|
Marcin Gorączko, Michał Targowski
Przeprowadzona analiza potencjału turystyczno-kulturowego Torunia i powiatu ziemskiego toruńskiego wykazała
największy potencjał walorów eksploatowanych przez cztery formy turystyki kulturowej: turystykę dziedzictwa
kulturowego, turystykę eventową, religijna (w tym pielgrzymkowa) oraz kulturową turystykę militarną.
Turystyka dziedzictwa kulturowego
Toruń z występującymi na jego obszarze licznymi walorami dziedzictwa kulturowego stanowi jedną z najważniejszych
destynacji tej formy turystyki w Polsce. Wiodącym pod tym względem obszarem na terenie miasta jest jego
najstarszy średniowieczny fragment o powierzchni nie przekraczającej 40 ha. Na tak małej przestrzeni,
częściowo ograniczonej dobrze zachowanymi fortyfikacjami miejskimi znajduje się ponad 200 obiektów zabytkowych,
z których wiele ze względów architektonicznych można uznać za unikalne, nie tylko w kraju ale również
w Europie. Z tego też względu cały zespół Starego i Nowego Miasta Torunia wraz z pozostałościami toruńskiego
zamku zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO oraz na Listę Krajowych Pomników Historii,
co powinno być wystarczającą rekomendacją dla uprawiających turystykę kulturową. W toruńskich zabytkach
została zapisana na trwałe długa i bogata historia miasta, które swój rozkwit przeżywało zarówno w średniowieczu,
jak również w późniejszych wiekach. Co więcej następujące po sobie etapy rozwoju miasta przez kolejne
stulecia dokonywały się w dużej mierze z poszanowaniem osiągnięć budowlanych i architektonicznych poprzedników.
Toruń miał również to szczęście, że w porównaniu do wielu innych miast o średniowiecznych korzeniach
ustrzegł się większych zniszczeń w trakcie konfliktów zbrojnych, zwłaszcza podczas ostatniej wojny światowej.
To właśnie dzięki tym sprzyjającym okolicznościom główną substancję autentycznie zabytkowej części miasta
stanowić dziś mogą mieszczańskie i patrycjuszowskie kamienice zarówno gotyckie, renesansowe jak i barokowe,
ponad które wznoszą się monumentalne budowle gotyckie takie jak kościół św. Janów, kościół Wniebowzięcia
NMP, kościół św. Jakuba, Ratusz Staromiejski czy dwór mieszczański Bractwa Świętego Jerzego. Dotyczy
to również okazałych murów miejskich, które przecież już dawno temu utraciły swoje militarne znaczenie
a które mimo to przetrwały do naszych czasów. Zachowane w sporej liczbie toruńskie spichrze należą do
jednych z najcenniejszych i najstarszych tego typu zabytków w Polsce i podobnie jak kamienice są świadectwem
zamożności Torunia w czasach, gdy był on ośrodkiem handlowym o europejskim znaczeniu. Na tym tle sporym
dysonansem jest toruński zamek krzyżacki pozostający w ruinie. Jednak w odróżnieniu od większości zrujnowanych
warowni na terenie kraju, ta akurat została zniszczona przez samych mieszczan i to jeszcze w XV wieku.
Dzięki zachowanemu niemal w pierwotnej postaci układowi przestrzennemu średniowiecznego zespołu miejskiego
i zabytkom architektury zwiedzanie tej części miasta może być sugestywną podróżą w czasie, na przykład
umożliwiającą podążanie śladami najsłynniejszego torunianina Mikołaja Kopernika i jemu współczesnych.
Oryginalne założenia urbanistyczne przetrwały również w przypadku dawnych przedmieść takich jak Bydgoskie
Przedmieście, Jakubskie Przedmieście, Chełmińskie Przedmieście, gdzie nadal silnym akcentem architektonicznym
stanowią budynki z realizowane w stylach secesyjnym, modernistycznym, klasycystycznym i funkcjonalistycznym
a także typowej dla regionu technologii muru pruskiego. Wizyta w centralnej części Torunia może być okazją
do poznania jego okolic i zachowanych tu zabytków architektury. W Chełmży, drugim oprócz Torunia mieście
mikroregionu, znajduje się dawna katedra biskupstwa chełmińskiego, której budowę rozpoczęto jeszcze w
połowie XIII wieku. Jedynie nieco młodszą świątynią w tym mieście jest kościół św. Mikołaja. Na szczególną
uwagę zasługują ruiny gotyckich zamków w Dybowie (obecnie w lewobrzeżna część Torunia) i w Złotorii,
warowni, które odegrały dużą rolę w historii konfliktów polsko-krzyżackich. Tereny pozamiejskie mikroregionu
to obszar gdzie przetrwało do dziś sporo okazałych pałaców i innych rezydencji szlacheckich, jak również
tradycyjna chłopska zabudowa zagrodowa typowa dla ziemi chełmińsko-dobrzyńskiej i Doliny Dolnej Wisły.
Turystyka eventowa
Obecność i aktywna działalność w Toruniu wielu dużych placówek kulturalnych i naukowych, licznie występujące
tu sale koncertowe, teatry, galerie, centra kongresowe i wystawiennicze oraz zabytkowy charakter wnętrz
i plenerów, to wszystko przyczyniło się to tego, że Toruń jest od wielu już lat jednym z najbardziej
liczących się w północnej części Polski miejsc organizowania eventów kulturowych, w tym także tych o
randze ogólnopolskiej i międzynarodowej. Są to wydarzenia zarówno muzyczne, teatralne, filmowe, plastyczne,
naukowe, jak i ściśle tematyczne. Oczywiście nie sposób w tym miejscu nawet ich wymienić, dlatego skoncentrowano
się na imprezach o największym zasięgu oddziaływania a w przypadku pozostałych wyróżniono te najbardziej
dla Torunia charakterystyczne.
Spośród eventów muzyki poważnej wymienić należy przede wszystkim dwa festiwale. W maju odbywa się "Festiwal
Muzyki i Sztuki Krajów Bałtyckich Probaltica", któremu patronuje Minister Spraw Zagranicznych RP. Jego
głównym celem jest popularyzacja kultury krajów bałtyckich. Z kolei w miesiącach letnich (weekendy w
lipcu i sierpniu), w zabytkowych wnętrzach takich obiektów jak Ratusz Staromiejski, zamek krzyżacki,
Kamienica Pod Gwiazdą, Katedra św. Janów czy Pałac Dąmbskich, organizowany jest przez Toruńską Orkiestrę
Symfoniczną "Międzynarodowy Festiwal "Nova Muzyka i Architektura". W koncertach biorą udział zespoły
instrumentalne, zespoły wokalne, zespoły muzyki dawnej i organiści oraz znani soliści - wokaliści i instrumentaliści
z kraju i zagranicy. Również latem, w godzinach wieczornych i nocnych, odbywają się "Koncerty pod Gwiazdami"
muzyki rozrywkowej, których organizatorem jest Centrum Kultury Dwór Artusa. Legendarnym już miejscem
na mapie kulturalnej Torunia jest Klub Studencki Od Nowa znajdujący się w obrębie campusu akademickiego
na Bielanach. Klub jest organizatorem cyklicznych, autorskich festiwali muzycznych takich jak "Toruń
Blues Meeting", "Jazz Od Nowa Festival", czy "Afryka Reggae Festival", ale nie tylko, bo również poetyckich
i teatralnych. Klub przyczynił się do sukcesów wielu muzyków i grup muzycznych takich jak Kult, Kobranocka,
Rejestracja a przede wszystkim Republika, których pierwsze koncerty odbywały się właśnie w Klubie Od
Nowa. W tym samym miejscu odbywa się co roku "Koncert Specjalny Pamięci Grzegorza Ciechowskiego" i wręczenie
Nagrody Artystycznej Miasta Torunia im. Grzegorza Ciechowskiego. Z Torunia pochodzi Mariusz Lubomski
zaliczany do wykonawców piosenki autorskiej, jak również Sławek Wierzcholski, lider zespołu Nocna Zmiana
Bluesa oraz organizator "Międzynarodowego Festiwalu Harmonijki Ustnej Harmonica Bridge". Impreza ta odbywa
się co roku w sierpniu, zarówno w Toruniu jak i Bydgoszczy. W Toruniu coraz częściej goszczą międzynarodowe
gwiazdy muzyki, np. Jose Carreras (2011), Rod Stewart (2011), Moya Brennan (2013), Thomas Anders (2015),
Lista Stansfield (2015), Ray Wilson (2016), Katie Melua (2016) i Goran Bregovič (2016), których koncerty
skierowane są do szerszej publiczności. Na specjalne wyróżnienie zasługuje koncert Stinga i towarzyszącej
mu Anny Marii Jopek (grudzień 2016) w Centrum Kulturalno-Kongresowym Jordanki, z którego zapis był emitowany
przez TVP1 oraz TV Polonię.
Najważniejszym wydarzeniem teatralnym w Toruniu jest Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Kontakt", którego
historia sięga 1959 roku. Jest on organizowany przez Teatr im. Wilama Horzycy w Toruniu. Toruński festiwal
jest jednym z najważniejszych organizowanych w Polsce przeglądów teatralnych, stanowiąc miejsce nawiązywania
międzynarodowych kontaktów i dokonanie przeglądu przedstawień teatrów, głównie europejskich. W ramach
"Kontaktu" odbywają się imprezy towarzyszące - wystawy plastyczne, projekcje filmów, koncerty. Prezentacji
przedstawień towarzyszą spotkania z twórcami. Festiwal odbywa się co dwa lata zamiennie z Festiwalem
Debiutantów "Pierwszy Kontakt". Z kolei sztandarowym wydarzeniem kulturalnym organizowanym w październiku
przez drugą z kolei instytucję teatralną czyli Teatr Baj Pomorski w Toruniu, są "Międzynarodowe Toruńskie
Spotkania Teatrów Lalek", najstarszy i największy festiwal teatrów dziecięcych w Polsce.
Ważne miejsce na kalendarzu imprez filmowych nie tylko o krajowym zasięgu zajmuje Międzynarodowy Festiwal
Filmowy "Tofifest" prezentujący profesjonalne kino niezależne, filmy krótkometrażowe i twórczość młodych
filmowców z całego świata. Od początku istnienia (1993) festiwal hołduje zasadzie pokazywania publiczności
"kina zbuntowanego". Warto zwrócić również uwagę, że Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych
Camerimage, jeden z największych na świecie festiwali filmowych poświęcony sztuce operatorów filmowych,
odbywający się obecnie w Bydgoszczy, miał swój początek w Toruniu (łącznie odbyło się tu siedem edycji
od pierwszej począwszy). Tutaj też do dziś swoją siedzibę ma Fundacja Tumult, organizator Festiwalu.
Wielką popularnością mieszkańców miasta i przyjezdnych cieszy się Międzynarodowy Festiwal Światła "Bella
Skyway Festival", zdobywca tytułu Najlepszego Produktu Turystycznego Polski w 2014 r. i innych wyróżnień.
Składają się na niego widowiska plenerowe z wielkoformatowymi instalacjami świetlnymi, których elementem
często są obiekty architektoniczne takie jak np. Brama Klasztorna, Collegium Maximum, Fosa Zamku Krzyżackiego,
Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu, budynek Urzędu Marszałkowskiego.
Z wydarzeń popularyzujących naukę pierwszoplanowe znaczenie ma "Toruński Festiwal Nauki i Sztuki" organizowany
przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika, pierwszy i największy jak dotąd festiwal naukowy w województwie
kujawsko-pomorskim.
Toruń bierze aktywny udział w Europejskich Dniach Dziedzictwa organizowanych z inicjatywy Rady Europy
i pomyślanych jako święto zabytków. W trakcie ich trwania swoje wystawy bez opłat udostępniają toruńskie
muzea, przy czym wiodącą jednostkę obok Muzeum Okręgowego w Toruniu stanowi Muzeum Etnograficzne. Placówka
ta organizuje również cykliczną imprezę "Żywy Skansen", podczas której zwiedzający mają okazję zapoznania
się z kulturą wsi. Każda impreza opatrzona jest tematem przewodnim. Imprezie towarzyszy kiermasz wyrobów
współczesnego rzemiosła wiejskiego i ludowego.
Turystyka religijna, w tym pielgrzymkowa
Toruń jest stolicą utworzonej w 1992 r. diecezji toruńskiej oraz siedzibą biskupa, co może przyciągać
turystów religijnych i kulturowych z uwagi na uroczystości lub organizowane kongresy o charakterze pobożnościowym
ale również teologicznym. Tym bardziej, że od 1991 roku w strukturze Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
znajduje się Wydział Teologiczny a od 1993 roku w Toruniu funkcjonuje także Wyższe Seminarium Duchowne
Diecezji Toruńskiej. Diecezja toruńska swoim zasięgiem nawiązuje do dawnej diecezji chełmińskiej, której
długa, bogata ale i burzliwa historia jest na terenie mikroregionu udokumentowana przez występowanie
wielu cennych zabytków sakralnych. Najstarszym z nich jest konkatedra Świętej Trójcy w Chełmży, dawniej
będąca katedrą diecezji chełmińskiej, której dzieje sięgają I poł. XIII wieku. Świątynia w różnych okresach
czasu odwiedzana była przez najważniejsze osoby w państwie takie jak królowie Władysław Jagiełło, Kazimierz
Jagiellończyk i Jan III Sobieski, czy prezydenci Stanisław Wojciechowski i Ignacy Mościcki. Na obszarze
powiatu toruńskiego występuje szereg interesujących pod względem architektonicznym murowanych z kamienia
cegły świątyń gotyckich (budowanych w średniowieczu jako wiejskie kościoły parafialne!), posiadających
cenne, często unikalne wyposażenie. Dotyczy to takich miejscowości jak: Bierzgłowo, Czarnowo, Dźwierzno,
Gostkowo, Grębocin, Gronowo, Grzywna, Kiełbasin, Nawra, Papowo Toruńskie, Przeczno, Rogowo czy Świerczynki.
Bezdyskusyjnie najbardziej okazałe świątynie znajdują się na terenie Torunia. Wyróżnić tu należy przede
wszystkim: bazylikę katedralną św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty z pocz. XIV wieku (dawna fara
Starego Miasta, jeden z najwspanialszych przykładów architektury gotyku na ziemi chełmińskiej, miejsce
ważnych uroczystości z udziałem polskich królów oraz miejsce zawieszenia dzwonu Tuba Dei (łac. Trąba
Boża) - największego średniowiecznego dzwonu w Polsce), kościół Świętych Apostołów Jakuba i Filipa
z XIV wieku (dawna fara Nowego Miasta z cennym zabytkowym wyposażeniem i malowidłami, znajdująca się
na trasie polskiego odcinka Drogi św. Jakuba prowadzącej z Olsztyna) oraz kościół Wniebowzięcia Najświętszej
Marii Panny z XIV wieku (dawny kościół franciszkanów, górujący nad północna częścią Starego Miasta).
Interesującą historię i architekturę posiadają dawne kościoły protestanckie: kościół św. Ducha na Rynku
Staromiejskim z 1756 roku (obecnie kościół akademicki pod zarządem jezuitów, aż do końca XIX pozbawiony
swojej charakterystycznej wieży) oraz kościół św. Katarzyny z 1897 roku (neogotycki kościół garnizonowy,
najpierw Armii Pruskiej a następnie Wojska Polskiego o najwyższej wieży w Toruniu liczącej 86 m).
Na obszarze mikroregionu występuje szereg sanktuariów, z których niektóre mogą wykazać się kilkusetletnią
historia kultu. Już w XIII wieku pielgrzymowano do katedry w Chełmży gdzie znajdował się grób bł. Juty
oraz do jej pustelni w Bielczynach. W pobliskiej Nawrze znajduje się Sanktuarium Maryi Wspomożycielki
Wiernych, gdzie przedmiotem kultu jest obraz uznawany za cudowny, przywieziony tutaj w 1619 roku. Toruńska
Barbarka, mimo iż nie figuruje w oficjalnym spisie sanktuariów diecezji, już od końca XIII wieku była
miejscem kultu św. Barbary. Znamiona kultu ma odwiedzanie przez pielgrzymów miejsca uprowadzenia przez
Służbę Bezpieczeństwa ks. Jerzego Popiełuszki w miejscowości Górsk na trasie Bydgoszcz-Toruń. Na terenie
mikroregionu od najdawniejszych czasów historycznych swoją działalność prowadzili zakonnicy, przy czym
aż do II pokoju toruńskiego pierwszoplanową rolę odgrywał oczywiście nieobecny dziś tu rycerski zakon
krzyżacki. Współcześnie swoje domy zakonne mają w Toruniu siostry elżbietanki, józefitki, karmelitanki,
nazaretanki, pasterki, serafitki, siostry Bożego Miłosierdzia oraz paulini, franciszkanie, jezuici, salezjanie,
michalici i redemptoryści. W tym ostatnim przypadku można mówić o co najmniej krajowym zasięgu oddziaływania
zakonników. W 1991 r. Toruń stał się siedzibą katolickiej rozgłośni Radio Maryja oraz związanej z nią
Telewizji Trwam (od 2003 r.), wokół których powstała Rodzina Radia Maryja, ogólnopolska wspólnota słuchaczy
i osób identyfikujących się z poglądami prezentowanymi na antenie obydwu stacji. Generują one ruch pielgrzymkowy,
którego celem jest stolica mikroregionu, w tym przede wszystkim siedziba Radia Maryja oraz konsekrowany
w 2016 r. Kościół NMP Gwiazdy Nowej Ewangelizacji i św. Jana Pawła II w sąsiedztwie Portu Drzewnego.
Turystyka militarna
Toruń wraz z przyległym powiatem ziemskim posiada znaczne walory do uprawiania turystyki militarnej.
Unikalną atrakcją i to na skalę europejską jest niewątpliwie fortowa Twierdza Toruń (niem. Festung
Thorn). Była ona budowana etapami od lat 20. XIX wieku aż do roku 1914. Od 1971 roku wpisana do rejestru
zabytków. Twierdza składa się z ponad 200 różnych obiektów inżynieryjnych (forty, schrony piechoty i
artylerii, schrony amunicyjne, arsenały, prochownie, baterie ale również koszary, magazyny prowiantowe,
piekarnia, budynek sądu i aresztu wojskowego, budynek komendantury). Do dziś zdecydowana ich większość
zachowała się w dobrym a nawet bardzo dobrym stanie. Fortyfikacje tworzą dwa pierścienie: starszy, wewnętrzny
skupiony wokół Starego i Nowego Miasta (I poł. XIX w.) oraz zewnętrzny (II poł. XIX w.) w promieniu 3-4
km od murów miejskich, w tym również na lewym brzegu Wisły. Forty i schrony twierdzy są własnością wojska,
prywatnych przedsiębiorców i Gminy Miasta Toruń. Część z nich pozostaje niezagospodarowana. Na szczególną
uwagę zasługuje Fort IV (pierwotnie o nazwie "York", obecnie "Stefan Żółkiewski") położony na osiedlu
Katarzynka przy ul. Chrobrego. Aktualnie jest on jedynym w pełni przygotowanym do użytku turystycznego
obiektem Twierdzy Toruń. W kazamatach fortu zorganizowano bazę noclegową oferującą noclegi w standardzie
hotelowym oraz w pomieszczeniach stylizowanych na dawne koszary. Fort posiada własną restaurację oraz
pełne wyposażenie do świadczenia usług cateringowych, a także szeroką ofertę kulturalno-rekreacyjną.
Jedną z wielu atrakcji obiektu jest możliwość skorzystania z podziemnej trasy zwiedzania, którą można
przebyć z pochodniami. Poszczególne forty toruńskie są połączone szlakiem pieszym znakowanym w kolorze
czarnym (Szlak Forteczny) o łącznej długości 44 km. Najkrótszą historię w mikroregionie mają fortyfikacje
z okresu II wojny światowej. Są to niemieckie bunkry, które zachowały się w wielu podtoruńskich miejscowościach
takich jak Brzozówka, Suchatówka, Łysomice czy Świerczynki.
W perspektywie kilku lat planowane jest otwarcie w Toruniu Muzeum Twierdzy Toruń, którego siedzibą ma
zostać budynek Koszar Bramy Chełmińskiej położony w pobliżu zespołu staromiejskiego. Stanie się ono zapewne
atrakcyjnym celem dla turystów zainteresowanych historią wojskowości.
Interesującym celem dla omawianej formy turystyki kulturowej z pewnością jest "Muzeum Fortyfikacji Pancernej
Twierdzy Toruń", znajdujące się na lewym brzegu Wisły, przy głównej trasie wylotowej z miasta na Poznań.
Głównym obiektem utworzonego tutaj skansenu militarnego jest bateria wybudowana pod koniec XIX wieku,
wraz ze schronem amunicyjnym i blokiem bojowym. W skład prezentowanej ekspozycji wchodzą także: polski
składany schron bierny i radziecki schron obserwacyjno-bojowy z okresu zimnej wojny, radziecki schron
bojowy z lat 40. "ŻBOT", polskie stanowisko obserwacyjno-bojowe z lat 50. tzw. "Rokossowszczak" oraz
niemieckie schrony z okresu II wojny światowej: Ringstand 58c - "Tobruk" i schron wartowniczy BWS. Dobrym
przykładem, że nawet niewielki obiekt militarny może posłużyć do sugestywnego wzbudzenia emocji towarzyszących
konfliktom zbrojnym, jest kryta szczelina przeciwlotnicza znajdująca się przy Bulwarze Filadelfijskim.
Obiekt zbudowany w 1943 roku, najprawdopodobniej miał chronić pracowników pobliskich obiektów przemysłowych
podczas nalotów. Właśnie taka sytuacja jest symulowana w trakcie pokazów, w których jednorazowo może
uczestniczyć 60 osób. Atrakcja jest dostępna sezonowo, z wyłączeniem okresu jesienno-zimowego.
Przy ul. Sobieskiego na terenie Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia w Toruniu mieści się Muzeum
Artylerii będące oddziałem Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy. Wyeksponowano tutaj w plenerze sprzęt
artyleryjski stanowiący wyposażenie Wojska Polskiego w latach 1943 - 2007, między innymi jedyny w kraju
zestaw wszystkich wyrzutni rakietowych z lat 1963 - 2007 oraz pełny zestaw moździerzy od kalibru 50 do
240 mm. Obok muzeum funkcjonuje sala tradycji, prezentująca dzieje artylerii polskiej oraz szkolnictwa
artyleryjskiego. W skład ekspozycji wchodzą m.in. mundury, broń i wyposażenie artyleryjskie Wojska Polskiego
w okresie II wojny światowej oraz od 1945 roku do czasów współczesnych. Celem placówki jest prowadzenie
działalności edukacyjnej oraz gromadzenie muzealiów z zakresu historii wojskowości polskiej i światowej,
historii artylerii i uzbrojenia. W związku z tym, że muzeum znajduje się na terenie jednostki wojskowej
jego zwiedzanie wymaga wcześniejszego uzgodnienia. Ciekawą kolekcję związaną z lokalną historią okresu
II wojny światowej posiada społeczne Muzeum Historyczno-Wojskowe funkcjonujące przy I Liceum Ogólnokształcącym
w Toruniu, którego zbiory również udostępniane są po wcześniejszym uzgodnieniu.
Pod kątem turystyki militarnej zwiedzane mogą być również średniowieczne budowle obronne: warownia w
Zamku Bierzgłowskim, pozostałości zamków toruńskiego i dybowskiego oraz zamku w Złotorii a także mury
obronne miasta Torunia.
|
