Ewelina Bagniewska
Turystyka dziedzictwa kulturowego
Na terenie powiatu bydgoskiego nie znajduje się żaden obiekt wpisany na listę Pomników Historii. Istnieją
tu jednak cenne sakralne obiekty gotyckie oraz renesansowe. Zachowały się bydgoskie zespoły poklasztorne
bernardynów i klarysek (z kościołem pw. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii) w oraz zespół pocysterski
w Koronowie. Najważniejszym obiektem dziedzictwa kulturowego Bydgoszczy jest późnogotycki kościół pw.
śś. Mikołaja i Marcina wzniesiony w latach 1466 - 1502 częściowo na murach wcześniejszego kościoła, który
został spalony przez Krzyżaków. Natomiast dziedzictwo kulturowe gminy Koronowo wiąże się ściśle z działalnością
Cystersów na tym terenie, którzy zostali sprowadzeni do Byszewa w XII wieku, a po zniszczeniu kościoła
przez Krzyżaków przenieśli się do pobliskiego Koronowa. Obecnie w miejscowości można zwiedzić kościół
pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zbudowany w XVII/XVIII. Do zespołu należały także dawny klasztor
oraz pochodzący z tego samego okresu dawny pałac opacki, który obecnie służy jako więzienie. Zespół cysterski
jest dobrze widoczny z wielu miejsc w Koronowie i doskonale wypełnia panoramę miasta.
Turystyka eventowa
Turystyka eventowa jest jedną z najsilniejszych destynacji powiatu. Szczególnie bogata jest oferta eventowa
kultury wysokiej. Wiodącym gestorem oferty w tej dziedzinie jest Filharmonia Pomorska im. Ignacego Jana
Paderewskiego w Bydgoszczy. Organizuje ona festiwale oraz konkursy na międzynarodową skalę. Jednym z
nich jest Bydgoski Festiwal Muzyczny. W tym roku festiwal pod hasłem Klasyka i jazz jest
odbywa się już po raz pięćdziesiąty pierwszy. Wysoki poziom wykonawczy gwarantują zapraszani do Bydgoszczy
wybitni artyści krajowi i zagraniczni. Kolejną imprezą z niemal pięćdziesięcioletnim rodowodem, organizowaną
przez Filharmonię co trzy lata jest Musica Antiqua Europae Orientalis. To międzynarodowy festiwal
muzyczny oraz kongres muzykologiczny, podczas którego prezentowane są dawne dzieła muzyczne pochodzące
z krajów Europy Środkowej, Wschodniej i Bizancjum. Co trzy lata w mieście organizowany jest fortepianowy
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. I. J. Paderewskiego. W tym roku odbędzie się on
po raz dziewiąty. Wydarzeniem na mniejszą skalę, które co roku odbywa się w bydgoskich zabytkowych kościołach
jest Akademia w Zabytkach Bydgoszczy, czyli cykl koncertów organizowany przez Akademię
Muzyczną im. F. Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Innym festiwalem o zasięgu międzynarodowym jest funkcjonujący
w Bydgoszczy od 2010 roku Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych Plus
Camerimage,
który odbywa się w budynku Opery Nova. To nie jedyne wydarzenie organizowane w tym miejscu. Co roku melomanów
z całej Polski przyciąga Bydgoski Festiwal Operowy, który jest największym w skali regionu
przeglądem sztuki baletowej i operowej. Oferta eventowa turystyki kulturowej nie kończy się na operze
i filharmonii. Corocznie na przełomie września i października w Bydgoszczy można brać udział w teatralnym
Festiwalu Prapremier, będący jedyną w Polsce prezentacją spektakli prapremierowych teatrów
polskich i europejskich. Inną imprezą na skalę krajową w mieście jest Ogólnopolski Festiwal Interpretacji
Piosenki Aktorskiej. Także filmy dokumentalne i reportaże mają swoją coroczną imprezę -
Międzynarodowy
Festiwal Sztuki Reportażu Camera Obscura będący przeglądem polskich i zagranicznych reportaży
telewizyjnych i radiowych. W mieście odbywa się także przegląd filmów "nigdy nie widzianych" w Bydgoszczy
- Never seen in Bydgoszcz.
W miejscowości organizowane są także eventy kultury masowej. Corocznie można uczestniczyć w
Bydgoskich
Impresjach Muzycznych, czyli międzynarodowym festiwalu taneczno-muzycznym, który ma za zadanie
zaprezentować dorobek artystyczny młodzieżowych zespołów wokalnych, instrumentalnych i tanecznych, pochodzących
z różnych krajów i kontynentów. Fanów twórczości Andrzeja Zauchy do Bydgoszczy przyciągnie zapewne Festiwal
Pamięci Andrzeja Zauchy "Serca bicie", podczas którego młodzi wokaliści prezentują utwory z repertuaru
zmarłego artysty. Także współczesna sztuka uliczna w 2008 roku doczekała się swojego święta. Jest to
Bydgoszcz Buskers Festiwal czyli Międzynarodowe Spotkania Artystów
Ulicznych. Eventem
wykorzystującym jeden z walorów Bydgoszczy - znanej jako miasto nad Brdą, jest
Bydgoski Festiwal
Wodny Ster na Bydgoszcz. Ideą wydarzenia jest popularyzacja Bydgoskiego Węzła Wodnego oraz turystyki
na wodach śródlądowych. Corocznie w Bydgoszczy i powiecie organizowane są jarmarki, podczas których można
nabyć rękodzieło i produkty regionalne oraz posmakować tradycyjnych dań kuchni regionalnej. Najpopularniejsze
to Jarmark Świętojański oraz Jarmark Kujawsko-Pomorski. W powiecie odbywa
się także popularne Święto Śliwki w Strzelcach Dolnych. Wydarzenia te są jednocześnie destynacją
wiejsko-kulturową. Ponadto w Bydgoszczy organizowane są takie eventy jak Święto ulicy Gdańskiej,
Święto ulicy Dworcowej czy Święto ulicy Cieszkowskiego.
W powiecie organizowane są także inscenizacje historyczne, które mają drugorzędne znaczenie dla turystyki
eventowej. Są to wydarzenia na skalę regionalną. Inscenizacje obejmują jednak różne okresy historyczne,
mogą zainteresować więc pasjonatów tych epok. Najpopularniejsza jest rekonstrukcja
Bitwy pod Koronowem
1410 połączona z Festynem Cysterskim. Natomiast w zespole pałacowo-parkowym w Ostromecku
prezentowana jest inscenizacja "Jak to Szwed pod Bydgoszczą wojował" czyli zdobycie
i zajęcie Pałacu Dorpowskich w Ostromecku oraz walka między wojskami Czarneckiego a Szwedami, którzy
bronili się w widłach Wisły i Brdy. W Ostromecku-Mozgowinie odbywa się także
Piknik Napoleoński
wraz z inscenizacją "Szarża przez wieki". W styczniu w Bydgoszczy na terenie
Makrum odbywają się także rekonstrukcje Bydgoszcz 1945, odnoszące się do wyzwolenia
Bydgoszczy
w 1945 roku. W Bydgoszczy odbywają się także rekonstrukcje wydarzeń historycznych organizowane okazjonalnie,
np. nadania praw miejskich miastu z okazji 666-lecia urodzin Bydgoszczy.
Turystyka wiejsko-kulturowa
Turysta zainteresowany tą formą turystyki z pewnością znajdzie na terenie powiatu bydgoskiego wiele
atrakcji. W mikroregionie znajduje się spora ilość wiejskich dworów i pałaców z XIX i XX wieku. Jest
on także bogaty w wiejskie zabytkowe obiekty architektury sakralnej. W powiecie znajdują się także ruiny
zamku.
Najważniejszym obiektem pałacowym w powiecie jest zespół pałacowo-parkowy w Ostromecku, pełniący
funkcje rekreacyjno-kulturalne. Składa się z parku oraz z dwóch pałaców: "Starego" i "Nowego". W obiekcie
mieści się kolekcja współczesnego malarstwa polskiego i grafiki oraz zbiór fortepianów i pianin,
głównie proweniencji polskiej. Innym obiektem architektury pałacowej w powiecie jest usytuowany w
Brzozie - Chmielnikach pałacyk myśliwski z końca XIX wieku. W gminie Dobrcz w miejscowości Trzbień można
zobaczyć także neoklasycystyczny XIX wieczny pałac z oficyną, a w miejscowości Kruszyn w gminie Sicienko
eklektyczny pałac z parkiem krajobrazowym.
Pasjonaci architektury dworskiej będą usatysfakcjonowani jej mnogością na terenie powiatu. Są to obiekty
XIX i XX wieczne, często z zachowanymi zespołami parkowymi. W gminie Białe Błota w miejscowości Lisi
Ogon znajduje się dworek późnoklasycystyczny z tego okresu. Bogata w dwory jest gmina Dobrcz, gdzie można
zobaczyć kilka dworów, z czego najciekawsze to pozostałości zespołu dworskiego z późnoklasycystyczną
oficyną dworską w Karolewie oraz dwór z grotą "Bajka" z aleją kasztanową w miejscowości Gądecz. W Strzelcach
Górnych znajduje się murowany przedstawiciel architektury dworskiej. Na terenie gminy są ulokowane także
zespoły dworskie w Paulinach, Trzęsaczu i w Kotomierzu. Także gmina Koronowo ma na swoim terenie kilka
dworów: w miejscowości Lucim, w Krąpiewie oraz zespół eklektycznego dworu w Hucie wraz ze stajnią i gorzelnią
z końca XIX wieku. Przez turystów rozpoznawalny jest dworek w Gościeradzu, wybudowany w latach 1931-34
dla Franciszki i Leona Wyczółkowskich, otoczony przez park z okazami starodrzewu. W gminie Sicienko znajdują
się zabytkowe dwory w Mochlach (z aleją grabową), w Wojnowie (z parkiem), w Osówcu oraz w Słupowie. W
gminie Osielsko można zobaczyć dwór w Żołędowie z pozostałościami parku krajobrazowego.
Drugorzędne znaczenie dla turystyki wiejsko-kulturowej w powiecie mają obiekty przemysłowe i techniczne,
folwarki oraz chałupy. Zabytkowe chałupy i domy znajdują się w Łąsku Wielkim, Lęgnowie, Makowiskach,
Otorowie, Salnie, Strzelcach Dolnych, Dąbrowie Chełmińskiej. Wśród domów wiejskich na tym terenie należy
wyróżnić dwa typy. W dolinie Wisły, w szczególności w gminie Solec Kujawski występują charakterystyczne
domy kolonistów "holenderskich". Na pozostałych obszarach natomiast znajdują się wiejskie chałupy nawiązujące
do zabudowy Krajny. Do pierwszej grupy należy drewniany dom o konstrukcji zrębowej w Łęgnowie zbudowany
w XVIII lub początkach XIX wieku. W gminie Koronowo zachowały się natomiast polskie, drewniane chałupy
z XIX wieku. W miejscowości Lucim o konstrukcji zrębowej, a w miejscowosci Mąkowarsko sumikowo-łątkowej.
Na uwagę zasługują także spichlerze w Otorowie i w Strzelcach Górnych, które należą do okazalszych budowli
gospodarczych w powiecie. W Byszewie znajduje się XVIII wieczny spichlerz plebański.
Bardzo ciekawym obiektem w powiecie bydgoskim jest skansen-rożen w miejscowości Stopka
gmina Koronowo gdzie prezentowane są przykłady architektury ludowej a przede wszystkim urządzenia i maszyny
rolnicze, charakterystyczne dla regionu. Wyróżniającymi się elementami są: lokomobila, młocarnia, drewniane
sanie, miechy kowalskie i siewniki. We wnętrzu sali umieszczono maszyny do szycia, rzeszota, cęgi, sierpy
i radła. Do użytku gości oddano także chatę Krajeńską z XIX wieku.
Dla destynacji wiejsko-kulturowej ważnym elementem przyciągającym turystę są wiejskie kościoły. Powiat
bydgoski jest bardzo bogaty w tego typu obiekty. Przeważają obiekty ceglane z XIX i XX wieku, w znaczniej
mierze wzniesione jako ewangelickie. Zachowały się tez trzy kościoły drewniane, kościoły gotyckie z XIV
i XV wieku, i kościoły barokowe z XVII i XVIII wieku. W gminie Dąbrowa Chełmińska znajduje się bodaj
najwartościowszy z wiejskich obiektów sakralnych powiatu kościół pw. śś. Mikołaja, Stanisława Biskupa
i Jana Chrzciciela wzniesiony w XV wieku, z wieżą barokową z lat 1763-64. W Boluminku można zwiedzić
późnobarokowy kościół wybudowany w latach 1755-77, a wyposażeniem rokokowym. Wart zobaczenia jest gotycki
kościół w Czarżu z XIII/XIV wieku, przebudowywany w XVIII, XIX i XX stuleciu z wyposażeniem barokowym.
W Dąbrowie Chełmińskiej znajduje się ceglany neogotycki kościół pw. NMP Królowej Polski, zbudowany w
XIX/XX wieku jako ewangelicki. W gminie Białe Błota można zobaczyć dwa obiekty murowane z czerwonej cegły:
neogotycki Kościół pw. Matki Boskiej Bolesnej w Cielu zbudowany w 1896 roku jako ewangelicki oraz kościół
pw. św. Kazimierza w Łochowie z 1902 roku, również jako ewangelicki. Także w Przyłękach można zwiedzić
XX wieczny kościół pw. NMP Wniebowziętej. Najważniejsze obiekty sakralne w gminie Dobrcz to: XIX wieczny
kościół pw. św. Wawrzyńca w Dobrczu; kościół pw. Matki Boskiej Królowej Polski z XX wieku; w Kozielcu
drewniany kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Marii Panny z początku XX wieku; w miejscowości Wudzyn XIX
wieczny kościół pw. św. Barbary. Ważnym zabytkiem sakralnym w gminie jest drewniany XVII wieczny kościół
we Włókach pw. św. Marii Magdaleny i św. Katarzyny z wyposażeniem barokowym. Najistotniejszym zabytkiem
gminy Koronowo związanym z działalnością Cystersów na tym terenie jest zespół kościelny w Byszewie, w
którego skład wchodzą: kościół pw. św. Trójcy, w obecnej formie pochodzący z XVII wieku, przebudowany
w XVIII wieku, cmentarz przykościelny, dzwonnica-brama z elementami dawnego ogrodzenia oraz spichlerz
plebański. Pozostałe zabytki sakralne wiejskie w gminie Koronowo to kościół pw. św. Michała Archanioła
we Wtelnie z XVIII wieku, rozbudowany w XIX wieku, z wystrojem barokowym; XX wieczny kościół pw. śś.
Piotra i Pawła w Wierzchucinie Królewskim; zespół kościoła pw. św. Anny w Łąsku Wielkim z XVIII wieku;
kościół i cmentarz przykościelny pw. św. Wawrzyńca w Mąkowarsku z XVIII wieku. Na terenie gminy Nowa
Wieś Wielka znajdują się dwa XIX wieczne kościoły: ewangelicko-augsburski pw. Niepokalanego Poczęcia
NMP w Nowej Wsi Wielkiej oraz pw. NMP Królowej Polski w Brzozie. Kolejny kościół drewniany zachował się
w miejscowości Żołędowo w gminie Osielsko. Drugim zabytkiem tego typu w gminie jest kościół pw. Narodzenia
NMP z XIX wieku z kostnicą oraz cmentarzem przykościelnym. Na terenie gminy Sicienko - Kruszyn, Nowa
Dąbrówka, Sicienko oraz Samsieczno - znajdują się kościoły XIX wieczne oraz zbudowane na przełomie XIX
i XX wieku. Kościół pw. św. Kazimierza w Kruszynie oraz kościół pw. św. Andrzeja Boboli w Sicienku to
pierwotnie obiekty ewangelickie.
Większość z wymienionych atrakcji jest w słabym stopniu udostępniana dla celów turystycznych. Zazwyczaj
obiekty są zaniedbane i znajdują się w złym stanie technicznym. Dwory znajdujące się w posiadaniu osób
prywatnych popadają w ruinę i nie często nie ma możliwości ich zwiedzenia. Kościoły są zamknięte, wnętrza
większości z nich można podziwiać przez kraty lub wcześniej umówić się w tym celu z proboszczem. Wytrwały
turysta zdoła jednak dotrzeć do tych obiektów oraz dostrzec ich walory.
Turystyka miejska
Bogactwo powiatu w szereg zabytków predestynuje ten obszar do stania się miejscem rozwoju turystyki
miejskiej. Mikroregion obejmuje trzy miasta: Bydgoszcz, Koronowo, Solec Kujawski. We wszystkich miastach
zachowały się zabytkowe układy urbanistyczne. W Bydgoszczy do dnia dzisiejszego Stare Miasto zachowało
średniowieczny układ urbanistyczny z czworobocznym rynkiem w centrum i ulicami odbiegającymi od niego
pod kątem prostym. Bardzo dobrze zachowany jest także średniowieczny układ urbanistyczny Koronowa. Także
w Solcu Kujawskim zachował się historyczny układ przestrzenny miasta z czworobocznym rynkiem i ulicami
wybiegającymi z jego narożników oraz traktem trasą przelotową na osi wschód-zachód. Ponadto w Bydgoszczy
zachował się nie tylko układ urbanistyczny, ale też fragmenty murów obronnych wzniesionych na początku
XV wieku.
Niewątpliwym atutem Bydgoszczy i sporą atrakcją turystyczną ulokowaną w zakolu Brdy jest Wyspa Młyńska,
gdzie został zachowany historyczny układ przestrzenny z kompleksem budynków młyńskich i spichrzy z XIX
wieku z brukowaną ulicą Mennica. Wyspa Młyńska stanowi obecnie centrum rekreacyjno-kulturowe miasta.
W latach 2005-2012 dokonano rewitalizacji tej przestrzeni, która polegała na renowacji obiektów zabytkowych
oraz budowie struktury rekreacyjnej Wyspy i jej najbliższego otoczenia. Funkcje rekreacyjne pełni obszerna
łąka, plaża miejska oraz plac zabaw dla dzieci. Funkcje kulturalne natomiast amfiteatr ukierunkowany
na rzekę Brdę oraz szereg obiektów zabytkowych, które znajdują się w gestii Muzeum Okręgowego im. Leona
Wyczółkowskiego. W Koronowie miłośników tego rodzaju architektury może przyciągnąć ratusz miejski
z połowy XIX wieku, zbudowany w stylu klasycystycznym. W Bydgoszczy istnieje natomiast szereg zabytkowych
budynków użyteczności publicznej. Najważniejsze to: Dawne Kolegium Jezuickie obecny Urząd Miejski wzniesiony
w latach 1644-53, później wielokrotnie przebudowywany; XVIII wieczna Miejska Biblioteka Publiczna w stylu
klasycystycznym; neogotycki kompleks zabudowań Poczty Głównej z lat 1883-85; eklektyczny hotel "Pod Orłem"
zbudowany pod koniec XIX wieku według projektu Józefa Święcickiego; Hala Targowa zbudowana w 1904 roku,
łącząca elementy neogotyckie z modernistycznymi; modernistyczny Powszechny Dom Towarowy zbudowany w 1911
roku; budynek Filharmonii Pomorskiej zbudowany w latach 1954-58 według projektu Stanisława Klajbora;
budynek dawnej Dyrekcji Kolei z końca XIX wieku, zbudowany w stylu manieryzmu niderlandzkiego. Lista
zabytkowych obiektów tego typu na terenie Bydgoszczy nie jest jeszcze zamknięta. Wymienione zostały jedne
z najbardziej istotnych. Na terenie wszystkich trzech miast znajdują się także zabytkowe kościoły.
Poza wspomnianymi wyżej obiektami zabytkowymi ciekawym założeniem jest neoklasycystyczny zespół klasztorny
misjonarzy z kościołem pw. św. Wincentego a'Paulo w Bydgoszczy, budowany przez piętnaście lat od roku
1924 do 1939, wzniesiony jako pomnik wdzięczności Opatrzności Bożej za Powrót Pomorza do Polski. Atrakcyjność
turystyki miejskiej zdecydowanie podnoszą organizowane na szeroką skalę eventy kulturowe, oferta muzealna
oraz obecność obiektów industrialnych, które zostały omówione w odpowiednich działach. W Bydgoszczy jest
także rozwinięta oferta shoppingowa.
Turystyka muzealna
W powiecie funkcjonuje wiele placówek muzealnych o zasięgu
regionalnym, lokalnym oraz miejscowe izby pamięci. W większych placówkach oferta przewodnicka jest dość
dobrze rozwinięta, zazwyczaj jest w nich dostępny przewodnik stały lub istnieje możliwość zamówienia
przewodnika obiektowego wraz z oprowadzaniem w językach obcych (niemal wszędzie oprowadzanie w języku
angielskim nie stanowi problemu, bardziej uboga jest natomiast oferta w języku niemieckim). W każdym
większym muzeum powiatu można zaopatrzyć się w foldery i broszury. Najobszerniejsza jest oferta muzealna
miasta Bydgoszczy, gdzie można zwiedzić placówki muzealne o zarówno o znaczeniu regionalnym jak i lokalnym.
Wśród nich znajdują się galerie sztuki, jak i obiekty związane z wojskowością, oświatą czy obiektami
przemysłowymi i technicznymi.
Największym kompleksem muzealniczym jest Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego, które składa
się z kilku obiektów. Większość z nich jest usytuowana na Wyspie Młyńskiej. W tzw. "Białym spichrzu"
znajdują się zbiory archeologiczne muzeum, natomiast w tzw. "Czerwonym spichrzu" Galeria Sztuki Nowoczesnej.
Na obszarze Wyspy Młyńskiej jest też budynek Europejskiego Centrum Pieniądza oraz Dom Wyczółkowskiego.
Nieopodal, w zabytkowych spichlerzach przy ulicy Grodzkiej znajdują się cztery działy: Dział Historii,
Dział Grafiki, Dział Etnografii oraz Dział Muzyczny. Muzeum Okręgowe ma pod swoim patronatem także Exploseum
- dział Architektury Przemysłowej. Obecnie w muzeum znajdują się wystawy stale i czasowe. Wystawy stałe
to: "Mennica bydgoska", "Twórczość Leona Wyczółkowskiego (1852-1936)", "Galeria Sztuki Nowoczesnej",
"Bydgoscy mistrzowie malarstwa", "Od Starego Rynku do placu Wolności. Spacer ulicami międzywojennej
Bydgoszczy", "Bydgoszcz - kruchy miasta", "W grodzie Bydgosta. Tajemnice życia wczesnośredniowiecznych
mieszkańców Bydgoszczy i okolic". Exploseum - Centrum techniki wojennej DAG Fabrik Bromberg, jest obiektem,
który należy wyodrębnić jako miejsce, w którym produkowano materiały wybuchowe dla celów militarnych
III Rzeszy. Jest to skansen architektury przemysłowej wraz z podziemną trasą turystyczną. Ekspozycje
muzealne znajdują się w budynkach siedmiu budynków fabrycznych. Ekspozycja składa się z dziesięciu bloków
tematycznych, w których prezentowana jest m.in. biografia założyciela firmy Artura Nobla, DAG w latach
1933-45, profil produkcyjny oraz tajniki produkcji nitrogliceryny, historia broni i uzbrojenia, historia
prochu czarnego oraz nowoczesnych materiałów wybuchowych XIX i XX wieku, działalność konspiracyjno-sabotażowa
polskich robotników przymusowych oraz działalność Armii Czerwonej na ziemiach polskich. Dodatkową atrakcją
są Explonaty, czyli przedmioty znalezione w ramach wykopalisk. Exploseum jest interesujące także z punktu
widzenia turystyki industrialnej i militarnej. Ze sztuką współczesną jest związana Galeria Miejska BWA.
Prezentowane są tu dzieła współczesnych artystów Polskich oraz zagranicznych, w tym grup artystycznych.
W ostatnim czasie odbyła się wystawa islandzkiej grupy artystycznej Start Art oraz wystawa współczesnej
sztuki Japonii. Poza W mieście funkcjonuje także Muzeum Oświaty Ziemi Bydgoskiej, z czterema ekspozycjami
stałymi: "Szkoła sprzed lat", "Losy nauczycieli bydgoskich w latach 1939-1945", "Szkice z dziejów oświaty"
i "Tradycje związkowe pracowników oświaty". Ciekawym obiektem dla turystów kulturowych zainteresowanych
militariami jest Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy, które poza wystawa stałą i wystawami czasowymi oferuje
także możliwość zwiedzenia wystawy plenerowej, zawierającej egzemplarze ciężkiego sprzętu wojskowego.
Muzeum prezentuje wojskowe dzieje Pomorza i Kujaw, gromadzi zabytki militarne takie jak broń strzelecka,
broń biała, sprzęt pancerny oraz pojazdy wojskowe. W powiecie istnieją przykłady placówek muzealnych
o oryginalnym profilu. Jednym z nich jest Muzeum Fotografii, które stanowi integralną część Akademickiej
Przestrzeni Kulturalnej. Działalność muzeum to prezentacja bogatych zbiorów aparatów fotograficznych,
powiększalników oraz sprzętu filmowego, z atelier, w którym można wykonywać zdjęcia w świetle żarowym
i błyskowym oraz ciemnia fotograficzna, gdzie odbywają się zajęcia z zakresu fotografii czarno-białej,
przetworzeń i technik specjalnych oraz eksperymentów w fotografii kolorowej. W Bydgoszczy działa też
unikatowe prywatne Muzeum Mydła i Historii Brudu. Idea placówki polega na bezpośrednim kontakcie z eksponatami.
Można tu spróbować prania na tarze, a w czasie warsztatów wytworzyć własne mydło, które zwiedzający po
wyjściu z muzeum zabiera ze sobą.
W mieście funkcjonują także lokalne izby pamięci. Dwie z nich są związane z działalnością znanych
osób (Adama Grzymały Siedleckiego i Marszałka Józefa Piłsudskiego), jedną poświęcono miejskiej kolei
- jest to Izba Tradycji Bydgoskich Dróg Żelaznych zlokalizowana w budynku stacji kolejowej Bydgoszcz
Wschód. Natomiast z Bydgoskim Węzłem Wodnym wiąże się działalność muzeum Kanału Bydgoskiego. Do tej grupy
zalicza się także Muzeum Wodociągów utworzone w wodociągowej wieży ciśnień oraz w Hali Pomp znajdującej
się na terenie ujęcia wody "Las Gdański". Przedmiotem ekspozycji muzeum jest architektura przemysłowa
przełomu XIX i XX wieku. Wszystkie trzy placówki stanowią ciekawe punkty także dla turystów uprawiających
turystykę industrialną. Z kolei osoby zainteresowane dziejami sportu w Bydgoszczy mogą udać się do Galerii
Sportu Bydgoskiego, gdzie od września 2013 roku można obejrzeć podziwiać wystawę "Bydgoszcz na kołach"
prezentującą osiągnięcia bydgoskich sportowców związanych z kolarstwem, żużlem i rajdami samochodowymi.
W godzinach otwarcia apteki "Pod Łabędziem" można zapoznać się ze zbiorami Muzeum Farmacji, w którym
znajdują się eksponaty związane z historią farmacji i medycyny.
Mniej interesująca jest oferta muzealna miasta Koronowo, w którym można zobaczyć znajdującą się przy
Punkcie Informacji Turystycznej, regionalną izbę pamięci. Pod względem turystyki muzealnej dużo bardziej
interesującą ofertę posiada Solec Kujawski, w którym znajdują się aż trzy placówki muzealne. Największa
z nich jest Muzeum Solca im. księcia Przemysła. Wystawa stała prezentuje dzieje miasta i okolic od prehistorii
do końca XX wieku. Ekspozycja zawiera także informacje o szlakach turystycznych znajdujących się na terenie
miasta i gminy Solec Kujawski, jest więc szczególnie interesująca dla osób odbywających podróże kulturowe.
Drugą placówką muzealną jest Muzeum Ziemi Im. Karola Sabatha, będące jedną z atrakcji Parku Jurajskiego.
Muzeum posiada jedną z największych w Polsce kolekcję skamieniałości, a także rekonstrukcje prehistorycznych
zwierząt. W Solcu Kujawskim funkcjonuje także Muzeum przy Ochotniczej Straży Pożarnej. W Bydgoszczy organizowana
jest zarówno Europejska Noc Muzeów, jak i Bydgoska Noc Muzealna w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa.
Wydarzenia te cieszą się dużą popularnością wśród mieszkańców regionu.
Placówki muzealne znajdują się także w miejscowościach gminnych. Jedną z nich jest ulokowane w gminie
Dobrcz muzeum regionalne założone przez Bronisława Zamojdzina w Karolewie. Placówka mieści się w dawnej
oficynie dworskiej, a w jej wnętrzach eksponowane są narzędzia rolnicze, meble i wyposażenie wnętrz mieszkalnych,
zbiory broni palnej, znaleziska archeologiczne, numizmaty oraz sztandary organizacji rolniczych. W miejscowości
Stopka w gminie Koronowo znajduje się prywatna placówka typu skansenowskiego opisana w rozdziale o atrakcjach
turystyki wiejsko-kulturowej.
Turystyka industrialna
Na terenie powiatu znajduje się kilka obiektów atrakcyjnych z punktu widzenia turystyki industrialnej.
Nalezą do nich dwa zabytkowe mosty kolejowe: most kolejki wąskotorowej nad Brdą w Koronowie (najprawdopodobniej
najwyższy na świecie most kolejowy na tor o szerokości 600 mm), oraz łukowy ceglano-kamienny wiadukt
kolejowy nad rzeką Krzemionką w Buszkowie. W tej grupie należy wymienić wspomniane wyżej zakłady zbrojeniowe
z czasów III Rzeszy. Dużą wartość posiada szereg obiektów hydrotechnicznych związanych z Kanałem Bydgoskim
(Nowy i Stary). Składa się on z szlaku wodnego z urządzeniami hydrotechnicznymi, budynków maszynowni,
sterowni, obsługi oraz tzw. "domów śluzowego". Obecnie Zespół stanowi unikatowy przykład możliwości hydrotechnicznych
wieku XVIII. W samej Bydgoszczy listę zabytków industrialnych uzupełniają: zabytkowa wieżę ciśnień, zespół
budynków stacji wodociągów, budynki dawnych zakładów mięsnych oraz spichlerze, wytwórnia Wód Stołowych,
a także dawna cegielnia przy ulicy Fordońskiej oraz fabryce "Kabel" z zachowanym oryginalnym układem
architektonicznym.
Innym typem licznie reprezentowanych atrakcji turystyki przemysłowej są młyny. Jednym z nich jest
"Diabelski młyn" w Koronowie - młyn wodny z połowy XIX wieku o drewnianej konstrukcji szkieletowej wypełnionej
cegłą. Bardziej reprezentacyjne młyny są usytuowane nad rzeka Brdą w obszarze miasta Bydgoszczy. Na Wyspie
Młyńskiej znajdują się dwa obiekty: kompleks Młynów Rothera i Młyn Camphsausena. Trzeci to Młyn Baerwalda
- obecny hotel "Słoneczny Młyn". Najbardziej znanym zabytkiem z tej grupy są Młyny Rothera zbudowane
w połowie XIX wieku. Z kolei Młyn Camphausena to budynek nazywany dzisiaj "Czerwonym Spichrzem". Murowany
z cegły czterokondygnacyjny budynek, w którym obecnie mieści się Dział Sztuki Współczesnej Muzeum Okręgowego
im. Leona Wyczółkowskiego.
Atrakcją najczęściej kojarzoną z Bydgoszczą, znajdującą się nawet w logo miasta jest zespół trzech
szachulcowych spichlerzy wybudowanych na przełomie XVIII i XIX wieku przez kupca Samuela Gotloba Engelmanna.
Także na Wyspie Młyńskiej usytuowano dwa spichrze przy ulicy Mennica. Jeden z nich to tzw. "Biały Spichrz"
zbudowany w końcu XVIII wieku, gdzie obecnie mieści się Dział Archeologii Muzeum Okręgowego. Zabytki
techniki związane z wodociągami i kanalizacją to zespół budynków stacji wodociągów "Las Gdański" oraz
wieża ciśnień w Bydgoszczy, będące elementami składowymi Muzeum Wodociągów w Bydgoszczy. W Łęgnowie znajduje
się wodociągowa wieża ciśnień pochodząca prawdopodobnie z okresu II wojny światowej.
Pozostałe przykłady architektury industrialnej w powiecie to zespół wytwórni wód stołowych "Ostromecko"
z przełomu XIX/XX wieku, na który składa się budynek produkcyjny, budynek mieszkalno-administracyjny
i mur oporowy oraz dawne zakłady mięsne przy ulicy Jagiellońskiej powstałe na przełomie XIX i XX wieku.
W Bydgoszczy zachowały się także trzy kolejowe wieże ciśnień.
Wiele budynków industrialnych w Bydgoszczy jest adaptowanych na muzea i restauracje. Spichrz "Biały"
i "Czerwony" są budynkami należącymi do Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego, podobnie spichkerze
przy ulicy Grodzkiej. Muzeum ma pod swoją pieczą także DAG Fabrik Bromberg czyli Exploseum wraz z podziemną
trasą turystyczną. W Wieży Ciśnień mieści się teraz Muzeum Wodociągów. W Młynie Baerwalda mieści się
obecnie hotel "Słoneczny Młyn". Pojawiły się także podobne plany co do Młynów Rothera, jednak dotychczas
ich nie zrealizowano. W spichrzu przy ul. Stary Port działa restauracja "Stary Port", a w spichrzu przy
ulicy Młyńskiej "Karczma Młyńska". Jeden z budynków został zaadaptowany na cele religijne. W spichrzu
przy ulicy Nowy Rynek 5 mieści się cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja. Budynki dawnej Rzeźni Miejskiej
w Bydgoszczy stanowią natomiast cześć kompleksu handlowego Focus Mall. Stara cegielnia natomiast została
zaadaptowana i pełni teraz funkcje produkcyjne. Na promocję turystyki industrialnej w powiecie
pozytywny wpływ mają także trwające w Bydgoszczy zaawansowane prace nad stworzeniem przemysłowego szlaku
kulturowego.
Turystyka pielgrzymkowa i religijna
Dla osób uprawiających turystyka pielgrzymkową i sakralną
powiat bydgoski nie jest destynacją pierwszorzędną. Jednakże, jak da się zauważyć, Sanktuarium Matki
Bożej Pięknej Miłości w bydgoskiej farze jest miejscem, które przyciąga nie tylko turystów, ale także
pątników. Kolejnym ważnym sanktuarium w powiecie jest Kalwaria Bydgoska. Dla wiernych atrakcyjne są przede
wszystkim odprawiane w tym miejscu Stacje Drogi Krzyżowej oraz coroczne Misterium Męki Pańskiej.
Mniej znaczącym jest sanktuarium Nowych Męczenników, które zapewne przyciąga skromną grupę
pątników. Dla osób uprawiających turystykę religijną miejscem wartym zobaczenia może być zapewne XX wieczny
zespół Bazyliki pw. św. Wincentego a' Paulo i Klasztoru Misjonarzy, który w 1997 roku przez Jana Pawła
II został podniesiony do rangi Bazyliki Mniejszej. Z turystyką pielgrzymkową wiąże się również fakt,
że we wsi Salno (gmina Koronowo) urodził się Franciszek Dachtera, polski duchowny i błogosławiony.
Turystyka biograficzna
Omawiany obszar można uznać za ciekawy pod względem turystyki biograficznej. Z Bydgoszczy wywodzi
się słynny kryptolog Marian Rejewski, który złamał kod niemieckiej maszyny szyfrującej "Enigma" i przyczynił
się do zwycięstwa państw koalicji antyhitlerowskiej w czasie II wojny światowej. Na ścianie kamienicy
przy ulicy Gdańskiej 2 widnieje tablica upamiętniająca miejsce urodzenia Rejewskiego, a przy ulicy Gdańskiej
wzniesiono pomnik naukowca zwany "ławeczką Mariana Rejewskiego", który odsłonięto w stulecie jego urodzin.
Kolejną osobą związaną z powiatem jest malarz Leon Wyczółkowski. Największa kolekcja jego dzieł (ponad
400 prac) znajduje się w nazwanym jego imieniem Muzeum Okręgowym w Bydgoszczy, gdzie po jego śmierci
przekazała je żona Franciszka. Zbiory te są prezentowane na Wyspie Młyńskiej, gdzie znajduje się Dom
Wyczółkowskiego - budynek wchodzący w skład zespołu muzealnego, którego wystrój zaaranżowano na dworek
artysty. Leon Wyczółkowski przez pewien czas mieszkał w dworze w Gościeradzu, gdzie urządził pracownię
i inspirował się otaczającą go przyrodą. Na cmentarzu przy kościele we Wtelnie znajduje się grób artysty,
z zamieszczoną na zewnętrznej ścianie kościoła tablicą pamiątkową. Przez miejscowość przechodzi także
żółty szlak turystyczny imienia artysty. Trzecią osobą związaną z losami Bydgoszczy jest wybitny prezydent
miasta, Leon Barciszewski Jego pamięci poświęcona jest tablica pamiątkowa na kamienicy przy ulicy Wały
Jagiellońskie. W budynku tym, w latach 1932-1939, prezydent mieszkał wraz z rodziną. W mieście znajduje
się także pomnik poświęcony Barciszewskiemu, odsłonięty w pięćdziesiątą rocznicę jego śmierci. Miejscem,
w którym pierwotnie znajdował się spiżowy posąg był skwer przy ulicy Mostowej, nazwany imieniem Leona
Barciszewskiego. W 2007 roku pomnik został przeniesiony na Wełniany Rynek. Kolejną osobą związaną z nurtem
turystyki biograficznej jest pisarz i krytyk literacki oraz teatralny, Adam Grzymała-Siedlecki. Przez
wiele lat był związany z Bydgoszczą, w której mieszkał w latach 1945-1967 oraz z Biblioteką Miejską w
Bydgoszczy, której podarował pokaźną kolekcję dokumentów i pozycji książkowych. W dawnym mieszkaniu pisarza
Adama Grzymały-Siedleckiego przy ulicy Libelta, znajduje się Izba Pamięci poświęcona artyście wraz z
tablicą pamiątkową umieszczoną na ścianie kamienicy.
Potencjalne atrakcje pozostałych form turystyki kulturowej
Wyniki przeprowadzonej waloryzacji pozwalają uznać powiat bydgoski za w pewnym stopniu interesujący
z punktu widzenia podróży tematycznych. Jego walorem są obiekty pocysterskie Konarzewa,
Byszewa i Wierzchucina, wchodzące w skład przebiegającego przez gminę Koronowo Szlaku Cysterskiego. Możliwa
jest także podróż tematyczna do XIX i XX wiecznych pałaców i dworów, lub do obiektów mennonickich. Z
perspektywy uprawiania turystyki militarnej poza bydgoskim Exploseum interesujący wydaje
się tajny obiekt wojskowy - bunkier Krąpiewo w gminie Koronowo, oraz skansen historyczno-wojskowy w Kruszynie,
eksponujący fragment polskiej linii obronnej z 1939 roku, na który składa się schron obserwacyjny oraz
okopy ze stanowiskami strzeleckimi. Ponadto w reliktów średniowiecznej architektury militarnej w powiecie
zachowały się ruiny zamku w Nowym Jasińcu oraz pozostałości murów miejskich w Bydgoszczy. Powiat może
być w pewnym stopniu interesujący dla osób zainteresowanych turystyką kulturowo-przyrodniczą.
W granicach Bydgoszczy mieści się bowiem ogromny Leśny Park Kultury i Wypoczynku. W swojej ofercie ma
ZOO oraz Ogród Botaniczny. Miasto jest także bogate w parki, nierzadko znajdują się w nich obiekty sztuki
(park Kazimierza Wielkiego - fontanna "Potop" czy park Jana Kochanowskiego z rzeźbą "Łuczniczki"). Na
terenie powiatu znajdują się fragmenty Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego,
pięć stref krajobrazu chronionego oraz kilka rezerwatów przyrody, w które szczególnie bogata jest gmina
Dąbrowa Chełmińska. Ofertę kulturowo-przyrodniczą tworzą także zespoły pałacowo-parkowe i dworsko-parkowe,
które są zazwyczaj porośnięte przez Pomniki Przyrody (największe założenie parkowe znajduje się przy
pałacu w Ostromecku). Nową i nie do końca rozwiniętą formą turystyki kulturowej jest
tanatoturystyka,
której zwolennicy mogą być zainteresowani przede wszystkim miejscami masowej zagłady. Najbardziej
znanym miejscem tego typu jest Dolina Śmierci w Bydgoszczy. W gminach jest też wiele innych miejsc upamiętniających
ofiary mordów dokonanych przez hitlerowców (lasy koło Tryszczyna, Las Gdański). Ofiary są upamiętnione
sporą ilością pomników (Pomnik Walki i Męczeństwa w Bydgoszczy). W Bydgoszczy znajduje się wiele cmentarzy,
jednak ze względu na pochówki znanych osób oraz zabytkowe nagrobki można wyróżnić dwa szczególnie ważne
- tzw. Starofarny i Nowofarny. Warto zobaczyć także cmentarz przy kościele pw. św. Stanisława Biskupa
w Solcu Kujawskim. Z turystyką sentymentalną wiążą się: cmentarz żydowski w Koronowie,
cmentarze niemieckie (np. w Koronowie, Solcu Kujawskim), cmentarz mennonicki (Otorowo).
|