Główna :  Dla autorów :  Archiwum :  Publikacje :  turystykakulturowa.ORG

Data wydania 2 grudnia 2013, redaktor prowadzący numeru: Jacek Borzyszkowski

Numer 12/2013 (grudzień 2013)

Ewelina Bagniewska

Turystyka dziedzictwa kulturowego
Na terenie powiatu bydgoskiego nie znajduje się żaden obiekt wpisany na listę Pomników Historii. Istnieją tu jednak cenne sakralne obiekty gotyckie oraz renesansowe. Zachowały się bydgoskie zespoły poklasztorne bernardynów i klarysek (z kościołem pw. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii) w oraz zespół pocysterski w Koronowie. Najważniejszym obiektem dziedzictwa kulturowego Bydgoszczy jest późnogotycki kościół pw. śś. Mikołaja i Marcina wzniesiony w latach 1466 - 1502 częściowo na murach wcześniejszego kościoła, który został spalony przez Krzyżaków. Natomiast dziedzictwo kulturowe gminy Koronowo wiąże się ściśle z działalnością Cystersów na tym terenie, którzy zostali sprowadzeni do Byszewa w XII wieku, a po zniszczeniu kościoła przez Krzyżaków przenieśli się do pobliskiego Koronowa. Obecnie w miejscowości można zwiedzić kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zbudowany w XVII/XVIII. Do zespołu należały także dawny klasztor oraz pochodzący z tego samego okresu dawny pałac opacki, który obecnie służy jako więzienie. Zespół cysterski jest dobrze widoczny z wielu miejsc w Koronowie i doskonale wypełnia panoramę miasta.

Turystyka eventowa  
Turystyka eventowa jest jedną z najsilniejszych destynacji powiatu. Szczególnie bogata jest oferta eventowa kultury wysokiej. Wiodącym gestorem oferty w tej dziedzinie jest Filharmonia Pomorska im. Ignacego Jana Paderewskiego w Bydgoszczy. Organizuje ona festiwale oraz konkursy na międzynarodową skalę. Jednym z nich jest Bydgoski Festiwal Muzyczny. W tym roku festiwal pod hasłem Klasyka i jazz jest odbywa się już po raz pięćdziesiąty pierwszy. Wysoki poziom wykonawczy gwarantują zapraszani do Bydgoszczy wybitni artyści krajowi i zagraniczni. Kolejną imprezą z niemal pięćdziesięcioletnim rodowodem, organizowaną przez Filharmonię co trzy lata jest Musica Antiqua Europae Orientalis. To międzynarodowy festiwal muzyczny oraz kongres muzykologiczny, podczas którego prezentowane są dawne dzieła muzyczne pochodzące z krajów Europy Środkowej, Wschodniej i Bizancjum. Co trzy lata w mieście organizowany jest fortepianowy Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. I. J. Paderewskiego. W tym roku odbędzie się on po raz dziewiąty. Wydarzeniem na mniejszą skalę, które co roku odbywa się w bydgoskich zabytkowych kościołach jest Akademia w Zabytkach Bydgoszczy, czyli cykl koncertów organizowany przez Akademię Muzyczną im. F. Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Innym festiwalem o zasięgu międzynarodowym jest funkcjonujący w Bydgoszczy od 2010 roku Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych Plus Camerimage, który odbywa się w budynku Opery Nova. To nie jedyne wydarzenie organizowane w tym miejscu. Co roku melomanów z całej Polski przyciąga Bydgoski Festiwal Operowy, który jest największym w skali regionu przeglądem sztuki baletowej i operowej. Oferta eventowa turystyki kulturowej nie kończy się na operze i filharmonii. Corocznie na przełomie września i października w Bydgoszczy można brać udział w teatralnym Festiwalu Prapremier, będący jedyną w Polsce prezentacją spektakli prapremierowych teatrów polskich i europejskich. Inną imprezą na skalę krajową w mieście jest Ogólnopolski Festiwal Interpretacji Piosenki Aktorskiej. Także filmy dokumentalne i reportaże mają swoją coroczną imprezę - Międzynarodowy Festiwal Sztuki Reportażu Camera Obscura będący przeglądem polskich i zagranicznych reportaży telewizyjnych i radiowych. W mieście odbywa się także przegląd filmów "nigdy nie widzianych" w Bydgoszczy - Never seen in Bydgoszcz.
W miejscowości organizowane są także eventy kultury masowej. Corocznie można uczestniczyć w Bydgoskich Impresjach Muzycznych, czyli międzynarodowym festiwalu taneczno-muzycznym, który ma za zadanie zaprezentować dorobek artystyczny młodzieżowych zespołów wokalnych, instrumentalnych i tanecznych, pochodzących z różnych krajów i kontynentów. Fanów twórczości Andrzeja Zauchy do Bydgoszczy przyciągnie zapewne Festiwal Pamięci Andrzeja Zauchy "Serca bicie", podczas którego młodzi wokaliści prezentują utwory z repertuaru zmarłego artysty. Także współczesna sztuka uliczna w 2008 roku doczekała się swojego święta. Jest to Bydgoszcz Buskers Festiwal czyli Międzynarodowe Spotkania Artystów Ulicznych. Eventem wykorzystującym jeden z walorów Bydgoszczy - znanej jako miasto nad Brdą, jest Bydgoski Festiwal Wodny Ster na Bydgoszcz. Ideą wydarzenia jest popularyzacja Bydgoskiego Węzła Wodnego oraz turystyki na wodach śródlądowych. Corocznie w Bydgoszczy i powiecie organizowane są jarmarki, podczas których można nabyć rękodzieło i produkty regionalne oraz posmakować tradycyjnych dań kuchni regionalnej. Najpopularniejsze to Jarmark Świętojański oraz Jarmark Kujawsko-Pomorski. W powiecie odbywa się także popularne Święto Śliwki w Strzelcach Dolnych. Wydarzenia te są jednocześnie destynacją wiejsko-kulturową. Ponadto w Bydgoszczy organizowane są takie eventy jak Święto ulicy Gdańskiej, Święto ulicy Dworcowej czy Święto ulicy Cieszkowskiego.
W powiecie organizowane są także inscenizacje historyczne, które mają drugorzędne znaczenie dla turystyki eventowej. Są to wydarzenia na skalę regionalną. Inscenizacje obejmują jednak różne okresy historyczne, mogą zainteresować więc pasjonatów tych epok. Najpopularniejsza jest rekonstrukcja Bitwy pod Koronowem 1410 połączona z Festynem Cysterskim. Natomiast w zespole pałacowo-parkowym w Ostromecku prezentowana jest inscenizacja "Jak to Szwed pod Bydgoszczą wojował" czyli zdobycie i zajęcie Pałacu Dorpowskich w Ostromecku oraz walka między wojskami Czarneckiego a Szwedami, którzy bronili się w widłach Wisły i Brdy. W Ostromecku-Mozgowinie odbywa się także Piknik Napoleoński wraz z inscenizacją "Szarża przez wieki". W styczniu w Bydgoszczy na terenie Makrum odbywają się także rekonstrukcje Bydgoszcz 1945, odnoszące się do wyzwolenia Bydgoszczy w 1945 roku. W Bydgoszczy odbywają się także rekonstrukcje wydarzeń historycznych organizowane okazjonalnie, np. nadania praw miejskich miastu z okazji 666-lecia urodzin Bydgoszczy.

Turystyka wiejsko-kulturowa 
Turysta zainteresowany tą formą turystyki z pewnością znajdzie na terenie powiatu bydgoskiego wiele atrakcji. W mikroregionie znajduje się spora ilość wiejskich dworów i pałaców z XIX i XX wieku. Jest on także bogaty w wiejskie zabytkowe obiekty architektury sakralnej. W powiecie znajdują się także ruiny zamku.
Najważniejszym obiektem pałacowym w powiecie jest zespół pałacowo-parkowy w Ostromecku, pełniący funkcje rekreacyjno-kulturalne. Składa się z parku oraz z dwóch pałaców: "Starego" i "Nowego". W obiekcie mieści się kolekcja współczesnego malarstwa polskiego i grafiki oraz zbiór fortepianów i pianin, głównie proweniencji polskiej. Innym obiektem architektury pałacowej w powiecie jest usytuowany w Brzozie - Chmielnikach pałacyk myśliwski z końca XIX wieku. W gminie Dobrcz w miejscowości Trzbień można zobaczyć także neoklasycystyczny XIX wieczny pałac z oficyną, a w miejscowości Kruszyn w gminie Sicienko eklektyczny pałac z parkiem krajobrazowym.
Pasjonaci architektury dworskiej będą usatysfakcjonowani jej mnogością na terenie powiatu. Są to obiekty XIX i XX wieczne, często z zachowanymi zespołami parkowymi. W gminie Białe Błota w miejscowości Lisi Ogon znajduje się dworek późnoklasycystyczny z tego okresu. Bogata w dwory jest gmina Dobrcz, gdzie można zobaczyć kilka dworów, z czego najciekawsze to pozostałości zespołu dworskiego z późnoklasycystyczną oficyną dworską w Karolewie oraz dwór z grotą "Bajka" z aleją kasztanową w miejscowości Gądecz. W Strzelcach Górnych znajduje się murowany przedstawiciel architektury dworskiej. Na terenie gminy są ulokowane także zespoły dworskie w Paulinach, Trzęsaczu i w Kotomierzu. Także gmina Koronowo ma na swoim terenie kilka dworów: w miejscowości Lucim, w Krąpiewie oraz zespół eklektycznego dworu w Hucie wraz ze stajnią i gorzelnią z końca XIX wieku. Przez turystów rozpoznawalny jest dworek w Gościeradzu, wybudowany w latach 1931-34 dla Franciszki i Leona Wyczółkowskich, otoczony przez park z okazami starodrzewu. W gminie Sicienko znajdują się zabytkowe dwory w Mochlach (z aleją grabową), w Wojnowie (z parkiem), w Osówcu oraz w Słupowie. W gminie Osielsko można zobaczyć dwór w Żołędowie z pozostałościami parku krajobrazowego.
Drugorzędne znaczenie dla turystyki wiejsko-kulturowej w powiecie mają obiekty przemysłowe i techniczne, folwarki oraz chałupy. Zabytkowe chałupy i domy znajdują się w Łąsku Wielkim, Lęgnowie, Makowiskach, Otorowie, Salnie, Strzelcach Dolnych, Dąbrowie Chełmińskiej. Wśród domów wiejskich na tym terenie należy wyróżnić dwa typy. W dolinie Wisły, w szczególności w gminie Solec Kujawski występują charakterystyczne domy kolonistów "holenderskich". Na pozostałych obszarach natomiast znajdują się wiejskie chałupy nawiązujące do zabudowy Krajny. Do pierwszej grupy należy drewniany dom o konstrukcji zrębowej w Łęgnowie zbudowany w XVIII lub początkach XIX wieku. W gminie Koronowo zachowały się natomiast polskie, drewniane chałupy z XIX wieku. W miejscowości Lucim o konstrukcji zrębowej, a w miejscowosci Mąkowarsko sumikowo-łątkowej. Na uwagę zasługują także spichlerze w Otorowie i w Strzelcach Górnych, które należą do okazalszych budowli gospodarczych w powiecie. W Byszewie znajduje się XVIII wieczny spichlerz plebański.
Bardzo ciekawym obiektem w powiecie bydgoskim jest skansen-rożen w miejscowości Stopka gmina Koronowo gdzie prezentowane są przykłady architektury ludowej a przede wszystkim urządzenia i maszyny rolnicze, charakterystyczne dla regionu. Wyróżniającymi się elementami są: lokomobila, młocarnia, drewniane sanie, miechy kowalskie i siewniki. We wnętrzu sali umieszczono maszyny do szycia, rzeszota, cęgi, sierpy i radła. Do użytku gości oddano także chatę Krajeńską z XIX wieku.
Dla destynacji wiejsko-kulturowej ważnym elementem przyciągającym turystę są wiejskie kościoły. Powiat bydgoski jest bardzo bogaty w tego typu obiekty. Przeważają obiekty ceglane z XIX i XX wieku, w znaczniej mierze wzniesione jako ewangelickie. Zachowały się tez trzy kościoły drewniane, kościoły gotyckie z XIV i XV wieku, i kościoły barokowe z XVII i XVIII wieku. W gminie Dąbrowa Chełmińska znajduje się bodaj najwartościowszy z wiejskich obiektów sakralnych powiatu kościół pw. śś. Mikołaja, Stanisława Biskupa i Jana Chrzciciela wzniesiony w XV wieku, z wieżą barokową z lat 1763-64. W Boluminku można zwiedzić późnobarokowy kościół wybudowany w latach 1755-77, a wyposażeniem rokokowym. Wart zobaczenia jest gotycki kościół w Czarżu z XIII/XIV wieku, przebudowywany w XVIII, XIX i XX stuleciu z wyposażeniem barokowym. W Dąbrowie Chełmińskiej znajduje się ceglany neogotycki kościół pw. NMP Królowej Polski, zbudowany w XIX/XX wieku jako ewangelicki. W gminie Białe Błota można zobaczyć dwa obiekty murowane z czerwonej cegły: neogotycki Kościół pw. Matki Boskiej Bolesnej w Cielu zbudowany w 1896 roku jako ewangelicki oraz kościół pw. św. Kazimierza w Łochowie z 1902 roku, również jako ewangelicki. Także w Przyłękach można zwiedzić XX wieczny kościół pw. NMP Wniebowziętej. Najważniejsze obiekty sakralne w gminie Dobrcz to: XIX wieczny kościół pw. św. Wawrzyńca w Dobrczu; kościół pw. Matki Boskiej Królowej Polski z XX wieku; w Kozielcu drewniany kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Marii Panny z początku XX wieku; w miejscowości Wudzyn XIX wieczny kościół pw. św. Barbary. Ważnym zabytkiem sakralnym w gminie jest drewniany XVII wieczny kościół we Włókach pw. św. Marii Magdaleny i św. Katarzyny z wyposażeniem barokowym. Najistotniejszym zabytkiem gminy Koronowo związanym z działalnością Cystersów na tym terenie jest zespół kościelny w Byszewie, w którego skład wchodzą: kościół pw. św. Trójcy, w obecnej formie pochodzący z XVII wieku, przebudowany w XVIII wieku, cmentarz przykościelny, dzwonnica-brama z elementami dawnego ogrodzenia oraz spichlerz plebański. Pozostałe zabytki sakralne wiejskie w gminie Koronowo to kościół pw. św. Michała Archanioła we Wtelnie z XVIII wieku, rozbudowany w XIX wieku, z wystrojem barokowym; XX wieczny kościół pw. śś. Piotra i Pawła w Wierzchucinie Królewskim; zespół kościoła pw. św. Anny w Łąsku Wielkim z XVIII wieku; kościół i cmentarz przykościelny pw. św. Wawrzyńca w Mąkowarsku z XVIII wieku. Na terenie gminy Nowa Wieś Wielka znajdują się dwa XIX wieczne kościoły: ewangelicko-augsburski pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Nowej Wsi Wielkiej oraz pw. NMP Królowej Polski w Brzozie. Kolejny kościół drewniany zachował się w miejscowości Żołędowo w gminie Osielsko. Drugim zabytkiem tego typu w gminie jest kościół pw. Narodzenia NMP z XIX wieku z kostnicą oraz cmentarzem przykościelnym. Na terenie gminy Sicienko - Kruszyn, Nowa Dąbrówka, Sicienko oraz Samsieczno - znajdują się kościoły XIX wieczne oraz zbudowane na przełomie XIX i XX wieku. Kościół pw. św. Kazimierza w Kruszynie oraz kościół pw. św. Andrzeja Boboli w Sicienku to pierwotnie obiekty ewangelickie.
Większość z wymienionych atrakcji jest w słabym stopniu udostępniana dla celów turystycznych. Zazwyczaj obiekty są zaniedbane i znajdują się w złym stanie technicznym. Dwory znajdujące się w posiadaniu osób prywatnych popadają w ruinę i nie często nie ma możliwości ich zwiedzenia. Kościoły są zamknięte, wnętrza większości z nich można podziwiać przez kraty lub wcześniej umówić się w tym celu z proboszczem. Wytrwały turysta zdoła jednak dotrzeć do tych obiektów oraz dostrzec ich walory.

Turystyka miejska 
Bogactwo powiatu w szereg zabytków predestynuje ten obszar do stania się miejscem rozwoju turystyki miejskiej. Mikroregion obejmuje trzy miasta: Bydgoszcz, Koronowo, Solec Kujawski. We wszystkich miastach zachowały się zabytkowe układy urbanistyczne. W Bydgoszczy do dnia dzisiejszego Stare Miasto zachowało średniowieczny układ urbanistyczny z czworobocznym rynkiem w centrum i ulicami odbiegającymi od niego pod kątem prostym. Bardzo dobrze zachowany jest także średniowieczny układ urbanistyczny Koronowa. Także w Solcu Kujawskim zachował się historyczny układ przestrzenny miasta z czworobocznym rynkiem i ulicami wybiegającymi z jego narożników oraz traktem trasą przelotową na osi wschód-zachód. Ponadto w Bydgoszczy zachował się nie tylko układ urbanistyczny, ale też fragmenty murów obronnych wzniesionych na początku XV wieku.
Niewątpliwym atutem Bydgoszczy i sporą atrakcją turystyczną ulokowaną w zakolu Brdy jest Wyspa Młyńska, gdzie został zachowany historyczny układ przestrzenny z kompleksem budynków młyńskich i spichrzy z XIX wieku z brukowaną ulicą Mennica. Wyspa Młyńska stanowi obecnie centrum rekreacyjno-kulturowe miasta. W latach 2005-2012 dokonano rewitalizacji tej przestrzeni, która polegała na renowacji obiektów zabytkowych oraz budowie struktury rekreacyjnej Wyspy i jej najbliższego otoczenia. Funkcje rekreacyjne pełni obszerna łąka, plaża miejska oraz plac zabaw dla dzieci. Funkcje kulturalne natomiast amfiteatr ukierunkowany na rzekę Brdę oraz szereg obiektów zabytkowych, które znajdują się w gestii Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego. W Koronowie miłośników tego rodzaju architektury może przyciągnąć ratusz miejski z połowy XIX wieku, zbudowany w stylu klasycystycznym. W Bydgoszczy istnieje natomiast szereg zabytkowych budynków użyteczności publicznej. Najważniejsze to: Dawne Kolegium Jezuickie obecny Urząd Miejski wzniesiony w latach 1644-53, później wielokrotnie przebudowywany; XVIII wieczna Miejska Biblioteka Publiczna w stylu klasycystycznym; neogotycki kompleks zabudowań Poczty Głównej z lat 1883-85; eklektyczny hotel "Pod Orłem" zbudowany pod koniec XIX wieku według projektu Józefa Święcickiego; Hala Targowa zbudowana w 1904 roku, łącząca elementy neogotyckie z modernistycznymi; modernistyczny Powszechny Dom Towarowy zbudowany w 1911 roku; budynek Filharmonii Pomorskiej zbudowany w latach 1954-58 według projektu Stanisława Klajbora; budynek dawnej Dyrekcji Kolei z końca XIX wieku, zbudowany w stylu manieryzmu niderlandzkiego. Lista zabytkowych obiektów tego typu na terenie Bydgoszczy nie jest jeszcze zamknięta. Wymienione zostały jedne z najbardziej istotnych. Na terenie wszystkich trzech miast znajdują się także zabytkowe kościoły. Poza wspomnianymi wyżej obiektami zabytkowymi ciekawym założeniem jest neoklasycystyczny zespół klasztorny misjonarzy z kościołem pw. św. Wincentego a'Paulo w Bydgoszczy, budowany przez piętnaście lat od roku 1924 do 1939, wzniesiony jako pomnik wdzięczności Opatrzności Bożej za Powrót Pomorza do Polski. Atrakcyjność turystyki miejskiej zdecydowanie podnoszą organizowane na szeroką skalę eventy kulturowe, oferta muzealna oraz obecność obiektów industrialnych, które zostały omówione w odpowiednich działach. W Bydgoszczy jest także rozwinięta oferta shoppingowa.

Turystyka muzealna 
W powiecie funkcjonuje wiele placówek muzealnych o zasięgu regionalnym, lokalnym oraz miejscowe izby pamięci. W większych placówkach oferta przewodnicka jest dość dobrze rozwinięta, zazwyczaj jest w nich dostępny przewodnik stały lub istnieje możliwość zamówienia przewodnika obiektowego wraz z oprowadzaniem w językach obcych (niemal wszędzie oprowadzanie w języku angielskim nie stanowi problemu, bardziej uboga jest natomiast oferta w języku niemieckim). W każdym większym muzeum powiatu można zaopatrzyć się w foldery i broszury. Najobszerniejsza jest oferta muzealna miasta Bydgoszczy, gdzie można zwiedzić placówki muzealne o zarówno o znaczeniu regionalnym jak i lokalnym. Wśród nich znajdują się galerie sztuki, jak i obiekty związane z wojskowością, oświatą czy obiektami przemysłowymi i technicznymi.
Największym kompleksem muzealniczym jest Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego, które składa się z kilku obiektów. Większość z nich jest usytuowana na Wyspie Młyńskiej. W tzw. "Białym spichrzu" znajdują się zbiory archeologiczne muzeum, natomiast w tzw. "Czerwonym spichrzu" Galeria Sztuki Nowoczesnej. Na obszarze Wyspy Młyńskiej jest też budynek Europejskiego Centrum Pieniądza oraz Dom Wyczółkowskiego. Nieopodal, w zabytkowych spichlerzach przy ulicy Grodzkiej znajdują się cztery działy: Dział Historii, Dział Grafiki, Dział Etnografii oraz Dział Muzyczny. Muzeum Okręgowe ma pod swoim patronatem także Exploseum - dział Architektury Przemysłowej. Obecnie w muzeum znajdują się wystawy stale i czasowe. Wystawy stałe to: "Mennica bydgoska", "Twórczość Leona Wyczółkowskiego (1852-1936)", "Galeria Sztuki Nowoczesnej", "Bydgoscy mistrzowie malarstwa", "Od Starego Rynku do placu Wolności. Spacer ulicami międzywojennej Bydgoszczy", "Bydgoszcz - kruchy miasta", "W grodzie Bydgosta. Tajemnice życia wczesnośredniowiecznych mieszkańców Bydgoszczy i okolic". Exploseum - Centrum techniki wojennej DAG Fabrik Bromberg, jest obiektem, który należy wyodrębnić jako miejsce, w którym produkowano materiały wybuchowe dla celów militarnych III Rzeszy. Jest to skansen architektury przemysłowej wraz z podziemną trasą turystyczną. Ekspozycje muzealne znajdują się w budynkach siedmiu budynków fabrycznych. Ekspozycja składa się z dziesięciu bloków tematycznych, w których prezentowana jest m.in. biografia założyciela firmy Artura Nobla, DAG w latach 1933-45, profil produkcyjny oraz tajniki produkcji nitrogliceryny, historia broni i uzbrojenia, historia prochu czarnego oraz nowoczesnych materiałów wybuchowych XIX i XX wieku, działalność konspiracyjno-sabotażowa polskich robotników przymusowych oraz działalność Armii Czerwonej na ziemiach polskich. Dodatkową atrakcją są Explonaty, czyli przedmioty znalezione w ramach wykopalisk. Exploseum jest interesujące także z punktu widzenia turystyki industrialnej i militarnej. Ze sztuką współczesną jest związana Galeria Miejska BWA. Prezentowane są tu dzieła współczesnych artystów Polskich oraz zagranicznych, w tym grup artystycznych. W ostatnim czasie odbyła się wystawa islandzkiej grupy artystycznej Start Art oraz wystawa współczesnej sztuki Japonii. Poza W mieście funkcjonuje także Muzeum Oświaty Ziemi Bydgoskiej, z czterema ekspozycjami stałymi: "Szkoła sprzed lat", "Losy nauczycieli bydgoskich w latach 1939-1945", "Szkice z dziejów oświaty" i "Tradycje związkowe pracowników oświaty". Ciekawym obiektem dla turystów kulturowych zainteresowanych militariami jest Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy, które poza wystawa stałą i wystawami czasowymi oferuje także możliwość zwiedzenia wystawy plenerowej, zawierającej egzemplarze ciężkiego sprzętu wojskowego. Muzeum prezentuje wojskowe dzieje Pomorza i Kujaw, gromadzi zabytki militarne takie jak broń strzelecka, broń biała, sprzęt pancerny oraz pojazdy wojskowe. W powiecie istnieją przykłady placówek muzealnych o oryginalnym profilu. Jednym z nich jest Muzeum Fotografii, które stanowi integralną część Akademickiej Przestrzeni Kulturalnej. Działalność muzeum to prezentacja bogatych zbiorów aparatów fotograficznych, powiększalników oraz sprzętu filmowego, z atelier, w którym można wykonywać zdjęcia w świetle żarowym i błyskowym oraz ciemnia fotograficzna, gdzie odbywają się zajęcia z zakresu fotografii czarno-białej, przetworzeń i technik specjalnych oraz eksperymentów w fotografii kolorowej. W Bydgoszczy działa też unikatowe prywatne Muzeum Mydła i Historii Brudu. Idea placówki polega na bezpośrednim kontakcie z eksponatami. Można tu spróbować prania na tarze, a w czasie warsztatów wytworzyć własne mydło, które zwiedzający po wyjściu z muzeum zabiera ze sobą.
W mieście funkcjonują także lokalne izby pamięci. Dwie z nich są związane z działalnością znanych osób (Adama Grzymały Siedleckiego i Marszałka Józefa Piłsudskiego), jedną poświęcono miejskiej kolei - jest to Izba Tradycji Bydgoskich Dróg Żelaznych zlokalizowana w budynku stacji kolejowej Bydgoszcz Wschód. Natomiast z Bydgoskim Węzłem Wodnym wiąże się działalność muzeum Kanału Bydgoskiego. Do tej grupy zalicza się także Muzeum Wodociągów utworzone w wodociągowej wieży ciśnień oraz w Hali Pomp znajdującej się na terenie ujęcia wody "Las Gdański". Przedmiotem ekspozycji muzeum jest architektura przemysłowa przełomu XIX i XX wieku. Wszystkie trzy placówki stanowią ciekawe punkty także dla turystów uprawiających turystykę industrialną. Z kolei osoby zainteresowane dziejami sportu w Bydgoszczy mogą udać się do Galerii Sportu Bydgoskiego, gdzie od września 2013 roku można obejrzeć podziwiać wystawę "Bydgoszcz na kołach" prezentującą osiągnięcia bydgoskich sportowców związanych z kolarstwem, żużlem i rajdami samochodowymi. W godzinach otwarcia apteki "Pod Łabędziem" można zapoznać się ze zbiorami Muzeum Farmacji, w którym znajdują się eksponaty związane z historią farmacji i medycyny.
Mniej interesująca jest oferta muzealna miasta Koronowo, w którym można zobaczyć znajdującą się przy Punkcie Informacji Turystycznej, regionalną izbę pamięci. Pod względem turystyki muzealnej dużo bardziej interesującą ofertę posiada Solec Kujawski, w którym znajdują się aż trzy placówki muzealne. Największa z nich jest Muzeum Solca im. księcia Przemysła. Wystawa stała prezentuje dzieje miasta i okolic od prehistorii do końca XX wieku. Ekspozycja zawiera także informacje o szlakach turystycznych znajdujących się na terenie miasta i gminy Solec Kujawski, jest więc szczególnie interesująca dla osób odbywających podróże kulturowe. Drugą placówką muzealną jest Muzeum Ziemi Im. Karola Sabatha, będące jedną z atrakcji Parku Jurajskiego. Muzeum posiada jedną z największych w Polsce kolekcję skamieniałości, a także rekonstrukcje prehistorycznych zwierząt. W Solcu Kujawskim funkcjonuje także Muzeum przy Ochotniczej Straży Pożarnej. W Bydgoszczy organizowana jest zarówno Europejska Noc Muzeów, jak i Bydgoska Noc Muzealna w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa. Wydarzenia te cieszą się dużą popularnością wśród mieszkańców regionu.
Placówki muzealne znajdują się także w miejscowościach gminnych. Jedną z nich jest ulokowane w gminie Dobrcz muzeum regionalne założone przez Bronisława Zamojdzina w Karolewie. Placówka mieści się w dawnej oficynie dworskiej, a w jej wnętrzach eksponowane są narzędzia rolnicze, meble i wyposażenie wnętrz mieszkalnych, zbiory broni palnej, znaleziska archeologiczne, numizmaty oraz sztandary organizacji rolniczych. W miejscowości Stopka w gminie Koronowo znajduje się prywatna placówka typu skansenowskiego opisana w rozdziale o atrakcjach turystyki wiejsko-kulturowej.

Turystyka industrialna 
Na terenie powiatu znajduje się kilka obiektów atrakcyjnych z punktu widzenia turystyki industrialnej. Nalezą do nich dwa zabytkowe mosty kolejowe: most kolejki wąskotorowej nad Brdą w Koronowie (najprawdopodobniej najwyższy na świecie most kolejowy na tor o szerokości 600 mm), oraz łukowy ceglano-kamienny wiadukt kolejowy nad rzeką Krzemionką w Buszkowie. W tej grupie należy wymienić wspomniane wyżej zakłady zbrojeniowe z czasów III Rzeszy. Dużą wartość posiada szereg obiektów hydrotechnicznych związanych z Kanałem Bydgoskim (Nowy i Stary). Składa się on z szlaku wodnego z urządzeniami hydrotechnicznymi, budynków maszynowni, sterowni, obsługi oraz tzw. "domów śluzowego". Obecnie Zespół stanowi unikatowy przykład możliwości hydrotechnicznych wieku XVIII. W samej Bydgoszczy listę zabytków industrialnych uzupełniają: zabytkowa wieżę ciśnień, zespół budynków stacji wodociągów, budynki dawnych zakładów mięsnych oraz spichlerze, wytwórnia Wód Stołowych, a także dawna cegielnia przy ulicy Fordońskiej oraz fabryce "Kabel" z zachowanym oryginalnym układem architektonicznym.
Innym typem licznie reprezentowanych atrakcji turystyki przemysłowej są młyny. Jednym z nich jest "Diabelski młyn" w Koronowie - młyn wodny z połowy XIX wieku o drewnianej konstrukcji szkieletowej wypełnionej cegłą. Bardziej reprezentacyjne młyny są usytuowane nad rzeka Brdą w obszarze miasta Bydgoszczy. Na Wyspie Młyńskiej znajdują się dwa obiekty: kompleks Młynów Rothera i Młyn Camphsausena. Trzeci to Młyn Baerwalda - obecny hotel "Słoneczny Młyn". Najbardziej znanym zabytkiem z tej grupy są Młyny Rothera zbudowane w połowie XIX wieku. Z kolei Młyn Camphausena to budynek nazywany dzisiaj "Czerwonym Spichrzem". Murowany z cegły czterokondygnacyjny budynek, w którym obecnie mieści się Dział Sztuki Współczesnej Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego.
Atrakcją najczęściej kojarzoną z Bydgoszczą, znajdującą się nawet w logo miasta jest zespół trzech szachulcowych spichlerzy wybudowanych na przełomie XVIII i XIX wieku przez kupca Samuela Gotloba Engelmanna. Także na Wyspie Młyńskiej usytuowano dwa spichrze przy ulicy Mennica. Jeden z nich to tzw. "Biały Spichrz" zbudowany w końcu XVIII wieku, gdzie obecnie mieści się Dział Archeologii Muzeum Okręgowego. Zabytki techniki związane z wodociągami i kanalizacją to zespół budynków stacji wodociągów "Las Gdański" oraz wieża ciśnień w Bydgoszczy, będące elementami składowymi Muzeum Wodociągów w Bydgoszczy. W Łęgnowie znajduje się wodociągowa wieża ciśnień pochodząca prawdopodobnie z okresu II wojny światowej.
Pozostałe przykłady architektury industrialnej w powiecie to zespół wytwórni wód stołowych "Ostromecko" z przełomu XIX/XX wieku, na który składa się budynek produkcyjny, budynek mieszkalno-administracyjny i mur oporowy oraz dawne zakłady mięsne przy ulicy Jagiellońskiej powstałe na przełomie XIX i XX wieku. W Bydgoszczy zachowały się także trzy kolejowe wieże ciśnień.
Wiele budynków industrialnych w Bydgoszczy jest adaptowanych na muzea i restauracje. Spichrz "Biały" i "Czerwony" są budynkami należącymi do Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego, podobnie spichkerze przy ulicy Grodzkiej. Muzeum ma pod swoją pieczą także DAG Fabrik Bromberg czyli Exploseum wraz z podziemną trasą turystyczną. W Wieży Ciśnień mieści się teraz Muzeum Wodociągów. W Młynie Baerwalda mieści się obecnie hotel "Słoneczny Młyn". Pojawiły się także podobne plany co do Młynów Rothera, jednak dotychczas ich nie zrealizowano. W spichrzu przy ul. Stary Port działa restauracja "Stary Port", a w spichrzu przy ulicy Młyńskiej "Karczma Młyńska". Jeden z budynków został zaadaptowany na cele religijne. W spichrzu przy ulicy Nowy Rynek 5 mieści się cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja. Budynki dawnej Rzeźni Miejskiej w Bydgoszczy stanowią natomiast cześć kompleksu handlowego Focus Mall. Stara cegielnia natomiast została zaadaptowana i pełni teraz funkcje produkcyjne. Na promocję turystyki industrialnej w powiecie pozytywny wpływ mają także trwające w Bydgoszczy zaawansowane prace nad stworzeniem przemysłowego szlaku kulturowego.

Turystyka pielgrzymkowa i religijna 
Dla osób uprawiających turystyka pielgrzymkową i sakralną powiat bydgoski nie jest destynacją pierwszorzędną. Jednakże, jak da się zauważyć, Sanktuarium Matki Bożej Pięknej Miłości w bydgoskiej farze jest miejscem, które przyciąga nie tylko turystów, ale także pątników. Kolejnym ważnym sanktuarium w powiecie jest Kalwaria Bydgoska. Dla wiernych atrakcyjne są przede wszystkim odprawiane w tym miejscu Stacje Drogi Krzyżowej oraz coroczne Misterium Męki Pańskiej. Mniej znaczącym jest sanktuarium Nowych Męczenników, które zapewne przyciąga skromną grupę pątników. Dla osób uprawiających turystykę religijną miejscem wartym zobaczenia może być zapewne XX wieczny zespół Bazyliki pw. św. Wincentego a' Paulo i Klasztoru Misjonarzy, który w 1997 roku przez Jana Pawła II został podniesiony do rangi Bazyliki Mniejszej. Z turystyką pielgrzymkową wiąże się również fakt, że we wsi Salno (gmina Koronowo) urodził się Franciszek Dachtera, polski duchowny i błogosławiony.

Turystyka biograficzna
Omawiany obszar można uznać za ciekawy pod względem turystyki biograficznej. Z Bydgoszczy wywodzi się słynny kryptolog Marian Rejewski, który złamał kod niemieckiej maszyny szyfrującej "Enigma" i przyczynił się do zwycięstwa państw koalicji antyhitlerowskiej w czasie II wojny światowej. Na ścianie kamienicy przy ulicy Gdańskiej 2 widnieje tablica upamiętniająca miejsce urodzenia Rejewskiego, a przy ulicy Gdańskiej wzniesiono pomnik naukowca zwany "ławeczką Mariana Rejewskiego", który odsłonięto w stulecie jego urodzin. Kolejną osobą związaną z powiatem jest malarz Leon Wyczółkowski. Największa kolekcja jego dzieł (ponad 400 prac) znajduje się w nazwanym jego imieniem Muzeum Okręgowym w Bydgoszczy, gdzie po jego śmierci przekazała je żona Franciszka. Zbiory te są prezentowane na Wyspie Młyńskiej, gdzie znajduje się Dom Wyczółkowskiego - budynek wchodzący w skład zespołu muzealnego, którego wystrój zaaranżowano na dworek artysty. Leon Wyczółkowski przez pewien czas mieszkał w dworze w Gościeradzu, gdzie urządził pracownię i inspirował się otaczającą go przyrodą. Na cmentarzu przy kościele we Wtelnie znajduje się grób artysty, z zamieszczoną na zewnętrznej ścianie kościoła tablicą pamiątkową. Przez miejscowość przechodzi także żółty szlak turystyczny imienia artysty. Trzecią osobą związaną z losami Bydgoszczy jest wybitny prezydent miasta, Leon Barciszewski Jego pamięci poświęcona jest tablica pamiątkowa na kamienicy przy ulicy Wały Jagiellońskie. W budynku tym, w latach 1932-1939, prezydent mieszkał wraz z rodziną. W mieście znajduje się także pomnik poświęcony Barciszewskiemu, odsłonięty w pięćdziesiątą rocznicę jego śmierci. Miejscem, w którym pierwotnie znajdował się spiżowy posąg był skwer przy ulicy Mostowej, nazwany imieniem Leona Barciszewskiego. W 2007 roku pomnik został przeniesiony na Wełniany Rynek. Kolejną osobą związaną z nurtem turystyki biograficznej jest pisarz i krytyk literacki oraz teatralny, Adam Grzymała-Siedlecki. Przez wiele lat był związany z Bydgoszczą, w której mieszkał w latach 1945-1967 oraz z Biblioteką Miejską w Bydgoszczy, której podarował pokaźną kolekcję dokumentów i pozycji książkowych. W dawnym mieszkaniu pisarza Adama Grzymały-Siedleckiego przy ulicy Libelta, znajduje się Izba Pamięci poświęcona artyście wraz z tablicą pamiątkową umieszczoną na ścianie kamienicy.

Potencjalne atrakcje pozostałych form turystyki kulturowej 
Wyniki przeprowadzonej waloryzacji pozwalają uznać powiat bydgoski za w pewnym stopniu interesujący z punktu widzenia podróży tematycznych. Jego walorem są obiekty pocysterskie Konarzewa, Byszewa i Wierzchucina, wchodzące w skład przebiegającego przez gminę Koronowo Szlaku Cysterskiego. Możliwa jest także podróż tematyczna do XIX i XX wiecznych pałaców i dworów, lub do obiektów mennonickich. Z perspektywy uprawiania turystyki militarnej poza bydgoskim Exploseum interesujący wydaje się tajny obiekt wojskowy - bunkier Krąpiewo w gminie Koronowo, oraz skansen historyczno-wojskowy w Kruszynie, eksponujący fragment polskiej linii obronnej z 1939 roku, na który składa się schron obserwacyjny oraz okopy ze stanowiskami strzeleckimi. Ponadto w reliktów średniowiecznej architektury militarnej w powiecie zachowały się ruiny zamku w Nowym Jasińcu oraz pozostałości murów miejskich w Bydgoszczy. Powiat może być w pewnym stopniu interesujący dla osób zainteresowanych turystyką kulturowo-przyrodniczą. W granicach Bydgoszczy mieści się bowiem ogromny Leśny Park Kultury i Wypoczynku. W swojej ofercie ma ZOO oraz Ogród Botaniczny. Miasto jest także bogate w parki, nierzadko znajdują się w nich obiekty sztuki (park Kazimierza Wielkiego - fontanna "Potop" czy park Jana Kochanowskiego z rzeźbą "Łuczniczki"). Na terenie powiatu znajdują się fragmenty Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego, pięć stref krajobrazu chronionego oraz kilka rezerwatów przyrody, w które szczególnie bogata jest gmina Dąbrowa Chełmińska. Ofertę kulturowo-przyrodniczą tworzą także zespoły pałacowo-parkowe i dworsko-parkowe, które są zazwyczaj porośnięte przez Pomniki Przyrody (największe założenie parkowe znajduje się przy pałacu w Ostromecku). Nową i nie do końca rozwiniętą formą turystyki kulturowej jest tanatoturystyka, której zwolennicy mogą być zainteresowani przede wszystkim miejscami masowej zagłady. Najbardziej znanym miejscem tego typu jest Dolina Śmierci w Bydgoszczy. W gminach jest też wiele innych miejsc upamiętniających ofiary mordów dokonanych przez hitlerowców (lasy koło Tryszczyna, Las Gdański). Ofiary są upamiętnione sporą ilością pomników (Pomnik Walki i Męczeństwa w Bydgoszczy). W Bydgoszczy znajduje się wiele cmentarzy, jednak ze względu na pochówki znanych osób oraz zabytkowe nagrobki można wyróżnić dwa szczególnie ważne - tzw. Starofarny i Nowofarny. Warto zobaczyć także cmentarz przy kościele pw. św. Stanisława Biskupa w Solcu Kujawskim. Z turystyką sentymentalną wiążą się: cmentarz żydowski w Koronowie, cmentarze niemieckie (np. w Koronowie, Solcu Kujawskim), cmentarz mennonicki (Otorowo).

Nasi Partnerzy