Główna :  Dla autorów :  Archiwum :  Publikacje :  turystykakulturowa.ORG

Data wydania 3 sierpnia 2012, redaktor prowadzący numeru: Karolina Buczkowska

Numer 8/2012 (sierpień 2012)

Łukasz Bajda (oprac.)


Dzień I - Ustrzyki Dolne i drewniane cerkwie
Wycieczka przeznaczona jest dla turystów zmotoryzowanych. Dojazd komunikacją autobusową w wiele z opisywanych miejsc jest znacznie utrudniony.
Na załączonej mapie odcinek, który należy przebyć pieszo zaznaczono w kolorze zielonyn. Numery w kwadratowych nawiasach oznaczają punkty zaznaczone na mapie. Linią przerywaną zaznaczono opcjonalną możliwość rozszerzenia proponowanej trasy głównej.
Ustrzyki Dolne nie należą do miast, które obfitują w zabytki. Warto jednak przespacerować się ulicami "stolicy Bieszczad". Z dawnej zabudowy zachował się kościół neogotycki. W centrum Ustrzyk Dolnych, w miejscu dawnego rynku znajduje się obecnie Skwer Sybiraków - niewielkie założenie parkowe z monumentem poświęconym wywiezionym na Syberię. W pobliżu skweru znajduje się gmach Muzeum Przyrodniczego. W Ustrzykach Dolnych jednymi z najważniejszych obiektów, z punktu widzenia turystyki kulturowej są dwa muzea.

1. Muzeum Przyrodnicze Bieszczadzkiego Parku Narodowego [1],Ustrzyki Dolne, ul. Bełska 7
Choć początki muzeum sięgają końca lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku, to ekspozycja prezentowana jest w obecnej siedzibie dopiero od 1986 r. Pięć lat później placówkę przekazano Bieszczadzkiemu Parkowi Narodowemu, który na bazie muzeum założył Ośrodek Naukowo Dydaktyczny. W muzeum prezentowanych jes siedem stałych ekspozycji: "Bieszczady dawniej i dziś", "Biologia i systematyka świata zwierząt", "Wybrane zagadnienia z paleontologii", "Geologia Bieszczadów na tle Karpat", "Geomorfologia, hydrologia, klimat i gleby Bieszczadów", "Plan ochrony Bieszczadzkiego Parku Narodowego i otuliny", "Flora I zbiorowiska roślinne oraz fauna Bieszczadów". Szczególnie interesująca jest pierwsza z wymienionych ekspozycji, która ukazuje przeszłość i współczesność regionu. W tej samej sali prezentowane są również czasowe wystawy poświęcone Bieszczadom. Poszczególne sale wystawiennicze pokazują świat bieszczadzkiej przyrody za pomocą plansz, modeli plastycznych, fotografii a także spreparowanych okazów różnych zwierząt. Te ostatnie dają okazję spojrzenia oko w oko na żyjące w regionie ssaki, ale również m.in. możliwość porównania z bliska różnych gatunków ptaków drapieżnych.
Muzeum można zwiedzać od wtorku do soboty w godz. 9:00 - 17:00, a w lipcu i sierpniu również w niedziele w godz. 9:00 - 14:00. W placówce warto zapoznać się z bogatą ofertą publikacji krajoznawczych i przyrodniczych wydawanych nie tylko przez BdPN, które są sprzedawane w muzealnej kasie.

2.Muzeum Młynarstwa i Wsi [2], Ustrzyki Dolne, ul. Fabryczna 12.
W otwartym w lipcu 2010 r. muzeum udostępniono do zwiedzania 5 kondygnacji o łącznej powierzchni 1100 m². Budynek muzeum to dawny młyn parowy wybudowany w 1925 r., który użytkowany był aż do 2007 r. Ustrzyckie Muzeum Młynarstwa i Wsi to jedyna tego typu placówka w Polsce umożliwiająca obejrzenie kompletnych linii przeznaczonych do czyszczenia i mielenia zboża w młynach z nowoczesnym napędem. Oprócz tego ramach stałej wystawy prezentowane są dziewiętnastowieczne maszyny młynarskie. Najcenniejszą z nich jest wyprodukowany w latach 30. XIX w. gniotownik parowy, który należy do najstarszych tego typu urządzeń w Polsce, a nawet w Europie. Uzupełnienie zbiorów zgromadzonych w budynku stanowi wystawa plenerowa, w ramach której zgromadzono sprzęty i urządzenia używane w gospodarstwach wiejskich w XIX i XX w. W obu placówce istnieje możliwość zwiedzania indywidualnego oraz w towarzystwie miejscowego przewodnika. Muzeum można zwiedzać codziennie od 9:00 do 18:00 z przewodnikiem, a od 18:00 do 22:00 bez przewodnika.
Obiad: przy Muzeum funkcjonuje "Bar w Młynie" serwujący gorące posiłki; ponadto w Ustrzykach Dolnych znajduje się kilka innych restauracji i punktów gastronomicznych.

3. Pamiątki po społeczności żydowskiej Ustrzyk Dolnych, ul. Rynek 5.
Przed II wojną światową ponad połowę mieszkańców miasta stanowili Żydzi (1768 osób spośród 3230 mieszkańców w 1921 r.). Niewiele materialnych pamiątek zostało po tej niegdyś najludniejszej nacji Ustrzyk Dolnych. Zachował się budynek synagogi [3], który w latach 1968-1971 został gruntownie przebudowany i obecnie mieści się w nim biblioteka. O dawnym przeznaczeniu obiektu przypomina jedynie ściana wschodnia gdzie zaznaczono w elewacji miejsca po półkolistych otworach okiennych. Po przeciwnej stronie drogi i torów kolejowych znajduje się kirkut [4]. Cmentarz obejmuje ok. 0,8 ha, a na jego obszarze zachowało się ok. 80 macew pochodzących z przełomu XIX i XX w. Podczas remontów ulic w Ustrzykach Dolnych w latach 1993 i 1995 r. odnaleziono pewną ilość macew, które Niemcy użyli do wybrukowania ustrzyckich dróg. Nagrobki zostały wówczas przewiezione na kirkut.
Z Ustrzyk Dolnych warto udać się na południe do Lutowisk drogą wojewódzką nr 896, która stanowi fragment Wielkiej Obwodnicy Bieszczadzkiej nazywanej również Dużą Pętlą. Przejazd tą drogą jest atrakcyjny nie tylko ze względów krajobrazowych, ale również dość licznie zachowane tutaj obiekty drewnianej architektury cerkiewnej. Praktycznie wszystkie zachowane w powiecie bieszczadzkim cerkwie pełnią obecnie funkcje kościołów rzymskokatolickich. Niestety w większości przypadków oryginalne wyposażenie wnętrza owych świątyń nie zachowało się.

4. Jasień
Wieś, która sąsiadowała od południowej strony z Ustrzykami Dolnymi, obecnie znajduje się w granicach administracyjnych miasta. W 1664 r. Maciej Stanisław Ustrzycki ufundował tu drewniany kościół i parafię, która po Lesku i Hoczwi jest trzecią najstarszą parafią bieszczadzką. Obecna świątynia została wybudowana w II ćw. XVIII w. W Jasieniu od przeszło 40 lat znajduje się Sanktuarium Matki Bożej Bieszczadzkiej prowadzone przez ojców Michalitów. W sanktuarium otaczano czcią cudowny obraz (ikonę) Matki Bożej Rudeckiej z I poł XVI w., który udało się 1946 r. wywieźć z położonych pod Lwowem Rudek, które znalazły się na terenie ZSRR. W 1968 r. obraz trafił do Jasienia, gdzie z inicjatywy bpa Ignacego Tokarczuka powstało Sanktuarium. W uroczystej instalacji obrazu 6 lipca 1968 r. brał udział ks. kardynał Karol Wojtyła, przyszły papież Jan Paweł II. W 1992 r. historyczny obraz został skradziony z kościoła, a obecnie w Jasieni znajduje się jego kopia.

5.Jałowe [6]
Wieś położona 5 kilometrów za Ustrzykami Dolnymi należąca do najmłodszych bieszczadzkich miejscowości. Chaty chłopskie pojawiły się tutaj dopiero na przełomie XIX i XX w. Wcześniej w miejscu Jałowego stały jedynie zabudowania dworskie, dwa młyny i cegielnia. Ozdobą miejscowości jest położona na wzgórzu dawna drewniana cerkiew z 1903 r. Legenda głosi, że na tym wzniesieniu dawno temu stał zamek. Obecnie wspomniana świątynia użytkowana jest jako filialny kościół rzymskokatolicki. Na północ od cerkwi znajduje się fragment muru dworskiego i prezbiterium zrujnowanej dworskiej kaplicy.
Jeśli w Jałowem, jadąc w kierunku Lutowisk, skręcimy w lewo to po 5 km dotrzemy do Bandrowa Narodowego.

6. Bandrów [7] opcjonalnie
Miejscowość ta, choć położona jest bardzo blisko Ustrzyk Dolnych, to niesłusznie pomija ją w swoich bieszczadzkich wędrówkach większość turystów. Pod koniec XVIII w. osiedlili się w tej okolicy koloniści niemieccy. Powstała wtedy nowa osada - Bandrów Kolonia. Wówczas rdzenni mieszkańcy, dla odróżnienia swojej części wsi zaczęli ja nazywać Bandrowem Narodowym. Potomkowie osiemnastowiecznych kolonistów w trakcie II wojny światowej wyjechali do Niemiec. Do dziś możemy podziwiać skromne pozostałości po mieszkających tu Niemcach - zaniedbany cmentarz i ruinę niewielkiego kościoła ewangelickiego. Ponadto w Bandrowie znajduje się dawna cerkiew greckokatolicka z 1880 r., która w latach 70-tych ubiegłego wieku została przeniesiona tutaj z Jasienia i od tamtej pory jest użytkowana jako kościół rzymskokatolicki. O przeszłości Bandrowa przypominają również tradycyjne, drewniane chałupy, niestety w wielu przypadkach przebudowane a także liczne kamienne krzyże przydrożne.
Powrót do drogi wojewódzkiej nr 896 tą samą trasą.

7. Hoszów
Nie wiadomo, kiedy dokładnie powstał Hoszów, ale miejscowość ta jest wymieniana w źródłach historycznych od 1509 r. Przy głównej drodze, na wzgórzu po lewej stronie znajduje się dawna cerkiew greckokatolicka, obecnie użytkowana jako kościół rzymskokatolicki. Świątynia ta wzorowana była na cerkwiach huculskich - oparta na planie krzyża greckiego, z posadowioną centralnie kopułą na ośmiobocznym tamburze. Budowę obiektu rozpoczęto tuż przed II wojną światową, a ukończono na krótko przed wysiedleniem rdzennej ludności. Przez pewien czas w budynku znajdowała się owczarnia. Dopiero w 1971 r. przywrócono świątynię do kultu jako kościół rzymskokatolicki. Sześć lat później zastąpiono blachą gont, który wcześniej pokrywał dach. Cerkiew hoszowska jest częstym motywem bieszczadzkich widokówek.

8. Rabe
Dawna wieś szlachecka założona w XVI w. W 1769 r. na przełęczy pomiędzy wsiami Rabe i Żłobek doszło do potyczki oddziału konfederatów barskich z Rosjanami. Podczas niej został śmiertelnie ranny Franciszek Pułaski, krewny słynnego Kazimierza. W latach 1944-1951 Rabe, wraz ze sporą częścią dzisiejszego powiatu bieszczadzkiego należała do ZSRR. Po podpisaniu umowy o wymianie obszarów przygranicznych, rdzennych mieszkańców wysiedlono nad Morze Azowskie.
W centralnej części wsi znajduje się drewniana cerkiew pw. św. Mikołaja wzniesiona zapewne w 1852 r. Po 1951 r. dawną cerkiew użytkowano jako magazyn i dopiero dwadzieścia lat później przeznaczono ją na kościół rzymskokatolicki. Świątynia posiada od frontu nietypowy ganek wsparty na pięciu słupach. We wnętrzu zachował się niemal kompletny ikonostas - brak kilku ikon w rzędzie proroków. Na ścianach nawy i babińca znajdują się także ikony przeniesione tu z nieistniejącej cerkwi w Lutowiskach.

9. Żłobek
Znajduje się tu wyróżniająca się wśród obiektów bieszczadzkiej architektury drewnianej pochodząca z 1830 r. dawna cerkiew pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. W swojej formie jest dosyć odległa od wzorców architektury Kościoła Wschodniego - jej twórcy inspirowali się wyglądem kościołów łacińskich. Fakt ten spowodowany był wsparciem budowy tej cerkwi przez austriackie fundusze rządowe. Z powodu pokrycia dachu i obicia ścian gontem nadaje świątynia zyskała wspaniały charakter. Wyposażenie współczesne.

10. Czarna[8]
Czarna, podobnie jak większość okolicznych wsi, powstała w XVI w. w dobrach sobieńskich rodziny Kmitów. W Czarnej, w 1820 r. urodził się Jan Dobrzański, uważany za jednego z twórców nowoczesnego dziennikarstwa polskiego. Założyciel wielu lwowskich gazet, a także dyrektor polskiej sceny teatralnej we Lwowie. W 1951 r. z gruntów wsi Czarna wydzielono administracyjnie nową miejscowość - Czarną Górną, położoną na zachód od centrum.
W Czarnej znajduje się dawna cerkiew greckokatolicka pw. św. Dymitra wzniesiona w 1834 r. Świątynia posiada nietypową dla sakralnego budownictwa drewnianego klasycystyczną fasadę z portykiem o sześciu kolumnach, na których wspiera się trójkątny szczyt. We wnętrzu zachował się kompletny ikonostas z 1882 r., który po zamienieniu cerkwi na kościół rzymskokatolicki przesunięto w głąb prezbiterium.
Z centrum wsi warto udać się ścieżką spacerową (niebieskie znaki) prowadzącą przez Czarną Górną do niewielkiej kopalni ropy naftowej i ośrodka wypoczynkowego PGNiG (czas przejścia ok. 1h).

11. Bystre i Michniowiecopcjonalnie
Należy udać się drogą na wschód 6 km od centrum Czarnej
Miejscowość Bystre [9] położona jest tuż przy granicy z Ukrainą. W północnej części tej wsi znajduje się drewniana cerkiew z 1902 r. wybudowana w narodowym stylu ukraińskim. Z dawnego wyposażenia w świątyni pozostała jedynie rama ikonostasu, podniszczone tabernakulum i podstawa ołtarza. Warto jednak zwiedzić wnętrze cerkwi, gdyż zgromadzono tam zbiór krzyży i przedmiotów kultu pochodzących z bieszczadzkich cerkwisk. W sezonie letnim w Bystrem często przebywają członkowie Bieszczadzkiego Oddziału TOnZ, który udostępnia i opiekuje się obiektem.
Położony obok Bystrego znajduje się Michniowiec [10]. Znajdującą się w tej miejscowości cerkiew wybudowano w 1863 r. Po 1951 r. użytkowano ją jako magazyn zboża, a od lat siedemdziesiątych aż do dziś pełni funkcję kościoła rzymskokatolickiego. Nawa świątyni przykryta jest ośmiopolową kopułą wspartą na słupach. Takie rozwiązanie to wielka rzadkość w obiektach drewnianej architektury cerkiewnej. We wnętrzu zachował się również nietypowy, półkolisty ikonostas, który częściowo rozmontowano.
W miejscowościach Bystre i Michniowiec znajduje się unikatowy zespół kamieniarki ludowej, które tworzy dwanaście przydrożnych krzyży kamiennych. Z tego samego warsztatu pochodzą piękne nagrobki na cmentarzu w pobliżu cerkwi w Bystrem.
Z Bystrego i Michniowca należy wrócić się tą samą drogą do Czarnej.

12. Lutowiska[11]
25 km od Ustrzyk Dolnych
Wjeżdżając do Lutowisk, położonych ok. 10 km. na południe od Czarnej, widoczna jest wspaniała panorama szczytów bieszczadzkich. Warto zatrzymać się na położonym przy drodze punkcie widokowym z parkingiem.
Siedziba władz największej pod względem obszaru gminy w Polsce przy czym zaludnienie wynosi tutaj niespełna 5 osób na km². Nazwa Lutowiska wywodzi się najprawdopodobniej od ruskiego słowa letowyszcze, które oznacza miejsce letnich wypasów.
Lutowiska stanowiły niegdyś ważny ośrodek handlowy. W XVIII w. odbywało się tutaj dziesięć jarmarków, w czasie gdy w Sanoku i Lesku odbywały się jedynie dwa. W następnym stuleciu w tej miejscowości odbywały się słynne w całej Europie środkowej targi bydła. Lutowiska były jednocześnie jednym z największych skupisk ludności żydowskiej w Bieszczadach. Obecnie o tej najliczniejszej przed II wojną światową nacji w Lutowiskach przypomina duży kirkut z ok. 1000 zachowanych macew, ruina niewielkiej murowanej synagogi oraz drewniany budynek dawnej szkoły żydowskiej - duża drewniana willa z narożną wieżyczką.
W centrum wsi, obok zbudowanego na początku XX w. neogotyckiego kościoła ze współczesnym wyposażeniem, duży parking, przy którym kilka lat temu z inicjatywy Nadleśnictwa Lutowiska ustawiono horoskop celtycki.

13. Smolnik [12]
Sześć kilometrów za Lutowiskami w miejscowości Smolnik znajduje się jedyna w Polsce cerkiew reprezentująca w pełni styl bojkowski. Świątynia ta uważana jest za jedną z najpiękniejszych cerkwi bieszczadzkich. Jednocześnie należy do najcenniejszych zabytków sztuki cerkiewnej w całym regionie. Została wybudowana w 1791 r. Świątynia posiada układ trójdzielny, a poszczególne części - prezbiterium, nawa i babiniec przykryto dachami brogowymi (namiotowymi), które wieńczą niewielkie cebulki z krzyżami. Z pierwotnego wyposażenia zachowała się jedynie współczesna cerkwi polichromia.
Kolacja: Zajazd "Pod Czarnym Kogutem" w Czarnej; Karczma "Wilcza Jama" w Smolniku n. Sanem, która serwuje m.in. dania z dziczyzny i regionalne
Rejon Czarnej i Lutowisk stanowi dobrą lokalizację dla noclegu. Dosyć liczne są tutaj kwatery prywatne, a także kilka pensjonatów o różnym standardzie.
Dzień II - W Dolinie Górnego Sanu (wariant I)
Jako uzupełnienie pierwszego dnia wycieczki warto wybrać się do źródeł Sanu. Główna bieszczadzka rzeka w swoim górnym biegu jest niewielkim górskim strumieniem, który meandrując wyznacza końcowy odcinek południowej granicy Polski. Do II wojny światowej w Dolinie Górnego Sanu znajdowało się kilka ludnych wsi, a obecnie teren ten należy do najbardziej dzikich fragmentów Bieszczadów.

13. Stuposiany
W Stuposianach, miejscowości położonej 10 km na południe od Lutowisk należy skręcić w lewo.
Na początku drogi, po prawej stronie znajduje się dawny cmentarz i miejsce po tutejszej cerkwi, czyli cerkwisko. Warto się tutaj zatrzymać na chwilę, aby uświadomić sobie jak bardzo krajobraz bieszczadzki został zmieniony w wyniku wysiedlenia stąd rdzennej ludności rusińskiej.
Niedaleko od cerkwiska, po lewej stronie drogi znajduje się nowa strażnica Straży Granicznej, a nieco dalej po przeciwnej stronie niewielki punkt widokowy. Jadąc dalej, po kilku kilometrach zobaczymy wypał węgla drzewnego, gdzie w metalowych piecach-retortach produkuje się paliwo do grilla.

13. Zagroda Pokazowa Żubrów[13]
Dużą atrakcję stanowi położona przy drodze, już w pobliżu miejscowości Muczne - Zagroda Pokazowa Żubrów Samochód można zostawić na pobliskim niewielkim parkingu i udać się przez stylizowaną bramę na spotkanie z królem bieszczadzkiej puszczy. Obecnie w zagrodzie o powierzchni ok. 9 ha. przebywa 6 osobników. Obiekt powstał z inicjatywy Lasów Państwowych jako główna atrakcja Leśnego Kompleksu Promocyjnego "Lasy Bieszczadzkie". Wstęp do zagrody jest bezpłatny, a zwiedzać ją można codziennie od 9:00 do 19:00.

14. Muczne
W latach 1900-1934 przebiegała tędy kolejka wąskotorowa łącząca Ustrzyki Górne z Sokolikami. Jeszcze dziś widoczne są w terenie pozostałości dawnych mostów i nasypów kolejowych. Muczne przez kilka lat stanowiło zaplecze dla przyjeżdżających na polowania w Bieszczady krajowych i zagranicznych prominentów. W dobie Polski Ludowej ośrodek w Mucznem stanowił niejako filię słynnego Arłamowa, a całością zawiadował Kazimierz Doskoczyński, przez niektórych nazywany "wielkim łowczym PRL". W 1981 r. pod naciskiem bieszczadzkiej "Solidarności" obszar Mucznego powrócił pod zarząd Lasów Państwowych.

15. "W Dolinie Górnego Sanu". Ścieżka historyczno-przyrodnicza
Czas przejścia w obie strony to ok. 7 godzin. Niestety ścieżka nie tworzy "pętli" i na parking w Bukowcu należy wrócić tą samą drogą.
Ścieżka historyczno-przyrodnicza wytyczona w tzw. "bieszczadzkim worku", obszarze który przed II wojną światową był bardzo gęsto zaludniony, a obecnie znajdują się tutaj tylko dwie niewielkie miejscowości - Muczne i Tarnawa Niżna.
5 km od Mucznego położona jest Tarnawa, w której kończy się droga publiczna i żeby pojechać dalej, do Bukowca [14] należy z góry wykupić bilet na parking w tej ostatniej miejscowości. Właśnie na parkingu w niezamieszkanym Bukowcu rozpoczyna się trasa ścieżki przyrodniczo-historycznej "Górny San". Szlak prowadzi przez tereny nieistniejących wsi Bukowiec, Beniowa i Sianki do symbolicznego źródła rzeki San[15]. W Beniowej i Siankach warto zatrzymać się na dawnych cmentarzach, gdzie oprócz nagrobków można obejrzeć podmurówki nieistniejących cerkwi. Na cmentarzu w Siankach znajduje się ruina kaplicy grobowej Klary i Franciszka Stroińskich, właścicieli miejscowego majątku. Grobowiec ten określany jest nierzadko mianem Grobu Hrabiny. Po drodze do źródeł Sanu punkt widokowy z widokiem na współczesne Sianki, które znajdują się obecnie po stronie ukraińskiej.
Obiad/kolacja: Karczma "Wilcza Jama" w Smolniku n. Sanem, która serwuje m.in. dania z dziczyzny i regionalne

Dzień II - Ekomuzeum "Trzy Kultury" w Lutowiskach (wariant II)
Propozycja kilkugodzinnego spaceru ścieżką historyczno-przyrodniczą wytyczoną w okolicy miejscowości Lutowiska. Wędrując trzynastokilometrowym szlakiem podziwiać można liczne atrakcje przyrodnicze i historyczne. Trasa obejmuje siedemnaście przystanków opatrzonych tablicami informacyjnymi

1. Kościół neogotycki z lat 1911-1920
2. Ruiny synagogi
3. Arboretum szkolne
4. Przystanek "Płazy"
5. Kirkut - zachowało się ok. 1000 macew, najstarsze z końca XVIII w.
6. Panorama "Korony Bieszczadów"
7. Przystanek "Ptaki"
8. Przystanek "Rośliny"
9. Wiata Leśnika
10. Panorama pasma Otrytu
11. Przystanek "Ssaki"
12. Panorama doliny Skorodnego
13. Przystanek "Gady"
14. Wiata Wędrowca
15. Na Szlaku Filmowców "Chreptiów" - w pobliżu Lutowisk w drugiej połowie lat 60. realizowano "chreptiowskie" sceny filmu "Pan Wołodyjowski" w reżyserii Jerzego Hoffmana
16. Chyża bojkowska
17. Cerkwisko i cmentarz greckokatolicki - w pobliżu stojącej tu niegdyś cerkwi ustawiono jej makietę, a na cmentarzu, który służył wiernym obu obrządków katolickich zachowało się kilkanaście ciekawych przedwojennych nagrobków.

Nasi Partnerzy