technicznych
Ta forma turystyki kulturowej znajduje się dopiero w powijakach.
Brakuje jak na razie odpowiedniej promocji interesujących obiektów
związanych z wydobyciem ropy naftowej, a także reliktów związanych
z transportem drzewnym w Bieszczadach. Zupełnie niewykorzystane
pod względem turystycznym są zabudowa dawnej rafinerii ropy
naftowej "Fanto" w Ustrzykach Dolnych. Lepiej
przedstawia się sytuacja wciąż funkcjonującej kopalni ropy
naftowej w Czarnej, która znalazła się na trasie ścieżki
dydaktycznej prowadzącej przez tą miejscowość. Przez teren
powiatu przebiega fragment transgranicznego Szlaku Naftowego, wiodącego
z Jasła do Lwowa. Rozważane jest włączenie do niego reliktów
związanych z wydobyciem roby naftowej w miejscowości Polana.
Innymi ważnymi obiektami z punktu widzenia turystyki obiektów
technicznych są relikty związane z kolejką wąskotorową
funkcjonującą w tzw. bieszczadzkim worku. Można tam obejrzeć
pozostałości mostów a także nasypów kolejowych. Obiekty te
nie są objęte jakimś szlakiem tematycznym, jednak poznawanie
ich ułatwiają liczne publikacje poświęcone bieszczadzkim
kolejkom leśnym - m.in. książki nieżyjącego już Zygmunta
Rygla oraz seria artykułów publikowana w roczniku krajoznawczym
"Bieszczad", wydawanym przez ToNZ Oddział Bieszczadzki.
Turystyka sentymentalna
Teren powiatu bieszczadzkiego do II wojny światowej zamieszkiwany
był przede wszystkim przez Bojków i Dolinian - dwie ukraińskie,
a ściślej mówiąc rusińskie grupy etnograficzne. Polacy
stanowili mniejszość wśród mieszkańców. Oprócz nich na
terenie dzisiejszego mikroregionu zamieszkiwali również Żydzi,
skupieni przede wszystkim w Ustrzykach Dolnych i Lutowiskach, a
także Niemcy, potomkowie osadników z końca XVIII w.
Bieszczady w latach 50. ubiegłego wieku stały się nowym domem
dla kilkuset Greków, którzy po wojnie domowej w swoim kraju
znaleźli schronienie w Polsce. Zdecydowana większość z nich
wyjechała później, ale wydaje się, że na tym tle również
istnieją pewne możliwości rozwoju turystyki sentymentalnej.
Reasumując należy stwierdzić, że żadna z form turystyki
kulturowej, jakie rozwijają się czy też mogą się rozwinąć w
powiecie bieszczadzkim nie jest na tyle silna, aby traktować ją
w oderwaniu od pozostałych dwóch powiatów regionu - powiatu
sanockiego i leskiego. Połączenie sił trzech mikroregionów w
zakresie promocji atrakcji turystycznych powinno dać lepszy
efekt, a postulowane "Bieszczadzki Szlak Literacki" czy
"Szlak Bieszczadzkich Żydów" powinny przebiegać przez
teren trzech powiatów.
|
