|
Rozmowa z Piotrem Gosem,
przewodnikiem Świętokrzyskim PTTK,
inspektorem w Zespole ds. Kultury i Promocji Powiatu Starachowickiego
Turystyka Kulturowa: Starachowice są bardzo ważnym miejscem na historycznej mapie Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Czy zabytki techniki znajdujące się na terenie powiatu starachowickiego są turystycznym magnesem?
Piotr Gos: Owszem. Było to kluczowe miasto w staszicowskim założeniu "ciągłego zakładu fabryk żelaznych na rzece Kamiennej". Z tamtych czasów ocalały pozostałości pierwszego zakładu wielkopiecowego, który był czynny w latach 1841-1901, jak również późniejszego, z pochodzącym z 1899 roku, Wielkim Piecem, w którym przetrwał kompletny ciąg technologiczny, a wygaszony został dopiero w 1968 roku. Obydwa są udostępnione do zwiedzania w tutejszym Muzeum Przyrody i Techniki „Ekomuzeum”, obok wystawy techniki samochodowej, na której prezentowane są ciężarówki „Star” produkowane w tutejszej Fabryce Samochodów Ciężarowych w latach 1948-2006, i wystawy paleontologicznej z modelami dinozaurów i ich tropami znalezionymi w okolicznych skałach. Całość, z monumentalnym Wielkim Piecem, wywiera duże wrażenie na zwiedzających, których w 2014 roku było prawie 20 tysięcy, i których rokrocznie przybywa począwszy od 2011, kiedy to zakończyła się rewitalizacja obiektów muzeum. Część turystów, którzy do nas trafiają, to uczniowie średnich i wyższych szkół technicznych, którzy naocznie poznają jak kiedyś odbywała się produkcja wielkopiecowa.
Ekomuzeum jest silnym magnesem turystycznym. Jest to najważniejszy zabytek techniki z szeregu pomniejszych, które połączone turystycznym szlakiem, mimo iż znajdują się nieco na uboczu, uważnemu turyście składają się jednak w większy obraz Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, i dodać należy, późniejszego Centralnego Okręgu Przemysłowego. W międzywojniu w Starachowicach znajdowały się zakłady zbrojeniowe: fabryka dział (moździerzy, haubic, armat przeciwlotniczych) i amunicji.
TK: Obok zabytków techniki w powiecie starachowickim turysta może odnaleźć zabytki architektoniczne i sakralne oraz wiele atrakcji przyrodniczych. Wokół których elementów buduje się ofertę turystyczną powiatu?
P.G.: Powiat jest założycielem oraz organem finansującym i nadzorującym wspomniane Muzeum Przyrody i Techniki, które w zestawie z zabytkową Starachowicką Koleją Wąskotorową są świadectwem przemysłowego dziedzictwa regionu. Pozostałości po kilkusetletniej działalności górniczej niestety nie zachowały się w takim stopniu, aby mówić o atrakcji turystycznej, aczkolwiek dla pasjonatów pozostają do odkrycia pozostałości wyrobisk i hałd pokopalnianych, zrujnowane zabudowania kopalniane, śródleśne zbiorniki wodne i zarośnięte lasem trakty kolei przemysłowych, których śladem częściowo biegną szlaki turystyczne.
W materiałach promocyjnych, które wydajemy nakładem Powiatu w postaci ulotek, przewodników i map turystycznych pokazujemy wachlarz atrakcji od wspomnianych wyżej zabytków techniki, poprzez zabytkowe kościoły, kończąc na szeregu osobliwości przyrodniczych chronionych w rezerwatach leśnych i skalnych. W duchu hasła promocyjnego Powiatu - „gdzie Przyroda kocha Technikę” - wydajemy publikacje pt.: „Kopalnia Świętokrzyskich Skarbów” i „Kraina dinozaurów, niezwykłych świątyń i dawnego przemysłu.”
Ofertę turystyczną powiatu tworzą natomiast organizacje pozarządowe, takie jak lokalne oddziały Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i Związku Harcerstwa Polskiego, a także grupy pasjonackie, np. Towarzystwo Przyjaciół Lasu i inni. Oczywiście komercyjnie działają także lokalne biura podróży, a destynacje są zróżnicowane w zależności od zapotrzebowania turysty.
TK: Które z atrakcji turystycznych powiatu dają najwięcej możliwości w budowaniu oferty turystycznej mikroregionu?
P.G.: Wspomniane wyżej miejsca i obiekty związane ze starożytnym i nowożytnym przemysłem. Od ponad 10 lat na terenie tzw. archeoparku - zrekonstruowanej wioski hutniczej z początków naszej ery, zlokalizowanej na terenie Wielkiego Pieca odbywają się warsztaty archeologiczne „Żelazne Korzenie”. Jest to dwudniowa impreza edukacyjna, gromadząca rokrocznie od 1000 do 1200 uczniów i gości. Organizator warsztatów - Świętokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemysłowego w Kielcach, podejmuje starania o utworzenie Świętokrzyskiego Szlaku Żelaza – przedsięwzięcia opartego o zasoby dziedzictwa kulturowego związanego z pracą ludzi zamieszkujących region świętokrzyski w różnych okresach dziejów. Szlak ten obejmowałby różnorodne działania, od badań i szkoleń poczynając, na ekspozycji i popularyzacji ich wyników kończąc. Terenem tych działań może być znaczna część naszego województwa – od Ponidzia po Góry Świętokrzyskie. Zasadnicze miejsca ekspozycji efektów tego projektu to Nowa Słupia, Starachowice i Sielpia. Projekt prowadzić będzie do skonsolidowania trzech dużych imprez: Dymarek Świętokrzyskich, Żelaznych Korzeni i Kuźnic Koneckich. Poza tymi eventami przewidziano również działania m.in. w Pińczowie, Kielcach, Sobkowie i Morawicy.
Dziedzictwo Staropolskiego i Centralnego Okręgu Przemysłowego wraz z walorami kulturowymi i przyrodniczymi promowane było w latach 2010-2015 wysiłkiem pięciu powiatów – koneckiego, skarżyskiego, starachowickiego, ostrowieckiego i opatowskiego – za pomocą produktu pn. „Nad Czarną i Kamienną – nieodkryte piękno północnej części Województwa Świętokrzyskiego”. W ramach projektu wydano wspólny przewodnik turystyczny, mapę, stworzono stronę www.czarnaikamienna.pl, wyprodukowano film i spoty telewizyjne i radiowe, czego efektem jest podkreślenie historycznej roli i potencjału turystycznego obszarów doliny Czarnej i Kamiennej w regionie.
Ciekawą propozycją jest możliwość utworzenia Geoparku Doliny Kamiennej, czyli wyznaczenia terenu o szczególnie cennym dziedzictwie geologicznym, z licznymi i unikalnymi geostanowiskami, a przy tym bogatym w wyjątkowe w skali europejskiej zabytki kultury materialnej - od paleolitu do czasów nowożytnych, cenne pamiątki historyczne i atrakcyjny krajobraz. Geopark rozciągałby się od powiatu koneckiego, przez skarżyski, starachowicki do ostrowieckiego. Ustanowienie Geoparku ma mieć na celu nie tylko ochronę zabytków przyrody i umożliwienie prowadzenia prac badawczych, ale również rozwój infrastruktury turystycznej: dróg, parkingów, szlaków turystycznych.
Nie można również nie wspomnieć o Opactwie Cysterskim w Wąchocku, które znajduje się na trasie dwóch ponadregionalnych szlaków turystyki kulturowej: Szlaku Romańskim i Szlaku Cysterskim i jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych zabytków w województwie.
TK: Czy bliskość obiektów rozpoznawalnych w Polsce, takich jak: zabytki Sandomierza, klasztor na Świętym Krzyżu czy JuraPark Bałtów, jest atutem powiatu starachowickiego przyciągającym turystów?
P.G.: Tak, to zaleta, że nie jesteśmy samotną wyspą. Przy dzisiejszym stopniu zmotoryzowania przejazd w promieniu 50 km jest wręcz okazją do podziwiania świętokrzyskiego krajobrazu, a nie przeszkodą. Powiat starachowicki ze stosunkowo dobrze rozbudowaną bazą noclegową: dwa duże hotele, liczne miejsca noclegowe w mieście, oraz agroturystyka, jest idealną bazą wypadową w Góry Świętokrzyskie. Częstokroć wizytujący nas goście chcą „za jednym zamachem” zwiedzić kilka atrakcji, dlatego położenie powiatu u podnóża Łysogór – głównego pasma Gór ze Świętym Krzyżem jako żelaznym punktem wycieczki, jest lokalizacyjnie bardzo korzystne. Nie sposób konkurować z 1000-letnim klasztorem, czy gigantem komercyjnym jakim jest Bałtów, dlatego przeciwnie, jesteśmy beneficjentami oddziaływania tych atrakcji. Samorząd powiatowy prowadzi rozmowy z właścicielem JuraParku w Bałtowie, dyrekcją Muzeum Krzemienia Pasiastego w Krzemionkach Opatowskich i starachowickiego Ekomuzeum, które mają doprowadzić do powołania „kartelu” turystycznego polegającego na wzajemnej promocji, być może również wspólnego biletu.
Spośród wymienionych miejsc Sandomierz jest najdalszą destynacją, która szczególnie po sukcesie „Ojca Mateusza”, żyje własnym komercyjnym życiem. Przez kilka lat odbywała się turystyczna impreza pn. „Pociąg do Sandomierza”, polegający na przejeździe turystycznego pociągu relacji Skarżysko-Kamienna – Starachowice – Sandomierz. Niestety po zawieszeniu ruchu kolejowego na tej trasie impreza wygasła.
TK: W pobliżu Starachowic znajduje się opactwo w Wąchocku, oraz sanktuarium w Kałkowie. Są to typowe destynacje turystyki pielgrzymkowej. Czy dla turystów o tak sprecyzowanym celu pobytu oferowane są dodatkowe atrakcje?
P.G.: Ponad wszystkim góruje oczywiście Święty Krzyż, wraz z jego 1000-letnią historią. Oprócz relikwii Krzyża Świętego, zabudowań klasztornych i muzeum Świętokrzyskiego Parku Narodowego od zeszłego roku można zwiedzać odbudowaną kościelną wieżę, którą Austriacy wysadzili w 1914 roku, skąd z wysokości 50 metrów można podziwiać najpiękniejszą panoramę Gór Świętokrzyskich.
W granicach powiatu starachowickiego turysta-pielgrzym znajdzie wiele interesujących zabytków. W Tarczku znajduje się średniowieczny kościół romański. W pobliskiej Świętomarzy kościół gotycki. W Chybicach turysta może obejrzeć gotycką świątynię z XIV wieku, w której wnętrzu znajduje się sklepienie palmowe. W Radkowicach podziwiać można przykład barokowej architektury drewnianej z początku XVII wieku. Charakterystycznym elementem krajobrazu jest wielość przydrożnych kapliczek i krzyży. Przez powiat przebiega szlak milenijny, zwany pielgrzymkowym, łączący Sanktuarium Matki Bożej Ostrobramskiej w Skarżysku-Kamiennej, Opactwo Cysterskie w Wąchocku z Sanktuarium Matki Bożej Pani Ziemi Świętokrzyskiej w Kałkowie-Godowie.
TK: Turystyka eventowa jest jednym z działów turystyki, który ostatnio zdobywa coraz większą popularność. Na terenie powiatu starachowickiego organizowane są różne imprezy. Które z nich mogą stanowić wzmocnienie oferty turystycznej regionu?
P.G.: Wspomniane już „Żelazne Korzenie”, gdzie przez dwa dni umożliwiamy wgląd w różne dziedziny życia starożytności. Oprócz podziwiania występów gladiatorów czy porównywania stroju i uzbrojenia Germanów, Celtów oraz Rzymian, odwiedzający może przejść „ścieżkę wojownika”, lekcje łucznictwa oraz uczestniczyć w grach i zabawach antycznych, a na stanowiskach rzemieślniczych może zapoznać się z technikami wytwarzania różnych przedmiotów użytkowanych m.in. przez starożytnych hutników. Można również spróbować samodzielnego wykonywania naczyń ceramicznych, tkania krajek na tabliczkach, szycia „starożytnego” obuwia czy wytwarzania szklanych paciorków oraz kosztowania przysmaków kuchni antycznej. Można też wspomóc ekipę hutniczą w budowaniu pieca dymarskiego czy w dostarczaniu powietrza do wnętrza pieca z użyciem miecha.
W jeszcze odleglejszą przeszłość, sięgającą neolitu, zabiera chętnych Piknik Archeologiczny „Rydno”. Jest to impreza poświęcona epoce kamienia, a jej głównym celem jest przybliżenie uczestnikom wiedzy o życiu prahistorycznych mieszkańców doliny Kamiennej. W programie imprezy znajdują się pokazy wytwarzania i zastosowania "krwicy" – barwnika mineralnego otrzymywanego z hematytu i narzędzi z krzemienia czekoladowego, rekonstrukcje chat ziemianek różnych typów z epoki kamienia, prezentacja rekonstrukcji ubiorów, pokazy i samodzielne próby: obróbki skóry, kości i rogu, plecionkarstwa, przyrządzania "prehistorycznych" potraw, strzelania z łuku oraz pokazy pracy archeologów.
Niezwykle barwną i pełną humoru jest natomiast impreza odbywająca się w Wąchocku - Ogólnopolski Turniej i Zjazd Sołtysów, gdzie podczas dwudniowych zawodów sołtysi z całej Polski obradują oraz zmagają się w różnych nietypowych konkurencjach, takich jak: rzut widłami na odległość, zwijanie asfaltu, szukanie jajek w stogu siana, toczenie kołem, rzuty podkowami.
Dojrzewa również pomysł zorganizowania zlotu pojazdów zabytkowych – w szczególności polskich ciężarówek, mający na celu przypomnienie historii polskiej motoryzacji, w której Fabryka Samochodów Ciężarowych STAR zajmuje szczególne miejsce. W latach ubiegłych gościliśmy w mieście m.in. załogi Rajdu Szlakiem Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego.
Duży potencjał mają stosunkowo młode imprezy typu „Sobótki pod żaglami” powiązane z regatami na Lubiance, na cześć słynnego starachowiczanina Władysława Wagnera – pierwszego Polaka, który opłynął kulę ziemską na jachcie żaglowym, czy Festiwal „Blues pod Piecem”, na którym rokrocznie goszczą gwiazdy polskiego bluesa, przyciągając fanów z całej Polski.
TK: Na terenie powiatu starachowickiego znajduje się wiele zbiorników wodnych, nad którymi znajdują się kąpieliska. Czy miejsca te można traktować jako atrakcje turystyczne?
P.G.: W obrębie samych Starachowic są kąpieliska „Piachy” i „Lubianka”; oba z wyznaczonymi kąpieliskami i ratownikami WOPR, z możliwością wypożyczenia kajaków i rowerów wodnych, a nawet skuterów i motorówek. Na parkingach stoją gęsto samochody z obcymi rejestracjami, co jest oczywistym wskaźnikiem atrakcyjności. Goście znajdą na miejscu również punkty gastronomiczne, boiska do siatkówki plażowej, itp.
Zalewy w Wąchocku i Brodach nie mają wyznaczonych kąpielisk, ale można także tam skorzystać ze sprzętu wodnego, również z żaglówek. Zbiornik Wióry, pomimo iż imponujący rozmiarem i malowniczością, spełnia jedynie funkcję retencyjną. Można jednakże na nim wędkować, tak jak i na pozostałych akwenach. Wędkarzy zapraszamy również nad Zalew Pasternik w Starachowicach, liczne stawy, jak również nad Kamienną, której rybostan w ostatnich latach wyraźnie się odnowił.
TK: Wyjątkową atrakcją powiatu jest kolej wąskotorowa. Czy turysta podróżujący nią znajdzie w pobliżu trasy przejazdu inne atrakcje?
P.G.: Linię kolejową Starachowickiej Kolei Wąskotorowej Starachowice Wschodnie Wąskotorowe - Iłża o długości prawie 20 km oddano do eksploatacji w 1950 roku. W roku 1995 linia kolei wąskotorowej została wpisana do rejestru zabytków. W maju 2004 roku z inicjatywy władz Powiatu Starachowickiego przywrócony został ruch turystyczny na odcinku Starachowice Wschodnie Wąskotorowe – Lipie o długości 6 km, a od 2008 r. na odcinku Iłża – Marcule. Aktualnie pozostał do odbudowy odcinek o długości 4,98 km. Powiat Starachowicki i samorząd Gminy Iłża podejmują działania zmierzające do odbudowy nieczynnych odcinków torowiska, aby połączyć trasę w całość.
Zabytkowa linia kolejki wąskotorowej Starachowice Wschodnie Wąskotorowe – Iłża prowadzi przez tereny powiatu starachowickiego i gminy Iłża (powiat radomski, przyp. red.). Większą część linii otacza Puszcza Iłżecka. Przystanek Lipie to plac rekreacyjny z miejscami do odpoczynku wyposażonymi w grill, krąg ogniska i zadaszone wiaty. Na odcinku mazowieckim od stacji Marcule trasa biegnie brzegiem lasu, równolegle do drogi krajowej nr 9. Na tym samym odcinku drogi znajduje się osada Marcule, siedziba nadleśnictwa, gdzie od 2007 roku działa Centrum Edukacji Przyrodniczej i Arboretum. Będąc na stacji początkowej Iłża warto zwiedzić zachowaną małomiasteczkową zabudowę i kościół farny Wniebowzięcia NMP, Kościół Świętego Ducha z XV wieku i Muzeum Regionalne. Nad miastem górują ruiny zamku Biskupów Krakowskich z ok. 1340 roku z basztą widokową.
TK: Nawiążmy jeszcze do czysto organizacyjnej strony turystyki. Czy turysta podróżujący środkami komunikacji publicznej ma możliwość dotrzeć do wszystkich atrakcji turystycznych regionu, czy są one dostępne tylko dla zmotoryzowanych odwiedzających?
P.G.: Do większości atrakcji można dotrzeć. Obszar powiatu jest normalnie skomunikowany przez MZK, PKS i busy, a nawet szynobus Kolei Regionalnych PKP relacji Ostrowiec Świętokrzyski – Skarżysko-Kamienna. Natomiast są miejsca, do których trzeba dotrzeć własnym środkiem transportu, bo znajdują się w środku lasu, jak np. Rezerwat Wykus – miejsce zgrupowań partyzanckich AK i dorocznych uroczystości upamiętniających ich walkę z niemieckim okupantem, czy Polana Langiewicza – obozowisko Powstańców Styczniowych z czasów rezydowania Mariana Langiewicza w pobliskim Wąchocku. Zwykle jednak do takich miejsc prowadzą znakowane szlaki turystyczne, spacerowe, piesze i rowerowe, które oprócz zwiedzania, dają możliwość obcowania z tym pięknym zakątkiem województwa, z jego historią i przyrodą.
TK: Bardzo dziękuję za rozmowę!
Rozmowę przeprowadził Karol Witkowski
|
