|
Przemysław Buryan
Zarys historii powiatu inowrocławskiego.
Od pradziejów do wczesnopiastowskiej monarchii.
Inowrocław i otaczające go gminy wchodzą w skład obszaru uważanego za kolebkę piastowskiej monarchii.
Jednak historia ludzi na tym terenie zaczęła się znacznie wcześniej. Podobnie jak inne regiony centralnej
Polski, również i ten został zasiedlony krótko po tym, jak skandynawski lądolód wycofał się z terenu
północnej Europy. Początkowo ziemie inowrocławskie nawiedzane były przez koczownicze ludy łowców reniferów,
znane badaczom jako przedstawiciele kultur tarnowskiej i świderskiej. Ich migracje stały się tym intensywniejsze,
im cieplejszy był klimat europejskiego niżu, a z upływem czasu niektóre plemiona przeszły na osiadły
tryb życia. Za przełomowy uznać można czas V tysiąclecia p.n.e., kiedy nastąpił rozwój rolnictwa zapoczątkowany
przez przedstawicieli kultury ceramiki wstęgowej rytej. Wiadome jest dzisiaj, że omawiany obszar historycznych
Kujaw był areną starcia starego, zbierackiego stylu życia z nową, rolniczą cywilizacją, efektem czego
było wykształcenie się znanych europejskich kultur: amfor kulistych i pucharów lejkowatych. Ostatnie
tysiąclecie przed naszą erą przyniosło kolejne kluczowe wydarzenie w najdawniejszych dziejach regionu.
Rozwinęła się kujawska grupa kultury łużyckiej, której centralna podgrupa zamieszkiwała okolice dzisiejszego
Inowrocławia. Reprezentanci tej kultury budowali niewielkie grody, które uznawane są przez historyków
i archeologów za pierwsze przejawy zbiorowego osadnictwa na tych ziemiach. Ich rozwój z kolei wiązał
się z silnymi kontaktami handlowymi, opierającymi się na eksporcie kopalnego bursztynu i wydobywanej
ze źródeł solankowych soli oraz na imporcie miedzi, złota i srebra. Z czasem - i pod wpływem przybywających
na te ziemie Celtów - kultura łużycka przekształciła się w kulturę przeworską. Celtowie osiedlili się
w tej części Kujaw najprawdopodobniej z powodu bogatych złóż soli, którą eksportowali i z której słynęli
na południu kontynentu. Dzięki zakrojonej na szeroką skalę kupieckiej działalności są oni uznawani za
liderów handlu, zarówno solnego jak i bursztynowego, prowadzonego w tej części Europy w ostatnich stuleciach
przed narodzeniem Chrystusa. Relikty celtyckiego osadnictwa odnaleziono w wiosce Krusza Zamkowa, położonej
nieopodal stolicy powiatu, która zresztą swoje imię zawdzięcza handlowej nazwie soli. Kres dobrobytu
i rozwoju handlowych emporiów przyszedł wraz z najazdami plemion przybyłych z Azji w IV. i V. wieku naszej
ery. W efekcie rozłamu zaczęły powstawać nowe organizmy plemienne, których reprezentantem na ziemi inowrocławskiej
było plemię Goplan. Państwo to zostało wspomniane w Geografie Bawarskim - pochodzącym z IX wieku opisie
plemion słowiańskich na północ od Dunaju i na wschód od Łaby. Liczyć miało wówczas ponad 400 osad wraz
z Kruszwicą, pełniącą rolę osady centralnej. W wieku IX. państwo Goplan było jednak zdecydowanie za słabe,
by oprzeć się wzrastającej potędze państwa piastowskiego z ośrodkiem stołecznym w Gnieźnie. W wyniku
podboju lub pokojowej aneksji Kujawy na stałe weszły w skład powstającej pierwszej polskiej monarchii.
Od początków państwa Piastów do II pokoju toruńskiego w roku 1466.
Kiedy Gniezno i Poznań stanowiły ośrodki kształtującego się państwa polskiego, region inowrocławski utrzymywał
dotychczasowe gospodarcze znaczenie. Wciąż był miejscem wydobywania soli, która była dobrem królewskim
i zapewniała monarszą protekcję. Badania archeologiczne potwierdziły istnienie dużej warzelni soli i
osady przemysłowej w okolicach dzisiejszych ulic Toruńskiej i Laubitza w stolicy powiatu. Ta sama osada
była zalążkiem Inowrocławia, którego założenie datowane jest na przełom XI. i XII. wieku. Wcześniej najważniejszym
ośrodkiem regionu była Kruszwica, która znacząco rozwinęła się już jako stolica państwa Goplan. Mimo
dogodnego położenia nad szlakiem wodnym z jeziora Gopło do Warty nie została ona jednak oszczędzona przez
Władysława Hermana, który spalił gród w 1096 roku po tym jak jego mieszkańcy poparli zbuntowanego, odsuniętego
od sukcesji syna władcy, Zbigniewa. Wydarzenie to dało impuls do założenia nowej stolicy regionu, a sam
Władysław Herman uznawany jest za tego, który tego dokonał. Wybrał on wspomnianą już solną osadę przemysłową,
którą nazwał Novus Wladislaw. Przedrostek Novus zdecydowano się dodać z racji na istniejący
już wtedy Włocławek (Wladislaw). Dzisiaj jednak nie nawiązuje się do tego nadwiślańskiego miasta, a w
powszechnych skojarzeniach nazwę wiąże się z odległą stolicą Dolnego Śląska. Pierwszy raz nowo powstawała
osada Novus Wladislaw pojawia się w dokumentach dopiero w roku 1185: w przywileju księcia Leszka,
syna Bolesława Kędzierzawego, skierowanym do biskupów kujawskich. Inowrocław wspomniany jest tu jako
osada targowa. Mówi o tym także pochodząca z 1193 roku bulla papieża Celestyna III, wspominająca również
przeprawę na Noteci i karczmę w Mątwach, które musiały być już wtedy ważnym punktem na trakcie z Inowrocławia
do Strzelna.
Kolejne istotne wydarzenia przyniósł wiek XIII. Konrad Mazowiecki przekazał Kujawy w spadku swojemu synowi
Kazimierzowi. Ten zdecydował się kontynuować rozwój Inowrocławia jako stolicy regionu, ale zrezygnował
z dotychczasowej osady przemysłowej skupionej przy bazylice Imienia Najświętszej Maryi Panny i korzystając
z prawa magdeburskiego lokował w pobliżu nowe miasto. W roku 1238 w centralnym punkcie pobliskiego solnego
wysadu został więc wyznaczony rynek wraz z odchodzącą od niego siatką ulic. Na jednym z placów na terenie
miasta stanęła kaplica św. Mikołaja, dzisiejsza fara. W otoczonym najpierw wałami drewniano - ziemnymi
a później murami ceglanymi mieście o powierzchni 16 ha znalazły się najważniejsze obiekty użyteczności
publicznej z domem rajców, wagą miejską i wspomnianym już kościołem farnym. Wśród obszarów podmiejskich
najważniejsza była osada Władysława Hermana zwana Staromieściem. Nowo założone miasto niedługo po lokacji
odegrało ważną rolę w konflikcie polsko - krzyżackim. Wytrzymałość i organizację miasta zweryfikowało
krzyżackie oblężenie w roku 1263, natomiast w rozbudowanej już wtedy kaplicy św. Mikołaja, w latach 1320-1321
odbył się proces polsko - krzyżacki o Pomorze Gdańskie. Kilka lat później miasto ponownie musiało opierać
się krzyżackim atakom. Skapitulowało w roku 1332, przechodząc na pięć lat pod zakonną okupację. Inowrocław
był też centrum operacyjnym wojny Królestwa Polskiego z Krzyżakami w latach 1409-1411 efektem czego często
gościł w nim Władysław Jagiełło. Ostatni raz skutki jednego z najdłuższych w polskiej historii konfliktów
region inowrocławski odczuł w czasie najazdu krzyżackiego w roku 1431. W sierpniu tego roku jego stolica
została zdobyta i spalona przez najeźdźców. Dopiero w 1450 roku, dzięki odnowieniu dokumentu lokacyjnego
przez Kazimierza Jagiellończyka i zezwoleniu na korzystanie z budulca z królewskich lasów, Inowrocław
rozpoczął okres żmudnej lecz konsekwentnej odbudowy.
Okres średniowiecza przyniósł również umocnienie innych miejscowości w regionie. Od końca XI. wieku prowadzono
odbudowę Kruszwicy u boku funkcjonującej tam do 1125 roku siedziby biskupstwa. W dalszym ciągu istniała
kapituła skupiona przy kolegiacie św. Piotra i Pawła. Osiedle posiadało na tyle znaczącą funkcję gospodarczą,
że otrzymało w 1303 roku niemieckie prawo lokacyjne. Na jego mocy, nieopodal brzegu jeziora Gopło, na
niewielkim wzgórzu, rozpoczęto wznoszenie miasta. Potwierdzeniem jego rangi był wydany w połowie XIV
wieku przez Kazimierza Wielkiego nakaz budowy zamku w strategicznym miejscu, otoczonym wodami jeziora,.
Pozostałości tej inwestycji, z widoczną z daleka Mysią Wieżą, oglądać można do dzisiaj. Kruszwica stała
się siedzibą kasztelanii i starostwa, a w roku 1422 Władysław Jagiełło odnowił jej przywilej miejski.
Na wschód od Inowrocławia rozwinęła się znacząco osada rybacka nad Notecią, która w dokumencie z 1253
roku wymieniana jest jako gród pakoski. Sam dokument mówi o założeniu w tym miejscu kościoła św. Jakuba.
W wieku XIV Pakość zwróciła uwagę władców Polski. Najpierw, za wierną służbę królowi, Władysław Łokietek
zezwolił na budowę zamku, a w roku 1359 Kazimierz Wielki zgodził się na lokację miasta na prawie magdeburskim,
na wzór pobliskiego Inowrocławia. Na północ od stolicy regionu, na trakcie do Torunia rozwijało się Gniewkowo,
które - jak się przyjmuje - otrzymało prawa miejskie w 1268 roku. Na północno-zachodnim skraju dzisiejszego
powiatu rozwijała się natomiast osada służebna o nazwie Złotniki Kujawskie wspomniana pierwszy raz w
dokumentach kościelnych z roku 1362.
Od II pokoju toruńskiego do I rozbioru Polski.
Po ustabilizowaniu sytuacji międzynarodowej miejscowości powiatu rozwijały się wraz z rozwojem gospodarki
folwarcznej. Na przełomie XVI i XVII wieku Inowrocław w murach miejskich był już przepełniony. Roczniki
mówią o 310 zabudowanych parcelach bez ani jednej wolnej. Równie zaludnione były osady podmiejskie, które
później przerodziły się w dzielnice miasta. Na północy, w stronę Torunia, nadal istniało Staromieście,
które od wschodu graniczyło z osadą Nowe Ogrody.W kierunku Poznania, za bramą poznańską, trakt wiódł
przez Batkówko, na zachód od fortyfikacji natomiast leżało przedmieście bydgoskie zwane
Grodztwem. Inne
miasta powiatu również przeżywały okres przyspieszonego rozwoju. Pakość uznawana była za miasto zamożne,
liczące kilkuset mieszkańców. Aby zaspokoić ich potrzeby wybudowano dwa kościoły, łaźnię miejską, cegielnie,
browary, młyny i szkołę parafialną. Z inicjatywy księdza Wojciecha Kęsickiego przystąpiono do budowy
pakoskiej Kalwarii. Grunty pod kaplice przekazał ich właściciel Michał Działyński, a do obsługi duszpasterskiej
zostali sprowadzeni franciszkanie, na których siedzibę wyznaczono dawny zamek z dobudowaną do niego letnią
rezydencją biskupa chełmińskiego. Franciszkanie zaczęli rozbudowę posiadłości, której efektem było powstanie
kościoła św. Bonawentury i zabudowań klasztornych.
Okres spokoju i dobrobytu został brutalnie przerwany przez wojny szwedzkie. Pierwszy konflikt, w którym
ucierpiały Kujawy wraz z obszarem dzisiejszego powiatu inowrocławskiego to wojna o ujście Wisły toczona
w latach 1626-1629. Największe zniszczenia przyniosły jednak kolejne działania zbrojne w latach 1655-1660,
nazywane w historiografii pierwszym potopem szwedzkim. Chociaż bezpośrednie starcia zbrojne ominęły region,
to podobnie jak reszta kraju, ucierpiał on dotkliwie w tej wojnie, uważanej za czas największej katastrofy
polskiej kultury materialnej. Przez tereny powiatu przechodziły niejednokrotnie wojska, zarówno polskie
i szwedzkie. W wyniku tego grabiono majątki, mordowano i gwałcono mieszkańców, a zabudowania trawiły
pożary. W wyniku potopu szwedzkiego miasta zostały zniszczone i opustoszały, a pozostałych mieszkańców
trapiły zarazy i bieda. Zniszczony został także inowrocławski zamek książęcy, którego nie zdołano już
podnieść z ruin. Dopełnieniem tego krwawego okresu była wojna domowa między królem Janem Kazimierzem,
a rebelią pod wodzą Jerzego Lubomirskiego. Wojska obu stronnictw spotkały się w Mątwach pod Inowrocławiem,
w miejscu gdzie stoją dzisiaj inowrocławskie zakłady sodowe. Ciekawym epizodem z mątewskiej bitwy jest
historia hetmana Jana Sobieskiego walczącego pod sztandarem królewskim. Późniejszy bohater spod Wiednia
miał wycofywać się przez przeprawę nad Notecią i zostać z niej zepchnięty. Z uwagi na ciężkie umundurowanie
nie był w stanie utrzymać się na powierzchni i zaczął tonąć. W ostatniej chwili został wyciągnięty i
zabrany w bezpieczne miejsce. Konflikt domowy został zakończony w 1666 roku w Łęgonicach, a jego najostrzejsze,
mątewskie starcie opisał w 1667 roku jego uczestnik, pamiętnikarz Jan Chryzostom Pasek.
Spokój mieszkańców ziemi inowrocławskiej nie trwał jednak długo. Początek wieku XVIII to działania zbrojne
tzw. III. wojny północnej. Choć Rzeczpospolita pozostawała na początku tego konfliktu neutralna, to już
od roku 1700 jej terytorium stały się terenem działań wojennych i były nękane przez przemarsze wojsk
pod różnymi sztandarami. Kolejne niepokoje przyniosła konfederacja barska zakończona w roku 1772. Największą
bitwą konfederatów stoczoną na terenie powiatu było starcie na terenie Pakości 19 marca 1769 roku. Barżanie
dowodzeni przez Malczewskiego stawili czoła rosyjskim oddziałom pod dowództwem majora
Derwitza. W pobliżu
kaplicy Wniebowstąpienia stoi dziś głaz upamiętniający 97 poległych konfederatów. Konfederacja barska
skończyła się wraz z pierwszym rozbiorem Polski, w efekcie którego ziemie powiatu inowrocławskiego weszły
pod jurysdykcję Królestwa Pruskiego.
Od I rozbioru Polski do odzyskania niepodległości.
Kilka lat po tych wydarzeniach, w roku 1775, kościół św. Mikołaja w Inowrocławiu stał się świadkiem przygnębiającego
dla ludności regionu wydarzenia. Mieszkańcy miasta złożyli tu homagium Fryderykowi II, poddając się w
ten sposób symbolicznie jego władzy. Prusy nie wiązały z ziemią inowrocławską ambitnych planów. Region
został zdegradowany do powiatu prowincjonalnego, najpierw osobnego, zwanego Obwodem Nadnoteckim, później
(po okresie napoleońskim i krótkiej przynależności di Księstwa Warszawskiego) funkcjonującego jako jednostka
administracyjna bydgoskiej regencji Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Jego rozwój był mocno ograniczony
przez rolniczy status, który został mu narzucony i skutecznie utrudniał inicjatywy ekonomiczne i urbanistyczne.
Kolejne zrywy niepodległościowe wieku XIX nie zmieniły tej sytuacji. Tylko obywatelskie inicjatywy pozwoliły
utrzymać poczucie polskiego patriotyzmu w mieszkańcach Inowrocławia i okolicznych miejscowości. W niektórych
z nich były one jednak silnie tłumione. Jednym z ośrodków germanizacji była Dąbrowa Biskupia, gdzie działał
posterunek pruski z aresztem i gdzie skutecznie powstrzymywano wszelkie ruchy patriotyczne. Prusacy zakładali
organizacje i towarzystwa, które miały propagować kulturę niemiecką oraz gdzie nauczano języka niemieckiego
i przygotowywano do służby w pruskiej armii.
W połowie XIX wieku przemysł na terenie powiatu nie był w stanie zaspokoić nawet zapotrzebowania lokalnego,
tym bardziej nie wpływał na znaczniejszy rozwój regionu. Oparciem dla lokalnej gospodarki były jedynie
fabryka saletry, wytwórnia cygar, olejarnia oraz browar, dwie gorzelnie i kilka cegielni. Szansa dla
Inowrocławia i okolic przyszła wraz ze wzrostem zapotrzebowania na sól: surowiec, którego w regionie
nie brakowało. Liczne koncerny europejskie potrzebowały soli nie tylko w celach konsumpcyjnych ale również
dla rozwijającego się przemysłu farmaceutycznego. W poszukiwaniu przydatnych złóż na ziemi inowrocławskiej
wziął udział zasłużony już na terenie Prus baron Carl von Oeyenhausen. Wcześniej zaprezentował on swoje
umiejętności geologiczne odnajdując gorące słone źródła w mieście
Neusalzwerk, któremu nadano z tego
powodu nową nazwę - Bad Oeyenhausen. Miasto to jest dzisiaj z tego powodu miastem partnerskim Inowrocławia.
Wspomniany badacz już w 1822 roku opublikował pierwsze badania, które wykonał w drodze do Wieliczki.
Opisał w nich obecność słonej wody w inowrocławskich studniach i dużą ilość słonolubnych roślin. Zasugerował
też możliwość dosyć płytkiego zalegania złóż, czym przyczynił się do dalszych prac. Kolejnym przełomowym
wydarzeniem było wysłanie przez pruskie Ministerstwo Skarbu specjalisty górniczego Beusta w 1843 roku,
który pozytywnie ocenił perspektywy rozwoju górnictwa soli na obszarze Inowrocławia. Pierwszy inowrocławski
odwiert powstał w 1871 roku. Wcześniej nie pozwoliła na to sytuacja polityczna, związana przede wszystkim
z Wiosną Ludów. W 1873 roku istniały już w Inowrocławiu dwie kopalnie oraz warzelnia służąca do przerobu
solanki, pod postacią której wydobywano sól na powierzchnię. Szybki rozwój solnictwa związany był z inwestycjami
kolejowymi. W 1872 powstała magistrala łącząca Inowrocław z Toruniem i Poznaniem, a wkrótce potem kilka
innych, lokalnych linii: do Kruszwicy, Rogoźna i do Mątew, nad brzeg Noteci, którą planowano również
wykorzystać do transportu surowców drogą wodną. Rozwój kolei spowodował wzrost znaczenia marginalnych
do tej pory miejsc. Wyrosły wtedy na centrum północno zachodniej części powiatu Złotniki Kujawskie, w
pobliżu których ulokowano stację pasażersko - przeładunkową. Istotną inwestycją było także uregulowanie
Noteci, co połączyło Kruszwicę z Kanałem Bydgoskim. Warzelnie inowrocławskie miały więc swobodny dostęp
do surowców paliwowych, a także wiele dogodnych połączeń z miejscami zbytu. Krótko po tych wydarzeniach
przez powiat inowrocławski zaczęły już przebiegać połączenia międzynarodowe, przyciągające inwestorów.
W konsekwencji, w latach 1881-82 powstały pierwsze zakłady sodowe - "Chemishe Fabrik
Montwy". Rok 1882
przyniósł pierwszą fabrykę maszyn rolniczych i warsztat naprawczy "Głogowski i syn", który między innymi
zajmował się przedstawicielstwem znanej angielskiej firmy produkującej maszyny parowe. Powstała także
filia zakładów H. Cegielskiego, kilka cukrowni oraz kilka zakładów przemysłowych - fabryka mydeł, papy,
octownia, gorzelnia wódki oraz tartaki, cegielnie i młyny. Pod koniec XIX wieku miasto miało już zupełnie
inny wygląd niż w pierwszych jego latach. Przemysł znacznie się rozwinął, zwiększyła się liczba ludności
i poprawiła jakość życia. Najlepszym tego dowodem jest porównanie danych demograficznych: stolica regionu
która w roku 1816 była zamieszkana przez zaledwie ok. 3 tys. osób, pod koniec wieku liczyła ponad 26
tys. mieszkańców. W związku z tym inwestycje szybko wykroczyły poza mury miejskie Inowrocławia i zaczęły
wyraźnie zmieniać wygląd podmiejskich jednostek administracyjnych. Powstawały kamienice, urzędy, obiekty
użyteczności publicznej. Miasto oświetliły lampy, na potrzeby których wybudowano gazownię. Rozwój miasta
został przerwany w 1907 po katastrofie, skutkiem której złoża soli zostały zalane, a w samym Inowrocławiu
pojawiło się kilka wzbudzających panikę zapadlisk.
Przełomowym wydarzeniem, kształtującym charakter miasta do dzisiaj, było otwarcie pierwszego budynku
łazienek solankowych w 1875 roku. Spółka akcyjna "Solanki Inowrocławskie" powstała z inicjatywy dr Zygmunta
Wilkońskiego na zajmowanych przez wieś Rąbin terenach na zachód od Inowrocławia. Pierwszy obiekt dysponował
14 wannami, szybko powstał jednak drugi, liczący 15 wanien. Inwestycjom tym towarzyszyło powstanie pierwszego
domu zdrojowego, pijalni wód, czytelni oraz zakładów borowinowych. Uzdrowisko rozwijało się dalej, a
katastrofa z roku 1907 zmieniła oblicze miasta z ośrodka przemysłowego na resort wypoczynkowo-leczniczy
z rozproszoną, niską zabudową.
Powiat inowrocławski został oswobodzony w dniach 5 i 6 stycznia 1919 roku przez powstańców wielkopolskich.
Ich odważny, niepodległościowy zryw zakończył trwający tutaj prawie 150 lat okres pruskiego, a potem
niemieckiego panowania. Istotną rolę w wyzwalaniu regionu odegrała grupa inowrocławskich ochotników.
Wsparcie przyszło również z okolicznych miejscowości. Dla przykładu niewielka Pakość przysłała 120 ochotników
pod przywództwem Władysława Poczekaja i Stanisława Stolpego, których przed wyruszeniem błogosławił ks.
Józef Kurzawski. Wszyscy przybyli do Inowrocławia zebrali się na strzelnicy Towarzystwa Gimnastycznego
"Sokół", gdzie zostali podzieleni na dwie grupy bojowe. Jedna skierowała się w stronę niespodziewających
się niczego posterunków pruskich w centrum miasta. Druga grupa miała za zadanie zaatakować gmach magistratu.
Powstańcy nie zgodzili się na oferowane im warunki rozejmowe i kontynuowali natarcie. Kilka dni później
Inowrocław i pobliskie miejscowości były wolne. Usunięto pomnik Wilhelma I przetapiając go na pomnik
pochodzącego z tej ziemi poety Jana Kasprowicza. Nastał czas II Rzeczpospolitej.
Dwudziestolecie międzywojenne i II wojna światowa.
Po odzyskaniu niepodległości powiat inowrocławski został wcielony administracyjnie do województwa wielkopolskiego.
W roku 1925 stolica powiatu została z niego wyłączona jako specjalne miasto wydzielone uchwałą Rady Ministrów.
W roku 1938 mimo wielu sporów i sprzeciwów społecznych, bez historycznego uzasadnienia, powiat inowrocławski
wszedł w skład województwa pomorskiego ze stolicą w Toruniu. W czasie II Rzeczpospolitej nie rozwinął
się znacząco przemysł w regionie. Jedyną większą inwestycją było powstanie w Inowrocławiu huty szkła
"Irena". Był to pokaźnych rozmiarów zakład zatrudniający do 500 osób, który przetrwał do 2011 roku. Po
sukcesie huty "Irena" powstała druga, mniejsza huta szkła gospodarczego "Ino", która jednak działała
krótko i miała jedynie lokalny zbyt.
Cień hitlerowskiej swastyki dosięgnął tej ziemi dnia 8 września 1939 roku, a Inowrocław ponownie (wcześniej
miało to miejsce pod zaborami) został nazwany Hohensalzą. Głową okupacyjnej administracji został Otto
Christian Hirschfeld, który sprawował tę funkcję do lipca roku 1940. Został jednak usunięty decyzją sądową
skazującą go na 15 lat więzienia za nocną masakrę w inowrocławskim więzieniu, która zasłynęła w Polsce
i w zachodniej Europie jako inowrocławska krwawa niedziela. Już wcześniej Hirschfeld był odpowiedzialny
za liczne aresztowania i konfiskaty na terenie powiatu inowrocławskiego. Wszyscy więźniowie trafiali
do zakładu karnego przy ul. Narutowicza, z którego przez cały okres okupacji wyprawiano transporty skazańców
na egzekucje. Tym, którzy unikali egzekucji czy prześladowań dawała się we znaki stagnacja gospodarcza.
Funkcjonujące zakłady pracowały na potrzeby III Rzeszy i jej wojennego zapotrzebowania, a jedyną niewojenną
inwestycją było przebudowanie centrum Inowrocławia zgodnie z założeniami niemieckiej urbanistyki. Region
został oswobodzony w nocy z 20 na 21 stycznia 1945 roku przez oddziały sowieckie pod dowództwem generała
Teliakowa i pułkownika Ochmana. Szybko powstał Komitet Obywatelski i zaczęła ukazywać się lokalna prasa.
Powiat inowrocławski rozpoczął nowy okres funkcjonowania.
Od zakończenia II Wojny Światowej do dziś.
Po zakończeniu II Wojny Światowej nastąpiła stabilizacja i rozwój powiatu. Od roku 1950 do 1998 był on
częścią województwa bydgoskiego, a po reformie administracyjnej rządu Jerzego Buzka wszedł do nowo utworzonego
województwa kujawsko - pomorskiego. Stolicą powiatu był i jest niezmiennie Inowrocław, który w XX wieku
wyraźnie pozostawił w tyle inne jednostki administracyjne regionu. Zamieszkuje go dzisiaj ok. 76 tys.
mieszkańców, a jego gospodarka opiera się na przemyśle i usługach. Na terenie miasta funkcjonują zakłady
chemiczne Soda Mątwy S.A. oraz Inowrocławskie Kopalnie Soli Solino S.A. Do niedawna funkcjonowała też
posiadająca historyczny rodowód huta szkła Irena, której zarząd zdecydował o ogłoszeniu upadłości w 2011
roku. Z mniejszych zakładów przemysłowych działają drukarnie, fabryka maszyn oraz zakład poligraficzno
- wydawniczy. Inowrocław jako stolica regionu ma bardzo dobre połączenia drogowe i kolejowe. Jest ważnym
węzłem komunikacyjnym między Poznaniem a Toruniem i Bydgoszczą. W mieście ma także swoje koszary sporej
wielkości garnizon z 1. Brygadą Lotnictwa i 56. Bazą Lotniczą. Inowrocław kontynuuje także uzdrowiskowe
tradycje zapoczątkowane w wieku XIX. W 2001 roku w Parku Solankowym postawiono gigantyczne drewniane
inhalatorium (tężnie), które jest dzisiaj główną atrakcją miasta i udanie przyciąga zarówno turystów
jak i licznych kuracjuszy.
W skład powiatu inowrocławskiego wchodzi 9 gmin: gmina miejska Inowrocław, gminy miejsko - wiejskie:
Gniewkowo, Janikowo, Kruszwica i Pakość oraz gminy wiejskie: Dąbrowa Biskupia, Inowrocław, Rojewo i Złotniki
Kujawskie. Atrakcyjnie położone Gniewkowo, na trasie z Inowrocławia do Torunia, jest gminą przede wszystkim
tranzytową. Rozwijają się w niej usługi związane z obsługą kierowców, rolnictwo oraz przemysł. Głównym
przedstawiciel tej ostatniej gałęzi gospodarki jest wytwórnia przetworów warzywnych
"Bonduelle" oraz
Zakłady Przetwórstwa Cykorii "Cykoria" S.A. . Rojewo, Złotniki Kujawskie i Dąbrowa Biskupia to gminy
typowo rolnicze, z dużą ilością terenów gotowych pod zabudowę i przeznaczonych na domy dla mieszkańców
dużych ośrodków miejskich okolicy: Inowrocławia, Bydgoszczy czy Torunia. Pakość również jest gminą rolniczą,
ale pełni także rolę znacznego ośrodka pielgrzymkowego. W roku 2008 Rada Miejska podjęła uchwałę w sprawie
utworzenia Parku Kulturowego Kalwaria Pakoska w Pakości i Rybitwach. Efektem tej uchwały są prowadzone
prace restauratorskie i budowlane na objętym nią obszarze. W Janikowie od 1957 roku funkcjonują zakłady
sodowe oraz kopalnia wapieni, natomiast Kruszwica jest ośrodkiem przemysłowo - rolniczym z dobrze prosperującymi
zakładami tłuszczowymi "Kruszwica S.A.", cukrownią oraz Polskimi Zakładami Zbożowymi. Wszystkie stolice
gmin są lokalnym zapleczem usługowo - handlowym dla pozostałych miejscowości i wsi. Cały powiat inowrocławski
zamieszkuje w sumie prawie 166 tys. osób.
Literatura:
Cofta-Broniewska A., Kośko A., Kujawy w pradziejach i starożytności., wyd.
ARCHmedia, Inowrocław-Poznań
2002.
Hasik J., Gawlak E., Dzieje uzdrowiska Inowrocław., Inowrocław 1996.
Kamedulska M., Kamińska A., Sibora T., Tokarski M., Inowrocław i Kujawy Zachodnie. Informator Krajoznawczy
i Turystyczny, wyd. BiK, Inowrocław 2011.
Krysiak A., Inowrocław i Kujawy. Przewodnik., wyd. Pozkal, Inowrocław 2010.
Łęcki W., Szlak Piastowski. Przewodnik., wyd. Wojewódzka Biblioteka Publiczna, Poznań 1979.
Polska, Wielkopolska i Kujawy., wyd. G+J RBA, Warszawa 2007.
Sikorski Cz., Miasto na soli. Zarys historii Inowrocławia., wyd. Spółdzielcze, Warszawa 1988.
Sikorska J., Inowrocław. Dzieje, zabytki, okolice, legendy., wyd. Pozkal, Inowrocław 1997.
Topolski J. (red.), Dzieje Wielkopolski, wyd. Poznańskie, Poznań 1969, t. I,II .
Wykorzystane oficjalne portale internetowe. (dostęp potwierdzony 20.11.2012)
www.dabrowabiskupia.pl
www.gniewkowo.com.pl
www.inowroclaw.pl
www.inowroclawfakty.pl
www.inowroclaw.powiat.pl
www.janikowo.com.pl
www.kruszwica.org
www.pakosc.pl
www.rojewo.pl
www.zlotnikikujawskie.pl
|
