|
Paweł Franczak, Karolina Listwan
Analiza potencjału turystyczno-kulturowego powiatu żywieckiego wykazała istnienie cennych obiektów oraz silną koncentrację walorów istotnych z punktu widzenia następujących form turystyki kulturowej: turystyki religijnej, turystyki dziedzictwa kulturowego, turystyki tematycznej, turystyki kulturowo-przyrodniczej, turystyki muzealnej turystyki militarnej oraz turystyki obiektów przemysłowych i techniki.
Turystyka religijna i pielgrzymkowa
Turystyka kulturowa na obszarze mikroregionu żywieckiego w znacznej mierze związana jest z turystyką religijną. Na terenie powiatu mieszczą się ważne centra religijne w Żywcu oraz Rychwałdzie, a także kilkanaście zabytkowych lub interesujących z innych względów miejsc kultu. Turystyka religijna na obszarze powiatu może więc się opierać na odwiedzaniu miejsc kultu pasyjnych i maryjnych, bądź na zwiedzaniu zabytkowych kościołów drewnianych lub świątyń posiadających wyjątkowe walory architektoniczne.
Głównym ośrodkiem religijnym mikroregionu jest Żywiec, w którym wznosi się XV-wieczna świątynia p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny, od 1992 r. pełniąca również funkcję konkatedry diecezji bielsko-żywieckiej. Drugim centrum religijnym regionu jest
Rychwałd gdzie znajdującej się Sanktuarium Matki Bożej Rychwałdzkiej, która wśród miejscowej ludności zwana jest Panią Ziemi Żywieckiej. Znajdujący się tu w głównym ołtarzu obraz pochodzi z początku XV w. i wykonany został w stylu bizantyjskim, natomiast sama świątynia jest od niego młodsza, bo wybudowana została w II połowie XVIII w. Wówczas to stara drewniana świątynia została przeniesiona z Rychwałdu do Gilowic. Drugie, znacznie mniejsze i młodsze formalnie uznane miejsce święte na Ziemi Żywieckiej znajduje się w
Przełękowie. Tutejsze sanktuarium NMP Wspomożenia Wiernych otrzymało status diecezjalny dopiero w 2008 r., jednak kult maryjny ma tu znacznie dłuższą tradycję, ponieważ pierwsze relacje o objawieniu Matki Bożej są datowane na rok 1886.
Na terenie powiatu żywieckiego zachowało się kilka zabytkowych drewnianych kościołów. Spośród nich za najcenniejsze uznawane są kościoły w Cięcinie, Łodygowicach i Gilowicach. Bardzo cennym drewnianym zabytkiem sakralnym jest kościół p.w. św. Katarzyny w Cięcinie: powstały w 1542 r. jako kaplica filialna kościoła w Radziechowach. Jednak do dnia dzisiejszego jego bryła znacznie zmieniła wygląd, ponieważ w kolejnych stuleciach kościół ulegał stopniowej przebudowie i rozbudowie. Z kolei w Łodygowicach mieści się drewniany kościół p.w. św. Szymona i św. Judy Tadeusza, wzniesiony w latach 1634-1636. Świątynia powstała w miejscu wcześniejszej drewnianej kaplicy istniejącej przy murach zamku Łodygowickiego już od XIII w. Kościół gilowicki natomiast przeniesiony został do wsi z sąsiedniego Rychwału w 1757 r. Świątynia ma konstrukcję zrębową i barokowe wnętrze z wyposażeniem w stylu baroku i klasycyzmu.
Prócz drewnianych kościołów na Żywiecczyźnie mieszczą się także inne interesujące świątynie. Do tej grupy grona zalicza się kościół w Korbelowie, w którym umieszczono obraz „Madonny Kresowej” z 1691 r., przeniesiony z Bohorodczan na Pokuciu, a także kościół p.w. św. Karola Boremeusza w Koszarawie, mieszczący m.in. obrazy „Matka Boża” i „Chrystus na Krzyżu” z XIX w. wykonane w stylu tyrolskim. Wyjątkową świątynią jest także kościół p.w. Maksymiliana Kolbego we wsi Cisiec, nazywany „cudem jednej nocy”. Kościół wybudowała w 1972 r. miejscowa ludność wbrew postanowieniom ówczesnych władz państwowych. Po wcześniejszych intensywnych przygotowaniach wzniesiono budynek dzisiejszego kościoła parafialnego w ciągu zaledwie jednej nocy. Na przygotowanych wcześniej w tajemnicy fundamentach wybudowano kościół. Ważnym beskidzkim miejscem kultu jest także wspomniana już Radziechowa, w której parafia założona została już w 1390 r. Wybudowany wówczas drewniany kościół szybko przebudowano na murowany, a jedyną zachowaną po niej częścią jest fragment prezbiterium pochodzący z przełomu XIV i XV w. We wsi mieści się także „Golgota Beskidów” (rodzaj terenowej drogi krzyżowej): jej ścieżki prowadzą na szczyt góry Matyska, nad którym góruje krzyż milenijny. Prace nad jej budową ukończono w 2009 r., a wygląd poszczególnych stacji wzbudza kontrowersje.
Turystyka dziedzictwa kulturowego
Jedną z najpowszechniejszych form turystyki kulturowej na obszarze powiatu żywieckiego jest turystyka powiązana z dziedzictwem kulturowym tego regionu. Koncentruje się ona w Żywcu oraz na przebiegającym przez mikroregion fragmencie Szlaku Architektury Drewnianej (w województwie śląskim). Wzdłuż tzw. trasy głównej obejmuje on wspomniany powyżej siedemnastowieczny drewniany kościół w Łodygowicach, Muzeum Miejskie w Żywcu oraz osiemnastowieczną drewnianą karczmę w Jeleśni. Ponadto na tzw. pętli beskidzkiej wśród celów turystyki dziedzictwa znajduje drewniane kościoły w Cięciwie i Żabnicy. W Milówce natomiast mieści się tzw. Stara Chałupa o konstrukcji zrębowej z 1739 r., we wnętrzu której znajduje się góralskie wyposażenie domu chłopskiego z II poł. XIX w. W górskiej części powiatu warto również zwiedzić dziewiętnastowieczną drewnianą dzwonnicę w Czernichowie, drewnianą organistówkę z 1776 r. i drewniana kapliczkę w Jeleśni. W samym Żywcu wznosi się dziewiętnastowieczny Ratusz wzniesiony na miejscu wcześniejszego drewnianego, który spłonął w wielkim pożarze miasta. Obiektem atrakcyjnym dla turysty kulturowego dziedzictwa jest również tzw. Stary Zamek, który stanął na miejscu wcześniejszej średniowiecznej budowli. Wzniesiony został w XVI wieku, a obecnie pełni funkcję Muzeum Miejskiego. Potencjalną atrakcją Jest położony nie opodal tzw. Nowy Zamek, będący w istocie pałacem żywieckich Habsburgów. Trójskrzydłową klasycystyczną rezydencję wzniesiono w latach 1885-95 i odtąd pełniła ona funkcje mieszkalne oraz reprezentacyjne, zastępując pełniący dotychczas te role Stary Zamek. Obecnie w jego wnętrzu mieści się szkoła, a część nadal wykorzystywana jest w celach reprezentacyjnych władz miasta. Z kolei spośród żywieckich świątyń obecnością świadectw lokalnego dziedzictwa wyróżniają się pochodzący z końca XV w. kościół p.w. św. Krzyża, konkatedra Narodzenia Najświętszej Marii Panny (dawna fara) oraz kościół p.w. św. Marka. Cennym żywieckim zabytkiem architektonicznym jest także tzw. Chiński Domek wybudowany w XVIII wieku w obrębie parku zamkowego. Dach wzniesionego na niewielkiej wyspie domku zdobi Starykoń, będący herbem rodu Wielkopolskich. W okresie letnim w jego wnętrzu urządzana jest niewielka galeria sztuki oraz kawiarnia.
Turystyka tematyczna (po szlakach kulturowych)
Ważnym elementem turystyki kulturowej są podróże tematyczne, organizowane lub proponowane indywidualnym turystom w ramach przygotowanych do tego celu tras tematycznych. Najważniejszym z nich na Żywiecczyźnie jest wspomniany wyżej Szlak Architektury Drewnianej, którego obiekty można traktować także jako cele turystyki tematycznej. Ciekawym systemem eksploatacji w takiej samej formie jest wyznaczony na obszarze województwa śląskiego Szlak Zabytków Techniki, na trasie którego znajduje się Żywiec. W mieście można zwiedzać Muzeum Browaru Żywiec, którego budowa zapoczątkowana została w 1852 r., a jego rejestracja nastąpiła cztery lata później w 1856 r. Pod zarządem Habsburgów pozostawał do wybuch II wojny światowej, a obecnie zarządza nim międzynarodowa korporacja piwowarska. W muzeum prezentowana jest historia żywieckiego browaru a także metody produkcji piwa. Żywiecki Browar wchodzi również w skład Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego, którego Szlak Zabytków Techniki stanowi część składową.
W regionie wytyczono także kilka lokalnych szlaków tematycznych. Przez obszar gminy Węgierska Górka prowadzi mierzący ok. 2 km długości tzw. "Trakt cesarski". Wyznaczony on został wzdłuż drogi potocznie zwanej Cesarką, która została wybudowana w XVIII w. za panowania cesarza Józefa II, a miała na celu połączenie Krakowa z Wiedniem. Na szlaku umieszczono 9 przystanków tematycznych, które nawiązują do historii regionu. Na obszarze gminy wyznaczono także Szlak Papieski, który upamiętnia miejsca odwiedzane przez Karola Wojtyłę gdy przyszły papież przyjeżdżał w ten region Karpat jako ksiądz, biskup, a następnie kardynał. Z kolei w Żywcu znajduje się Szlak Właścicieli Miasta Żywca (w istocie lokalna trasa turystyczna) o długości ok. 12 km, łączący zabytki, których historia związana jest z właścicielami miasta (m.in. dworzec kolejowy, kościół św. Floriana i browar). Szlak architektury miasta Żywiec o długości 5 km prowadzi wśród najcenniejszych zabytków miasta, natomiast Szlak Papieża Jana Pawła II wyznaczony został pomiędzy obiektami związanymi z Papieżem-Polakiem (prowadzi m.in. na wzgórze Średni Grojec, gdzie wznosi się krzyż papieski). W mieście wyznakowany także został Przyrodniczy Szlak Spacerowy, który prowadzi do rezerwatu przyrody "Grapa", gdzie występuje piękny drzewostan klonowy.
Przez obszar powiatu żywieckiego przebiega także fragment wirtualnego szlaku turystycznego pt. "Śląskie Smaki", na którym znajduje się stara karczma w Jeleśni oraz restauracja w Międzybrodziu Bialskim.
Kulturowa turystyka militarna
Jedną z form turystyki kulturowej rozwijającą się na obszarze Żywiecczyzny jest kulturowa turystyka militarna skierowana na odwiedzaniu miejsc bitew, obiektów i linii umocnień. Podróże te nie ograniczają się wyłącznie do zobaczenia w/w miejsc lecz podczas ich odwiedzania zdobywana jest również wiedza na temat historii poszczególnych miejsc oraz przebiegu bitew.
Na Żywiecczyźnie najważniejsze obiekty dla turystów zwiedzających pola bitew i obiekty militarne znajdują w Węgierskiej Górce, zwanej "Westerplatte Południa". Wiosną 1939 r. wokół Węgierskiej Górski rozpoczęto budowę fortyfikacji, które miały za zadanie osłaniać dolinę Soły. Jednak przedwczesny wybuch wojny we wrześniu 1939 r. spowodował, że z szesnastu planowanych do budowy żelbetonowych schronów bojowych zdążono wybudować zaledwie cztery ("Waligóra", "Włóczęga", "Wąwóz", "Wędrowiec), a piąty - schron "Wyrwidąb" nie został ukończony.
Polskie umocnienia z okresu II wojny światowej w formie linii umocnień znajdują się także w Beskidzie Żywieckim pomiędzy Krzyżową a Przyborowem, a także na stokach Grupy Mędralowej. Budowa tych umocnień rozpoczęła się jeszcze w 1939 r., a część z nich została w 1944 r. rozbudowana przez wojska niemieckie i włączona w skład niemieckich fortyfikacji tak zwanej linii B2.
Turystyka industrialna i techniczna
Żywiecczyznę wśród innych mikroregionów wyróżnia liczniejsze występowanie obiektów interesujących z punktu widzenia turystyki obiektów przemysłowych i techniki. Zdecydowanie najlepiej rozpoznawalnym z nich i najczęściej odwiedzanym przez turystów jest Muzeum Browaru Żywiec, w którym prezentowana jest historia żywieckiego browaru a także metody produkcji piwa. Browar wybudowany został przez Albrechta Fryderyka Habsburga w 1852 r., a produkcja piwa rozpoczęła się tu w 1856 r.
Innymi interesującymi obiektami historii techniki na Żywiecczyźnie są obiekty hydrotechniczne. W Tresnej miesi się korona ziemno-narzutowa zapory wodnej Zbiornika Żywieckiego, a w Porąbce korona zapory wodnej Zbiornika Międzybrodzkiego. Na szczycie górującej nad zbiornikiem góry Żar mieści się duży zbiornik elektrowni szczytowo-pompowej Porąbka-Żar. Sama elektrownia udostępniona jest dla turystów do zwiedzania jedynie w sezonie wakacyjnym. Z kolei w Koszarawie w górnym biegu potoku znajduje się bardzo dobrze zachowany XIX-wieczny „tajch” służący w gospodarce leśnej do spławiania ściętych drzew w dół doliny.
Przez obszar powiatu żywieckiego przebiega międzynarodowa linia kolejowa prowadząca w kierunku Wiednia. Na linii tej na Przełęczy Zwardońskiej w Zwardoniu wybudowano w 1885 r. graniczny dworzec kolejowy, który wznosi się na wysokości 686 m n.p.m.
Na Żywiecczyźnie od stuleci funkcjonowały różnorodne zakłady przemysłowe, po których do dnia dzisiejszego zachowały się liczne pozostałości. W Złatnej mieści się ruina huty szkła założonej w latach 1815-1819, w której pracowali fachowcy sprowadzeni z Moraw oraz Czech. W hucie funkcjonowało kilka pieców, a w jej skład wchodziła także duża hala produkcyjna, budynek administracyjny oraz pięć zabudowań mieszkalnych dla pracowników. Do dziś zachowały się jedynie ruiny dwóch pieców o prymitywnej konstrukcji komorowej oraz pamiątkowy krzyż z 1833 r. W Rajczy zachowały się hamry, będące pozostałościami po zakładach metalurgicznych z 1843 r., natomiast w Ślemieniu mieści się ruina najstarszego na żywiecczyźnie pieca hutniczego. Z kolei na Kopie Radziechowskiej w Radziechowy znajduje się ruina pieca wapienniczego.
Turystyka muzealna
Powiat żywiecki posiada kilka placówek muzealnych, które wykazują spore zróżnicowanie tematyczne ekspozycji. Wiodącą grupę stanowią różne muzea typu skansenowego. W Ślemieniu mieści się Żywiecki Park Etnograficzny, w którym zgromadzonych zostało kilkanaście obiektów typowych dla ludowego budownictwa Żywiecczyzny. Mieszczące się w Ślemieniu zabudowania stanowią odwzorowanie historycznego układu urbanistycznego wsi żywieckich. W Parku prócz możliwości zwiedzania ekspozycji stałej organizowane są różnego typu eventy kulturowe. Z kolei w Milówce znajduje się Muzeum regionalne „Stara Chałupa”, utworzone w drewnianej chacie o zrębowej konstrukcji z 1739 r. W chacie przedstawiana jest ekspozycja poświęcona kulturze materialnej wsi żywieckich z okresu XIX w. Ponadto mniejsze izby regionalne znajdują się w Glince i Ciściu, gdzie w drewnianych zabudowaniach mieści się ekspozycja etnograficzna i miejscowego rękodzieła. Z kolei w Żywcu mieści się Muzyczna Izba Regionalna Jacentego Ignatowicza.
Największe nagromadzenie muzeów znajduje się w Żywcu, gdzie mieści się Muzeum Miejskie, w którym ekspozycja obejmuje działy: historii i sztuki, archeologii, etnografii i przyrody. Do najcenniejszych zabytków ruchomych prezentowanych w muzeum zaliczają się rękopisy Dziejopisu Żywieckiego Andrzeja Komonieckiego, rzeźba św. Anny Samotrzeciej z ok. 1380 r. oraz XV w. obraz temperowy na desce Opłakiwanie pochodzące z kościoła p.w. Św. Krzyża w Żywcu. W muzeum prezentowane są także ekspozycje dotyczące historii i tradycji miasta Żywca. Na południowych przedmieściach Żywca mieści się również Muzeum Browaru Żywiec, w którego historycznych zabudowaniach z połowy XIX wieku eksponowane są zbiory związane historią żywieckiego browaru a także dawnymi technologiami produkcji. Z kolei w Świnnej znajduje się Naukotechnika - Beskidzkie Centrum Nauki, w którym prezentowane są eksponaty ukazujące zasady działania praw fizyki.
Turystyka eventowa kultury popularnej
Turystyka eventowa w powiecie żywieckim skierowana jest na coroczne wydarzenia kultury popularnej. Przybierają one głównie formę koncertów, ale także kilku dłuższych festiwali. Do najważniejszych z tych wydarzeń o najszerszym zasięgu zalicza się Tydzień Kultury Beskidzkiej, który corocznie odbywa się w kilku miejscowościach beskidzkich a w tym także i w Żywcu. Natomiast w okresie wakacyjnym Żywiec gości uczestników koncertu "Męskie Granie", który jest jedną z największych imprez kultury popularnej w regionie. Również latem na dziedzińcu zamkowym w Żywcu odbywają się Dni Muzyki Zdrowotnej, z kolei w styczniu odbywa się przegląd zespołów kolędniczych i obrzędowych pt. "Żywieckie Gody".
Eventy kulturowe o znaczeniu turystycznym odbywają się w mikroregionie nie tylko w samym Żywcu, lecz także w mniejszych beskidzkich miejscowościach. W Ujsołach odbywa się Przegląd Piosenki Turystycznej, a w Węgierskiej Górce Festiwal Pieśni Pasterskiej. Jednym z ważniejszych festynów folklorystycznych, obrazujących kulturę i życie codzienne górali beskidzkich jest Oscypek Fest organizowany w Lipowej. Natomiast w Rajczy odbywają się Wawrzyńcowe Jarmarki, podczas którego zaprezentowana zostanie twórczość ludowa miejscowych artystów. Ponadto na Żywiecczyźnie w poszczególnych gminach odbywają się liczne mniejsze eventy, jak coroczne dożynki gminne, nie przyciągające jednak turystów.
Turystyka przyrodniczo-kulturowa
Obszar powiatu żywieckiego charakteryzuje się wysokimi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi. W jego centralnej części mieści się rozległa Kotlina Żywiecka, z której ku północy prowadzi szeroka dolina Soły. Niemal ze wszystkich stron otaczają ją wysokie pasma górskie, wchodzące w skład Beskidu Śląskiego, Beskidu Małego i Beskid Żywieckiego z najwyżej wydźwigniętym Masywem Babiej Góry. Obszary te poprzez swoje znaczne walory przyrodnicze objęte zostały ochroną w ramach trzech parków krajobrazowych (PK Beskidu Małego, PK Beskidu Śląskiego i Żywiecki PK). Obszar parków krajobrazowych cechuje się występowaniem wielu atrakcyjnych form przyrody nieożywionej, a do grona najcenniejszych z nich zaliczają się liczne formy skałkowe, jaskinie oraz wodospady. Największe jaskinie na obszarze powiatu występują głównie w Beskidzie Śląskim, ale także w Beskidzie Małym. Największa Jaskinia Ostra o długości 855 m jest jedną z największych jaskiń w Beskidach oraz najgłębszą jaskinią polskich Karpat fliszowych. Z kolei mieszcząca się w miejscowości Las Jaskinia Komonieckiego jest największą jaskinią beskidzką powstałą w wyniku oddziaływania wietrzenia i erozji. Jaskinia jest również jedną z najwcześniej poznanych jaskiń beskidzkich ponieważ opisana została już w słynnym Dziejopisie Żywieckim wójta żywieckiego Andrzeja Komonieckiego, od którego nazwiska wzięła nazwę. Jaskinie te według ludowych przekazów miały w przeszłości pełnić ważną rolę dla mieszkańców sąsiednich miejscowości. Podczas konfliktów religijnych XVII wieku w największych z nich miała się ukrywać prześladowana ludność, natomiast w trakcie II wojny światowej w Jaskini Komonieckiego miano chować przez wojskami niemieckimi żywy inwentarz pochodzący z okolicznych gospodarstw. W Sopotni Wielkiej mieści się jeden z największych beskidzkich wodospadów, który uznany został za pomnik przyrody. Wodospad który powstał na pochyłej ławicy piaskowca magurskiego znajduje się w sieci progów skalnych i mierzy ok. 10 m wysokości. Z kolei spośród form skałkowych mierzących do kilku metrów wysokości największe ich nagromadzenie znajduje się w Beskidzie Małym. Do obiektów tych prowadzą ścieżki dydaktyczne, które skierowane są na poznawanie walorów przyrody nieożywionej. Na obszarze powiatu występuje również kilka źródeł mineralnych, spośród których najbardziej okazałe znajdują się w miejscowości Sól. Jego nieeksplorowane dziś wody charakteryzuje się także wysoką temperaturą dochodzącą do 38oC.
Ze względu na bardzo wysokie walory przyrody ożywionej i nieożywionej Żywiecczyzny, na obszarze powiatu wytyczono kilkanaście szlaków turystycznych, a w najatrakcyjniejszych regionach przy szlakach umieszczono tablice edukacyjne. I tak w Beskidzie Małym wyznakowano "Szlak Skałek", prowadzący z Targoszowa wspólnie z zielonym szlakiem turystycznym i docierający do różnorodnych form skałkowych. Część z nich w przeszłości intensywnie eksplorowana była przez miejscową ludność, która m.in. na Łysinie wykorzystywała mieszczące się tam rozpadliny.
|
