|
Bożena Pitek (opracowanie)
Zgodnie z przyjętą praktyką w naszej serii, kulturowo-turystyczny pobyt w Legnicy i najbliższej okolicy
proponujemy zaplanować na trzy dni. Mogą to być dni od piątki do niedzieli (typowy weekend) lub trzy
kolejne dni wolne.
DZIEŃ I
"W otoczeniu murów..."
 1. Fragment dawnych murów obronnych
Miejskie mury obronne wznoszono od XIII do XV wieku.
Były one połączone z wieżami, trzydziestoma
basztami i czterema bramami: Chojnowską, Głogowską, Złotoryjską i Wrocławską oraz fortyfikacjami i umocnieniami
ziemnymi. W XIX wieku rozebrano większość murów oraz bramy miejskie pozostawiając wieże Bramy GłogowskiejiChojnowskiej.
2. Wieża Głogowska (ul. Plac Zamkowy, Legnica)
Wieża Bramy Głogowskiej, znajduje się w linii XIV - wiecznych murów miejskich, zbudowano ją w pierwszej
połowie XV w., na miejscu wcześniejszej, broniącej wjazdu do grodu przez Bramę Głogowską. Pierwotnie
wieża nie była przejazdowa, pełniła tylko funkcję obronną. Posiadała trzy kondygnacje zaakcentowane odsadzkami
oraz była uwieńczona blankami. W wieku XIX została przykryta czworobocznym dachem, a w przyziemiu wydrążono
ostrołukowy, sklepiony przejazd. Blanki, okienka strzelnicze oraz tarczę zegara słonecznego pozostawiono
w stanie dotychczasowym, później jednak w XX wieku zamurowano blanki.
3. Zamek Piastowski (ul. Plac Zamkowy, Legnica)
Zamek jest jedną z najważniejszych budowli w Legnicy. Przez ponad 750 lat była to siedziba i symbol władzy
na tych ziemiach. Najpierw, od powstania zamku aż do 1675 roku rezydowali tu książęta piastowscy. Następnie
do 1741 roku była tu siedziba starostów habsburskich, natomiast od 1809 do 1945 r. na zamku mieściły
się pruskie i niemieckie urzędy rejencyjne. Jest to również jedna z pierwszych murowanych warowni na
ziemiach polskich, została wybudowana pod koniec XII wieku, na terenie dawnego grodu i podgrodzia, w
czasach panowania księcia śląskiego Henryka Brodatego. W miejscu drewniano - ziemnego zespołu grodowego
wzniesiono w tamtych czasach kilka okazałych budowli ceglanych. Było to przede wszystkim palatium i dwie
wieże obronne nazwane później imieniem św. Piotra, patrona Legnicy oraz św. Jadwigi, żony Henryka Brodatego
i śląskiej świętej. W latach 20. XIII wieku w sąsiedztwie palatium wzniesiono dwunastoboczną kaplicę.
Zamek był na przestrzeni wieków ciągle rozbudowywany i wielokrotnie przebudowywany, ze względu na zmieniające
się style w architekturze oraz na niszczące go pożary. Gmach główny został przebudowywany przez ks. Fryderyka
II a następnie przez Jerzego Rudolfa, którzy nadali mu układ czworoboku obwiedzionego fortyfikacjami
z czterema bastejami w narożach. Wewnętrzny dziedziniec, utworzony przez skrzydła zamkowe, został przedzielony
na dwie części przez mur kurtynowy z wieżą zegarową, którą w XIX wieku. zastąpiono budynkiem o neorenesansowej
fasadzie. W roku 1764 król pruski Fryderyk II nakazał rozebrać wszystkie fortyfikacje zamkowe, a w 1793
roku zasypać również fosy i zlikwidować most prowadzący do zamku. W maju 1945 roku ponad siedemdziesiąt
procent zabudowań zamku zostało zniszczonych. Powojenna odbudowa trwała w latach 1960-1970. Obiektami,
które do dzisiaj zachowały swą pierwotną formę, jest wspaniała brama zamkowa, najwcześniejszy zabytek
architektury renesansowej w Legnicy, dzieło Jerzego z Ambergu. Portal bramy jest ozdobiony trzema kolumnami
kandelabrowymi, na których wspiera się bogato rzeźbiony fryz z medalionami portretowymi fundatora tego
założenia, księcia legnickiego Fryderyka II i jego żony Zofii Brandenburskiej oraz kartusz herbowy z
orłem śląskim. W latach 60 XX wieku w trakcie badań architektoniczno-konserwatorskich odsłonięto ścianę
palatium. Ceglany mur oraz zachowane w nim detale architektoniczne dobrze oddają skalę i charakter tej
budowli. W bezpośrednim sąsiedztwie palatium do 1621 r. wznosiła się romańska dwukondygnacyjna kaplica,
jej resztki można oglądać w przykrywającym je pawilonie ekspozycyjnym. Obie cylindryczne wieże zamkowe,
których dolne pomieszczenia służyły za więzienie, miały pierwotnie po ok. 20 m. wysokości. Podczas panowania
księcia Ludwika II obie wieże zostały ponad dwukrotnie podwyższone. Okrągłe wieże, przekształcono w ośmioboczne
nadbudowy zakończone strzelistymi dachami. Wieża Św. Piotra została dodatkowo zwieńczona kamiennym gzymsem
koronującym, na którym wspiera się dekoracyjna balustrada. Również wieża św. Jadwigi zyskała ganek z
krenelażem. W mieszczącej się poniżej niego dawnej izbie mieszkalnej, nazywanej też "komnatą św. Jadwigi"
lub "zieloną komnatą", na początku XVI wieku została urządzona Komnata Różana z bogatą polichromią. Legendy
legnickiego zamku wiążą komnatę z osobą księżnej Jadwigi, która miała spędzać tam czas podczas swych
wizyt w Legnicy. Po remoncie przeprowadzonym na polecenie księcia Fryderyka II w pierwszym ćwierćwieczu
XVI wieku, charakter tego wnętrza diametralnie się zmienił. Ściany i sklepienie w całości pokryła bogata
polichromia. Jej treści nie nawiązywały do religijnych tradycji tego miejsca, były wyrazem późnogotyckiej
kultury rycersko-dworskiej. Komnata była pokryta malowidłami przedstawiającymi bujne wici akantu, na
ścianach umieszczono również wizerunki idealnych rycerzy, takich jak mitologiczny Hektor z Troi, biblijny
Juda Machabeusz czy chrześcijański Karol Wielki. Obecnie w zamku mieszczą się instytucje oświatowe, a
na jego dziedzińcu organizowane są liczne imprezy kulturalne. Zamek jest dostępny do zwiedzania od wtorku
do soboty, w godzinach od 9.00 do 18.00.
4. Muzeum Miedzi - Dawny Pałac Opatów Lubiąskich (ul. Partyzantów 3, Legnica)
Budynek obecnego Muzeum Miedzi pierwotnie był Kurią (miejskim pałacem) cysterskich opatów lubiąskich,
wzniesiony w latach 1726 - 1728 przez legnickiego budowniczego Karla Martina Franta. Reliktem wcześniejszej,
późnogotyckiej kurii jest tympanon pochodzący z 1522 r. Znajduje się on nad przejazdową sienią od strony
dziedzińca. Cała budowla to barokowy, trójkondygnacyjny pałac. Nad kluczem portalu, jest umieszczony
kartusz herbowy, w którym są widoczne inicjały "L.A.L", czyli "Lodovicus Abbas Lubensis", przypominające
fundatora pałacu - opata Ludwika Baucha. Na balustradzie balkonu znajdują się też rzeźby przedstawiające
patronów Dolnego Śląska: św. Jana Chrzciciela oraz św. Jadwigę trzymającą w ręku posążek Matki Boskiej
z Dzieciątkiem. Obiekt był kilkakrotnie przebudowywany. W 1810 r. na skutek sekularyzacji dóbr kościelnych
stał się własnością państwa pruskiego. Wielokrotnie potem zmieniał swoje przeznaczenie: był siedzibą
urzędu podatkowego, sądu okręgowego, w końcu zaś przeszedł w ręce prywatne. W roku 1912 niszczejący budynek
został odkupiony przez zarząd miasta i po remoncie stał się siedzibą urzędu sanitarnego. Po roku 1945
mocno zrujnowany i zaniedbany gmach zajmowały siostry Elżbietanki. W 1962 roku został przekazany tworzonemu
właśnie Muzeum Miedzi, pełniącemu funkcje regionalnej placówki muzealnej. W latach 1963-1968 obiekt poddano
gruntownemu remontowi i do tej pory pełni funkcję głównej siedziby muzeum. Wnętrze i wystawy można zwiedzać
w sezonie letnim (kwiecień - październik) od środy do niedzieli, w godzinach od 11.00 do 17.00. Natomiast
w sezonie zimowym (listopad-marzec) muzeum otwarte jest od wtorku do soboty w tych samych godzinach.
W każdą środę miesiąca oraz wszystkie soboty wstęp do muzeum jest bezpłatny.
5. Wieża Chojnowska (ul. Chojnowska, Legnica)
Wieża Bramy Chojnowskiej, podobnie jak Wieża Bramy Głogowskiej została wzniesiona w pierwszej połowie
XV w. i znajduje się w linii XIV wiecznych murów obronnych. Od początku swojego istnienia wieża ulegała
wielu przebudowom. Pomimo tego, zachowały się widoczne ślady strzelnic oraz pierwotnych otworów okiennych.
Ceglany wykusz był wsparty na potężnych konsolach. Po północnej stronie wieży zachował się, przylegający
do niej, jeden z nielicznych zachowanych fragmentów muru obronnego. W 1963 roku przeprowadzono renowację
wieży, którą następnie zaadaptowano na turystyczny dom noclegowy.
6. Akademia Rycerska (ul. Chojnowska 2, Legnica)
Akademia Rycerska powstała w latach 1709-1738 i była w XVIII wieku elitarną uczelnią, w której młodzież
szlachecką przygotowywano do pełnienia funkcji dowódczych w wojsku austriackim bądź do kariery w służbie
dworskiej. Mogli się w niej uczyć katolicy oraz protestanci. W 1809 r. prawo wstępowania do Akademii
(teraz już pruskiej) zyskała również młodzież pochodzenia mieszczańskiego. Gmach Akademii był wielokrotnie
przebudowywany, stosownie do zmieniających się potrzeb działającej w jej murach szkoły. Ważnym obiektem
była tzw. sala maneżowa, gdzie odbywały się lekcje jazdy konnej. Stojący dziś budynek Akademii zaczęto
budować w 1728 roku według projektu Antonio E. Martinellego, pod nadzorem austriackiego budowniczego
Jana J. Scheerhofera. Projekt zakładał wzniesienie czterech trójkondygnacyjnych skrzydeł nakrytych mansardowym
dachem, które zamykałyby znajdujący się wewnątrz prostokątny dziedziniec. Niestety nie został on w pełni
zrealizowany, przeszkodziło w tym zajęcie Śląska przez Prusy w 1740 roku. W latach 1902-1903 postanowiono
przebudować pomieszczenie nad starą ujeżdżalnią, zmieniono ją w aulę nazwaną Salą Królewską, do której
prowadziły schody w okrągłej wieży zbudowanej od strony dziedzińca. Wieża pełni rolę optycznego łącznika
pomiędzy starym budynkiem i nowszym fragmentem zachodniego skrzydła, które różnią się architektonicznym
wystrojem oraz wysokością. W roku 1811 uczelnia przeistoczyła się królewsko - pruskie gimnazjum, funkcjonujące
do 1944 roku. Po 1945 r. budynki dawnej akademii zajmowane były przez wojska radzieckie, które wykorzystywały
je jako magazyny. Polska administracja przejęła bardzo już zniszczone budynki w roku 1978. Wówczas obiekt
doraźnie wyremontowano i w 1979 roku przekazano Legnickiemu Centrum Kultury. W 1989 r. przystąpiono do
generalnej restauracji obiektu, która powoli dobiega końca. Dawna Akademia Rycerska jest obecnie siedzibą
Legnickiego Centrum Kultury, Zespołu Szkół Muzycznych. Częściowo jest także wykorzystywana przez Muzeum
Miedzi - umieszczone w niej ekspozycje można zwiedzać w takich samych dniach i godzinach, jak główną
siedzibę muzeum.
7. Dom "Pod Przepiórczym Koszem" (ul. Rynek 38, Legnica)
Ta usytuowana w zabudowie śródrynkowej naprzeciw gmachu teatru narożna kamieniczka, pochodząca z XIV
wieku, została przebudowana i bogato przyozdobiona sgraffitem w połowie wieku XVI. Jej nazwa pochodzi
od cylindrycznego wykusza na wysokości I i II piętra. Sam wykusz oraz cała elewacja budynku od strony
ul. Kopernika pokrywa sgraffito, które jest zachowane w bardzo dobrym stanie, ponieważ przez wiele lat
było przykryte późniejszymi tynkami, a dopiero w 1909 roku zostało odsłonięte. Wnętrze kamieniczki jest
niedostępne do zwiedzania, znajdują się w niej mieszkania prywatne. Wielokrotne modernizacje i przebudowy
zatarły zresztą jego pierwotne cechy.
8. Kamieniczki śledziowe (ul Rynek, Legnica)
Kamieniczki Śledziowe to zespół budynków znajdujący się obok starego ratusza. Prawdopodobnie powstały
na początku XVI wieku w miejscu średniowiecznych kramów rybnych, o których pierwsze wzmianki źródłowe
pochodzą z 1574r. W późniejszych latach kamieniczki ulegały licznym przebudowom, co wyjaśnia, dlaczego
część z nich ma szczyty renesansowe, a część klasycystyczne. Budynek znajdujący się najbliżej ratusza
posiada piwnicę z gotyckimi reliktami. Cztery spośród kamieniczek zachowały swój renesansowy charakter,
fasady dwóch zostały przebudowane w 2 połowie XVIII wieku, zaś kolejnych jeszcze nieco później. Dom narożny
posiada na parterze okienko z detalem renesansowym. Kamieniczki o numerach 54 i 55 posiadają fasady pokryte
manierystyczną dekoracją sgraffitową powstałą ok. 1570 r., a odsłoniętą spod tynku w 1934 r. Swoją powierzchnią
zajmuje ona ściany na poziomie I i II piętra.
9. Teatr Miejski (ul. Rynek 39, Legnica)
Neorenesansowy budynek teatru zbudował w latach 1841-1842 Carla Ferdinand Langhans (Młodszy) w miejscu
dawnych legnickich sukiennic W tym czasie uchodził on za najpiękniejszy i najnowocześniejszy teatr Śląska.
Dekorowaniem i wyposażaniem budynku zajął się prof. Józef Raabe z Wrocławia, członek Akademii Wiedeńskiej
i zaprojektowany przezeń wystrój oraz wyposażenie wnętrza zachowały się do dzisiaj w stanie zbliżonym
do pierwotnego. Trójkondygnacyjna widownia miała 68 numerowanych miejsc siedzących, natomiast reszta
publiczności stała. Całe audytorium mogło pomieścić 600-800 osób. Balkon na pierwszym piętrze, wsparty
na masywnych filarach, zajmowały loże rozdzielone smukłymi korynckimi kolumnami. W latach 1891-1893 przeprowadzono
remont usprawniający funkcjonowanie sceny. Zbudowano wówczas korytarze ewakuacyjne i zamontowano żelazną
kurtynę, odnowiono widownię oraz doposażono maszynerię sceniczną. Kolejna gruntowna modernizacja budynku
miała miejsce w latach 1938-1939. Przeniesiono wtedy wejście do teatru z ciasnej uliczki śródrynkowej
do fasady głównej. Po zajęciu Legnicy przez wojska radzieckie w 1945 roku teatr został zamknięty. Na
początku 1946 roku budynek został przejęty przez Rosjan i przez dwadzieścia kolejnych lat na legnickiej
scenie grał rosyjski zespół teatralny, a widownię wypełniali radzieccy oficerowie z rodzinami. W międzyczasie
dokonano połączenia dwóch budynków: Teatru oraz Starego Ratusza, w którym urządzono biura i garderoby.
W 1965 roku cały obiekt został przekazany polskim władzom miejskim i umieszczono w nim Legnicki Dom Kultury.
Dwanaście lat później powołany został do życia Teatr Dramatyczny w Legnicy, którego pierwsza premiera
- "Lato w Nohant" J. Iwaszkiewicza , odbyła się 27 listopada 1977 roku. Instytucja teatralna funkcjonuje
do dziś jako Teatr Dramatyczny im . Heleny Modrzejewskiej, a od połowy lat dziewięćdziesiątych jej kierownictwo
i zespół są znane z pionierskich przedstawień i silnego społecznego zaangażowania na rzecz miejscowej
społeczności. Dla zwiedzających gmach teatru jest otwarty w poniedziałki i piątki w godzinach od 9.00
do 14.00 oraz w środy od 10.00 do 12.00.
10. Stary Ratusz - (obecnie część Teatru Miejskiego) (ul. Rynek 39)
Budynek Starego Ratusza został wybudowany w latach 1737-1741 według projektu miejscowego budowniczego
Franza Michaela Scheerhofera Młodszego. Pierwsze posiedzenie rady miejskiej odbyło się w nim 15 maja
1741 roku, natomiast ostanie - 8 kwietnia 1905 roku. W 1926 roku podjęto decyzję o przebudowie budynku.
Postanowiono zmienić konstrukcję dachową oraz podwyższyć i zwieńczyć nieukończoną wieżę od strony wschodniej.
Wieża została nakryta neobarokowym hełmem przezroczowym. W budowli zachowanej do dzisiaj widać barokową
budowlę z reprezentacyjną fasadą od strony wschodniej. Wszystkie elewacje budynku są wyrażone przez lizeny
i pilastry w stylu jońskim. Zewnętrzne, dwuskrzydłowe schody zaprojektował i wykonał Johann Gallus Steudner.
Po okresie wojny Stary Ratusz został przejęty prze wojska radzieckie. W związku z przejściami wewnętrznymi
pomiędzy budynkiem teatru i jedną z kamieniczek śledziowych, Stary Ratusz stał się częścią teatru. Do
roku 1965 był użytkowany jedynie przez działającą tutaj rosyjską scenę. Następnie został przejęty przez
władze polskie oraz przeznaczony na siedzibę Legnickiego Domu Kultury. W 1977 oddano go do użytku legnickiemu
Teatrowi Dramatycznemu. Obecnie w budynku Starego Ratusza mieszczą się biura Teatru im. Heleny Modrzejewskiej,
sala klubowa, garderoby aktorów, pracownia plastyczna oraz archiwum teatru. Bardzo często w holu Starego
Ratusza odbywają się wystawy. W przyziemiu według przedwojennej tradycji znajduje się Kawiarnia Ratuszowa.
11. Nowy Ratusz (Plac Słowiański 8)
Nowy Ratusz został wybudowany w latach 1902-1905 na miejscu dawnych domów parafialnych i mieszkalnych
oraz murów obronnych z zabytkową bramą miejską, które wysadzono, aby zrobić miejsce dla nowej budowli.
Jest on efektem realizacji pierwszej części projektu, zakładającego docelowo powstanie czteroskrzydłowego
zespołu z dwoma dziedzińcami wewnętrznymi oraz monumentalną wieżą. Budowa nigdy nie została ukończona.
Oddano do użytku pierwsze dwa skrzydła, które istnieją do dzisiaj. Większość parteru była przeznaczona
na potrzeby podległej samorządowi miejskiemu policji. Na pierwszym piętrze znajdował się wydział finansowy
z kasami i skarbcami oraz biura urzędu podatkowego. Na drugim piętrze swój gabinet posiadał nadburmistrz,
znajdowała się tutaj również sala posiedzeń magistratu z przyległą podręczną biblioteką oraz sala posiedzeń
rady miejskiej. Na trzecim piętrze znajdował się wydział budowlany. Natomiast na poddaszu ulokowano miejskie
archiwum. Czterokondygnacyjna budowla, przykryta dwuspadowym dachem, została zaprojektowana w stylu neorenesansowym
z elementami barokowymi. Budynek Nowego Ratusza można zwiedzać po wcześniejszym umówieniu się, zwiedzanie
trwa ok. 15 min.
DZIEŃ II (do południa):
"Śladami legnickich świątyń"
 1. Katedra (ul. Św. Piotra 2a, Legnica)
Pierwsza informacja o świątyni pojawia się w 1208 roku w dokumencie wystawionym przez księcia Henryka
Brodatego. Pierwotnie była ona kościołem romańskim zbudowanym z cegły na miejscu małej drewnianej kapliczki.
Na początku XIV w. kościółek okazał się za mały i za skromny na potrzeby rosnącej Legnicy, więc postanowiono
go rozbudować. W latach 1327-1341 wzniesiono 3-nawowy korpus świątyni. Natomiast w latach 1370-1378 do
tego korpusu dobudowano poligonalnie zamknięte prezbiterium, a w roku 1380 całość pokryto sklepieniem.
W trakcie budowy koncepcja architektoniczna świątyni ulegała zmianie, pierwotnie planowane założenie
halowe (o równej wysokości naw), zostało przekształcone w pseudobazylikowe, z lekko podniesioną środkową
nawą. Nawę główną i prezbiterium przykrywają wsparte na filarach sklepienia sieciowe a w nawach bocznych
zastosowano sklepienia krzyżowo-żebrowe oraz trójpodporowe. W XV w. dobudowano wzdłuż naw bocznych szereg
kaplic, które ufundowały legnickie rody mieszczańskie, cechy oraz bractwo kurkowe. W roku 1648 na skutek
pożaru kościół został zniszczony, runęła też jedna z jego wież. Podczas odbudowy świątynia uzyskała m.in.
opisywaną jeszcze w XIX w. dekorację elewacji w postaci sgraffitowego kwadrowania. Obecnie kościół posiada
formę nadaną mu podczas gruntownej neogotyckiej przebudowy z lat 1892-1894, przeprowadzonej według projektu
prof. Johannesa Otzena z Berlina. Świątynię oblicowano wówczas nową maszynową cegłą, wieża południowa
została dobudowana, a wnętrze częściowo przebudowano. Na wieży umieszczono kuranty (zdemontowane w czasie
II wojny światowej). Jednak od roku 2002 z wieży kościoła znowu można słuchać melodyjnych dźwięków. Nowe
kuranty zamontowano tam z inicjatywy niemieckiej fundacji Eriki Simon Rinteln.
Najstarszym elementem liturgicznym znajdującym się w kościele jest późnoromańska chrzcielnica o kielichowatym
kształcie, wykonana z brązu. Czasza naczynia ozdobiona została dwunastoma reliefami przedstawiającymi
sceny z życia Chrystusa. Ciekawym obiektem jest również, wykonana przez legnickiego rzeźbiarza Kaspra
Bergera w latach 1586-1588, kamienna ambona, pochodząca z okresu reformacji. Jej podporę tworzą figury
przedstawiające Mojżesza i trzy inne postacie ze Starego Testamentu, a parapet schodów i korpusu zdobią
reliefy ukazujące sceny z życia Chrystusa. We wnętrzu świątyni znajdują się piaskowcowe figury apostołów
z 1 poł. XIV w., dwie pełnoplastyczne figury z nagrobka pary książęcej - Ludwika II i jego żony Elżbiety
Brandenburskiej, liczne epitafia, w tym proboszcza kościoła św. Piotra i Pawła oraz kanonika wrocławskiego
i legnickiego Zygmunta Atcze. Wykute w piaskowcu niewielkie figury apostołów są przykładem wczesnej rzeźby
gotyckiej. Przedstawiają one Piotra, Jana Ewangelistę, Bartłomieja oraz splecionych w pożegnalnym uścisku
Piotra i Pawła: ten rzadko w sztuce prezentowany motyw ma ukazywać ich pożegnanie przed męczeńską śmiercią.
Ołtarz główny, poświęcony w 1756 roku, jest wspólnym dziełem XVIII-wiecznego legnickiego rzeźbiarza Krystiana
Grünewalda i współczesnego mu wrocławskiego malarza Johanna Heinricha Kynasta. Obraz znajdujący się w
centrum przedstawia Zmartwychwstanie Chrystusa, po bokach znajdują się figury św. Piotra i Pawła oraz
czterech Ewangelistów. Prospekt organowy wykonał w XVIII w. Ignacy Menzl z Wrocławia, natomiast sam instrument
jest o sto lat młodszy od swej barokowej oprawy. Portal zachodni, który pełnił dawniej funkcje głównego
wejścia, to najstarszy spośród trzech portali świątyni. Na jego filarze znajduje się piaskowcowa figura
matki Boskiej z Dzieciątkiem, wykonana w1 połowie XIV wieku. Od strony Rynku znajduje się północne wejście
do kościoła z gotyckim portalem ozdobionym tympanonem z przedstawieniem "Pokłonu Trzech Króli". Na filarach
flankujących portal znajdują się posągi świętych Piotra i Pawła. Od roku 1992 kościół pełni funkcję katedry
diecezji legnickiej.
2. Kościół Najświętszej Maryi Panny (ul. Biskupia)
Kościół Najświętszej Mary Panny, zwany również Mariackim jest jednym z najstarszych obiektów sakralnych
w mieście. Pierwszy raz wzmiankowany był w 1195 roku, po raz kolejny - w roku 1203. Ze względu na swoje
położenie w niższej części miasta został nazwany kościołem "dolnym". Pierwszy murowany kościół w tym
miejscu istniał już w XII wieku, drugi, jednonawowy został zbudowany z piaskowca oraz cegły w XIII wieku.
Prawdopodobnie - tak to zapisał Jan Długosz - w tym właśnie kościele Henryk Pobożny miał wysłuchać mszy
odprawionej w przeddzień bitwy z Mongołami 9 kwietnia 1241 roku. Kiedy zaś następnego dnia wychodził
z wojskiem z miasta "ze szczytu kościoła NM Panny (...) zsunął się kamień i spadł koło głowy jadącego
w swojej wspaniałej zbroi księcia i omal nie rozbił mu głowy", co uznano "za ostrzeżenie dane z nieba
albo za zły znak". XIII-wieczny kościół spłonął w wielkim pożarze miasta w 1338 r. W latach 1362-1386
na jego miejscu, wzniesiono nowy, czterokrotnie większy. Nadano mu formę trójnawowej hali. Po roku 1438
(po kolejnym pożarze), przebudowano go na bazylikę i podwyższono południową wieżę fasady. Prostokątne
prezbiterium zostało dobudowane w latach 1450-1468. W 1522 roku kaznodzieja Fabian Eckel wygłosił w kościele
Mariackim pierwsze w Legnicy kazanie luterańskie i tak zapoczątkował dzieje protestantyzmu w Legnicy
i całym księstwie. W 1822 roku miał miejsce kolejny pożar, spowodowany uderzeniem pioruna, po którym
świątynia uległa gruntownej przebudowie. Nawy boczne podwyższono i w ten sposób kościół bazylikowy został
przekształcony w halowy. Północna wieża została nadbudowana, a między wieżami umieszczono zegar. W późniejszym
czasie, podczas renowacji kościoła (w r. 1905) pojawiły się w nim witraże z bogatym programem ikonograficznym,
na który składają się elementy historii religii i Kościoła, Reformacji, Śląska oraz samej Legnicy. Najstarszą
i dobrze zachowaną częścią kościoła jest dziś dwuprzęsłowa Kaplica Sukienników przy południowej nawie,
wybudowana w latach 1417-1437, w której znajduje się 25 kamiennych wsporników i zworników w kształcie
tarcz herbowych, z przedstawieniami Arma Christi oraz głów uczestników Pasji. Ważnym elementem wyposażenia
są również płyty nagrobne rycerzy Hansa von Romnitz i Friedricha von Rotkirch, pochodzące z ok. 1600
roku oraz drewniane rzeźby Aarona i Mojżesza, będące elementami dawnego barokowego ołtarza z 1771 r.,
autorstwa Christiana Grunwalda. Obecnie kościół jest użytkowany przez Parafię Ewangelicko-Augsburską
w Legnicy.
3. Dawny kościół św. Maurycego (pl. Klasztorny 7)
Budynek obecnie jest zagospodarowany jako jeden z budynków I Liceum Ogólnokształcącego. Barokowy klasztor
wraz z kościołem św. Maurycego powstał w latach 1701-23 i na początku był siedzibą benedyktynek, sprowadzonych
do Legnicy już przez Kazimierza Odnowiciela. W 1810 roku, po sekularyzacji klasztoru, kościół został
przekształcony w szkołę. Nawa kościoła została przedzielona stropem i do dzisiaj pełni funkcję sali gimnastycznej
oraz auli. Pierwotne przeznaczenie budowli zdradza jej charakterystyczny dla sakralnej budowli kształt
i frontowa elewacja z barokowym portalem. Kościół był świątynią jednonawową, kolebkowe sklepienie i ściany
nawy zdobiła zachowana do dzisiaj dekoracja stiukowa wokół plafonów. Bezwieżową fasadę wieńczy barokowy
szczyt z krzyżem. Bogato zdobiony wyznacza główną oś frontowej elewacji. Portal zdobi kartusz inskrypcyjny
i figury świętych Benedykta, Maurycego i św. Scholastyki. W ściany kościoła wbudowano w XIX w. renesansowe
portale wyburzanych w mieście kamienic - pozostałość lapidarium dawnego Muzeum Miejskiego. Natomiast
w 1888 r. w miejscu dawnego klasztoru wybudowano neorenesansowy trzykondygnacyjny budynek szkolny, został
on dostawiony do północnej ściany świątyni. W latach 1909-10 wybudowano kolejne - południowe skrzydło.
Dziedziniec szkolny na tyłach głównego budynku zamknięty jest od wschodu dawnym murem miejskim, na którym
znajdują się barokowe epitafia, przeniesione tu w XIX wieku z kościoła p.w. Piotra i Pawła.
4. Kościół św. Jana Chrzciciela z Mauzoleum Piastów Legnickich i dawne kolegium jezuickie
(ul. Partyzantów 21)
Barokowy kościół św. Jana Chrzciciela został wzniesiony przez jezuitów w latach 1714-1729. W roku 1744
runęła część sklepień nad nawą kościoła, a po usunięciu zakonu w 1773 roku świątynia popadła w ruinę.
Na początku XIX w., po przekazaniu kościoła parafii rzymskokatolickiej, został on gruntownie odbudowany.
W roku 1947 kościół wraz z klasztorem przejęli franciszkanie. Świątynia zbudowana jest na planie prostokąta
z półkoliście zamkniętym prezbiterium, zwróconym w kierunku północnym. Wieże są nakryte wysokimi, ażurowymi
hełmami. Do wnętrza świątyni prowadzi troje drzwi wejściowych z artystycznymi okuciami, które stanowią
cenny przykład XVIII-wiecznego ślusarstwa. Wnętrze kościoła posiada halowy układ, a nawy boczne zastąpiły
rzędy kaplic, nad którymi umieszczono balkony. Sklepienie nawy głównej jest kolebkowe, o drewnianej konstrukcji.
Wyposażenie świątyni składa się z barokowych ołtarzy bocznych, organów, ławek i konfesjonałów przeniesionych
tu z kościołów klasztornych po ich sekularyzacji. Wyjątkiem jest klasycystyczny ołtarz, wykonany w latach
1880-1881, z marmurową statuą Maryi w centralnej niszy i obrazem chrztu Chrystusa autorstwa Jana Bochenka.
Na ołtarzu znajdują się również barokowe figury czterech Ewangelistów, pochodzące z dawnego kościoła
św. Maurycego. Po obydwu stronach prezbiterium znajdują się barokowe rzeźby Apostołów Piotra i Pawła.
Polichromowane posągi świętych ustawione przy filarach nawy wykonano w II połowie XIX wieku. W kaplicy
obok prezbiterium kościoła znajdują się barokowe sarkofagi z leżącymi postaciami współfundatorów jezuickiego
kościoła i kolegium: Johanna Ernsta von Sprintzenstein oraz jego żony, Eleonory. Budynki przylegające
do zachodniej ściany kościoła św. Jana to dawne kolegium jezuickie, powstałe w latach 1700-1706, wzniesione
na planie litery L (gmach jest trzykondygnacyjny). Kraty drzwi oraz okien kolegium są najcenniejszym
zabytkiem barokowego ślusarstwa w Legnicy.
Częścią tej świątyni jest mauzoleum Piastów Legnickich, powstałe tu z inicjatywy księżnej Ludwiki (von
Anhalt), matki ostatniego męskiego potomka dynastii Piastów - księcia legnicko-brzeskiego Jerzego Wilhelma.
Pomimo protestanckiego rodowodu mauzoleum, programu jego wystroju i wyznania pochowanych tu osób, jezuici
budujący swój kościół pozostawili je nietknięte. Przyczyną tego było wyraźne polecenie cesarskie - Habsburgowie
starali się o podkreślenie legalności swojej władzy na Śląsku jako następcy Piastów. Projekt kaplicy
wykonał Carlo Rossi, zaś autorem rzeźb i dekoracji malarskiej był wiedeńczyk - Matthias Rauchmiller.
Nad wyjściem z kościoła do Mauzoleum Piastów umieszczone zostały dwa obrazy. Jeden z nich przedstawia
chrzest Chrystusa i pochodzi z dawnego ołtarza głównego. Natomiast drugi ukazuje modlącego się św. Jana
Nepomucena, a wykonał go najsłynniejszy malarz śląskiego baroku - Michael L. Willmann. Mauzoleum ma formę
monumentalnej kaplicy grobowej, której ośmioboczne wnętrze nakryte jest płaską kopułą. Znajduje się w
nim pięć owalnych nisz na sarkofagi, nakrytych osobnymi kopułkami. Na wystrój kaplicy składają się liczne
malowidła ścienne i figury, przedstawiające między innymi ostatnich członków legnickiej rodziny książęcej,
prowadzących (za pomocą przypisanych im napisów) rodzaj pośmiertnej debaty o wymarciu dynastii. Są nimi:
Ludwika von Anhalt, książę Christian, ostatni Piast książę Jerzy Wilhelm oraz księżna Charlotta (zm.
1707). Nad niszami z sarkofagami znajdują się malowidła z epizodami z dziejów Piastów śląskich, a w kopule
kaplicy medaliony sławiące czyny ich przodków- pierwszych Piastów z polskiej linii królewskiej: legendarnego
Siemowita oraz Mieszka I, Bolesława Chrobrego, Kazimierza Odnowiciela, Bolesława Śmiałego i Bolesława
Krzywoustego. Krypta pod posadzką kaplicy kryje szczątki wielu książąt legnickich.
Obecnie budynek kościoła i kompleks pojezuicki zajmują oo. Franciszkanie, którzy prowadzą działalność
oświatową i nie jest on dostępny dla zwiedzających.
DZIEŃ II (po południu):
"Wojna i pokój w historycznej Legnicy ..."
(przejazd samochodem, MPK, autokarem)
5. Dawne koszary Wehrmachtu i Armii Radzieckiej
Koszary znajdywały się przy obecnych ulicach: Poznańskiej, Bydgoskiej, Chojnowskiej i Złotoryjskiej.
Początkowo były wykorzystywane jako koszary Wehrmachtu, a następnie, po II wojnie światowej stacjonowały
w nich oddziały Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej. Obecnie w dawnych budynkach koszarowych
- w zależności od ich położenia - mieszczą się szkoły, uczelnie, biura, firmy oraz mieszkania prywatne.
6. Lotnisko w Legnicy (ul. Roberta Schumana)
Poniemieckie lotnisko wojskowe zbudowane w 1924r., po II wojnie światowej zostało przejęte przez lotnictwo
ZSRR. Obecnie lądują na nim jedynie samoloty turystyczne, usługowe, sportowe. Część jego hangarów zagospodarowano
jako jednostki handlu i usług.
7. Legnickie Pole - kościół św. Jadwigi z dawnym klasztorem Benedyktynów
Kościół i klasztor ufundowała matka księcia Henryka II Pobożnego, święta Jadwiga Śląska (von Andechs),
która osadziła w nim benedyktynów sprowadzonych z Opatowic czeskich. W latach 1723-1738 wybudowali oni
i wyposażyli kościół klasztorny pw. Świętego Krzyża i św. Jadwigi oraz kompleks budynków klasztornych.
Świątynię zaprojektował jeden z najwybitniejszych architektów europejskiego baroku Kilian Ignatz Dientzenhofer.
Jej fasadę ozdobiła bogata dekoracja rzeźbiarska, nawiązującą do wydarzeń historycznych oraz najważniejszych
osób związanych z tym miejscem. Wnętrze świątyni jest udekorowane m.in. szesnastoma posągami z piaskowca
i znaczną liczbą rzeźb drewnianych, w większości pozłacanych, umieszczonych w nastawach ołtarzowych i
na organach. Autorem rzeźb, w których można dostrzec wpływy rodzącego się stylu rokokowego, jest Karol
Józef Hiernlego z Pragi. Wnętrze świątyni ( w tym całe sklepienie) wypełnia znakomite malarstwo freskowe
autorstwa znakomitego malarza Cosmy Damiana Asama, którego przewodnim tematem jest apoteoza Krzyża. Przestawiona
tradycja teologiczna wskazuje na inspiracje nowotestamentalne i starochrześcijańskie (miedzy innymi z
postacią świętej cesarzowej Heleny), a potem świętych zakonu benedyktyńskiego, przede wszystkim zaś gloryfikuje
osobę świętej Jadwigi i jej syna, księcia Henryka Pobożnego. Do miejsca bitwy,. W której zginął ten ostatni,
nawiązuje także obraz malarza z Antwerpii Franciszka de Backera, umieszczony w ołtarzu głównym kościoła.
Ukazuje on moment odnalezienia ciała księcia na pobojowisku. Barokowe organy umieszczono w bogatym prospekcie
organowym. Dawny zespół klasztorny posiada status Pomnika Historii - zarówno z powodów historycznych,
związanych z lokalizacją, jak i artystycznych.
8. Muzeum Bitwy w Legnickim Polu (Dawny kościół św. Trójcy)
Muzeum upamiętnia ważne wydarzenie historyczne. Nie opodal miejsca, gdzie później wzniesiono kościół,
na szerokiej płaskiej przestrzeni doszło tu w kwietniu roku 1241 do słynnej bitwy z Mongołami, w której
armia śląska została pokonana, a jej wódz - książę śląski i krakowski Henryk II Pobożny - poległ. Legenda
głosi, że w miejscu, gdzie znaleziono ciało Henryka II Pobożnego oraz pochowano jego rycerzy, wystawiono
kaplicę, którą później zastąpił gotycki kościółek pod wezwaniem Św. Trójcy i Najświętszej Marii Panny.
Od tamtej pory znajdował się on pod opieką benedyktynów sprowadzonych tu w XIV w. Świątynia stała się
miejscem kultu, do którego przybywały pielgrzymki. Reformacja oraz kolejne wojny w znacznym stopniu zniszczyły
kościół. Następnie, spustoszony przez Szwedów, przeszedł on w ręce ewangelików, w których posiadaniu
pozostał aż do końca II wojny światowej. W 1961r., po odbudowie zdewastowanej świątyni, otwarto w niej
Muzeum Bitwy Legnickiej. Muzeum - oddział legnickiego Muzeum Miedzi - jest aktualnie remontowane, wcześniej
można je było zwiedzać od środy do niedzieli, w godzinach 11.00-17.00.
DZIEŃ III
"Na zamkach i w dworach książąt i rycerzy"
(przejazd samochodem, autokarem)
 1. Ruiny klasycystycznego pałacu z XVIII w. w Pątnowie
Pałac został zbudowany pod koniec XVIII wieku na polecenie Ernesta Wolfganga von Rothkircha und Tracha.
Został on wzniesiony w stylu klasycystycznym, wzorowanym na architekturze i tematyce greckiej. Typowymi
elementami klasycystycznymi pałacu są przede wszystkim wysokie okna. Najcenniejszym i robiącym największe
wrażenie jest jedyny zachowany do dzisiaj portyk kolumnowy wsparty na 6 kolumnach jońskich. Dopełnieniem
portyku był taras oraz wysokie schody. Wewnątrz budynku, w prawym skrzydle znajdowała się bardzo duża
dwukondygnacyjna sala balowa. Przed pałacem znajdował się parter ogrodowy, na środku którego usytuowana
była okrągła fontanna. W ogrodzie zasadzono również drzewa, które obecnie są pomnikami przyrody i liczą
nawet ponad 180 lat. Według danych archiwalnych pałac został podpalony w 1945 roku, podczas działań wojennych,
w wyniku czego uległ znacznemu zniszczeniu. W tym stanie pozostaje niestety do dnia dzisiejszego.
2. Zamek Piastowski w Chojnowie. Muzeum Regionalne (Plac Zamkowy 3)
Zamek został zbudowany w 1292 roku, na miejscu grodu kasztelańskiego. Budynek był otoczony murami obronnymi,
a od miasta oddzielał go potok Młynówka. W latach 1428 i 1510, zamek padł ofiarą pożarów, które spowodowały
znaczne zniszczenia. W latach 1546-1547, książę legnicki Fryderyk III postanowił rozbudować zamek, a
zachowane fragmenty przebudować. Na miejscu starego zamku powstał nowy, renesansowy, o trzech skrzydłach
ustawionych wzajemnie pod kątem rozwartym. W roku 1661, podczas wojny 30-letniej zamek ponownie został
spalony, późniejsze prace remontowe doprowadziły do odbudowy tylko niektórych zabudowań, w których ulokował
się pruski zarząd miasta. W roku 1831 zamek stał się własnością władz miejskich. Po roku 1945 obiekt
został odbudowany z inicjatywy mieszkańców. Do czasów dzisiejszych zachował się jedynie fragment dawnego
zamku. Jest to budowla dwuskrzydłowa, dwukondygnacyjna, przykryta stromym dachem. W fasadzie frontowej
zachowała się renesansowa dekoracja portalu i obramień okiennych. Nad portalem natomiast znajduje się
szeroki fryz, w którym umieszczono popiersia: fundatora - księcia Fryderyka III legnickiego i jego żony
Katarzyny. Obecnie z zamku znajduje się Muzeum Regionalne. Prezentuje ono szereg niewielkich wystaw stałych,
wśród nich dotyczącą pradziejów i znalezisk archeologicznych z okolic Chojnowa, historii zamku i miasta,
eksponowane są także m.in. renesansowe sgrafitta i zabytkowe kafle, wytwory dawnych śląskich ślusarzy,
kowali i konwisarzy (przedmioty użytkowe z cyny i spiżu), kolekcja broni białej i palnej oraz (na zewnątrz)
zbiór kamienne sztuki sepulkralnej (cmentarnej). Muzeum jest otwarte w sezonie letnim od wtorku do piątku,
w godzinach 8.00-16.00, w soboty i niedziele od 11.00 do 16.00. W okresie zimowym - od wtorku do piątku
od 8.00 do 16.00 oraz w soboty od 11.00 do 16.00.
3. Zamek w Prochowicach (Plac Kopernika, Prochowice)
Według części historyków pierwszy prochowicki zamek murowany został wzniesiony w 1259 roku przez palatyna
legnickiego - Iko (Yko), inni przyjmują, że zbudował go dopiero jego wnuk - Stefan. Zamek przechodził
wiele razy z rąk do rąk. W roku 1422 jego przebudowy dokonał Otto Zedlitz, ówczesny właściciel. Wtedy
to otoczona już fosą budowla wzbogaciła się o dodatkowe umocnienia i wysoką czworoboczną wieżę (broniącą
wjazdu i służącą za więzienie). W 1554 r. właścicielami zamku stała się rodzina von Oppersdorf. W latach
1567-68 zamek zamieszkiwał książę legnicki Henryk XI, a w 1568 roku jego posiadaczem stał się Fabian
von Schönaich. Kolejna przebudowa zamku nastąpiła w latach 80-tych XVI wieku pod z inicjatywy Fabiana
von Schönaich. On to rozbudował obiekt, tworząc z niego pałacową rezydencje. Od strony wschodniej wzniesiono
wtedy trójkondygnacyjny budynek mieszkalny z kaplicą zamkową, od południa zaś parterowy budynek bramny,
przez co przed wjazdem na teren średniowiecznego zamku powstał niewielki dziedziniec. Wokół starej części
zamku zbudowano niski mur, tworząc w ten sposób rodzaj tarasu. Od 1597 r. Prochowice przeszły znowu w
posiadanie książąt legnickich. Podupadający i zaniedbany zamek do stanu używalności doprowadził Joachim
Fryderyk, zaś jego syn Jerzy Rudolf w latach 1613-37 urządził na nowo jego wnętrza. W maju 1642 roku
w mieście pojawiły się wojska szwedzkie, które zniszczyły zamek. Straty były tak znaczne, że niezbędne
okazało się wyburzenie znacznych partii budowli. W 1906 roku zamek stał się własnością hrabiego Kurta
von Strachwitz i barona Richarda von Mattencloit, którzy ponownie go przebudowali. Podczas II wojny światowej
obiekt po raz koleiny uległ znacznemu zniszczeniu. Do dziś zachował się jedynie główny korpus zamku z
XVI-XVII wieku z wieżą oraz wały z bastejami.
Wykorzystane opracowania:
1. Gumiński T., 1993, Legnica i okolice, Legnicka Oficyna Wydawnicza, Legnica.
2. Gumiński T., 2001,Wiśniewski E., Legnica i okolice, Legnicka Oficyna Wydawnicza, Legnica-Wrocław.
3. Łaszewski W., Rollauer T., 2004, Legnica, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Wykorzystane portale internetowe:
1. http://www.prochowice.mserwer.pl/content.php?mod=sub&cms_id=84&lang=pl
2. http://archive-pl.com/pl/h/haynau.pl/.......w_i_chojnowianie/
3. http://chojnow.pl
4. http://www.muzeum-miedzi.art.pl/o-muzeum/45-o-muzeum/56-muzeum-bitwy-legnickiej-w-legnickim-polu.html
5. http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/26027,legnica-dawne-kompleksy-koszarowe.html
6. http://zabytki.legnica.eu/
|
