|
Bożena Pitek
Armin Mikos v. Rohrscheidt
Miasto Legnica oraz otaczające je gminy posiadają szereg atutów, istotnych w rozwijaniu szeregu form
współczesnej turystyki kulturowej. Oferta większości z nich znajduje się aktualnie z stanie zalążkowym,
jednak powoli się rozwija. Poniżej zostaną opisane potencjalne walory i systemy organizujące te formy
turystyki kulturowej, których potencjał na analizowanym terenie jest największy. Są to: turystyka dziedzictwa
kulturowego, muzealna, tematyczna, studyjna, miejska, militarna, etniczna, industrialna, popularna turystyka
eventowa oraz turystyka religijna.
Klasyczna turystyka kulturowa (turystyka kultury wysokiej)
Turystyka dziedzictwa kulturowego
Na analizowanym obszarze znajduje się szereg znaczących zabytków historii architektury, z których jeden
posiada status Pomnika Historii (wpisany na tę listę w 2004 roku). Jest to pobenedyktyński zespół
klasztorny w Legnickim Polu. Miejsce jego lokalizacji upamiętnia ważną dla historii tej części Europy
bitwę, do której doszło w Legnickim Polu pomiędzy armią mongolską oraz polsko-śląsko-niemieckimi wojskami
dowodzonymi Henryka II Pobożnego w 1241 roku. Pomimo klęski wojsk chrześcijańskich i śmierci ich wodza
Mongołowie zrezygnowali z kontynuowania marszu w głąb Europy i skierowały się na południe, opuszczając
wkrótce Śląsk. Dzięki staraniom najwybitniejszych artystów turysta może podziwiać cenne dzieła architektury
i sztuki, reprezentujące typowe elementy późnego baroku śląskiego. Kompleks sakralny, ufundowany pierwotnie
przez świętą Jadwigę Śląską, matkę poległego księcia, jest obecnie jedną z lepiej rozpoznawalnych wizytówek
regionu. W bezpośrednim otoczeniu obiektu znajdują się inne cenne zabytki, w tym średniowieczny kościół
św. Trójcy (dziś miejsce ekspozycji muzealnej), przykościelny cmentarz oraz barokowy ogród klasztorny.
Obiekt od kilku lat pełni funkcję sanktuarium, a w czerwcu bieżącego roku ma otrzymać tytuł Bazyliki
Mniejszej. Tym samym stanie się połączeniem walorów historycznych, artystycznych oraz religijnych. Turysta
zainteresowany dziedzictwem kulturowym znajdzie także szereg atrakcji w samej Legnicy, na pierwszym miejscu
mauzoleum piastowskie w kościele Św. Jana, z grobem ostatniego potomka dynastii, która stworzyła
polską państwowość: Jerzego Wilhelma, księcia legnicko-brzeskiego.
Turystyka muzealna
Na obszarze powiatu funkcjonuje pięć obiektów muzealnych, z czego cztery są oddziałami legnickiego Muzeum
Miedzi, natomiast ostatni mieści się w Chojnowie. Muzeum Miedzi posiada bogatą ofertę muzealną. Jego
siedziba i główna część ekspozycji w centrum miasta zajmuje barokowy budynek kurii dawnych opatów lubiąskich.
Mieści się tu m.in. wystawa stała o dziejach Legnicy zatytułowana "Legnica. In ictu oculi" ("w mgnieniu
oka").
Kolejny oddział muzeum zlokalizowany jest po drugiej stronie ulicy, w budynku dawnej Akademii Rycerskiej,
w XVIII wieku będącej elitarną szkołą dla młodzieży szlacheckiej o wyznaniu katolickim i protestanckim.
Wystawa stała szczegółowo opowiada i wizualizuje genezę i dzieje budowli oraz historię samej szkoły.
Ekspozycja Muzeum Bitwy w Legnickim Polu (otwarta w roku 1991) poświecona jest w całości temu wydarzeniu
sprzed niespełna ośmiuset lat. Znajduje się ona w kościele p.w. Św. Trójcy. Według legendy świątynia
powstała dokładnie w miejscu, w którym po bitwie znaleziono ciało Henryka II Pobożnego, a następnie pochowano
jego żołnierzy. W organizacji wystawy opierano się przede wszystkim na źródłach i przekazach ikonograficznych.
Ostatni z oddziałów legnickiego muzeum znajduje się na terenie Zamku Piastowskiego: jest nim dawna kaplica
zamkowa p.w. św. Benedykta i św. Wawrzyńca, wzniesiona z cegły w układzie wendyjskim. Obiekt jest udostępniany
tylko sezonowo, a ekspozycja jest rekonstrukcją niegdysiejszej kaplicy. Do wystaw stałych zalicza się
także plenerowa ekspozycja Lapidarium. Wystawy czasowe Muzeum posiadają bardzo różnorodną tematykę, od
historii regionu po fenomeny współczesnej sztuki. Muzeum organizuje wernisaże oraz spotkania tematyczne,
noc muzeów. W jego stałej ofercie znajdują się również lekcje muzealne organizowane na zamówienie dla
grup szkolnych i dla większych grup zwiedzających,
Odrębna placówka muzealna działa w Chojnowie i mieście się w przebudowanym budynku dawnego zamku. Wystawy
stałe muzeum obrazują dzieje miasta i mikroregionu, wystawy czasowe poświęcone są tak aspektom historycznym,
jak i bieżących wydarzeniom kulturalnych.
Wszystkie muzea i oddziały można zwiedzać z przewodnikami.
Turystyka edukacyjna
Turystyka studyjna
Omawiane terytorium posiada bogatą historię oraz dobrze rozwiniętą ofertę muzealną i szereg znaczących
miejsc (historyczne pole bitwy w Legnickim Polu) i zabytków związanych z dziejami całego regionu dolnośląskiego
(zamek w Legnicy, mauzoleum piastowskich książąt w kościele Św. Jana, w nim m.in. sarkofag ostatniego
śląskiego Piasta, Jerzego Wilhelma, księcia legnicko-brzeskiego(+ 1675). Dobrze zbadane są także dzieje
poszczególnych rodów zamieszkujących te ziemie, począwszy od piastowskich książąt, aż po przedstawicieli
znanych rodów pruskich. Wszystko to czyni teren powiatu potencjalnym miejscem wypraw studyjnych, dedykowanych
regionowi dolnośląskiemu jako odrębnej destynacji. Dodatkową inspiracją dla skierowania zwolenników takich
wypraw właśnie do Legnicy jest wątek powojennej obecności w mieście i okolicach wojsk radzieckich, w
szczególności ich sztabu. Interesującym projektem służącym regionalnej turystyce studyjnej mogłaby być
oferta zwiedzania ukazująca różnice pomiędzy publicznym budownictwem niemieckim (przedwojennym) oraz
radzieckim i polskim z okresu PRL.
Turystyka tematyczna (po szlakach)
Wśród ważniejszych szlaków tematycznych przebiegających przez powiat są: średniowieczny szlak handlowy
Via Regia wraz z odnogą Drogi Świętego Jakuba oraz dolnośląska pętla Szlaku Cysterskiego (bez sakralnych
obiektów szlaku). W Legnicy i otaczających ją gminach wyznaczono także szereg eksploatujących wątki kulturowe
lokalnych i ponadlokalnych szlaków turystycznych (funkcjonujących z postaci tras wirtualnych), w znacznej
części dobrze przystosowanych do turystyki pieszej oraz rowerowej. Ważniejsze z nich to Szlak Bitwy pod
Legnicą w 1241 roku, Szlak Polskiej Miedzi oraz Szlak dookoła Legnicy.
Pierwszy z wymienionych systemów, Via Regia - to szlak historyczny, prowadzący z Hiszpanii aż do miejscowości
na terenie Ukrainy. Od początków swojego istnienia jako szlak handlowy był przestrzenią rozwoju kontaktów
państw europejskich przez które przechodził. Miasta leżące na tej trasie rozwijały się dynamicznie ze
względu na dobrze prosperujący handel. Szlak pokrywa się dziś z jedną z głównych odnóg szlaku pielgrzymkowego
św. Jakuba, prowadzącej do Santiago de Compostela w Hiszpanii. Wyznaczone są w ramach szlaku jego odcinki
od Góry św. Anny, przez Opole, Wrocław Legnicę, Lubań i Zgorzelec. W przestrzeni Szlaku Cysterskiego
Legnica znajduje się pomiędzy kluczowymi zespołami pocysterskimi w Lubiążu i Krzeszowie, jednak na terenie
powiatu nie ma obiektów tego systemu.
Lokalny Szlak Bitwy pod Legnicą, jest trasą typowo spacerową o długości około 12 km. Przebiega przez
znaczną część miasta Legnica, by następnie - przez Bartoszów - dotrzeć do Legnickiego Pola. Najciekawszymi
obiektami są Muzeum Bitwy w Legnickim Polu oraz tutejszy kościół p.w. św. Jadwigi Śląskiej, wraz z pobenedyktyński
kompleksem klasztornym. Długość trasy kolejnego wspomnianego systemu: Szlaku Polskiej Miedzi, wynosi
w sumie 112 km - łączy ona miasta, w których funkcjonują kopalnie eksploatujące dziś lub w przeszłości
złoża metali kolorowych. Szlak przebiega od dawnego ośrodka wydobycia miedzi i złota w Złotoryi, przez
centralną część Legnicko- Głogowskiego Okręgu Miedziowego, a następnie do Głogowa. Na trasie znajdują
się między innymi: Krotoszyce, Legnica, Lubin, Szklary Górne, Jędrzychów, Polkowice, Komorniki, Żuków
i Dobiszów. Krajobraz w przestrzeni szlaku jest typowo nizinny, obszar nie jest za bardzo urozmaicony
krajobrazowo, niektóre odcinki przebiegają przez lasy. Na szlaku turysta znajduje interesujące obiekty
zabytkowe, zlokalizowane przede wszystkim w okolicy Legnicy i Głogowa. Szlak jest odpowiedni przede wszystkim
dla turystyki pieszej i rowerowej.
Ostatni wymieniony system, Szlak dookoła Legnicy, o łącznej długości 79 km, przebiega przez miejsca ważnych
wydarzeń historycznych: bitwy pod Legnicą oraz bitwy nad Kaczawą z roku 1813. Na jego trasie znajdują
się także obszary o dużych walorach przyrodniczych. Do propozycji wędrówki pieszej można jeszcze zaliczyć
wirtualny Szlak Tatarów oraz Szlak Wygasłych Wulkanów. Stosunkowo nowym interesującym systemem zwiedzania,
przeznaczonym dla turystów miejskich jest legnicka oferta "Śladami Małej Moskwy", powiązana ze stacjonującymi
na obszarze powiatu legnickiego, wojskami radzieckimi a nawiązująca do tytułu znanego filmu. Wycieczka
tą trasą pozwala na konfrontację z powojennymi dziejami miasta (od roku 1945 do 1993) oraz zapoznanie
się z głównymi budowlami pozostawionymi przez Północną Grupę Wojsk Armii Radzieckiej. Listę szlaków i
tras turystycznych dopełnia kilkanaście szlaków rowerowych (lokalnych, regionalnych, krajowych oraz międzynarodowych).
Duża liczba oraz różnorodność szlaków stanowią znaczący atut regionu, w którym turyści o różnych zainteresowaniach
i preferencjach mogą wybrać dogodną dla siebie tematykę i formę zwiedzania.
Powszechna turystyka kulturowa
Turystyka militarna
Atuty i potencjalne cele wypraw turystyki militarnej tworzą w pierwszym rzędzie miejsca dwóch ważnych
wydarzeń o charakterze militarnym: Bitwy wojska śląsko-niemieckiego z Mongołami pod Legnicą (na Legnickim
Polu) w roku 1241 oraz bitwy prusko-francuskiej nad rzeką Kaczawą z 26 sierpnia roku 1813, w okolicy
Warmątowic (gmina Krotoszyce). W pierwszym przypadku poważnym wzmocnieniem istniejącej oferty jest funkcjonujące
muzeum Bitwy na Legnickim Polu w tejże miejscowości, eksploatujące (także z wykorzystaniem oryginalnych
znalezisk) tematykę bitwy i jej historycznego kontekstu, a także funkcjonujący już system zwiedzania
w otwartym terenie: Szlak Bitwy pod Legnicą. Bitwa nad Kaczawą mogłaby zostać przywrócona powszechnej
świadomości za pomocą podobnego szlaku, z oznaczeniem i wyeksponowaniem miejsc kluczowych dla przebiegu
bitwy, a także przez stworzenie osobnej tematycznej wystawy w pobliżu miejsc jej przebiegu (w Warmątowicach
lub Krotoszycach) lub choćby w Legnicy, w ramach ekspozycji Muzeum Miedzi. Kulminacyjnym momentem rocznej
eksploatacji tego wątku historii militarnej mógłby być promowany z większym udziałem samorządu powiatowego
biwak historyczny w Warmątowicach. Ta oferta mogłaby być jednym z elementów oferty dla turystyki etnicznej
Niemców, opisanej na innym miejscu tej analizy.
Inną grupę turystów militarnych może z kolei zainteresować powojenna historia Legnicy jako jednej z najważniejszych
baz Armii Radzieckiej w naszej części Europy. Istniejąca trasa tematyczna ("Śladami Małej Moskwy") mogłaby
być uzupełniona wyodrębnioną wystawą stałą poświęconą militarnemu aspektowi obecności tych jednostek,
urządzoną w jednym z budynków wykorzystywanych przez Muzeum Miedzi, lub (lepiej) w jednym z miejsc historycznie
powiązanych z radziecką obecnością. Do eksploatacji tego wątku należy włączyć dawne militarne lotnisko
radzieckie w Krzywej (gmina Chojnów) wraz z osiedlem należącym kiedyś do niego osiedlem dla rodzin wojskowych.
Uzupełniającym obiektem w takiej ofercie mógłby być jeden z zachowanych zamków piastowskich, także wraz
z odpowiednią wystawą na temat grodów, zamków i innych fortyfikacji ziemi legnickiej, w tym pozostałości
murów obronnych w samej Legnicy , m.in. bramy Chojnowska i Głogowska.
Turystyka miejska
Zdecydowanie największa koncentracja i zróżnicowanie potencjalnych atrakcji cechuje samą Legnicę, jednak
turysta miejski znajdzie szereg interesujących obiektów także w Chojnowie i w Prochowicach. W stolicy
powiatu oferta turystyki miejskiej jest zorganizowana na stosunkowo dobrym poziomie: Legnica oferuje
kilka tras miejskich, rozpoczynających się w centrum miasta i prowadzących w bardziej odległe jego rejony.
Zamek Piastowski w Legnicy wraz z pobliską Wieżą Głogowską, jakkolwiek służy jako siedziba instytucji
nie związanych z turystyką, może być zwiedzany. Często odwiedzana przez turystów jest również gotycka
katedra p.w. św. Pawła i Piotra, powstała pod koniec XIV wieku, a to ze względu na różnorodność architektoniczną
oraz bogaty wystrój wnętrza. Turyści mogą być również zainteresowani dawną Akademią Rycerską, jak również
ekspozycją historyczną dotyczącą jej dziejów. W krajobrazie kulturowym miasta najbardziej wyróżniają
się budowle sakralne (w tym wypełniony pamiątkami historii kościół Św. Jana). Jednak zwiedzając Legnicę
nie należy pominąć rzadkiego w Polsce typu walorów - dawnych zabudowań służących wojskom radzieckim.
Kompleksy koszarowe znajdują się przy każdej drodze wylotowej z miasta, a swoim wyglądem przedstawiają
typowe miasteczka wojskowe.
Bogata oferta gastronomiczna i noclegowa powinna sprostać oczekiwaniom nawet wymagającego turysty. W
mieście funkcjonują także centra kulturalne i sportowe, przez co zagospodarowanie czasu wolnego turysty
poza zwiedzaniem nie przedstawia większego problemu. Na turystów zainteresowanych shoppingiem czeka urozmaicona
oferta 3 galerii handlowych, jednak brak w niej sklepów z oryginalnymi produktami regionalnymi. Do oferty
miejskiej turystyki w Legnicy (być może jako jej element kluczowy i ośrodek koordynacyjny) powinno być
włączone Muzeum Miedzi, oferujące stałą wystawę na temat historycznego rozwoju miasta.
Także w pozostałych dwóch miastach powiatu znajdują się obiekty zabytkowe, w tym zamki miejskie. Zamek
w Chojnowie mieści muzeum, przez co tworzy naturalne centrum i punkt węzłowy dla ewentualnego lokalnego
produktu turystycznego. Znaczącym zabytkiem Chojnowa jest także jego monumentalny gotycki kościół parafialny.
Zamek w Prochowicach mógłby pełnić podobną funkcję, jednak dla nadania mu znaczenia jako atrakcji turystycznej
konieczna byłaby jego odbudowa i wprowadzenie oferty przez aktualnego właściciela.
Popularna turystyka eventowa
W ponad stutysięcznej Legnicy w okresie całego roku organizowana jest duża liczba imprez kulturalnych.
Kilka z nich ma rangę międzynarodową lub krajową, pozostałe mają zasięg regionalny oraz lokalny. Do najważniejszych
należy Międzynarodowy Przegląd Form Złotniczych "Srebro". Interesującym eventem jest także kilkudniowe
Międzynarodowe Spotkanie Kultur Mniejszości Narodowych i Etnicznych "Europa bez granic". Jego celem jest
nawiązywanie współpracy i zmniejszanie uprzedzeń w stosunku do poszczególnych mniejszości etnicznych.
Wśród wydarzeń ogólnopolskich wyróżnia się Ogólnopolski Festiwal Piosenki Ekologicznej "Ekopiosenka",
organizowany od ponad 10 lat ze stale rosnącą liczba wykonawców (w roku 2013 - 60 zespołów). Magnesem
turystycznym o ograniczonym zasięgu może być także Ogólnopolski Festiwal Piosenki o nagrodę im. Anny
Jantar ma, organizowany dla młodych adeptów wokalistyki. W lecie turystów mogą przyciągnąć Letnia Akademia
Filmowa lub (oferujący aktywne spędzenie czasu w powiązaniu z walorami kulturowego dziedzictwa) Rodzinny
Rajd św. Jadwigi do Legnickiego Pola. Do ważnych imprez należą również odbywające się w każdym roku Dni
miasta Legnica, na które składają się m.in. koncerty znanych muzyków.
Turystyka etniczna
Legnica oraz jej okolice przez długi okres w historii były zamieszkiwane przez przedstawicieli narodowości
niemieckiej a w swoich najnowszych dziejach także przez grupę ludności rosyjskiej i innych krajów Związku
Radzieckiego. W mieście - obok zabytków piastowskich - jest szereg zabytków oraz budowli publicznych
nawiązujących do czasów habsburskich i pruskich (w tym gmach Akademii Rycerskiej, dworzec Kolei Dolnośląskiej,
budynek Teatru Dramatycznego), a także spora ilość obiektów związanych z obecnością Północnej Grupy Wojsk
Armii Radzieckiej, której sztab mieścił się w Legnicy. Te ostatnie są one w części dostępne, choć wiele
z nich jest przebudowywanych na mieszkania. Sentyment, osobiste wspomnienia oraz przynależność narodowa,
sprowadzają Niemców i Rosjan do miejsc, w których mieszkali jako dzieci, wychowywali się lub odbywali
służbę wojskową przez dłuższy okres czasu. Również potomkowie ludności niemieckiej zamieszkującej obecny
powiat legnicki przed rokiem 1945 przyjeżdżają tu w ramach poszukiwania korzeni czy nawet systematycznych
badań nad historią swoich rodzin. Ten rodzaj turystyki nie jest jak dotychczas wspierany przez lokalne
instytucje i organizacje, turyści wszystko robią przede wszystkim na własną rękę. Ze względu na ten potencjał
tkwiący w najnowszej historii w regionie powinno się rozwijać w większym stopniu tę formę turystyki kulturowej.
Elementami wsparcia może być utworzenie wystawy tematycznej w muzeum, wyznaczenie tras "etnicznych" na
terenie miasta, a nawet powiatu, łączących obiekty znaczące dla danej grupy i mające biograficzne powiązania
z bardziej znanymi członkami tych społeczności, a także przygotowanie materiałów w językach niemieckim
i rosyjskim. Turystyka etniczna w regionie legnickim może przyczynić się nie tylko do rozwoju obszaru
ale również bardziej rozwinąć współpracę i partnerstwa poza granicami Polski.
Turystyka obiektów przemysłowych i technicznych
Główną potencjalną atrakcją jest wielki zakład KGHM Polska Miedź. Przedsiębiorstwo funkcjonuje w regionie
od roku 1961 i w decydującej części tworzy jego potencjał gospodarczy. Prócz legnickiego Muzeum Miedzi,
oferującego stałą wystawę eksploatującą temat turyści interesujący się tą problematyką mogą skorzystać
z oferty ponadlokalnego Szlaku Miedzi, łączącego miejscowości związane z eksploatacją rud. Ograniczona
czasowo oferta zwiedzania (sezonowa, w okresie wiosenno-letnim) zakładów i sporadyczne możliwości zwiedzania
samych kopalni miedzi mogłaby być zorganizowane na regularnej bazie, we współpracy z kombinatem. Taka
koordynowana oferta, łącząca regularne możliwości odwiedzin w legnickiej hucie (lub/i kopalni na terenie
sąsiednich powiatów) np. w wyznaczony jeden dzień w tygodniu - plus zamówienia grupowe) jest w stanie
przyciągnąć wielu turystów. Adresatami oferty zwiedzania mogą być przede wszystkim (jak dotychczas) grupy
młodzieży szkolnej, a także zorganizowane grupy dorosłych. Zwiedzanie huty, w tym obserwacja elementów
procesu obróbki, a także prelekcja lub prezentacja na temat procesów przetwarzania wydobytych rud mają
znaczne walory edukacyjne. Szerzej rozreklamowana oferta zakładu przemysłowego przyciągnęłaby większą
liczbę chętnych. Udostępnione do zwiedzania kopalnie mogłyby także docelowo wejść - i to jako jeden z
najważniejszych magnesów turystycznych - w skład materialnego dolnośląskiego szlaku przemysłu i techniki.
Turystyka religijna
Legnica jest od roku 1992 siedzibą katolickiej diecezji. Związane z tym faktem regularne uroczystości
religijne, a także diecezjalne pielgrzymki i nabożeństwa o większej skali przyciągają większą grupę wiernych
z terenu biskupstwa. Naturalnym centrum tej formy wypraw staje się legnicka katedra. W pozostałych miastach
i wsiach powiatu znajduje się również znaczna liczba budowli sakralnych, wzniesionych od średniowiecza
po czasy powojenne. Najcenniejszą z nich jest XV-wieczny kościół parafialny w Chojnowie. W powiecie obok
kościołów rzymskokatolickich funkcjonują duże świątynie obrządku unickiego (bizantyjsko-ukraińskiego)
i wyznania ewangelicko-augsburskiego (luterańskiego) i prawosławnego, zbory wyznania ewangelicko-metodystycznego,
zielonoświątkowego, Świadków Jehowy oraz żydowski dom modlitwy z cmentarzem. Różnorodność historycznych
i aktualnie obecnych wyznań jest atutem turystycznym opisywanego obszaru. We współpracy z przedstawicielami
wyznań i religii (jako gospodarzy i ewentualnych prelegentów) mógłby on zostać wykorzystany na użytek
oferty turystycznej - na przykład na drodze stworzenia trasy miejskiej o profilu ekumenicznym i o charakterze
edukacyjnym. W okresie Bożego Narodzenia w legnickich kościołach organizowane są licznie koncerty kolędowe.
Możliwe byłoby rozszerzenie skali tych aktywności poza region, m.in. przez organizację na bazie istniejącego
potencjału chórów festiwalu kolędowego dla Dolnego Śląska lub całego kraju, w powiązaniu z okolicznościową
wystawą (np. geneza polskich i niemieckich pieśni kościelnych, z których kilka powstało w Legnicy) oraz
z przyznawaniem nagrody. Podniesienie kościoła w Legnickim Polu do rangi bazyliki i rozwiniecie tu kultu
jego założycielki, świętej Jadwigi Śląskiej, powinno podnieść rangę całego mikroregionu jako destynacji
turystyki religijnej i - być może - znacząco rozszerzyć jej skalę.
|
