|
Paweł Franczak, Armin Mikos v. Rohrscheidt
Analiza potencjału turystyczno-kulturowego powiatu nowotarskiego wykazała istnienie wybitnie cennych obiektów bądź silną koncentrację walorów istotnych z punktu widzenia następujących form turystyki kulturowej: turystyki religijnej (w tym zwłaszcza pielgrzymkowej), turystyki dziedzictwa kulturowego, turystyki tematycznej, turystyki kulturowo-przyrodniczej, turystyki muzealnej, turystyki industrialnej i technicznej oraz popularnej eventowej. Istnieją także ciekawe obiekty przyciągające zwolenników turystyki industrialnej.
Turystyka religijna i pielgrzymkowa
Turystyczna percepcja mikroregionu nowotarskiego w znacznej mierze wiąże się z turystyką religijną (w tym pielgrzymkową), ta bowiem forma turystyki kulturowej jest aktualnie najpowszechniej uprawiana na jego obszarze. Na terenie powiatu mieszczą się: ważne centrum religijne w Ludźmierzu oraz drugie nieco mniej znane na Bachledówce, a także kilkanaście zabytkowych lub interesujących z innych względów miejsc kultu. W oparciu o nie istnieje możliwość eksploatowania trzech wątków kulturowo-religijnych: tradycyjnej pobożności pasyjnej i maryjnej, biografii świętego Jana Pawła II (z wykorzystaniem chętnie przezeń odwiedzanych miejsc) oraz zabytkowych kościołów drewnianych, posiadających wyjątkowe walory architektoniczne.
Głównym ośrodkiem religijnym mikroregionu jest Ludźmierz, w którym w 1234 r. ufundowany został nieistniejący już klasztor cystersów: poprzez jego działalność wioska stała się religijnym centrum Podhala. Ludźmierz do dziś pozostał centrum religijnym regionu. W znajdującej się tutaj Bazylice Mniejszej mieści się Sanktuarium Matki Bożej Królowej Podhala (Matki Bożej Ludźmierskiej), która wśród miejscowej ludności zwana jest Gaździną Podhala. W sanktuarium miało miejsce wydarzenie, które przez miejscową ludność uznane zostało za prorocze. To tutaj w 1963 r. w trakcie uroczystości Koronacji figury Matki Boskiej Ludźmierskiej z figury Matki Bożej Ludźmierskiej odpadło berło, które uchwycił biskup Karol Wojtyła, późniejszy papież. Inny interesujący zabytek sakralny to klasztor Paulinów i Sanktuarium Matki Bożej Jasnogórskiej na Bachledówce, który cechuje oryginalny góralski wystrój wnętrza wykonany w stylu podhalańskim. Natomiast sama bryła świątyni idealnie komponuje się z górskim krajobrazem.
Na terenie powiatu nowotarskiego zachowało się kilkanaście zabytkowych drewnianych kościołów. Spośród nich za najcenniejszy uznawany jest kościół p.w. św. Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim, wraz z pięcioma innymi świątyniami południowej Małopolski wpisany na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Wybudowany w II połowie XV w. drewniany kościół wyróżnia niemal nie przekształcona od czasu budowy bryła, niezwykle cenna polichromia z początku XVI w. oraz wyposażenie, w tym krucyfiks na belce tęczowej pochodzący z około 1380 r. i kopia o sto lat starszego malowidła sztalugowego, będącego najstarszym w Polsce (oryginał przeniesiono do Muzeum Archidiecezjalnego w Krakowie). Bardzo cennym drewnianym zabytkiem sakralnym jest kościół p.w. św. Jana Chrzciciela w Orawce: powstały w latach 1651-1656 r. jest najstarszą drewnianą świątynią na Górnej Orawie. Z kolei w Trybszu wznosi się drewniany kościół p.w. św. Elżbiety Węgierskiej z 1567 r., z drewnianą polichromią z 1647 r. przedstawiająca najstarszą panoramę Tatr jako tło Sądu Ostatecznego. Inne znaczące drewniane świątynie powiatu to kościół św. Stanisława we Frydmanie i kościół św. Marcina w Grywałdzie. Z kolei w Niedzicy wznosi się murowany kościół p.w. św. Bartłomieja z gotycką polichromią z 1410 r. i organami z około 1660 r.; ponadto we wsi po obu stronach rzeki znajdują się dwie kaplice p.w. św. Michała i św. Rozalii z XVII w., wybudowane w miejscu pochówku osób poległych tutaj w bitwie w 1535 r. rozegranej podczas walki o tron węgierski.
Turystyka dziedzictwa kulturowego
Jedną z najpowszechniejszych form turystyki kulturowej na obszarze powiatu nowotarskiego jest turystyka powiązana z dziedzictwem kulturowym tego regionu. Najważniejszym jej walorem jest zachowane historyczne budownictwo podhalańskie. Dlatego koncentruje się ona na przebiegającym przez mikroregion fragmencie Szlaku Architektury Drewnianej (w Małopolsce). Obejmuje on m.in. wspomniany powyżej drewniany kościół w Dębnie Podhalańskim (mający status zabytku UNESCO i tym samym rangę najważniejszego obiektu tej formy turystyki w powiecie) oraz drewniane świątynie w Orawce, Nowym Targu i Grywałdzie. Ponadto na trasie szlaku i wśród celów turystyki dziedzictwa znajduje się Chochołów z jego wyjątkową drewnianą zabudową. W miejscowości tej stoi kilkadziesiąt drewnianych domów krytych gontem i wykonanych w całości bez użycia gwoździ. Z kolei w Kluszkowcach nad spiętrzonymi w Zbiorniku Czorsztyńskim wodami Dunajca wznosi się Osada Czorsztyn, w której znajduje się 31 zabytkowych drewnianych budynków, wśród nich kilka zabytkowych pensjonatów i willi.
Turystyka tematyczna (po szlakach kulturowych)
Ważnym jej elementem są podróże tematyczne, organizowane lub proponowane indywidualnym turystom w ramach przygotowanych do tego celu tras tematycznych. Poza wspomnianym wyżej Szlakiem Architektury Drewnianej, którego obiekty można traktować także jako cele turystyki tematycznej, ciekawym systemem eksploatacji w takiej samej formie jest Szlak Gotycki, który prowadzi w głównej mierze po polskim i słowackim Spiszu. Jego największą atrakcją jest średniowieczny zamek Dunajec w Niedzicy, wzniesiony najprawdopodobniej na początku XIV w. Zamek ze względu na swoją wyjątkową architekturę i położenie był też miejscem inscenizacji wielu filmów (m.in. Zemsty) i seriali telewizyjnych (m.in. Janosik), co czyni go potencjalnie atrakcyjnym dla zwolenników turystyki filmowej. Ponadto na szlaku znajdują się ruiny zamku w Czorsztynie, wspominane wyżej sanktuarium Matki Bożej Ludźmierskiej, jak również kilka unikatowych gotyckich kościołów, a wśród nich kościół p.w. św. Elżbiety Węgierskiej w Trybszu.
Zarówno kościół w Trybszu oraz Sanktuarium Matki Bożej Ludźmierskiej leżą również na Szlaku Cysterskim. W Trybszu mieści się dziś współczesne cysterskie miejsce odnowy duchowej. Natomiast Ludźmierz jako najstarsza wieś na Podhalu związany jest z cystersami z Jędrzejowa od roku 1234, kiedy to rozpoczęli tu oni budowę kościoła. Z kolei kościół p.w. św. Kwiryna w Łapszach Niżnych leży na Małopolskim Szlaku Bożogrobców.
Prócz cennych zabytków architektury drewnianej w postaci starych kościółków, czy średniowiecznych zamków na obszarze ziemi nowotarskiej mieści się szereg dworów i pałaców, spośród których znaczna część zachowała się do dnia dzisiejszego w bardzo dobrym stanie. Dziesięć spośród nich leży na Szlaku Dworów Małopolski. Do najokazalszych z nich należą drewniany dworek typu polskiego w Łopusznej, parterowy dworek w Grywałdzie, czy dwór Moniaków w Zubrzycy Górnej, będący typową budowlą ludowego budownictwa orawskiego. Ostatni z nich położony jest na obszarze Orawskiego Parku Etnograficznego, skansenu prezentującego architekturę, ale także kulturę materialną, społeczną i duchową Górnej Orawy.
Ważnym szlakiem przebiegającym przez obszar powiatu nowotarskiego jest Bursztynowy Szlak Greenways, którego rowerowa trasa przebiega m.in. obok późnobarokowego kościoła św. Łukasza oraz figur „białopotockich” w Lipnicy Wielkiej.
Spośród szlaków o znaczeniu regionalnym swoja tematyką wyróżnia się Szlak Tradycyjnego Rzemiosła Małopolski, prowadzący turystę do miejsc pracy regionalnych artystów m.in. mistrzów garncarstwa, plecionkarstwa, rzeźby ludowej czy zabawkarstwa. Ponadto przez powiat nowotarski prowadzi Małopolski Szlak Oscypkowy. Podhale stanowi jego centralną część bo od pokoleń ma ono związek z pasterstwem. Poprowadzono tutaj ponadto Transgraniczny Trakt Tradycji, szlak „Małopolska wieś pachnąca ziołami” oraz Małopolską Trasę Smakoszy.
Turystyka przyrodniczo-kulturowa
Obszar powiatu nowotarskiego charakteryzuje się dużą różnorodnością krajobrazu. W jego centralnej części rozciąga się rozległa Kotlina Orawsko-Nowotarska z licznymi torfowiskami wysokimi zwanymi „puściznami” i meandrującymi dolinami rzek. Obszar ten ze wszystkich stron otaczają znacznie wyżej wydźwignięte pasma górskie, spośród których do najważniejszych na obszarze powiatu należą Pieniny, Gorce oraz Beskid Żywiecki z Masywem Babiej Góry. Obszary te poprzez swoje walory przyrodnicze objęte zostały ochroną w ramach trzech parków narodowych (Pienińskiego PN, Gorczańskiego PN i Babiogórskiego PN). Cechują się one występowaniem wielu atrakcji przyrodniczo-krajobrazowych, a do grona najcenniejszych z nich zaliczają się liczne formy skałkowe. Występują one głównie w Pieninach, ale także w Gorcach. Natomiast kulminację Masywu Babiej Góry tworzy rozległy ostaniec mrozowy pokryty przez liczne bloki skalne. We wszystkich trzech obszarach występują również liczne jaskinie, o zróżnicowanej genezie: o ile w Pieninach występują jaskinie krasowe, to w pozostałych grupach dominują jaskinie osuwiskowe, a sporadycznie występują również jaskinie erozyjno-wietrzeniowe. Spośród form skałkowych cennym obiektem jest tzw. Skałka Rogoźnicka stanowiąca odizolowany fragment Pienińskiego Pasa Skałkowego. W obrębie skałki objętej ochroną w formie rezerwatu przyrody występują unikatowe w skali europejskiej stanowiska geologiczne z licznymi skamieniałościami. Jedną z najczęściej odwiedzanych atrakcji krajobrazowo-przyrodniczych powiatu jest malowniczy Przełom Dunajca, w ramach którego na długości kilkunastu kilometrów rzeka przedziera się przez Pieniny. W jego sąsiedztwie rozciąga się Wąwóz Homole, również bardzo licznie odwiedzany jest przez turystów. Na obszarze powiatu występuje również wiele źródeł mineralnych, przy niektórych z nich utworzono uzdrowiska (Szczawnica, Rabka-Zdrój).
Ze względu na bardzo wysokie walory przyrody ożywionej i nieożywionej powiatu nowotarskiego, na jego obszarze wytyczono kilkanaście szlaków turystycznych, ponadto w najatrakcyjniejszych regionach przy szlakach umieszczono tablice edukacyjne. Muzeum Pienińskiego PN w Krościenku, Muzeum Gorczańskie w Rabce-Zdroju i Muzeum Pienińskie w Szczawnicy-Szlachtowej posiadają ciekawe kolekcje, dydaktyzujące walory przyrodnicze.
Turystyka muzealna
Powiat nowotarski posiada liczną grupę zróżnicowanych placówek muzealnych. Cechą wyróżniającą go na tle innych powiatów jest występowanie na jego obszarze kilku dużych muzeów typu skansenowego. W Zubrzycy Górnej mieści się Orawskie Muzeum Etnograficzne, które wokół dworu Moniaków skupia kilkadziesiąt obiektów typowych dla ludowego budownictwa orawskiego. Z kolei w Kluszkowcach znajduje się skansen „Osada Czorsztyn”, a w niej zachowane zarówno zabudowania typu willowego jak i chłopskie chałupy i budynki gospodarcze, przeniesione tu z dawnego Maniowa, Kluszkowiec i Czorsztyna przed ich zalaniem po utworzeniu Zbiornika Czorsztyńskiego. Trzecim ważnym skansenem w powiecie nowotarskim - tym razem o tematyce technicznej - jest mieszczący się w Chabówce Skansen Taboru Kolejowego - jedno z największych w Polsce muzeów kolejnictwa. Na obszarze dawnej parowozowni zgromadzona została zróżnicowana kolekcja obrazująca historię kolei i techniki kolejowej na ziemiach południowej Polski.
W Nowym Targu mieści się Muzeum Podhalańskie im. Cz. Pajerskiego, w którym eksponowane są zbiory związane z historią miasta oraz funkcjonującego tu na przestrzeni wieków rzemiosła. Z kolei muzeum poświęcone lokalnej sztuce, ubiorowi, rzemiosłu i gospodarce, mieszczące się w Rabce-Zdrój, prócz bogatych zbiorów posiada bardzo oryginalną siedzibę, ponieważ mieści się w dzwonnicy kościoła. Muzeum związane z historią miejscowości oraz uzdrowiska funkcjonuje także w Szczawnicy, natomiast powstaniu góralskiemu z 1846 r. poświęcone jest Muzeum Postania Chochołowskiego w Chochołowie. Do tej grupy atrakcji zaliczyć też należy wspomniane powyżej muzea przyrodnicze w Krościenku nad Dunajcem, Szczawnicy i Rabce-Zdroju.
Turystyka industrialna i techniczna
W powiecie nowotarskim znajduje się szereg obiektów potencjalnie atrakcyjnych dla miłośników turystyki industrialnej i technicznej. Zdecydowanie na pierwsze miejsce wśród nich wysuwa się Skansen Taboru Kolejowego w Chabówce, mieszczący jedną z największych w kraju kolekcji zabytków kolejnictwa. Muzeum znajduje się przy starym węźle kolejowym i parowozowni, posiada także własny peron osobowy. Od lat 80-tych XX wieku kompletowano tu ekspozycję składającą się z wycofanych z użytkowania parowozów, lokomotyw spalinowych i elektrycznych, wagonów, pługów, żurawi oraz innych specjalistycznych urządzeń taboru kolejowego. Niektóre z nich są unikatami w swoich klasach. W kolekcji starych lokomotyw wchodzi pięć czynnych lokomotyw, a najstarszy z pokazywanych tu zabytkowych wagonów został zbudowany w roku 1896. Obok wagonów osobowych i towarowych różnych klas i przeznaczenia znajdują się tu unikalne wagony-salonki, obsługujące niegdyś najbardziej znane osobistości. W skansenie znajdują się polskie i zagraniczne lokomotywy spalinowe i elektryczne, wykorzystywane dawniej na krajowych trasach kolejowych. Kolekcję dopełnia kilka pojazdów tzw. taboru specjalnego: dźwig kolejowy, pługi odśnieżne i drezyny, a wśród nich prawdziwy rarytas: samochód szynowy). Prezentowane pojazdy można zwiedzać także wewnątrz, co stanowi atrakcje nie wszędzie spotykaną.
Z kolei w Niedzicy wznosi się korona zapory Zbiornika Czorsztyńskiego mającego za zadanie obniżenie fali powodziowej oraz zwiększenie przepływów minimalnych w zlewni. Zbiornik pełniący również funkcje energetyczne posiada najwyższą w Polsce zaporę ziemną wykonaną z centralnym uszczelnieniem glinowym (56 m wysokości). Poniżej zapory mieści się udostępniona do zwiedzania elektrownia wodna, wyposażona w dwie turbiny odwracalne typu Deriaza.
Na Orawie mieszczą się dwa obiekty związane z rozwojem na tym obszarze przemysłu. W Orawce wznosi się budynek dawnej farbiarni płótna, utworzonej tu w XVIII wieku. Natomiast w obrębie skansenu w Zubrzycy Górnej znajduje się olejarnia z archaiczną prasą typu klinowo-tartacznego, w której ze zmiażdżonego siemienia lnianego wytwarzano olej. W tym samym muzeum można obejrzeć unikat techniczny: pochodzący z Chyżnego młynotartak o napędzie wodnym, czyli połączenie dwóch różnorodnych urządzeń w jednym ciągu i budynku. o różnych przeznaczeniach: młyna i tartaku w ramach
Turystyka eventowa kultury popularnej
W powiecie nowotarskim magnesami tej formy turystyki są corocznie organizowane liczne eventy współtworzące ofertę kultury popularnej. Przybierają one głównie formę koncertów, ale także kilku dłuższych festiwali. Do najważniejszych z tych wydarzeń o najszerszym zasięgu zalicza się Jarmark Podhalański, który corocznie odbywa się w Nowym Targu. Natomiast w okresie wakacyjnym Nowy Targ gości Międzynarodowy Festiwal Organowy, w trakcie którego do stolicy Podhala przyjeżdżają najlepsi organiści z całego świata. Z kolei w lipcu w Rabce-Zdrój odbywa się Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej im. ks. Kamila Kowalczyka. W rabczańskim uzdrowisku organizowany jest także Karpacki Festiwal Dziecięcych Zespołów Regionalnych oraz przyciągający grupy rodzinne i małych kuracjuszy Wakacyjny Festiwal Bajek i Legend. Z kolei w Szczawnicy mają miejsce m.in. Festiwal Kultur Górskich - Łemków, Rusnaków i Górali oraz Festiwal Folkloru Ziem Górskich. Jednym z najważniejszych festynów folklorystycznych, obrazujących kulturę i życie codzienne górali karpackich jest organizowany w sierpniu w gminie Jabłonka Redyk Karpacki, kończący się w Zubrzycy. Na Orawie odbywają się także liczne inne eventy związane z miejscową kulturą jak chociażby organizowane w Jabłonce Niesopust na Orawie czy Orawskie Moje. Tę grupę imprez można zaliczyć także do walorów turystyki dziedzictwa kulturowego.
Turystyka rekreacyjno-rozrywkowa
W Rabce-Zdrój - uzdrowisku ukierunkowanym na leczenie głównie chorób dziecięcych - mieści się Rodzinny Park Rozrywki „RABKOLAND”, który dysponuje bogatą ofertą atrakcji dla dzieci, typowych dla wesołego miasteczka. Jest to jedna z największych atrakcji uzdrowiska noszącego tytuł „Miasta Dzieci Świata”.
Literatura:
Figiel S., Janicka-Krzywda U., Krzywda P., Wiśniewski W.W., 2012, Beskid Żywiecki. Przewodnik, Rewasz, Pruszków.
Figiel S., Swajno J., 2001, Pieniny oraz Spisz, Pascal, Bielsko-Biała.
Kroh A., 2000, Spisz: wielokulturowe dziedzictwo, Sejny.
Kuryłło G., 2007, Najpiękniejsze sanktuaria: Podhale – Ludźmierz, Krzeptówki, Limanowa i inne, T. 3, Axel Springer Polska, Warszawa.
Luboński P. (red.), 2011, Gorce. Przewodnik dla prawdziwego turysty, Rewasz, Pruszków.
Matuszczyk A., 1993, Orawa i Pasmo Podhalańskie: między Babią Górą a Tatrami. Przewodnik monograficzny, Wydawnictwo Górskie, Kraków.
Matuszczyk A., 1997, Orawa i Pasmo Podhalańskie: między Babią Górą a Gorcami. Przewodnik, Towarzystwo Przyjaciół Orawy, Kraków.
Matuszczyk A., Rybowska E., 1996, Rabka i okolica: przewodnik i informator krajoznawczy, Oddział PTTK w Rabce, Rabka-Zdrój.
Mikos von Rohrscheidt A., 2010, Turystyka kulturowa. Fenomen, potencjał, perspektywy
(Wyd.2) Wyd. KulTour.pl, Poznań.
Misińska M., 1971, Podhale dawne i współczesne: wybrane zagadnienia, PWN, Łódź.
Młodziejowski J., 1983, Orawą … Podhalem … Spiszem …, Sport i Turystyka, Warszawa.
Nyka J., 2000, Pieniny, Voyager, Warszawa.
Reychman J., 1949, Podhale, Nasza Księgarnia, Warszawa.
Sikora K., 2010, Spisz – kraina wielu kultur, Łapsze Niżne, Tarnów.
|
