|
Opracowanie: Jerzy Organiściak, Jarosław Żurawski, Armin Mikos v. Rohrscheidt
Dzień 1: Ząbkowice Śląskie i Srebrna Góra
Ząbkowice Śląskie
W Ząbkowicach można wjechać do rynku samochodem osobowym względnie autokarem i tutaj je pozostawić
oraz stąd rozpocząć wycieczkę po mieście. Rozpoczynamy ją od ratusza, najważniejszego zabytku rynku.
1. Ratusz (Rynek 1). Pierwszy ratusz istniał w Ząbkowicach już na początku XIV wieku. Został
on spalony podczas najazdu husytów w 1428 roku. Kolejny, renesansowy zbudowano w latach 1532 - 1534 i
istniał do wielkiego pożaru miasta w 1858 r. Obecny, neogotycki ratusz wybudowano w latach 1862−1864
według projektu wrocławskiego architekta Alexisa Langera na kształt przypominający budowle sakralne.
Do ratusza prowadzi piękny gotycki portal, po jego obu stronach są zawieszone herby dwóch rodów książąt
ziębickich zasłużonych w dziele rozwoju miasta: po lewej austriackiego rodu Auerspergów, po prawej czeskiego
rodu Podiebradów. Powyżej portalu na górze można zobaczyć dawny herb miasta z czerwoną tarczą oraz złotym
lwem czeskim. Wewnątrz ratusza znajduje się wielka sala rady miejskiej, której najcenniejszym elementem
jest eksponowany tu obraz Michała Willmanna "Obnażenie z szat". Z kolei w piwnicy znajduje się
gotycka sala dawniej gospody ratuszowej, zachowana z poprzedniego ratusza. Na wieży w niszy można zauważyć
rzeźbę Matki Boskiej, dawnej (sprzed Reformacji), patronki kościoła parafialnego. Dzisiejszy ratusz mieści
Miejsko - Gminną Bibliotekę Publiczna oraz Urząd Stanu Cywilnego. Jest dostępny do zwiedzania od poniedziałku
do piątku - w godzinach pracy biblioteki.
Z rynku proponujemy przejść około 100 m w ulicę św. Wojciecha, gdzie znajduje się Krzywa Wieża.
2. Ząbkowicka Krzywa Wieża (ul. Św. Wojciecha). To symbol Ząbkowic Śląskich i prawdopodobnie
również najstarsza budowla miasta. Dzięki jej pochyleniu już przed ponad stu laty miasto szczyciło się
przydomkiem "Śląskiej Pizy". Wieża jest prawdopodobnie fragmentem dawnego zamku, powstałego jeszcze
przed założeniem miasta. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi jednak dopiero z 1413 r., gdy stała się dzwonnicą
pobliskiego kościoła parafialnego. W 1590 r. wieża nagle pochyliła się i od tego czasu pozostaje w takim
stanie. Jej pochylenie ciągle się powiększa i obecnie wynosi około 2 m od pionu. W 1858 roku podczas
wielkiego pożaru miasta górna część wieży uległa spaleniu i wówczas nadbudowano ją w stylu eklektycznym.
Od lat 60-tych XX wieku jest udostępniona do zwiedzania. Wewnątrz można zobaczyć ciekawą ekspozycję dawnego
więzienia i sali tortur, a na górze znajduje się punkt widokowy, skąd roztacza się piękna panorama na
miasto i okolice.
Obok Krzywej Wieży znajduje się kościół parafialny św. Anny.
3. Kościół parafialny św. Anny (ul. Św. Wojciecha). To największy i najstarszy kościół miasta,
którego początki sięgają XIII wieku. W obecnym gotyckim kształcie pochodzi z początku XV wieku, był potem
przebudowywany w XVI, XVIII i XIX wieku. W okresie od 1542 do 1629 r. był kościołem protestanckim. W
kościele zwraca uwagę kilka wybitnych dzieł sztuki: gotycka rzeźba Anny Samotrzeć (z Marią i Jezusem)
z 1493 r., manierystyczna ambona z 1608 r., tumbowy nagrobek księcia ziębickiego Karola Podiebradowicza
i jego żony Anny Żagańskiej z 1544 r., późnobarokowy ołtarz główny z połowy XVIII w. z obrazem "Święta
Anna" autorstwa Jana Claessensa z Antwerpii oraz późnobarokowy ołtarz w kaplicy bocznej św. Anny, z obrazem
wybitnego malarza śląskiego klasycyzmu Bernarda Krausego "Święta Anna w kręgu rodziny". Na zewnątrz
kościoła można zobaczyć jeden z pierwszych pomników św. Jana Nepomucena z 1721 r., a na zewnętrznych
murach świątyni zespół około 30 epitafiów pochodzących z dawnego cmentarza parafialnego. Wśród nich wyróżnia
się renesansowe epitafium Wita Stwosza Młodszego, wnuka wielkiego rzeźbiarza z Norymbergi, pochodzące
z 1569 r. Kościół jest dostępny do zwiedzania po uprzednim uzgodnieniu z proboszczem.
Od kościoła tylko parę kroków na ul. Krzywą, gdzie pod nr 1 znajduje się renesansowy dwór miejski
- dzisiaj Regionalna Izba Pamiątek.
4. Dwór Rycerza Kauffunga - Regionalna Izba Pamiątek (ul. Krzywa 1). Renesansowy
dwór rycerski czeskiego rycerza Zygmunta Kauffunga von Chlum jest najstarszym obiektem mieszkalnym w
Ząbkowicach Śląskich. Po raz pierwszy wzmiankowany był w 1504 roku. Był wówczas jednym z kilku dworów
i obiektów publicznych znajdujących się przy tej ulicy, które z powodu szlacheckiego stanu ich posiadaczy
były wyłączone spod prawodawstwa miejskiego, stąd dawna nazwa tej ulicy − Wolność. Z inicjatywy
Józefa Glabiszewskiego w dniu 8 maja 1972 roku otwarto tutaj Regionalną Izbę Pamiątek, w której zgromadzono
eksponaty związane z historią Ząbkowic. Spośród elementów architektury tego obiektu wyróżniają się wewnętrzna
studnia o głębokości ok. 20 m i kaplica domowa. Wśród zgromadzonych tam zbiorów na uwagę zasługuje zbiór
skrzyń cechowych z XIX w., wyposażenie ludowej izby śląskiej z I połowy XIX w. oraz zespół tarcz ząbkowickiego
bractwa strzeleckiego z połowy XIX wieku. Szczególnie popularną wśród zwiedzających atrakcją tego miejsca
jest Szlak Frankensteina, nawiązujący do przedwojennej nazwy Ząbkowic Śląskich jako Frankensteinu.
Po zwiedzeniu Izby Pamiątek Regionalnych zalecamy iść do końca ul. Krzywą, gdzie widoczne są ruiny
ząbkowickiego zamku.
5. Ruiny zamku (ul. Krzywa). Zamek w Ząbkowicach Śląskich powstał prawdopodobnie już w końcu
XIII w. i spełniał na początku funkcję strażniczą przy szlaku handlowym z Wrocławia do Pragi. Od momentu
powstania Księstwa Ziębickiego (1322 r.) był zamkiem książęcym. Oparł się husytom w roku 1428, ale w
1488 r. został poważnie zniszczony przez wojska węgierskie króla Macieja Korwina. W 1524 r. z rozkazu
księcia Karola I Podiebradowicza gotycką warownię przebudowano na renesansowy zamek - rezydencję książęcą,
pierwszą w tym stylu na Śląsku. Zamek istniał do czasów wojny trzydziestoletniej, gdy w 1646 r. został
częściowo wysadzony w powietrze. Jeszcze na początku XVIII wieku był użytkowany na cele publiczne, potem
został opuszczony i od tego czasu znajduje się w ruinie. Do zamku prowadzi okazała brama z herbem fundatora
- księcia ziębickiego Karola I. Zamek znajduje się w procesie rewitalizacji i jest częściowo udostępniony
do zwiedzania. Informacja w Izbie Pamiątek Regionalnych.
Od ruin zamku proponujemy iść ul. Szpitalną do ul. Kłodzkiej, gdzie znajduje się niewielki kościół
św. Jerzego
6. Kościół św. Jerzego (ul. Kłodzka). Dawny kościół szpitalny Bożogrobców położony za murami
miejskimi na Przedmieściu Kłodzkim. Od czasów Reformacji kościół szpitalny należał do miasta. W 1817
r. utworzono przy nim jeden z pierwszych nowoczesnych szpitali miejskich na Śląsku. Do dzisiaj zachowało
się gotyckie prezbiterium kościoła z XIV wieku z cennymi freskami pasyjnymi z tego okresu. Kościół od
lat 60-tych XX w. jest użytkowany jako świątynia prawosławna. Jest dostępny do zwiedzania po uzgodnieniu
z proboszczem parafii prawosławnej, znajdującej się we Wrocławiu.
Spod kościoła dalej około 300 m ul. Kamieniecką, skąd na wzgórzu widoczny jest kościół św. Jadwigi
Śląskiej.
7. Kościół św. Jadwigi (ul. Bolesława Chrobrego). Kościół, wówczas jako drewniany, powstał
na początku XIII wieku i nosił wezwanie św. Wita. Powstał w miejscu, gdzie według tradycji św. Jadwiga
Śląska zgubiła ozdobny szal i obiecała, że w miejscu jego znalezienia ufunduje kościół. Tak też się stało
i kościół istniał do 1477 r.. Następnie wybudowano nowy, gotycki pod wezwaniem dzisiejszej patronki.
Dzisiejszy kościół w stylu barokowym pochodzi z połowy XVIII w. i zawiera kilka cennych dzieł sztuki:
ołtarz główny z obrazem przedstawiającym św. Jadwigę, którą błogosławi wiszący na krzyżu Chrystus, dwa
barokowe ołtarze boczne: św. Wita i Narodzenia Chrystusa oraz piękną ambonę ze św. Witem. Na stropie
kościoła freski przestawiają sceny z życia jego patronki.
Z kościoła dalsza trasa wiedzie ulicą Bolesława Chrobrego przez park miejski do ul. Henryka Sienkiewicza,
gdzie znajduje się najlepiej zachowany odcinek murów miejskich.
8. Miejskie mury obronne (ul. H. Sienkiewicza). Pierwsze mury miejskie Ząbkowic zostały
wybudowane krótko potem, jak powstało miasto, zapewne na początku XIV wieku. Zachowane do dziś fragmenty
murów z półokrągłymi basztami pochodzą z XVI wieku. W niektórych częściach obwarowań był podwójny pierścień
murów z fosami. Ząbkowice miały cztery bramy miejskie, dzisiaj nieistniejące. Od początku XIX w. w związku
z rozbudową przedmieść i budową dróg, mury i bramy były stopniowo rozbierane, a w miejscach fos utworzono
planty miejskie.
Nasza trasa wiedzie ulicą H. Sienkiewicza w kierunku Placu Jana Pawła II i stamtąd ul. Grunwaldzką,
gdzie zwiedzający zobaczy kościół Podwyższenia Krzyża Świętego i dawny klasztor dominikanów, dzisiaj
klarysek.
9. Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego i klasztor podominikański (ul. Grunwaldzka 8). Dominikanie
pojawili się w Ząbkowicach w momencie założenia miasta i wybudowali wówczas swój pierwszy klasztor i
kościół. W 1428 r. kościół i klasztor zostały zniszczone przez husytów, a w II połowie XV w. oraz w 1515
r. odbudowane w stylu późnogotyckim. Dominikanie przebywali w Ząbkowicach do czasu sekularyzacji zakonu
w 1810 roku. Warto wiedzieć, że jeszcze w 1682 r. wygłaszano tutaj raz w tygodniu kazania w języku polskim.
W 1815 roku kościół i klasztor zostały przejęte przez luteran i od tego czasu aż do 1945 r. znajdowały
się w ich rękach. W 1946 roku przybyły do Ząbkowic ze Lwowa siostry Klaryski od Wieczystej Adoracji Najświętszego
Sakramentu, które przejęły kościół i klasztor i do dzisiaj opiekują się nimi. W barokowym kościele, powstałym
w połowie XVII w. najcenniejszym elementem jest barokowy ołtarz główny oraz relikwiarz zakonników dominikańskich,
zamordowanych przez husytów. W 1428 roku podczas najazdu husytów na miasto, trzej dominikanie: o. Jan
Buda, przeor Mikołaj oraz diakon Andrzej Cantoris zostali brutalnie przez nich zabici, ginąc za wiarę.
Po zwiedzeniu klasztoru, proponujemy powrócić na rynek, gdzie kończy się zwiedzanie miasta. Obiad
można zjeść w restauracji "Dolnośląska" (ul. 1. Maja 2) lub bezpośrednio na Rynku, w restauracji "Pod
Arkadami" (Rynek 22).
Po obiedzie proponujemy wyjazd do Srebrnej Góry, oddalonej o 12 km od miasta. Najlepiej jechać drogą
nr 385 w kierunku na Nową Rudę, przez Stoszowice i Budzów.
Srebrna Góra
Wieś położona jest w wąskiej i głębokiej Srebrnej Dolinie na zboczach Gór Sowich i Bardzkich. Jej początki
miejscowości są ściśle związane z pobliskim Budzowem i działającymi tam cystersami z Henrykowa. W średniowieczu
odkryto tutaj rudy metali, w tym srebra. Stało się to impulsem do podjęcia prac górniczych, których początek
sięga 1331 r., gdy Bolko II Ziębicki sprzedał rycerzowi Kunadowi z Budzowa wzniesienie nazwane Srebrną
Górą w celu prowadzenia tam poszukiwań górniczych. Wydobycie srebra zaczęło się jednak później, bo dopiero
w 1454 r. gdy cystersi henrykowscy, będący właścicielami sąsiedniego Budzowa, uzyskali przywilej na prowadzenie
robót górniczych. Większy rozwój górnictwa nastąpił za rządów księcia Karola I Podiebradowicza w 1 połowie
XVI wieku. W 1536 r. osada uzyskała prawa wolnego miasta górniczego. Górnictwo skończyło się jednak w
niecałe sto lat później, bo z wybuchem wojny trzydziestoletniej (1618 r.). Po wojnie siedmioletniej (1763)
z uwagi na strategiczne położenie miasteczka, z inicjatywy króla pruskiego Fryderyka II, rozpoczęto budowę
wielkiej, górskiej twierdzy. Budowano ją w latach 1765−77 tworząc wielkie dzieło fortyfikacyjne,
w owym czasie największe w Europie. W XIX w. Srebrna Góra stała się miejscowością turystyczną i taką
rolę pełni do dzisiaj. Sama Srebrna Góra posiada zabytkowy układ urbanistyczny z II połowy XVIII w.,
typowy dla małych górskich miasteczek, który najbardziej czytelny jest wzdłuż ulic: Letniej i Zimowej.
Ze względu na godziny zwiedzania (generalnie w sezonie do 18..00) warto rozpocząć od Twierdzy Srebrnogórskiej,
przejeżdżając przez miasteczko i jadąc stromo w górę zgodnie z drogowskazami. Na spacer po samej Srebrnej
Górze można wyjść po kolacji.
1.Twierdza srebrnogórska
Samochód należy pozostawić przy dolnych fortach (jest parking) i stąd podejść pieszo do Fortu Donżon.
Twierdza powstała w latach 1765−1777 z inicjatywy króla pruskiego Fryderyka II, autorem projektu
był Ludwig Regeler. Wznosi się po obu stronach Przełęczy Srebrnej, dominując nad miasteczkiem i składa
się z sześciu fortów oraz szeregu mniejszych dzieł fortecznych i bastionów. Jest jednym z najciekawszych
obiektów architektury militarnej w Polsce i największą górską twierdzą w Europie. W czasach swojej świetności
twierdza była uzbrojona w około 260 dział, a jej załoga wynosiła niemal cztery tysiące żołnierzy (stan
mobilizacyjny). Obok zadań obronnych i garnizonowych pełniła też funkcje państwowego więzienia, cztery
lata spędził tu jako więzień polityczny m.in. Fritz Reuter (1810-1874), jeden z największych poetów dialektu
dolnoniemieckiego, w młodych latach działacz liberalnych związków studenckich. W roku 1807 twierdza była
bezskutecznie oblegana i szturmowana przez armię napoleońską, obroniła ją nieliczna wtedy pruska załoga,
która dotrwała do podpisania traktatu pokojowego w Tylży. Ostatecznie wojsko wycofało się z przestarzałej
już twierdzy w roku 1867. W czternaście lat później, staraniem miejscowych mieszkańców, forteca zaczęła
być wykorzystywana jako atrakcja turystyczna, a w 1885 roku otwarto wielką restaurację w forcie Donżon,
a w roku 1913 - schronisko dla młodzieży w dzisiejszym forcie Ostróg, potem obiekty sportowe i wypoczynkowe
dla służb mundurowych państwa pruskiego. Podczas II wojny światowej w dawnej twierdzy funkcjonował obóz
jeniecki (Oflag VIII "c"), w którym przetrzymywano głównie polskich oficerów. Po wojnie opuszczona, twierdza
była zagrożona ruiną. Uratowała ją inicjatywa harcerzy i młodych górników, którzy od roku 1965 sukcesywnie
w ramach wolontariatu ("czynu społecznego") pracowali przy zabezpieczaniu i renowacji kolejnych fortów.
W latach siedemdziesiątych w forcie Donżon zgromadzono zabytkową kolekcję artylerii. Gmina Stoszowice,
która została właścicielem twierdzy, w roku 2002 utworzyła na jej terenie pierwszy w Polsce park kulturowy
jako nową formę ochrony krajobrazu kulturowego. W roku 2004 twierdza, ze względu na jej walory inżynieryjne,
została przez Prezydenta RP wpisana na listę Pomników Historii. Najważniejszym obiektem twierdzy jest
serce jej fortyfikacji - Donżon, jeden z najbardziej oryginalnych nowożytnych fortów górskich w Europie.
Można go zwiedzać z przewodnikiem (w cenie biletu wstępu). Podstawowa oferta obejmuje zwiedzanie dziedzińca
fortu, podziemnych kazamat, korony fortu z punktami widokowymi; inscenizowane spotkanie z żołnierzem
33 Regimentu Srebrnogórskiego, pokaz strzelania z historycznej broni (strzelba czarnoprochowa) oraz zwiedzanie
fortecznej izby pamiątek. Twierdza oferuje szereg innych atrakcji, m.in. zwiedzanie nocne i pokaz strzelania
z armaty. Z korony twierdzy rozpościera się piękny widok na miasteczko i okolicę, w tym znaczny fragment
gór Sowich i Bardzkich.
Po zwiedzeniu twierdzy proponujemy przejechać ul. Krótką i przez Małą Przełęcz Srebrną
najpierw do nasypu dawnej Kolei Sowiogórskiej ( za znakami szlaku niebieskiego).
2. Dawna kolej Sowiogórska. Kolej prowadząca z Dzierżoniowa przez Pieszyce, Bielawę, Srebrną Górę, Przełęcz Srebrną, Wolibórz,
Słupiec do Ścinawki Średniej była budowana w latach 1899 - 1902. Ze względu na górskie otoczenie i malownicze krajobrazy
miała ona od początku służyć przede wszystkim jako atrakcja turystyczna, lecz także na potrzeby transportu
węgla z kopalń w Słupcu i Nowej Rudzie do Dzierżoniowa.
Szczególnie trudny w budowie był odcinek między Srebrną Górą a Woliborzem - wymagał m.in. wybudowania
wiosną 1901 dwóch ceglanych wiaduktów (żdanowskiego, o wysokosci 23,8 m i srebrnogórskiego, o wysokości
28 m). Ich łączna długość wyniosła 260 m, konieczne były też cztery głębokie wkopy w litych skałach i
wysokie nasypy. Wiadukty i wykopy znajdują się przy szlaku niebieskim do Barda i zielonym do Ząbkowic
śląskich.
Po obejrzeniu nasypów, wiaduktu oraz przekopu dawnej kolei sowiogórskiej należy wrócić tą samą drogą
na Małą Przełęcz Srebrną, a potem przejść do zespołu budynków dawnych koszar na tzw. Górnym Mieście.
3. Dawne budynki koszar. Przy ul. Górne Miasto znajduje się unikalny zespół budynków dawnych koszar
Twierdzy Srebrnogórskiej, wybudowanych w latach 1770 - 1777. W 1867 r. twierdza została rozbrojona i
budynki zostały sprzedane w ręce prywatne. Od 1871 r. do końca II wojny światowej m.in. działała tutaj
jedna z dwóch na Śląsku fabryk zegarów - Fabryka Braci Eppner.
Następnie można zjechać w dół do miasteczka i spożyć (teraz lub po spacerze uliczkami Srebrnej Góry)
kolację w pensjonacie Sokółka (ul. Letnia 26). Zaparkować można przed samym pensjonatem (parking przy
ul. Letniej) lub nieco niżej, w centrum miejscowości (obok Gminnego Ośrodka Kultury i przystanku PKS).
4. Kościół parafialny św. Piotra i Pawła. Pierwotny kościół srebrnogórski zbudowany w latach 1729−31
jeszcze przez cystersów, uległ spaleniu podczas oblężenia twierdzy w 1807 r. W 1808 r. opat henrykowski
Konstantyn Gloger odbudował go w formie, która istnieje do dzisiaj. W ołtarzu głównym znajduje się obraz
z końca XVIII wieku przedstawiający patronów świątyni, a w dole panoramę miasta. W kościele znajduję
się także rokokowa ambona oraz figura św. Jana Nepomucena z końca XVIII w. Z czasów cysterskich zachowała
się zabytkowa plebania (ul. Letnia 6), wzniesiona około 1730 r. z piękną klatką schodową i barokowym
portalem.
5. Dawny kościół ewangelicki. Kościół ma formę salową, został wybudowany w 1595 r. i rozbudowany
w 1695 roku. Był użytkowany do końca II wojny światowej. Po wojnie i wysiedleniu ludności niemieckiej
(jednocześnie protestanckich parafian) popadł w ruinę. W latach 60-tych XX w. przebudowano go na Dom
Wycieczkowy, a w latach 90-tych ponownie - tym razem na salę widowiskową. Zachował się portal wejściowy
do kościoła oraz jego pierwotna bryła z wieżą.
Możliwość noclegu w Srebrnej Górze:
Hotel Srebrna Góra***, ul. Krótka 1; tel. 74 8180434, email: recepcja@hotelsrebrnagora.pl
Pensjonat Sokółka, ul. Letnia 26, tel. 74 8180211, email: sokolka@poczta.onet.pl
Lub przejazd na nocleg już do Ziębic :
Pensjonat i restauracja Der-Dans, ul. Wałowa 34, tel. 74 8191288 email: biuro@derdans.pl
Dzień 2: Ziębice i Henryków
W Ziębicach można samochodem wjechać na Rynek przed sam ratusz, tu można też zaparkować i pozostawić
auto
1. Ratusz w Ziębicach. Ziębicki ratusz mieści jedyne w Polsce Muzeum Sprzętu Gospodarstwa Domowego.
Obecny budynek ratusza stojący pośrodku Rynku liczy nieco ponad 120 lat; z poprzedniego ratusza rozebranego
pod koniec XIX w. pozostała jedynie renesansowa wieża z 1561 r., natomiast dzisiejszy neorenesansowy
gmach udatnie z nią harmonizuje. Wewnątrz na obrazach ściennych ratuszowego korytarza przedstawiono najważniejsze
wydarzenia z dziejów miasta. Muzeum Sprzętu Gospodarstwa Domowego prezentuje nie tylko zbiory związane
ze swoją specjalizacją: naczynia miedziane, mosiężne, porcelanowe, żelazka z czterech stuleci, pralki
(wśród nich takie z unikatowym systemem funkcjonowania), lodówki, miksery. Można tu zapoznać się także
z niemal pełnym wyposażeniem mieszczańskiego domu na XIX-wiecznym Śląsku z, a także obejrzeć zbiory rzemiosła
artystycznego i sztuki: malarstwa i rzeźby śląskiej, z niezwykle interesującym zbiorem ziębiczanina Josepha
Langera (1868-1918) artysty malarza, konserwatora dzieł sztuki, podróżnika i namiętnego kolekcjonera.
2. Kamienice mieszczańskie w Rynku pochodzą głównie z końca XIX w., jednak są wśród nich
starsze, do których należą: pod nr 31 dawny miejski dwór opatów klasztoru cystersów w Henrykowie, którego
początki sięgają XVI w., przebudowany gruntownie w 1702 r. z herbem opactwa henrykowskiego nad głównym
wejściem; pod nr 42 siedemnastowieczna, przebudowana w 1702 r. stylowa kamienica z zachowanymi wewnątrz
parteru sklepieniami oraz barokową fasadą oraz pod nr 7 barokowa kamieniczka pochodząca z II poł. XVIII
w. należąca niegdyś do właściciela miejscowego browaru.
3. Bazylika św. Jerzego Męczennika, Sanktuarium Męki Pańskiej. To najbardziej okazały z zachowanych
ziębickich kościołów, którego początki sięgają lokacji miasta w połowie XIII w. Gotyckie wnętrze kościoła
stanowi niezwykłe połączenie wczesnośredniowiecznego dwunawowego kościoła halowego z trójnawową bazyliką
w części bliższej prezbiterium. Wewnątrz imponujące wrażenie robi wielokondygnacyjny barokowy ołtarz
główny. Najcenniejszymi elementami pozostałego wyposażenia są średniowieczne gotyckie sakramentarium
z XV wieku oraz jeszcze starsze freski w kaplicy mariackiej i renesansowa ambona. Do kościoła (obok wejść
bocznych) prowadzą dwa piękne portale główne, posiadające rozety z witrażami. Północny - lewy - portal
to późnoromańskie dzieło sztuki kamieniarskiej, a południowy - prawy - stanowi jego kopię z początku
XX wieku. Naprzeciwko głównego wejścia do kościoła znajduje się jeden z najstarszych budynków mieszkalnych
w mieście: renesansowa dawna szkoła parafialna z 1565 roku
4. Dawna synagoga. Znajduje się przy ul. Wąskiej. Została wybudowana w latach 1844-45 w stylu
neogotyckim, według projektu wrocławskiego architekta Tischlera. Wewnątrz znajdują się drewniane polichromowane
empory oraz dwie tablice pamiątkowe poświęcone Bercie i Juliusowi Schöttlanderom. Nieużytkowana dziś
synagoga jak i zachowany cmentarz żydowski przy ul. Piaskowej należały niegdyś do Ziębickiej Gminy Żydowskiej.
5. Park Miejski z Pomnikiem Orła Piastowskiego i panoramą miasta. Park w Ziębicach powstał na
przełomie XIX i XX w. na gruntach po dawnej kopalni gliny podarowanych miastu przez przedsiębiorcę Juliusa
Schöttlandera. Zaprojektował go znany projektant ogrodów Alfred Menzl, którego dziełami są liczne inne
miejskie tereny zielone, m.in. Park Południowy we Wrocławiu. W latach 1903-1905 wybudowano na szczycie
parkowego wzgórza wieżę ciśnień w formie historyzującej budowli nazwanej zamkiem wodnym. Wypływa z niego
sztucznie stworzony "dziki potok", który licznymi kaskadami wpływa do położonego znacznie niżej parkowego
stawu z fontanną. Jedno z parkowych wzgórz, przy drodze do Dębowca nad kortem tenisowym nosiło nazwę
Wzgórze Szubieniczne od znajdującej się tam od średniowiecza do 1819 r. szubienicy miejskiej. Po przeciwnej
stronie parku, w najwyższym punkcie miasta znajduje się największy w Europie ceramiczny pomnik orła piastowskiego,
upamiętniający powrót Ziębic do Polski i tysiąclecie państwa polskiego. Autorem pomnika jest, architekt
Tadeusz Teller, honorowy obywatel Ziębic. U stóp orła umieszczono ziemię z pól bitewnych II wojny światowej.
Roztacza się stąd piękna panorama miasta na tle Wzgórz Strzelińskich i górującej w oddali Ślęży.
6. Dawna dzielnica willowa. Wracając z Parku Miejskiego warto przejść ulicami Górną i Mickiewicza,
aby obejrzeć zrealizowane wraz z parkiem na początku XX w. założenie dzielnicy willowej, autorstwa Alfreda
Menzla i kilku innych niemieckich projektantów, z pięknymi willami zamożnych ziębiczan. Przechodząc przez
niewielki Plac Wolności zwiedzający zobaczy okazały budynek dawnego starostwa powiatowego z 1910 r. (obecnie
szkoła) wybudowany według projektu Feliksa Henry’ego, a na samym placu odsłonięte podczas uroczystości
kombatanckich w 2009 r. Kamienie Katyńskie.
7. Fragment murów obronnych z Bramą Paczkowską. Idąc wzdłuż ulicy Wałowej w kierunku południowym
można po prawej stronie co chwilę oglądać fragment muru, wyłaniający się zza domów i ogrodów stojących
przy samej ulicy. Pierwotne mury obronne Ziębic kazał wznieść książę Bolko I Świdnicki na przełomie XIII
i XIV wieku. Zostały one potem naprawione i zmodernizowane w strukturze nowych fortyfikacji. Te ostatnie
były inwestycją Podiebradów w końcu XV wieku. Mury otoczone były niegdyś podwójnym pasem fos miejskich
następnie zasypanych. Dziś na miejscu głównej fosy przebiega ponad dwukilometrowa ulica Wałowa, kręgiem
otaczająca całe stare miasto lokacyjne. W ciągu murów zwraca uwagę zachowana w całości jedna z pięciu
bram średniowiecznych Ziębic: Brama Paczkowska. Chroniła ona wjazd do miasta od strony południowej -
od Paczkowa, stąd jej nazwa. W obecnym kształcie istnieje od 1491 roku, a jej wizerunek jest znakiem
rozpoznawczym Ziębic. Do bramy przylega fragment częściowo ostatnio zrekonstruowanego muru. Pozostałe
bramy wyburzone w latach 1780-1850 nosiły nazwy: Grodzka, Nyska, Wrocławska i Tkacka.
Obiad. Po powrocie do Rynku warto usiąść w jednej z restauracji aby odpocząć i zjeść obiad, a następnie
udać się do Henrykowa.
Przejazd do Henrykowa.
Do Henrykowa można dotrzeć własnym samochodem (8 km. drogą nr 385 w kierunku Strzelina i Wrocławia),
pociągiem ze stacji kolejowej Ziębice przy ul. Kolejowej, (ok. 1 km od Rynku, ze stacji w Henrykowie
do wsi ok. 2,5 km) lub autobusem z przystanków w Ziębicach przy Pl. Strażackim (bezpośrednio przy Rynku)
lub na ul. Wojska Polskiego (ok. 300 m. od Rynku, idąc ulicą Zamkową).
8. Zespół dawnego opactwa cysterskiego w Henrykowie. Początki henrykowskich cystersów sięgają
1227 r., kiedy to pierwsi mnisi przybyli tu z Lubiąża, ale dopiero 6 czerwca 1228 r. książę Henryk Brodaty
"…zatwierdził książę pan stary, w raz ze swoim synem temu zakonowi i klasztorowi wszystkie
posiadłości jakie pan Mikołaj miał za życia swego z nadania księcia. Tegoż dnia i godziny nadał również
książę pan temu klasztorowi 100 wielkich łanów lasu…". Wówczas więc henrykowska fundacja kanonika
wrocławskiego Mikołaja zmarłego już w 1225 r. została zatwierdzona przez księcia. Już wkrótce po założeniu
opactwo zostało zniszczone podczas najazdu tatarskiego w 1241 roku. Świadectwem dynamizmu i woli przetrwania
konwentu, a także wsparcia Piastów Śląskich była szybka odbudowa klasztoru, której świadectwem jest słynna
Księga Henrykowska, odtwarzająca i zestawiająca dobytek klasztoru już w trzydzieści lat po tej katastrofie.
Później klasztor był zresztą plądrowany w czasie wojen husyckich na początku XV w. i podczas wojny trzydziestoletniej
- w pierwszej połowie XVII wieku. Na przełomie XVII i XVIII wieku, kiedy opactwo przeżywało swoją złotą
epokę rozwoju, cały zespół został gruntownie przebudowany w stylu barokowym. Stary gotycki trzynastowieczny
kościół klasztorny pod wezwaniem NMP i świętego Jana Chrzciciela uzyskał wówczas monumentalny barokowy
wystrój z ołtarzem głównym i serią ołtarzy bocznych, wspaniałymi stallami i prospektem organowym. Pojawiły
się cenne obrazy drogi krzyżowej autorstwa znanego na Śląsku malarza, Bernarda Krause. Przebudowano też
główne budynki klasztorne, które do dziś przetrwały w stanie praktycznie niezmienionym od tego czasu.
W kościele klasztornym, za głównym ołtarzem zachowano kaplicę z mauzoleum pierwszego księcia ziębickiego,
Bolka II i jego żony Juty. Pozostałe nagrobki Piastów z linii ziębickiej nie przetrwały do naszych czasów.
Kres cysterskiemu opactwu w Henrykowie położył rząd Prus, który w 1810 r. zlikwidował zakony w całym
państwie. Pocysterski majątek został sprzedany królowej holenderskiej Fryderyce Luizie Wilhelminie, siostrze
króla Prus Fryderyka Wilhelma III. W 1863 r. dobra w Henrykowie i okolicach wraz z zamkiem w pobliskich
Witostowicach zostały kupione przez książąt sasko-weimarskich, którzy zamienili obiekty klasztorne w
rezydencję magnacką i zamieszkiwali w Henrykowie aż do 1945 r. Po wojnie kościół i niewielką część klasztoru
przejęli polscy cystersi z opactw w Szczyrzycu i Mogile, ale większość zabudowań poklasztornych przypadła
miejscowemu Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu, a później szkole rolniczej, część zamieniono również na
budynki mieszkalne. Od początku lat dziewięćdziesiątych XX w. nowym gospodarzem większości zabudowań
poklasztornych jest Archidiecezja Wrocławska. Dziś mieści się tu oddział Metropolitalnego Wyższego Seminarium
Duchownego we Wrocławiu i szkoła katolicka oraz dom pomocy społecznej. Zabytkowe obiekty pocysterskie
są poddawane stopniowej renowacji i cały zespół odzyskuje dawny blask. Dawny klasztor wybrał na swoją
siedzibę najbardziej zasłużony obecnie mieszkaniec ziemi ziębickiej, emerytowany wrocławski metropolita,
kardynał Henryk Gulbinowicz, za zasługi dla Polski w trudnych czasach komunizmu odznaczony orderem Orła
Białego.
9. Park klasztorny z grobowcem Wilhelma Ernesta. Po odwiedzinach w henrykowskim opactwie można
odpocząć spacerując po rozległym parku klasztornym. Założenie parkowe zrealizowano w stylu angielskim
w XIX w. jako otoczenie siedziby magnackiej (którą klasztor był po sekularyzacji przeprowadzonej w Prusach.
Ze swoimi licznymi egzotycznymi okazami flory, wytyczonymi i oznakowanymi ścieżkami edukacyjnymi jest
to wspaniałe miejsce do relaksu, spaceru czy jazdy na rowerze. Parkowymi alejami zwiedzający dojdzie
aż do stacji kolejowej w Henrykowie. Po drodze warto nieco zejść z głównej alei, by zobaczyć miejsce
pochówku jednego z właścicieli Henrykowa po sekularyzacji klasztoru, Wilhelma Ernesta, wielkiego księcia
Saksonii -Weimar - Eisenach (1876-1923).
10. Pomnik "Pierwszego Zdania" w Brukalicach
Do Brukalic jedzie się z Henrykowa drogą nr 385 w kierunku Strzelina i Wrocławia. Odległość: 2.5 kilometra.
Przy wjeździe od strony Henrykowa do Brukalic po prawej stronie, tuż przy samej drodze znajduje się skromna
tablica na postumencie w otoczeniu ogrodzonej zieleni została ufundowana przez miejscową społeczność.
W latach 1268-1273 opat Piotr spisał w henrykowskim klasztorze po łacinie słynną księgę henrykowską (właściwie
opis inwentarza klasztoru), kontynuowaną przez jego następcę do roku 1310. W księdze tej znajduje się
najstarsze zachowane pisane zdanie w języku polskim "Day ut ia pobrusa a ti poziwai" (Daj niech ja pobruszę
(pomielę), a ty odpocznij). Słowa te miał skierować chłop Boguchwał do swej żony. Opat uznał chęć pomocy
ze strony Boguchwała żonie w pracach domowych (przy mieleniu zboża na żarnach) za rzecz tak niesłychaną,
iż postanowił przytoczyć te słowa w księdze pisanej po łacinie, ale w oryginalnym języku w jakim zostały
wypowiedziane - polskim. Wydarzenia te miały dziać się właśnie w tej należącej do klasztoru wsi pod Henrykowem,
którą na ich cześć nazwano Brukalicami. Materialny pomnik upamiętnia to przypadkowe zdanie, które stało
się niematerialnym pomnikiem naszego języka, a przy okazji chyba również małżeńskiego partnerstwa.
Kolację można zjeść w Henrykowie w Karczmie Piastowskiej
ul. Henryka Brodatego 51, 57-210 Henryków, tel. 74 8105065
a następnie powrócić na nocleg do Ziębic.
Nocleg (ewentualnie z kolacją) polecany w Ziębicach
Der-Dans, ul. Wałowa 34, tel. 74 8191288
3 dzień: Bardo, Kamieniec Ząbkowicki i Złoty Stok
Bardo
To jedna z najstarszych miejscowości na Śląsku, istniejąca już w XI wieku. Początkowo był to gród graniczny
z Czechami przy brodzie na Nysie Kłodzkiej, potem była tu filia kamienieckiego klasztoru cystersów, od
1299 roku miejsce było znane jako sanktuarium maryjne (dziś sanktuarium Matki Boskiej Strażniczki Wiary).
W Bardzie można zaparkować samochód na nowym parkingu przy drodze krajowej nr 8. Stamtąd można pójść
na zwiedzanie znajdującej się opodal bazyliki bardzkiej. Zwiedzanie całej miejscowości zajmie w zależności
od wyboru - od jednej godziny do aż około 6 godzin.
1. Bazylika i klasztor. Obecny kościół (od 2008 roku bazylika mniejsza) p.w. Nawiedzenia Najświętszej
Marii Panny został wzniesiony na przełomie XVII/XVIII wieku przez cystersów z Kamieńca Ząbkowickiego,
w miejscu wcześniejszych kościołów istniejących w tym miejscu od XIV wieku. W ołtarzu głównym znajduje
się skarb Barda i główny przedmiot kultu pielgrzymiego - figurka Matki Boskiej Bardzkiej, wykonana
przez nieznanego artystę w drewnie lipowym prawdopodobnie w XIII wieku. W tym samym ołtarzu powyżej umieszczone
jest też jedno z ostatnich dzieł najwybitniejszego malarza śląskiego baroku Michaela Willmana -
obraz "Nawiedzenie NMP" z 1705 roku. Pochodząca z końca XVII wieku ambona jest jednym z
najstarszych elementów wyposażenia kościoła. Czworoboczną kazalnicę podtrzymują dwa anioły, natomiast
na korpusie widnieje postać Chrystusa pośród Ewangelistów. Baldachim zwieńczony jest figurą Boga Ojca
wśród obłoków w towarzystwie czterech Ojców Kościoła i aniołów.
Organy wykonane w XVIII wieku (drugie co do wielkości na Dolnym Śląsku) pochodzą z pracowni wrocławskiego
organmistrza Josepha Eberharda. Autorem rokokowego prospektu ze sceną Wniebowzięcia Najświętszej Marii
Panny jest Heinrich Hartman. Instrument posiadający 50 głosów oraz blisko 2000 piszczałek należy do najcenniejszych
w Polsce.
Do kościoła przylega barokowy pocysterski klasztor zbudowany w latach 1712−1716 w miejscu
wcześniejszego, zniszczonego przez pożar. W roku 1900 klasztor przejęło zgromadzenie zakonne redemptorystów.
Od roku 1967 mieści się tu Muzeum Sztuki Sakralnej. Nad wejściem do budynku widać herb zakonny
redemptorystów z dewizą łacińską "Copiosa apudeum redemptio" (Obfite u niego odkupienie). W 1981
roku na klasztornym dziedzińcu ustawiono pomnik ku czci Jana Pawła II (drugi w kolejności, jaki powstał
w Polsce). W dawnej krypcie kościoła (wejście od ulicy Głównej) od roku 1971, funkcjonuje ruchoma
szopka, zbudowana dla upamiętnienia 700-lecia pielgrzymowania do Barda.
Po zwiedzeniu kościoła i klasztoru można opuścić Bardo w kierunku Kamieńca Ząbkowickiego (droga krajowa
8 w stronę Wrocławia i na końcu miejscowości droga wojewódzka 382), lub pozostać dłużej na miejscu i
pieszo - za znakami Miejskiej Trasy Turystycznej - przejść na Wzgórze Różańcowe. Ta opcja będzie szczególnie
interesująca dla osób zainteresowanych religijnym aspektem turystyki - a programem obowiązkowym dla pielgrzymów.
Kaplice różańcowe mogą oni zwiedzać także wewnątrz, zgłaszając to w sklepiku przy klasztorze.
(2) Wzgórze Różańcowe. Na początku XX wieku w celu urozmaicenia pobytu pielgrzymów w Bardzie,
ówczesny przeor redemptorystów Franz Xaver podjął decyzję o zbudowaniu tu trasy różańcowej z kaplicami.
Od 1904 roku do chwili obecnej wzniesiono 14 kaplic, z których każda utrzymana jest w innym stylu architektonicznym.
Układ kaplic nie odpowiada kolejności modlitwy różańcowej idąc po kolei widzi się kaplice: Zwiastowania,
Narodzenia Jezusa, Ofiarowania Jezusa, Znalezienia w Świątyni, Modlitwy w Ogrójcu, Biczowania, Cierniem
Koronowania, Dźwigania Krzyża, Ukrzyżowania, Zmartwychwstania, Zesłania Ducha Świętego, Ukoronowania
Najświętszej Maryi Panny oraz nie ujętą w kanonie różańca kaplicę "Dusz Czyśćcowych". Główną aleję prowadzącą
przez Wzgórze Kapliczne obsadzono blisko 600 drzewami liściastymi.
Po zwiedzeniu Góry Różańcowej można udać się dalej za znakami szlaku niebieskiego w kierunku na Przełęcz
Kłodzką na Górę Kalwarię.
(3) Góra Kalwaria. Na jej szczyt prowadzi droga kalwaryjska, nazywana też drogą niemiecką. Po
drodze idący mija kapliczki, które wznoszono tu już od początku XVIII wieku. Stacje drogi krzyżowej powstały
w I połowie XIX wieku. Droga kalwaryjska prowadzi między innymi do ruin średniowiecznego zamku
oraz punktu widokowego na Obrywie Skalnym (największe osuwisko skalne w Sudetach). Jednym z najbardziej
popularnych obiektów położonych przy szlaku prowadzącym na szczyt jest tzw. Źródło Marii, mające podobno
własności lecznicze. Na wierzchołku góry znajduje się Górska Kaplica, wzniesiona w latach 1617−1619,
w miejscu gdzie - jak podaje miejscowa tradycja - w XV wieku objawić się miała Matka Boża
płacząca nad ludzką niedolą, zapowiadając rychłe nadejście wojny. Trwałym znakiem tego wydarzenia były
pozostawione w skale odciski dłoni i stóp. Obecny odcisk stopy znajdujący się za kaplicą jest pamiątką
odtworzoną później. Wewnątrz kaplicy ołtarz z rzeźbą Matki Bożej Płaczącej. Od maja do września w każdą
niedzielę (oprócz świąt) w kaplicy odbywają się msze święte.
Po odbyciu tej wycieczki należy wrócić na parking lub do stacji PKP Bardo.
Kamieniec Ząbkowicki
Miejscowość znana jest od XI wieku, kiedy to należała do Czech i była ich najbardziej wysuniętym punktem
granicznym z polskim wówczas Śląskiem. W 1096 Brzetysław II zbudował tu gród, który podczas konfliktu
polsko-czeskiego zdobyły i zniszczyły wojska Bolesława Krzywoustego. Potem miejsce warowne zostało na
stałe opuszczone. W należącej już do Śląskich Piastów miejscowości swój klasztor założyli najpierw augustianie,
którzy jednak opuścili go dość szybko, a po nich cystersi przybyli tu z Lubiąża najpóźniej w roku 1250.
Do końca wielu XIII z silnym wsparciem książąt wrocławskich, głównie Henryka IV Probusa, wzniesiono gotycki
kompleks klasztorny z imponującym kościołem opackim Św. Jakuba Starszego. Klasztor (który utrzymywał
też filię w Bardzie i opiekował się tamtejszym sanktuarium) przetrwał wojny husyckie w XV wieku (kilkukrotnie
wówczas plądrowany), oparł się reformacji, przeżył wojny śląskie Fryderyka II (sam król schronił się
w klasztorze po przegranej potyczce i w przebraniu uciekał stąd przed Austriakami). Ostatecznie cystersi
zostali stad usunięci po sekularyzacji klasztorów w Prusach (1810 r.). Krotko potem większość dóbr poklasztornych
wraz z kompleksem opactwa przejęła siostra króla pruskiego i późniejsza królowa holenderska Fryderyka
Luiza Wilhelmina. To po niej odziedziczyła te dobra jej córka Wilhelmina Fryderyka Luiza Charlotta Marianna,
która przeszła do historii jako Marianna Orańska.
1. Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Jakuba Starszego. Monumentalna świątynia, dziś pełniąca
funkcje kościoła parafialnego, jest sercem dawnego kamienieckiego opactwa, którego częściowo zachowane
i odrestaurowane budynki wznoszą się wokół niej. Gotycki kamienny kościół pochodzi z przełomu XIII i
XIV wieku, jest trójnawową świątynią halową (o równej wysokości naw) i posiada transept. Jego wnętrze
jest utrzymane w stylu barokowym, przebudowę na początku XVIII wieku prowadził znany śląski artysta Michael
Willmann pracujący dla cystersów. Dwa jego obrazy ("Wniebowzięcie NMP" i "Trójca Święta")
znajdują się w ołtarzu głównym z drewna lipowego, skądinąd jednym z najwyższych drewnianych ołtarzy w
kraju (około 22 m). Cenna jest również rzeźbiona ambona z baldachimem wykonana przez innego znanego artystę
Krzysztofa Königera.
Kościół niestety jest dostępny do zwiedzania tylko po uprzednim zgłoszeniu na probostwie, tel. 74 817
31 30, email: parafiakamieniec@interia.pl
W budynkach dawnego opactwa (gdzie mieszczą się instytucje państwowe i lokalne) można obejrzeć też freski
z widokami klasztorów w Kamieńcu, Bardzie i Lubiążu. Tam także funkcjonuje Kamieniecka Izba Pamiątek
ze skromną kolekcją odnoszącą się do historii opactwa i miejscowości. Wystawy czasowe urządza również
regularnie Archiwum Państwowe, oddział w Kamieńcu (w kompleksie poklasztornym, Plac Kościelny 4)
Pałac Marianny Orańskiej. Po przejęciu dóbr kamienieckich w roku 1838 Marianna Orańska niemal
natychmiast zleciła Karlowi Friedrichowi Schinklowi przygotowanie projektu monumentalnej rezydencji w
Kamieńcu na tak zwanym Grodowym Wzgórzu. Powstało romantyczne założenie nawiązujące do gotyckich zamków,
w otoczeniu harmonizujących z nim ogrodów z tarasami, rzeźbami, mostkami. Obiekt zrealizowano na planie
prostokąta z dwoma wewnętrznymi dziedzińcami, trzykondygnacyjnym obrośniętym zielenią krużgankiem i czterema
wysmukłymi okrągłymi narożnymi wieżami. Budowę prowadził na miejscu Ferdinand Martusi, a tarasowe ogrody
zaprojektował Peter Josef Lenne. Prace ukończono w roku 1872, kiedy Marianna dawno już była rozwiedziona
ze swoim mężem i przebywała na stałe w niedalekich dobrach jawornickich, wówczas na terytorium austriackim.
Już w następnym roku właścicielem został syn Marianny i Albrechta Hohenzollerna, także Albrecht. Pałac
stanowił wówczas główną rezydencję bocznej gałęzi niemieckiego rodu cesarskiego. W czasie II wojny światowej
magazynowano tu cenne zabytki sztuki i archiwa z terenu Śląska. W lutym 1946 w pałacu wybuchł pożar,
co najpewniej było skutkiem podpalenia przez żołnierzy sowieckich. Ocalałe resztki wyposażenia wnętrz
zaginęły, a w późniejszym czasie zdejmowano nawet marmurowe wykładziny ścian i podłóg, które powędrowały
do Warszawy i są dziś elementami… Pałacu Kultury. W roku 1984 pałac wydzierżawił na 40 lat biznesmen
Włodzimierz Sobiech, który rozpoczął jego remont. Po jego śmierci w 2010 roku pałac przejęła gmina Kamieniec
Ząbkowicki i kontynuuje prace remontowe, pałac jednak jest dostępny dla zwiedzających.
Wejścia do pałacu o każdej pełnej godzinie, zwiedzanie tylko z przewodnikiem, bilety można nabywać
w tzw. Czerwonym Kościołku (kasa i lokalny punkt Informacji Turystycznej).
Wyjazd z Kamieńca w stronę Złotego Stoku drogą numer 390. Po dotarciu do Złotego Stoku zalecamy przejechać
przez miasteczko kierując się drogowskazami na Podziemną Trasę turystyczną Kopalnia Złota (ul. Złota
20)
Złoty Stok
Miasteczko było najstarszym i największym na Śląsku ośrodkiem górnictwa i hutnictwa złota. Od początku
XVIII wieku funkcjonował tu również czołowy w Europie ośrodek wydobycia rud arsenowych i ich przeróbki.
Stąd górnictwo jest tym, co tworzyło miasto w jego dziejach i jednocześnie tym, co pozwala mu przynajmniej
w znacznej części utrzymywać się z turystyki. Miasto posiada zachowany układ urbanistyczny z przełomu
XV−XVI wieku, którego centrum stanowi nieregularny rynek z odchodzącymi pięcioma ulicami. Złoty
Stok nie był otoczony murami obronnymi, ponieważ nie sprzyjała temu istniejąca zabudowa oraz zróżnicowane
położenie terenu.
Ze względu na godziny otwarcia (ostatnie wejście o godzinie 17.30), zwiedzanie Złotego Stoku warto
rozpocząć od Kopalni Złota.
1.Podziemna Trasa Turystyczna KOPALNIA ZŁOTA (ul. Złota 2)
Udostępniona w 1996 roku Podziemna Trasa Turystyczna "Kopalnia Złota", pozwala na zapoznanie się z historią
i tradycjami górniczymi Złotego Stoku. Turyści prowadzeni przez przewodnika (opłata w bilecie wstępu)
mają możliwość obejrzenia najpierw historycznego wyrobiska sztolni "Gertuda" z częścią muzealną, obejrzą
wystawę map i planów kopalni z ostatnich 300 lat, osiemnastowieczny wózek do transportu rudy, dawne narzędzia
górnicze i hutnicze, kolekcję minerałów oraz lamp górniczych, a także piec laboratoryjny, w którym z
rudy wytapiano złoto. Zwiedzanie jest kontynuowane w tzw. "Chodniku Śmierci" oraz sztolni "Czarnej Górnej"
z jedynym w Polsce podziemnym wodospadem (8 m wysokości). Zwiedzający odbywa też przejażdżkę podziemną
kolejką wąskotorową (tzw. pomarańczowy tramwaj) w sztolni Czarnej Dolnej. Zwiedzanie obejmuje też obejrzenie
"Skarbca" z wizualizacją urobku kopalni (liczba wystawionych tu "sztabek" złota odpowiada ilości ton
czystego złota wydobytych tu przez wieki górniczej aktywności) oraz humorystycznej wystawy pod nazwą
"Muzeum Przestróg, Uwag i Apeli" nierzadko trącących absurdem. W trakcie odwiedzin turystę spotyka tu
też szereg dodatkowych atrakcji (m.in. nawiązujące do podań górniczych spotkanie z Gnomem w Chodniku
Śmierci oraz spotkanie z "alchemikiem" w urządzonej według historycznych wzorów pracowni prawdziwego
uczonego Schärfenberga, który w Złotym Stoku eksperymentował z arszenikiem i uruchomił tu jego produkcję.
Możliwe jest także przepłynięcie podziemnego odcinka zalanej sztolni łódką albo samodzielnej penetracji
Sztolni Książęcej. Zwiedzanie można uzupełnić z Izbie Pamiątek.
Po zwiedzaniu kopalni, a przed udaniem się do miasta można zjeść obiad lub wcześniejszą kolację w
przykopalnianej karczmie "W Starej Kuźni".
Potem można przejechać do rynku, zaparkować samochód tuż pod ratuszem i stąd wybrać się na zwiedzanie
miasta i dawnych terenów złotonośnych. Wycieczka trwa w zależności od opcji - od godziny do około 2.5
godzin.
Zabytki miasta
2. Ratusz. Obecny budynek w środku Rynku został zbudowany na początku XIX wieku w miejscu dawniejszego
ratusza, który spłonął w czasie wielkiego pożaru miasta w roku 1796. Obok ratusza odrestaurowany pomnik
z roku 1922 w kształcie leżącego lwa, upamiętniający mieszkańców miasta, poległych w czasie I wojny światowej.
3. Kamienica Fuggerów (Rynek 20). Została z budowana w I połowie XVI wieku dla potrzeb augsburskiej
spółki Fuggerów, zarządzającej wówczas miejscowymi kopalniami złota. Odbudowana po pożarze miasta w roku
1638. Budynek zachował do dziś swoją pierwotną renesansową bryłę oraz barokową fasadę ze szczytem.
4. Dawny dom rodziny Güttler (ul. Wojska Polskiego 2). Wzniesiony pod koniec XIX
wieku w miejscu dawnej cechowni, która spłonęła w czasie pożaru miasta w roku1804. Do 1945 roku należał
do rodziny właścicieli złotostockiej kopalni i huty arsenu a po wojnie do dyrekcji Zakładów Tworzyw i
Farb w Złotym Stoku. Nad wejściem od strony ul. Wojska Polskiego zachowały się medaliony z głowami górników
i znakiem górniczym.
Z rynku trasa prowadzi w górę na Plac Kościelny. Po drodze znajduje się dawna mennica.
5. Mennica (Plac Kościelny 2) . Jej pierwotny budynek wzniesiono w roku 1520 z polecenia księcia
ziębickiego Karola I Podiebrada. Do roku 1621 wybijano tu złote oraz srebrne monety. Po przeniesieniu
mennicy do Oławy w budynku ulokowano Wyższy Urząd Górniczy, zarządzający wszystkimi kopalniami na Śląsku.
6. Dawny kościół p.w. św. Krzysztofa (Plac Kościelny). Wzniesiony w latach 1513−1517 na
miejscu wcześniejszego średniowiecznego. Po przejęciu przez luteran, co nastąpiło na początku XVI wieku
świątynię przebudowano, nadając zwieńczeniu hełmu wieży charakterystyczną renesansową attykę. Świątynia
służyła społeczności ewangelickiej do końca XVII, kiedy to została ponownie przekazana katolikom. W roku
1707 na mocy postanowień pokoju w Alträndstadt, kościół zwrócono parafii ewangelickiej, która działała
w mieście do roku 1945. Po bokach portalu wejściowego zachowane częściowo herby Złotego Stoku i księstwa
ziębicko−oleśnickiego. Po roku 1945 wyposażenie kościoła wywieziono do innych świątyń na terenie
Polski, natomiast sam obiekt zaadaptowano na… salę gimnastyczną.
Idąc od Placu Kościelnego ul. Wojska Polskiego dochodzi się do Skweru Jana Pawła II
7. Kościół parafialny p. w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny Marii (Skwer Jana Pawła
II 3). Położona w zachodniej części miasta świątynia powstała w latach 1875−1876. Kościół wzniesiono
w stylu neogotyckim na planie krzyża, z wysoką wieżą i dwoma kaplicami. Wyposażenie kościoła również
neogotyckie. Przed kościołem znajduje się figura św. Jana Nepomucena z 1786 roku. Obok kościoła stoi
plebania wybudowana w roku 1870.
8.Kościół cmentarny (przy skrzyżowaniu ulic 3 Maja i Kłodzkiej). Kościół p.w. św. Trójcy. Świątynia
została wzniesiona dla katolickiej społeczności miasta z inicjatywy zarządcy miejscowych kopalni Hansa
Kichpauera w końcu XVI wieku. Przylegający do kościoła cmentarz jest jednym z najstarszych w okolicy.
Na zewnętrznych ścianach kościoła znajdują się zabytkowe epitafia, w tym płyta nagrobna ostatniego opata
klasztoru cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim Placidusa Hoffmanna, zmarłego w Złotym Stoku w roku 1829.
Dla chętnych, wymaga dojazdu samochodem.
9. Wapienniki. Przy drodze prowadzącej ze Złotego Stoku w kierunku Paczkowa zachował się zespół
pieców wapienniczych. Powstały one z inicjatywy Marianny Orańskiej, która w 1854 r. nabyła dobra Bílá Voda,
leżące po czeskiej stronie granicy i - drogą kolejnych zakupów - powiększała je o posiadłości w rejonie
Kamienicy, Błotnicy i Złotego Stoku. W roku 2010 zespół dawnych wapienników poddano rewitalizacji, włączając
je w szlak turystyczny "Ścieżka historyczno−przyrodnicza śladami Marianny Orańskiej".
Inna możliwość spożycia kolacji w Złotym Stoku: Pizzeria Palermo, ul. Polna 3
|
