|
Arkadiusz Ochmański
Miasto i mikroregion posiadają walory istotne z punktu widzenia licznych form turystyki kulturowej. Są
to przede wszystkim: turystyka dziedzictwa kulturowego (dwa obiekty znajdujące się wspólnie na
Liście Pomników Historii), podróże tematyczne wzdłuż szlaków (cztery obiekty na Szlaku Zabytków
Techniki Województwa Śląskiego o randze krajowej, trzy obiekty położone na Szlaku Architektury Drewnianej
Województwa Śląskiego o randze regionalnej), a także turystyka miejska (kilkanaście obiektów zabytkowych
na terenie Tarnowskich Gór), wiejska turystyka kulturowa (zabytki wiejskiej architektury sakralnej,
kilka zespołów pałacowo-parkowych położonych w obszarze wiejskim), turystyka kulinarna (unikatowe
w skali kraju muzeum kulinarne), turystyka obiektów poprzemysłowych i technicznych (m.in. dawna
Kopalnia Rud Srebronośnych, sztolnia górnicza z XIX wieku, zabytkowa stacja wodociągowa), turystyka
"żywej historii" (event historyczny rangi lokalnej o dużym potencjale regionalnym), turystyka
muzealna (trzy obiekty muzealne na terenie mikroregionu, w tym jedna placówka o znaczeniu na pewno
krajowym, a pod pewnymi względami nawet międzynarodowym). W mniejszym stopniu mikroregion jest atrakcyjny
dla turystyki militarnej (kilka obiektów międzywojennych obiektów militarnych, wchodzących w skład
Obszaru Warownego "Śląsk), turystyki biograficznej (pobyt kilku wybitnych postaci o znaczeniu
krajowym m.in. króla Jana III Sobieskiego oraz poety Juliana Ursyna Niemcewicza), a także turystyki
etnicznej (dzieje i zabytki ziemi tarnogórskiej związane są także z państwem pruskimi narodowością
niemiecką), wreszcie regionalnej turystyki kulturowej.
KLASYCZNE PODRÓŻE KULTUROWE (turystyka kultury "wysokiej")
Turystyka dziedzictwa kulturowego
Na terenie omawianej destynacji położone są dwa obiekty wpisane w 2004 roku na listę Pomników
Historii. Najważniejszym pod względem atrakcyjności turystycznej obiektem zabytkowym na terenie miasta
Tarnowskie Góry jest Zabytkowa Kopalnia Rud Srebronośnych - pokazowa kopalnia srebra, utworzona w 1976
roku przez członków Stowarzyszenia Miłośników Historii i Zabytków Ziemi Tarnogórskiej, stanowiąca unikatowy
zabytek górnictwa kruszcowego w skali europejskiej. Od tamtego czasu obiekt jest uznawany za "perłę turystyczną"
stereotypowo postrzeganego Górnego Śląska jak i całego regionu. Bogate zagospodarowanie turystyczne i
atrakcyjna oferta programowa (możliwość zwiedzania multimedialnego muzeum górnictwa i Skansenu Maszyn
Parowych z 30 eksponatami z wieku pary, 1740 metrów dawnych wyrobisk górniczych oraz udogodnienia m.in.
dla osób niepełnosprawnych) przyciąga corocznie rzesze turystów z kraju i zagranicy, przede wszystkim
z Niemiec, a także stanowi - mimo wysokich w proporcach krajowych kosztów zwiedzania - stały punkt programu
w ofertach wycieczek polskich i zagranicznych touroperatorów po Górnym Śląsku i Polsce południowo-zachodniej.
Drugim istotnym pod względem dziedzictwa kulturowego Polski i Europy obiektem jest Sztolnia Czarnego
Pstrąga - dawna Głęboka Sztolnia Kopalni "Fryderyk" wybudowanej w 1834 roku, stanowiąca jednocześnie
drugą główną atrakcję turystyczną w Tarnowskich Górach. Wygodna i atrakcyjna forma przemieszczania się
po wyrobisku, a także dynamiczne działania promocyjne powodują, że Sztolnia Czarnego Pstrąga jest od
dawna traktowana jako "obowiązkowy" obiektem podczas wycieczek do Tarnowskich Gór i w ten rejon Górnego
Śląska. Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej pracuje obecnie nad przygotowaniem wniosku aplikacyjnego
o wpis kopalni i sztolni na Światowa Listę Dziedzictwa Kulturowego UNESCO - dokumentacja wniosku ma zostać
złożona w 2013 roku. Umieszczenie tych poprzemysłowych atrakcji turystycznych na liście ich rangę i prestiż,
a także mogłoby się stać dodatkowym "magnesem" przyciągającym rzesze zagranicznych turystów zainteresowanych
nie tylko zabytkami industrialnymi, ale i formalnie uznanym dziedzictwem kulturowym. Górnictwo tarnogórskie
czynne przez stulecia wykuło w twardym dolomicie ponad 20.000 szybów i szybików, około 150 km chodników
od bardzo wysokich (sięgających 4 metrów) do bardzo niskich (90, 70 a nawet 60 cm wysokości). Całemu
labiryntowi podziemnemu towarzyszyły chodniki odwadniające (www.kopalniasrebra.pl).
Dlatego też wskazane wydaje się podjęcie działań mających na celu przystosowanie także innych wyrobisk
górniczych do uprawiania turystyki, co pozwoliłoby zwiększyć wskaźnik atrakcyjności turystycznej tego
miasta poprzemysłowego oraz podniosłoby jego rangę regionalną do statusu krajowej, a być może w dalszej
przyszłości międzynarodowej destynacji turystyki dziedzictwa i industrialnej.
Elitarna Turystyka Eventowa
W Tarnowskich Górach co roku odbywa się jeden event kultury wysokiej o randze krajowej - Festiwal Muzyki
Kameralnej organizowany od 1993 roku w późnobarokowym ponad 200-letnim Pałacu znajdującym się w Rybnej.
Od 2004 roku organizowany jest cykl koncertów kameralnych pod nazwą Goście Pałacu w Rybnej. Koncerty
odbywają się w listopadowe niedziele i mają na celu promocję młodych muzyków. Od października 2011 roku
na terenie obiektu pałacowego odbywa się Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny. Koncerty w ramach konkursu
organizowane są we współpracy z krakowskim stowarzyszeniem Piano Classic, europejskimi Instytutami Kultury
oraz firmą Yamaha. W trakcie cyklu występowali już m.in.: Leonora Armellini, Eduard Stan, Tullio
Forlenza,
Balazs Reti. Latem pałac w Rybnej zaprasza na Muzyczne Lato - cykl koncertów odbywających się w lipcowo-sierpniowe
niedziele w plenerze przypałacowym. Ze względu na ubogą infrastrukturę kulturalną mikroregion nie stanowi
aktualnie masowego celu koneserów kultury wysokiej. Konieczne wydaje się podjęcie przez władze samorządowe
działań mających na celu rozbudowę infrastruktury kulturalnej ziemi tarnogórskiej. Jednym z nich jest
opracowana na lata 2010-2020 Strategia Rozwoju Kultury w Powiecie Tarnogórskim. Projekt powstał w ramach
projektu "Festiwal Kultury Powiatu Tarnogórskiego" i oparty jest badaniach respondentów zamieszkujących
poszczególne gminy powiatu. Główne cele strategiczne dokumentu zakładają szereg działań mających na celu
przygotowanie mieszkańców do uczestnictwa w kulturze, podniesieniu kwalifikacji kadr zarządzających instytucjami
kulturalnymi oraz rewaloryzacji i rewitalizacji obiektów zabytkowych na terenie powiatu, a także tworzenie
nowych instytucji kulturalnych m.in. Sali widowiskowo-koncertowej. Zawarte w strategii działania mającej
na celu szerszą promocje eventów kulturalnych odbywających się w powiecie, mogą przyczynić się do promocji
kultury i obyczajów związanych z Ziemia Tarnogórską i stać się kolejnym "magnesem" przyciągającym inne
grupy turystów kulturowych.
Turystyka muzealna
Mikroregion posiada zauważalny potencjał w zakresie tej formy turystyki. Prócz wymienionych obiektów
zabytkowych, na terenie powiatu znajdują się trzy znaczące obiekty muzealne. Jednym z nich jest Muzeum
Miejskie w Tarnowskich Górach z trzema stałymi wystawami prezentującymi m.in. dzieje Tarnowskich Gór
w formie eksponatów związanych m.in. z historią górnictwa i hutnictwem, rzemiosłem, działalnością tarnogórskiego
Kościoła Katolickiego, gmin protestanckiej i żydowskiej, koleją żelazną oraz organizacjami i stowarzyszeniami
tarnogórskimi istniejącymi w mieście. Wśród tych przedmiotów na szczególną uwagę zasługują: buciki dziecięce
znalezione w podziemiach tarnogórskich oraz działający model maszyny parowej. Instytucja ta istnieje
od 1958 roku z inicjatywy Stowarzyszenia Miłośników Historii i Zabytków Ziemi Tarnogórskiej. W zbiorach
tarnogórskiego muzeum zgromadzono wiele interesujących zabytków upamiętniających Jana III Sobieskiego
oraz pamiątek związanych z tym okresem historii Polski. Ekspozycję została zaaranżowana tak, by przypominać
wnętrze tureckiego namiotu. W prezentowanej kolekcji znajdują się m.in. XVIII-wieczne portrety króla.
Jednym z nich jest dużych rozmiarów wizerunek Jana III Sobieskiego pędzla Niedzielskiego. Kolejną interesująca
instytucją muzealną jest Muzeum Instytutu Tarnogórskiej w skład, którego w chodzą dwie wystawy "Muzeum
Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie" oraz "Muzeum Pułku 3 Ułanów Śląskich". Oprócz tego muzeum skupia
się na edukacji, organizując warsztaty i lekcje muzealne, a także Małą Akademię Artystyczną. Każdego
roku odbywa się Turniej Wiedzy o Regionie Tarnogórskim. Unikatową placówką muzealną o randze krajowej
jest Muzeum Chleba, Szkoły i Ciekawostek w Radzionkowie - powstało ono w 2000 roku i od tamtej pory jest
unikatowym produktem turystycznym turystyki kulinarnej w skali kraju, ponieważ placówek tego typu jest
Polsce tylko kilka. Bogaty program zwiedzania obiektu z unikatową ekspozycją urządzeń i akcesoriów piekarniczych
służących do produkcji wyrobu w XIX wieku oraz wystawą dawnego sprzętu szkolnego oraz eksponowana kuchnią
przedstawiającą wygląd z przełomu XIX/XX wieku, a także m.in. możliwość udziału w warsztatach pieczenia
chleba przyciągają znaczną liczbę wycieczek szkolnych oraz turystów indywidualnych z całego Śląska i
reszty kraju. 1 września 2012 roku projekt został odznaczony marką ŚLĄSKIE w kategorii "dziedzictwo kulturowe
regionu". Komisja akredytacyjna doceniła tym samym znaczący wkład muzeum w rozwój turystyki województwa
śląskiego.
TURYSTYKA EDUKACYJNA
Podróże studyjne i seminaryjne.
Tarnowskie Góry, jak i cały powiat są jedną z najatrakcyjniejszych destynacji turystycznych dla
osób odbywających podróże studyjne po Górnym Śląsku - wizyta tutaj może uzupełnić ich wiedzę na temat
dziejów górnictwa kruszcowego w Polsce i na Górnym Śląsku, na temat fragmentu życiorysu króla Jana III
Sobieskiego, a także zapoznać ich ze śląską kulturą ludową oraz dziejami wielkich rodów przemysłowych
zamieszkujących dawniej te tereny.
Dla studentów geologii i geografii Kopalnia Rud Srebronośnych w Tarnowskich Górach jest inspirującym
obiektem do zapoznania się z dawnymi technikami wydobywania kruszców, a także jako obiekt obserwacji
zmian i dynamiki form terenu powstałych w wyniku antropopresji. Sztolnia Czarnego Pstrąga stanowi idealny
obiekt dla studentów turystyki, zajmujących się bliżej badaniem zjawisk zachodzących w kulturowej turystyce
obiektów poprzemysłowych i technicznych. Oba obiekty, jak również Zabytkowa Stacja Wodociągowa "Zawada"
w Karchowicach, a także Skansen Maszyn Parowych w Tarnowskich Górach stanowią naturalny cel podróży seminaryjnych
uczestników konferencji organizowanych cyklicznie od 2004 roku przez Międzynarodowe Centrum Dokumentacji
i Badan nad Dziedzictwem Przemysłowym dla Turystyki w Zabrzu, gdzie poruszany jest temat przystosowywania
i zagospodarowania obiektów poprzemysłowych dla potrzeb turystyki.
Podróże tematyczne i seminaryjne wzdłuż szlaków
Przez Tarnowskie Góry przebiega ważny szlak kulturowy: Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.
Na terenie powiatu tarnogórskiego znajdują się cztery obiekty wchodzące w skład tego systemu: Kopalnia
Rud Srebronośnych i Sztolnia "Czarnego Pstrąga" w Tarnowskich Górach, a także Muzeum Chleba w Radzionkowie
oraz Zabytkowa Stacja Wodociągowa "Zawada" w Karchowicach. System ten powstał w 2006 roku i dzięki zwiększającemu
się dynamicznie ruchowi turystycznemu. Szybko osiągnął znaczenie w skali kraju, jako najważniejszy szlak
o profilu industrialnym o najwyższym poziomie organizacji. Produkt ten był wielokrotnie nagradzamy w
konkursach m.in. na Międzynarodowych Targach Poznańskich w 2010 roku, został także w roku 2007 uznany
roku za Produkt Turystyczny Roku. Rok później system został wyróżniony Złotym Certyfikatem Polskiej Organizacji
Turystycznej. Przez mikroregion przebiega także Szlak Architektury Drewnianej Województwa Śląskiego,
będący linearnym systemem penetracji turystycznej o znaczeniu regionalnym. Na terenie badanego powiatu
znajdują się trzy drewniane kościoły z XVII wieku: w Miasteczku Śląskim, Bruśku oraz kościół filialny
pw. Św. Michała w Księżym Lesie z 1494 roku. Obiekty te położone są na trasie głównej szlaku (kościół
w Bruśku) oraz na tzw. pętli gliwickiej (kościół filialny w Księżym Lesie). Konieczne są działania mające
na celu przyłączenie kościoła p.w. św. Jerzego w Miasteczku Śląskim do pętli gliwickiej, co pozwoli zwrócić
uwagę turystów zainteresowanych drewnianą architekturą również na ten obiekt. Przez region tarnogórski
przebiega sześć kolejnych szlaków turystycznych statusie wirtualnym, przeznaczonych m.in. dla miłośników
fortyfikacji tarnogórskich (zwiedzanie kochbunkrów ulokowanych w różnych częściach miasta oraz zwiedzanie
zabytkowego schronu z 1939 roku), dla rowerzystów i miłośników kolei (Zamek w Starych
Tarnowicach, Wielki
"Kanion" - tarnogórski rejon złoża rud srebra położony na terenie dawnej kopalni, Skansen Maszyn Parowych
w Tarnowskich Górach) oraz dla miłośników zabytków górniczych (dawne szyby i sztolnie pokopalniane położone
na terenie miasta). Należy podjąć inicjatywę mająca na celu uzyskanie funduszy na rozbudowę infrastruktury
turystycznej systemów w postaci oznakowania szlaków, utworzenia tablic informacyjnych, dzięki którym
turyści uzyskają ogólne informacje dotyczące poszczególnych obiektów, niezbędna jest także rozbudowa
sieci parkingowej, co pozwoli przyciągnąć turystów zmotoryzowanych. Przypadku rozwijania takiego produktu
do statusu realnego, Tarnowskie Góry mogłyby stać się również ważną destynacją dla uczestników wypraw
śladami wyprawy króla Jana III Sobieskiego pod Wiedeń, a także śladami życia i działalności wielkich
magnatów przemysłowych, zamieszkujących te tereny w XVIII i XIX wieku.
POWSZECHNA TURYSTYKA KULTUROWA
Turystyka miejska
Tarnowskie Góry ze względu na bogaty pejzaż krajobrazu kulturowego, przy odpowiedniej rozbudowie infrastruktury
kulturalnej, handlowej i rozrywkowej mogą stać się ważną dla Górnego Śląska destynacją miejskiej turystyki
kulturowej. Turyści mogą tutaj podziwiać szereg zabytkowych domów m.in. Dom Sedlaczka kamienicę wybudowaną
w XVI wieku gdzie bywały takie osobistości jak: król Jan III Sobieski (1683), August III Mocny (1734),
Johann Wolfgang Goethe (1790) czy Julian Ursyn Niemcewicz (1821), twórca naszego hymnu Józef Wybicki.
Obecnie na parterze mieści się restauracja, piętro zaś zajmuje tarnogórskie muzeum założone w 1958 roku.
Turystów zainteresowanych budowlami sakralnymi przyciągnie do miasta m.in. kościół ewangelicki wybudowany
przez gminę ewangelicką w 1780 roku. Na początku XX wieku obiekt ten został przebudowany na styl neoromański.
Ciekawy jest także kościół parafialny św. Marcina w Starych Tarnowicach - najstarsza istniejąca obecnie
świątynia na terenie miasta. Wybudowany w stylu gotyckim na początku XV wieku, kościół posiada wewnątrz
bogatą dekorację malarską i sztukatorską. Do innych ważnych obiektów zabytkowych na terenie miasta zaliczyć
należy także Zamek Wrochemów w Starych Tarnowicach. Renesansowy zamek z XVI wieku w ciągu stuleci był
przebudowywany, m.in. zabudowano dawne krużganki wokół wewnętrznego dziedzińca, przypominające te znane
powszechnie z dziedzińca zamku wawelskiego. Zamek ma kształt czworoboczny, złożony z 4 skrzydeł ugrupowanych
wokół dziedzińca zbliżonego do kwadratu. Obecnie obok zamku działa Gospoda "U
Wrochema" oraz hotel. Zespół
Pałacowo-Parkowy w Rybnej stanowi jeden z ważniejszych punktów na mapie dziedzictwa kulturowego miasta.
Późnobarokowe założenie po remoncie pełni funkcje reprezentacyjne i hotelowe. W otoczeniu pałacu znajduje
się niewielki park. Kilkanaście drzew matu status pomników przyrody - są to dęby o obwodach 355 - 440
cm. Do innych ważnych atrakcji architektonicznych miasta zalicza się również rynek tarnogórski w otoczeniu
kamienic mieszczańskich i podcieniowych, neorenesansowy budynek ratusza miejskiego, winiarnia Siedlaczka
oraz Dom Cochlera z XVIII wieku, gdzie znajduje się najstarsza w mieście apteka. Park Wodny w Tarnowskich
Górach jest jednym z najmłodszych i najbardziej rozpoznawalnych obiektów turystycznych na terenie miasta.
Prócz mieszkańców korzystają z niego wycieczki dzieci i młodzieży oraz mieszkańcy dużych miast Aglomeracji
Górnośląskiej. Na ofertę Parku Wodnego składają się baseny: sportowy z widownią (25 m), z falą morską,
do nauki pływania, zewnętrzny, z solanką oraz basen - rzeka. Uzupełniają ją brodzik relaksowy i brodzik
do masażu z jaskinią i kaskadą wodną oraz whirlpool i trzy zjeżdżalnie. Na terenie obiektu funkcjonują
jeszcze: sauny (rzymska i fińska), siłownia, sala do ćwiczeń, gabinety odnowy biologicznej. Całkowita
powierzchnia lustra wody wynosi ponad 1150 m2. Zimą przy parku działa odkryte lodowisko dla 150 osób.
W nieodległym sąsiedztwie powstaje hala sportowa. Obydwa obiekty mają szanse w przyszłości utworzyć kompleks
usług sportowo-rekreacyjnych nie mający dla siebie konkurencji w tej części regionu śląskiego.
Wiejska turystyka kulturowa
Mikroregion tarnogórski proponuje swoim gościom turystów podróż śladem śląskich książąt i magnatów, którzy
obrali sobie ten rejon jako miejsce zamieszkania. Do najważniejszych obiektów na trasie zaliczyć należy
zespół dworków i pałaców zakładanych przez rody von Donnersmarck, Fürstenberg czy
Larisch. Do najważniejszych
punktów zaliczyć należy Zespół pałacowo-parkowy książąt Donnersmarck w Świerklańcu, na który składa się
park pałacowy, pałacyk "Dom Kawalera", cztery rzeźby Fremieta, zespół 5 fontann, ruiny średniowiecznego
zamku. "w latach 1903-1906 wg projektu Ernsta Eberharda von Ihne, nadwornego architekta cesarza Wilhelma
II, który był jego jednym z pierwszych gości. Kolejnymi ważnymi obiektami zabytkowymi architektury i
budownictwa są wybudowane przez tę samą rodzinę pałacyk w Nakle Śląskim wraz z założeniem parkowym, neogotycki
z połowy XIX wieku, a także Leśniczówka Mieczysko z przełomu XIX I XX wieku. W latach 70, XX wieku stała
się ona strzeżoną leśną rezydencją I sekretarza PZPR Edwarda Gierka. Innym ciekawym punktem turystycznym
jest neoklasycystyczny Pałac Baildonów z 1869 roku z aleją kasztanowców. Współcześnie władze samorządowe,
korzystając ze wsparcia funduszy europejskich podejmują działania mające na celu rewaloryzacje założeń
pałacowo -ogrodowych. Przykładem jest Pałac w Rybnej, gdzie w ramach funduszy europejskich podjęto szereg
działań mających na celu przystosowanie go dla celów kulturalnych. Kolejnym przykładem działań w tej
dziedzinie jest strona internetowa utworzona w ramach projektu pn. "Kopalnia kultury - system informacji
kulturalnej o Powiecie Tarnogórskim" gdzie można odbyć wirtualną wycieczkę po założeniach pałacowo-parkowych
powiatu i innych zabytkach związanych z działalnością na terenie tych ziem wielkich magnackich rodów
przemysłowych m.in. po zabudowaniach dawnej papierni z XIX wieku w Kaletach oraz Spichlerz dworski z
1793 roku w Żyglinku. Pasjonaci wiejskiej architektury sakralnej znajdą tutaj kilkanaście zabytkowych
obiektów sakralnych spośród których wyróżnić należy: Kościół pw. Dobrego Pasterza i mauzoleum Donnersmarcków
w Świerklańcu, kaplicę Chrystusa Króla w Potępie, zbudowanę w 1672 roku na wzór Grobu Chrystusa w Jerozolimie
- jeden z nielicznych tego typu obiektów na terenie Polski. Godne polecenia są także kaplice św. Marka
w Żyglinie z XVIII wieku, a także kapliczka św. Jana Nepomucena w Niezdarze z końca XIX wieku, ponadto
wymienione drewniane kościółki wchodzące w skład Szlaku Architektury Województwa Śląskiego - w Miasteczku
Śląskim i w Księżym Lesie. Konieczne wydaje się zwiększenie środków promocji wiejskich walorów kulturowych
regionu, a także proponowanie ich zwiedzania w programach wycieczek po okolicach Tarnowskich Gór. Przy
rozbudowie infrastruktury agroturystycznej i gastronomicznej poszczególnych gmin wiejskich powiat będzie
w stanie pozyskać również turystów kilkudniowych, którzy aktywnie zwiedzając region będą mieli szeroki
wybór wiejskich walorów kulturowych, a także możliwość wyboru alternatywnej oferty zwiedzania regionu.
Turystyka obiektów poprzemysłowych i technicznych
W obszarze badań znajduje się kilka unikatowych w skali kraju i zagranicy obiektów poprzemysłowych. Oprócz
wyżej omawianych Kopalni Rud Srebronośnych i Sztolni "Czarnego Pstrąga" w Tarnowskich Górach na uwagę
zasługuje także Zabytkowa Stacja Wodociągowa "Zawada" w Karchowicach, w skład której wchodzą: budynek
biura z 1895 oraz modernistyczna, ceglana pompownia z 1929 z zachowanym w komplecie wyposażeniem ruchu
parowego stacji pomp na dawnych stanowiskach pracy (m.in. zespoły pompowe, turbiny i kompresory z 1925)
oraz współczesnymi urządzeniami produkcyjnymi. Z kolei Szyb "Staszic" w Reptach Śląskich to kompleks
budynków górniczo-wodociągowych, na które składają się dwa ośmioboczne nadszybia szybów "Staszic" (dawniej
"Adolph") i "Maszynowy", kotłownia, rozdzielnia, warsztat i administracja; a także podziemne chodniki
i komory na głębokości ok. 60 metrów. Zespół pompowy parowo-tłokowy firmy Starke und Hoffman zbudowany
został w 1922r. Pompy takie jak te pracowały tutaj do lat 70-tych XX wieku, kiedy to system parowy zastąpiono
elektrycznym. Konieczne wydają się być działania mające na celu przystosowanie kompleksu dla potrzeb
turystyki. Zabytkowa drewniana dzwonnica Gwarków z dawnej kopalni kruszcu w Bobrownikach Śląskich. W
XIX i na początku XX wieku służyła pracownikom kopalni dolomitu w kamieniołomie "Blachówka". W 1955 roku
dzięki inicjatywie Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, przeniesiono ją do centrum Tarnowskich
Gór, na plac Gwarków. W Tarnowskich Górach znajduje się także Skansen Maszyn Parowych i Parowozów, gdzie
można podziwiać eksponaty techniczne z XIX wieku m.in. maszynę parową napędzająca ekshaustor z 1900 roku,
a także kilka parowozów wąsko i normalnotorowych pochodzących w przełomu XIX i XX wieku. Na terenie Radzionkowa
znajduje się także mini skansen górniczy, w którym prezentowane jest koło zamachowe, kilka wagoników
kopalnianych używanych pod ziemią oraz fragment obudowy. W miejscowości Ziemięcice można zobaczyć trzykondygnacyjny
spichlerz z 1780 r. oraz dwór i oborę z żeliwnym filarami z XIX wieku. Postindustrialne atrakcje turystyczne
znajdujące się w powiecie tarnogórskim odznaczają się bardzo dobrym zagospodarowaniem turystycznym oraz
bogatą ofertą zwiedzania, a kompleks wodociągowy "Zawada" wpisany na listę zabytków SZT jest kolejną
turystyczną "wizytówką" mikroregionu.
Turystyka Militarna
Przez teren ziemi tarnogórskiej w latach 30-tych XX wieku przebiegał Obszar Warowny "Śląsk" - polska
umocniona pozycja obronna przecinająca obszar Górnego Śląska, stanowiąca znaczące pasmo warowne, broniące
podstawowego rejonu przemysłowego II RP przed agresją ze strony III Rzeszy. Obecnie w mikroregionie istnieje
możliwość zwiedzania bunkrów zbudowanych w latach 1934-1938, stanowiących fragment umocnień Obszaru Warownego
w Niezdarze i Tąpkowicach. Stanowi on najlepiej zachowany kompleks fortyfikacji międzywojennych na Śląsku.
Opiekę nad obiektami militarnymi Ziemi Tarnogórskiej sprawuje stowarzyszenie na rzecz zabytków fortyfikacji
"Pro Fortalicium", które doprowadziło do utworzenia izby muzealnej w Dobieszowicach zlokalizowanej w
dawnym bunkrze. W jej skład wchodzą jednoizbowy schron bojowy oraz obiekt pozorny z 1937 roku. Opiekunowie
obiektu to organizacja pozarządowa, której członkami są pasjonaci wykonujący całkowicie bezpłatnie prace
nad przystosowaniem obiektów militarnych dla potrzeb tarnogórskiej turystyki. Pozyskanie odpowiednich
środków finansowych na promocję efektów działalności stowarzyszenia, a także zwiększone wydatki na cele
przystosowawcze np. z unijnego projektu "Kopalnia Kultury w Powiecie Tarnogórskim" mogą przyczynić się
do utworzenia kolejnego markowego produktu niszowej turystyki kulturowej na terenie Województwa Śląskiego.
Turystyka kulinarna
W mikroregionie znajduje się unikatowe w skali Europy Środkowo-Wschodniej Muzeum Chleba, Szkoły i Ciekawostek
w Radzionkowie. Instytucja muzealna utworzona w 2000 roku, była pierwszym muzeum o tematyce kulinarnej
w Polsce. Na terenie placówki turyści mogą zaczerpnąć informacje, a także wziąć aktywny udział w pieczeniu
markowego produktu muzeum. Należy także podkreślić, że instytucja powstała całkowicie ze środków prywatnych.
Jak mówią właściciele muzeum, powstało ono "z szacunku dla historii i z potrzeby serca". Zgromadzone
tam eksponaty zbierano przez okres 10 lat przed otwarciem obiektu, zbiór ciągle poszerzany jest o kolejne
eksponaty. Są to między innymi tematyczne pocztówki, maszyny i urządzenia, narzędzia, wyposażenie wnętrz,
dokumenty z okresu XIX i XX wieku oraz archiwalne dokumenty z XVI i XVII wieku. Można tam m.in. zobaczyć
ekspozycję starej cukierni, wyposażenie XIX-wiecznego sklepu, wystawę urządzeń piekarniczych oraz rekonstrukcję
piekarni z przełomu XIX/ XX wieku. Multimedialną atrakcją placówki jest film pokazowy
pt. "Chleb" traktujący
o rytuałach i szacunku do tego gatunku pieczywa, a także o historii kulinarnej produktu oraz motywie
chleba w literaturze i sztuce. Główną atrakcją muzeum jest możliwość wzięcia udziału w warsztatach samodzielnego
wypieku chleba. Obecnie oferta placówki skierowana jest głównie do dzieci i młodzieży, o czym świadczy
program warsztatów, a także treści edukacyjne przekazywane przez pracowników. W strukturze wiekowej ruchu
turystycznego na terenie placówki widoczna jest przewaga dzieci w wieku szkolnym - od 8 do 15 roku życia.
Konieczne wydaje się podjęcie działań mających na celu zachęcenie do odwiedzin także turystów w starszym
wieku. Instrumentem dłużącym temu mógłby być scenariusz zwiedzania atrakcyjny dla młodzieży powyżej 15
roku życia i dorosłych odwiedzających m.in. poprzez odwołania do tradycji dzieciństwa, wprowadzenie nowych
motywów edukacyjnych przeznaczonych dla tej grupy odbiorców, a także aktywne warsztaty na poziomie zaawansowanym,
m.in. wprowadzenie do programu zajęć trudniejszych wypieków lub bogatszych form dekoracji gotowych wyrobów.
Pozwoliłoby to na poszerzenie "targetu" turystycznego, a także na zwiększenie zysków placówki zdominowanej
obecnie przez odwiedzające ją wycieczki szkolne. Powiat tarnogórski jest naturalną destynacją kulinarną
z powodu bogatej w przepisy kulinarne kuchni typowej dla obszaru Górnego Śląska. Rozbudowa infrastruktury
gastronomicznej i jej tematyzacja w postaci zawarcia w kartach dań zarówno typowych, jak i niszowych
dań kuchni regionalnej pomoże zaistnieć ziemi tarnogórskiej na turystyczno-kulinarnej mapie Polski. Także
działania władz samorządowych przy tworzeniu unikatowych produktów turystycznych w oparciu o gastronomię
(np. tematyczna wioska chleba, "żywe" Muzeum Kuchni Śląskiej) mogą wspomóc rozwój tej obecnie coraz bardziej
docenianej formy turystyki kulturowej.
Turystyka etniczna
Powiat tarnogórski jest mikroregionem, dzieje współkształtowała także znaczna grupa niemieckich arystokratów.
Po trzech wojnach śląskich w połowie XVIII wieku ziemia tarnogórska - tak jak i większość Śląska - dostała
się pod władanie Hohenzollernów i stała się częścią Królestwa Pruskiego. Turystów z Niemiec zainteresuje
kilka obiektów sakralnych i pałacowych, należących niegdyś do niemieckich magnatów przemysłowych. W szczególności
godne polecenia są posiadłości należące do rodu von Donnersmarck. Zespół pałacowo-parkowy książąt Donnersmarcków
w Świerklańcu z parkiem świerklanieckim w stylu renesansowym wybudowany w drugiej połowie XIX wieku stanowi
dziś "perłę" architektoniczno-przyrodnicza regionu. Leśniczówka Mieczysko (zameczek myśliwski Donnersmarcków)
z przełomu XIX i XX wieku oraz budynek dawnego zarządu dóbr hrabiów Henckel von Donnersmarck stanowią
przykład kunsztu architektury obiektów gospodarczych z przełomu XVIII/XIX wieku. Niemieccy odwiedzający
będą mieli także okazję odwiedzić Kościół pw. Dobrego Pasterza i mauzoleum Donnersmarcków w Świerklańcu
- kompleks obiektów sakralnych, na który składają się neogotycki kościółek wraz z kaplicą grobową Donnersmarcków
- wybudowany w latach 1896-1897 projektu Juliusza Raschdorfa. Neobarokowy pałac baronów von Fürstenberg
z 1889 roku w Miedarach - Kopaninie wybudowany przez ród magnatów przemysłowych z Westfalii wraz z 6-
hektarowym parkiem stanowi unikatowy przykład architektury neobaroku w regionie. Obecnie w pałacu siedzibę
ma Dom Pomocy Społecznej - ze względu na status budynku użyteczności publicznej obiekt ten ma ograniczoną
dostępność. Korzystne byłoby znalezienie rozwiązania umożliwiającego przystosowanie tego zabytkowego
obiektu do potrzeb turystyki i udostępnienie go choćby w części, bez zmiany jego przeznaczenia. Tarnogórskie
"rezydencje" mają potencjał wystarczający do włączenia ich na listę szlaku kulturowego, którego tematem
przewodnim byłyby materialne ślady życia i działalności gospodarczej XIX-wiecznych rodów przemysłowych
Europy.
Turystyka "żywej" historii
Co roku we wrześniu podczas "Gwarków" na rynku tarnogórskim rozpoczyna się Historyczny Pochód postaci
historycznych związanych z ziemią tarnogórską. W skład korowodu wchodzą m.in. Władze Miejskie i zaproszeni
goście, Chłop Rybka z rodziną i bryłą wyoranego kruszcu, Skarbnik, Hans Sedlaczek (częstujący na Rynku
winem), Król Jan III Sobieski, Husaria i Pancerni, Król August II Mocny, hrabina Königsmarck, damy dworu,
kowal, poeci: Julian Ursyn-Niemcewicz, Józef Wybicki, Ignacy Krasicki, Johann Wolfgang von Goethe oraz
cesarz Wilhelm II i adiutanci, książę Guido Hanckel von Donnersmarck oraz księżna Donnersmarck - konno.
Pochód co roku przyciąga setki mieszkańców Tarnowskich Gór i okolicy. Ze względu na dużą liczbę znaczących
dla kraju i zagranicy postaci historycznych, a także połączenie ich życiowych losów z regionem tarnogórskim
stanowi on ciekawą "wizytówkę" miasta na tle regionów, a przy odpowiedniej promocji i zwiększeniu poziomu
atrakcji ten event historyczny może stać się markowym produktem turystyki "żywej historii" w regionie.
Turystyka biograficzna
Tarnowskie Góry są jedną z ważniejszych destynacji turystyki biograficznej na Górnym Śląsku. Z
historią miasta związane jest kilka epizodów z wielkimi postaciami historycznymi w roli głównej. Do szczególnie
godnych polecenia w tej materii obiektów "biograficznych" zaliczyć należy Dom
"Sedlaczka" - obecnie restaurację
i winiarnię, gdzie bywały takie znakomitości jak: król Jan III Sobieski (1683), August III (1734), Johann
Wolfgang von Goethe (1790) czy Julian Ursyn Niemcewicz (1821) oraz twórca naszego hymnu Józef Wybicki.
Neoklasycystyczny Pałac Baildonów z 1869 r. z aleją z kasztanowców w Łubiu stanowi ciekawy punkt na trasie
wycieczek śladami życia Johna Baildona- XIX-wiecznego, angielskiego przemysłowca, który jest wynalazcą
pieca martenowskiego. Natomiast dobra należące kiedyś do Donnersmarcków stanowią wizytówkę architektury
rezydencjonalnej okresu pruskiego na ziemiach Górnego Śląska.
Regionalna turystyka kulturowa
Liczne z wymienionych powyżej obiektów i wydarzeń, znajdujących się lub odbywających na terenie Tarnowskich
Gór i w okolicach, mogłyby stać się elementami multitematycznego regionalnego szlaku kulturowego, eksponującego
bogatą w wydarzenia historię oraz kulturową różnorodność Śląska. Z pewnością w przestrzeni takiego systemu
powinny się znaleźć: Kopalnia Rud Srebronośnych i Sztolnia "Czarnego Pstrąga" w Tarnowskich Górach oraz
Zabytkowa Stacja Wodociągowa w Karchowicach "ZAWADA" na Szlaku Dziedzictwa Poprzemysłowego Śląska jako
"perły" postindustrialne regionu. Posiadłości von Donnersmarcków w Miasteczku Śląskim, Świbiu oraz Nakle
Śląskim mogłyby stanowić ciekawe ogniwa na potencjalnym (wirtualnym) Szlaku Dziejów Państwa Pruskiego
na Ziemiach Polskich w XVIII-XX wieku. Natomiast Muzeum Chleba w Radzionkowie mogłoby stanowić jeden
z obiektów kluczowych, a może nawet główną "wizytówkę" przyszłego Śląskiego Szlaku Kulinarnego. Stworzenie
takich szlaków wymagałoby ściślejszego porozumienia organizacji turystycznych w województwach: Śląskim,
Opolskim i Dolnośląskim. Opracowanie wspólnej strategii marketingowej oraz szereg działań mający na celu
materializację systemów w dużym stopniu podniosłoby atrakcyjność turystyczną m.in. tego mikroregionu
poprzez regionalny szlak kulturowy, współcześnie bardzo istotny dla rozwoju turystyki element zagospodarowania
turystycznego, a jednocześnie nowy "magnes" dla rozwoju ruchu turystycznego w tym obszarze badań.
|
