|
Opracowanie: Marcin Gorączko, Andrzej Gorączko
Wycieczka nr 1
Trasa została podzielona na dwa odrębne etapy. W pierwszej części dnia uczestnicy
wycieczki zwiedzają Nakło nad Notecią, zapoznając się z najciekawszymi walorami turystyczno-kulturowymi
tego miasta. Drugi etap ma na celu przybliżenie szlaków wodnych w rejonie Nakła, przy czym uwzględniono
w nim zarówno wariant indywidualnego spływu po Noteci jak również udziału w zorganizowanym rejsie. Nakielski
Węzeł Wodny (Noteć, Kanał Bydgoski i Kanał Górnej Noteci) został zdecydowanie mniej spopularyzowany niż
nieodległy Bydgoski Węzeł Wodny, co wcale nie oznacza, że jest on pod względem hydrotechnicznym mniej
interesujący.
Spacer po Nakle rozpoczyna warto rozpocząć przy Muzeum Ziemi Krajeńskiej [1], którego siedziba
mieści się w odrestaurowanym spichrzu z XIX w. przy ul. Pocztowej 14. Ekspozycja stała poświęcona jest
dziejom miasta oraz Ziemi Krajeńskiej i zawiera eksponaty od pradziejów do lat II wojny światowej. Prezentowana
jest tutaj między innymi bogata kolekcja nakielskich pocztówek, ekspozycja etnograficzna oraz wystawa
biograficzna poświęcona Klemensowi Biniakowskiemu - lekkoatlecie, olimpijczykowi i działaczowi sportowemu.
Muzealny spichlerz oparty na konstrukcji szachulcowej nie jest jedynym tego typu budynkiem w granicach
Nakła. Podobne obiekty, pochodzące zwykle z drugiej połowy XIX stulecia, można spotkać także:
przy ul. Pocztowej 13 (obok wspomnianego muzeum), na Placu Marii Konopnickiej 6, przy ul. Powstańców
Wielkopolskich (dwa spichrze z których jeden przekształcono w restaurację) oraz przy ul. Władysława Łokietka.
W pobliżu nakielskiego muzeum uwagę zwraca manierystyczny budynek poczty [2]. Dalsza trasa spaceru
prowadzi przesmykiem między blokami - na sąsiednią ul. Piotra Skargi. Tam, obok gmachu Urzędu Miasta
i Gminy Nakła nad Notecią [3], wzniesionego w XIX wieku jako szkoła żeńska w stylu pruskiego manieryzmu,
znajduje się kościół św. Stanisława [4]. Zbudowano go w 1895 roku dla gminy protestanckiej, lecz
po II wojnie światowej stał się on kościołem katolickim. W 1947 roku wykonano dla niego ołtarze w stylu
"art.-deco", a ostatnio zrekonstruowano zniszczone jeszcze w trakcie działań wojennych zakończenie wieży.
Odtąd świątynia ta ponownie jest jednym z najbardziej wyróżniających się budynków w panoramie miasta.
Na ulicy Skargi w przeszłości wzniesiono gmachy, jako siedziby różnych instytucji (Nadzór Wodny, Nadleśnictwo,
Bank Rzeszy), tudzież domy zamieszkałe niegdyś przez miejscowych notabli, co znajduje swoje odzwierciedlenie
w tutejszej reprezentacyjnej zabudowie. Dalsza droga wycieczki po opisywanym mieście biegnie ul. Bydgoską,
w kierunku wschodnim. Po jej prawej stronie wznosi się m.in. niewielki budynek z klinkierowej cegły,
w którym przed II wojną światową mieściła się podstawowa szkoła żydowska (cheder) [5], po prawej
zaś - gmach Szkoły Podstawowej nr 2 (pierwotnie szkoła ewangelicka) [6], następnie pojawia się
brama wjazdowa do nakielskiej cukrowni (powstała w 1881 roku) [7]. Kolejny odcinek proponowanej
trasy zwiedzania miasta przebiega ul. Dworcową na zachód, do budynku dworca [8]. Dworzec nakielski
wybudowany został w poł. XIX wieku, podobnie jak linia kolejowa łącząca Bydgoszcz z Berlinem. W związku
z likwidacją nakielskiego węzła kolejowego, budynek dworcowy jest niestety obecnie zaniedbany. Dalej
szlak biegnie wzdłuż torów kolejowych, a następnie ulicą Krzywoustego obok kamienicy "pod Atlantami"
i zabudowań dawnej gazowni, by wkrótce osiągnąć budynek Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Krzywoustego,
wybudowanego w 1860 roku jako Kaiserliche Oberschule [9]. Szkoła ta, jedna ze starszych tego typu
w kraju, była placówką oświatową o zasadniczym znaczeniu dla całego obszaru objętego współczesnymi granicami
powiatu. Kolejny etap spaceru to ul. Gimnazjalna, następnie Al. Mickiewicza. Tutaj, pod numerem 10 znajduje
się dawna willa dyrektora nakielskiego gimnazjum [10]. W pobliżu wznosi się także budynek Szpitala
Miejskiego (1893) [11], a nieco dalej położony jest Park Sobieskiego (powstał w miejscu dawnego
cmentarza ewangelickiego) [12]. Warto podejść pod wieżę parkową, będącą najlepszym w okolicy punktem
widokowym. Dalsza trasa biegnie ulicą Bohaterów - do cmentarza parafialnego [13]. Uwagę przyciąga jego
położenie na tarasowanych zboczach pradoliny, zwieńczone pięknie posadowioną na izolowanym pagórku (dobry
punkt widokowy) kaplicą (tzw. prochownia) z charakterystyczną figurą Chrystusa. Potem ulica Młyńska
prowadzi wycieczkę z powrotem na teren miasta. Po drodze wznoszą się zabudowania - są to pozostałości
po dawnych młynach Baerwalda [14]. Dalej ścieżka zwiedzania przebiega ul. Sądową, obok niegdysiejszych
Zakładów Mięsnych (1912), z których ostała się jedynie "willa weterynarza" [15]. Z kolei nakielski
Sąd i prokuratura mieszczą się w budynku dawnych koszar pruskich z pierwszej połowy XIX wieku
[16]. Obok zachował się także budynek ujeżdżalni. Co prawda pierwsza wzmianka o istnieniu kościoła
św. Wawrzyńca w Nakle pochodzi z 1109 roku ale obecna świątynia pod tym wezwaniem przy ul. Kościelnej
[17] została wybudowana dopiero w 1847 r., zaś dzisiejszą formę bazyliki trójwieżowej otrzymała jeszcze
później. Kościół ten to budowla klasycystyczna z elementami neobarokowymi. Wewnątrz, na ścianach znajdują
się malowidła z życia Jezusa, a witraże w oknach przedstawiają polskich świętych. W pobliżu kościoła
założono miejski Park Wolności (dawniej 700-lecia Nakła) [18]. Następny etap szlaku to
ul. Dąbrowskiego, która prowadzi do skrzyżowania z ul. Hallera, a ta - na teren dawnego getta.
Remonty i przebudowy prowadzone przez tutejszych mieszkańców zatarły charakterystyczną zabudowę tego
miejsca. Niemniej jednak, nieopodal wznosi się ciekawy gmach w którym mieściła się Spółdzielnia Oszczędnościowo-Pożyczkowa
[19] a potem inne instytucje bankowe. Nieco dalej rozciąga się Plac Zamkowy - wzgórze nad doliną
Noteci, na którym niegdyś znajdował się nakielski zamek [20]. Stamtąd proponowana trasa zmierza do rzeki,
dokładniej do miejsca, w którym przechodził dawny, drewniany most przez Noteć i gdzie był usytuowany
port rzeczny [21]. Po drodze stoi niewielki choć bardzo charakterystyczny budynek mieszkalny z pruskiego
muru [22] czyli tzw. "Dom Szypra", pochodzący z lat 30. XIX wieku. Ostatnim etapem zwiedzania
miasta jest przejście ulicą gen. Hallera, następnie ul. Podgórną na Rynek. Tutaj spacer po mieście można
zakończyć pod Pomnikiem Walki i Męczeństwa lub przy fontannie "Konewiarka" [23]. Proponowane miejsce
na obiad to lokal Art Cafe Restauracja & Cafe przy dworcu PKP [24] lub pizzeria Na Rynku [25].
Po obiedzie warto jeszcze odwiedzić Przystań Powiat Nakielski znajdującą się przy ulicy Noteckiej
[26]. Już sama nazwa wskazuje, że mamy do czynienia ze sztandarową inwestycją zrealizowaną przez tutejsze
władze samorządowe. Z przystani organizowane są na rejsy zarówno po Noteci jak i Kanale Bydgoskim. Dotychczas
odbywały się one nieregularnie, w ściśle określone dni roku. Dlatego też, dopóki nie zwiększy się ich
częstotliwość (co wydaje się koniecznością jeśli przystań ma spełniać swoje zadanie jako obiekt promujący
powiat i miasto), należy wcześniej zapoznać się z terminami rejsów oraz najprawdopodobniej zarezerwować
miejsce na statku. Jak dotąd rejsy spacerowe statkiem szkolnym "Władysław Łokietek" odbywały się na trasach:
między śluzami Nakło Zachód i Nakło Wschód (1 godz.), ze śluzowaniem na śluzie Nakło Wschód
(1,5 godz.) oraz na odcinku Nakło - Gromadno - Nakło (5 godz.). Inne trasy takie jak Nakło-Bydgoszcz
(5 godz.) a zwłaszcza Nakło - Osiek nad Wisła - Nakło (8 godz.) czasowo i logistycznie nie mieszczą się
w zakresie zaplanowanej popołudniowej atrakcji, w przypadku której punktem startowym i końcowym jest
nakielska przystań. W 2017 roku rejsy na krótkim dystansie (pomiędzy śluzami) będą się odbywały w godzinach
popołudniowych - dwa dni w czerwcu i lipcu oraz w jednym dniu lipcowym, sierpniowym i wrześniowym. Alternatywą
dla zdecydowanie zbyt rzadko organizowanych rejsów jest możliwość skorzystania ze sprzętu wodnego będącego
na wyposażeniu przystani (na chwilę obecną 31 kajaków dwuosobowych, 8 kajaków jednoosobowych i 3 rowery
wodne). Szczególnie polecany jest indywidualny spływ Notecią od Rynarzewa do Nakła, przez Chobielin
Młyn, z możliwością prześluzowania na śluzie Nakło Wschód i śluzie Józefinki na Kanale
Bydgoskim w Występie. Po powrocie do Nakła, pozostając przy tematyce wodnej, warto się zrelaksować korzystając
z krytej Pływalni Naquarius (basen sportowy, basen rekreacyjny, zjeżdżalnia, sauna, jacuzzi) przy
ul. Kazimierza Wielkiego [27], która jest czynna codziennie do godz. 22.00.
Wycieczka nr 2
Głównym celem zaplanowanej trasy jest miasto Szubin, jednak ma ona charakter
objazdowy uwzględniając również atrakcyjne miejsca występujące na obszarze pomiędzy Nakłem a Szubinem,
którego osią jest Dolina Noteci.
Proponowana wycieczka objazdowa rozpoczyna się w Nakle obok dworca PKS, skąd jej
trasa prowadzi ul. Nową, obok aktualnie restaurowanego budynku starej gorzelni. Po osiągnięciu północnej
części obwodnicy Nakła, dalsza droga wiedzie na wschód. Z kolei po przejechaniu 2 km, przed mostem na
nieczynnej obecnie linii kolejowej Nakło - Więcbork należy skręcić w lewo, w kierunku widniejących na
pagórku budynków browaru "Krajan" w Trzeciewnicy. Produkuje się tu piwa regionalne wzorowane na
piwach irlandzkich. Grupy zorganizowane mogą zwiedzać browar, po uprzednim uzgodnieniu wizyty. Następnie
szlak wycieczki prowadzi szosą w kierunku Bydgoszczy. Szosa ta przekracza rozległą dolinę, w obniżeniu
której nad Strugą Śleską znajduje się restauracja "Gęsia Dolina". Nazwa lokalu określa jego specjalność.
Po przebyciu 5 km od Trzeciewnicy, następnym punktem na mapie jest Ślesin, gdzie godne uwagi są
przede wszystkim dwa obiekty. Są to: zabytkowy kościół z 1779 roku z bogatym barokowym wyposażeniem oraz
zajazd Wik specjalizujący się w potrawach z karpia nakielskiego, hodowanego w pobliskich stawach, w dolinie
Noteci. Wieś Ślesin, wraz ze wspomnianymi stawami wchodzi do dziś w skład "Fundacji Potulickich" należącej
do lubelskiego KUL. W odległości 2 km za Ślesinem znajduje się Minikowo. Mieści się tu Kujawsko-Pomorski
Ośrodek Doradztwa Rolniczego oraz Gospodarstwo Doświadczalne Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego
w Bydgoszczy. Odbywają się tu Międzynarodowe Targi Rolno-Przemysłowe "AgroTech", a także Targi Turystyczne
"Lato na Wsi". Znajdujący się we wsi budynek dworski, wskutek przeróbek i remontów zatracił swoje cechy
stylowe. Godnymi uwagi są dwa rezerwaty (Las Minikowski i Rezerwat Hedera) znajdujące się na obszarze
Minikowa i udostępnione dzięki ścieżce dydaktycznej. Trasa ścieżki (liczne tablice informacyjne) prowadzi
przez tereny włączone do sieci Natura 2000 oraz obok występujących tu pomników przyrody. Z Minikowa dalsza
droga wiedzie z powrotem do Ślesina, by w centrum wsi skręcić na południe w kierunku pradoliny. Następnie
przekracza Noteć pozostawiając po prawej stawy rybne z największym Stawem Kardynalskim (130 ha) i dociera
do wsi Gorzeń, położonej na południowym brzegu pradoliny. Dalej szosa Bydgoszcz -- Nakło biegnie
w stronę Potulic. Potulice były siedzibą rodu Potulickich herbu Grzymała już od XVI wieku. Kazimierz
Potulicki, wybudował tu pałac w stylu angielskiego neogotyku oraz urządził wspaniały, rozległy park krajobrazowy
w jego otoczeniu. Projektantami pałacu i pozostałych budowli na terenie majątku byli bracia Marconi.
Rezydencja ta należała do największych tego typu budowli w Wielkim Księstwie Poznańskim. Składała się
z: dwupiętrowego budynku głównego z tarasem nad głównym wejściem, wspartym czterema kolumnami oraz jednopiętrowego
skrzydła wschodniego, załamanego pod kątem prostym, a także kwadratowej wieży umieszczonej w narożniku
drugiej części budynku. Od strony elewacji północnej znajdował się dziedziniec wewnętrzny, natomiast
od strony południowej - frontowej - rozciągał się 60 hektarowy park. Środkową część budynku głównego
zaakcentowano wyróżniającymi się trzema wielkimi oknami. Elewację pałacu pokrywało boniowanie tworzące
charakterystyczne rysy renesansu florenckiego. Charakter gotycki nadawały pałacowi blanki zwieńczające
budynek oraz ośmioboczne wieżyczki akcentujące główne części gmachu. Niestety, w wyniku powojennej przebudowy
pałac zatracił większość wyróżniających go cech architektonicznych. Obecnie pełni funkcje mieszkaniowe.
Park z XIX wieku, utrzymany był w stylu krajobrazowego parku angielskiego. W czasie II wojny światowej
poważnie ucierpiał drzewostan parku, a cechy parku angielskiego zostały niemal zatarte. Pierwszym etapem
jego zniszczenia była budowa na terenie majątku Potulickich hitlerowskiego obozu zbiorczego, a potem
obozu pracy. Drewniany budulec pozyskiwano z okolicznego parku. Dalsza wycinkę drzew prowadzono już po
wojnie, w okresie budowy potulickiego osiedla mieszkaniowego. W efekcie obecna powierzchnia parku liczy
niespełna 15 ha. Rosną w nim stare kasztanowce, lipy, dęby i graby, a wśród nich 7 pomników przyrody:
2 dęby szypułkowe, dąb czerwony, 2 buki zwyczajne, robinia grochodrzew oraz klon zwyczajny. Podczas okupacji
mieścił się w Potulicach niemiecki obóz przesiedleńczy i pracy Lebrechtsdorf, jako podobóz Stutthofu.
Był to obóz zbiorczy dla polskich rodzin wysiedlanych z Pomorza, a następnie kierowanych na teren
Generalnego Gubernatorstwa, ocenia
się, że na terenie obozu przebywało około 25 tys. osób. W niedalekim lesie znajduje się cmentarz ofiar
i pamiątkowy pomnik. Z kolei po zakończeniu wojny utworzono tu Centralny Obóz Pracy. Jego więźniami w
90% byli Niemcy, następnie Polacy, osadzani za powiązania z podziemiem niepodległościowym oraz za przynależność
do niemieckiej grupy narodowościowej. Dużą liczbę osób uwięzionych stanowiły kobiety z dziećmi i osoby
starsze. Szacuje się, że przez obóz ten przewinęło się ok. 35 tys. ludzi. Historię obu obozów przedstawia
wspólna Izba Pamięci. Z Potulic trasa zwiedzania biegnie na południe - po 3 km dociera do wsi Brzózki.
Jest to położona nad Notecią wieś tematyczna. Odbywają się tu plenerowe warsztaty i prezentacje rzeźbiarskie
- rzeźby w drewnie i w glinie. Wielokolorowe murale zdobiące budynki gospodarskie oraz liczne rzeźby
w drewnie są wizytówką miejscowości. We wsi znajduje się uporządkowany cmentarz ewangelicki z tablicą
informacyjną dotyczącą historii Brzózek. Kolejnym punktem na szlaku jest wieś Tur. Tam, na brzegu
Noteci ulokowany jest Veni S.A. Zakład Produkcyjny Huta Szkła, produkujący opakowania szklane. W ramach
Ekomuzeum Doliny Noteci zakład prezentuje ekspozycję "Szklany Tur". Istnieje też możliwość uzgodnienia
zwiedzenia zakładu. Dalsza droga prowadzi, poprzez wieś Olek do Zamościa. (nie należy oczywiście
tej wsi mylić z miastem w województwie lubelskim, sławnym m.in. z renesansowych budowli). Podczas Powstania
Wielkopolskiego (1918/19) Polacy zdobyli tu niemiecki pociąg pancerny, co zaważyło o sukcesie powstańców
na Pałukach. Fakt ten upamiętniono stosownym pomnikiem. Następnie trasa wycieczki przekracza nieczynną
już linię kolejową Bydgoszcz - Kcynia i dociera do DK nr 5, która wiedzie do Rynarzewa. Jest to
dawne miasto, które przywilej lokacyjny uzyskało od Władysława Łokietka w 1299 roku. Pomimo stosunkowo
bogatej historii, od 1934 roku Rynarzewo ma status miejscowości wiejskiej. Za Rynarzewem w odległości
8 km leży Szubin. Aby tam dotrzeć, najlepiej opuścić DK nr 5 na skrzyżowaniu z trasą do Łabiszyna
i ul. Łabiszyńską wjechać do miasta. W Szubinie, na rogu ulic Szkolnej i Kilińskiego mieści się tzw.
Dom Polski, siedziba Muzeum Ziemi Szubińskiej z ciekawymi wystawami archeologicznymi, historycznymi
i etnograficznymi. Placówka ta stanowi najważniejszą instytucję w tej części powiatu, przyczyniającą
się do ochrony i promocji regionalnego dziedzictwa kulturowego. Będąc w Szubinie warto odwiedzić pozostałości
starościńskiego zamku z XIV wieku (makieta przedstawiająca przypuszczalny kształt zamku znajduje
się w w/w muzeum), które można zobaczyć jadąc z Rynku, ul Młyńską, przez mostek na Białej Strudze. Budowla
została usytuowana na niewielkim, trudno dostępnym wzniesieniu położonym wśród bagien rozciągających
się w dolinie rzeki Gąsawki. Jedyna droga do zamku wiodła sztucznie usypaną przez podmokłości groblą.
Zamek zbudowany został na planie regularnego czworoboku o wymiarach 42x42m., z gotyckiej cegły, na fundamencie
z granitowych głazów. Jest on typowym przykładem zamku nizinnego. Na otoczonym murem obwodowym dziedzińcu
znajdował się murowany budynek mieszkalny. Zamek szubiński został wzniesiony przez najznaczniejszego
przedstawiciela rodu Pałuków - Sędziwoja Pałukę z Szubina, starostę bydgoskiego, wielkopolskiego oraz
krakowskiego, wojewodę kaliskiego i jednego z regentów Królestwa Polskiego. On to założył samo miasto,
jak również wybudował najstarszą świątynię w mieście jaką jest Kościół św. Marcina (odbudowaną w XIX
wieku). Pod względem architektonicznym znacznie jednak ciekawszy wydaje się neogotycki Kościół św.
Andrzeja Boboli znajdujący się przy ul. Ogrody. Jego główny ołtarz pochodzi z XV wieku, a przeniesiony
tam został z kościoła św. Marcina. Ostatnim punktem proponowanego pobytu w Szubinie jest teren dawnych
obozów jenieckich dla aliantów, jakie
funkcjonowały przy ul. Kcyńskiej w okresie II wojny światowej. Przewinęło się przez nie około 20 tysięcy
jeńców różnych narodowości: najpierw Polaków po klęsce wojny obronnej 1939 roku, następnie Francuzów
po kapitulacji Francji (Oflag XXI B), Brytyjczyków po porażce wojsk ekspedycyjnych pod Dunkierką (Stalag
XXI B). W ostatnich dwóch latach wojny w obozie jenieckim (Oflag 64 Altburgund) obok żołnierzy angielskich
przebywali oficerowie - lotnicy sił alianckich: Anglicy, Amerykanie, Australijczycy i inni, a w jej końcowej
fazie również jeńcy radzieccy. To w Szubinie przetrzymywano siostrzeńca gen. G. Marshalla, kuzyna W.
Churchilla i zięcia gen. G. Pattona. Znaczna część budynków obozowych zachowała się do dziś. W największych
mieści się Zakład Poprawczy Młodzieżowy Ośrodek Adaptacji Społecznej, inne zostały zaadaptowane na budynki
mieszkalne lub magazynowe. Przetrwała również obozowa kaplica (obecnie kościół św. Anny). Martyrologię
jeńców szubińskiego obozu upamiętnia pomnik postawiony obok dawnej bramy głównej obozu. Z terenem
obozu sąsiaduje Park Miejski w Szubinie. Po jego zwiedzeniu istnieje możliwość udania się na późny
obiad na ul. Browarną, gdzie w budynku dawnego browaru urządzony został pensjonat-restauracja (Pensjonat
Stary Browar). Z Szubina szlak wycieczki wiedzie na północ, na Nakło, mija Godzimierz i skrzyżowanie
na Tur w Samoklęskach Małych, by po około 10 km dotrzeć do Samoklęsk Dużych. Znajdujący się tu
odrestaurowany późnoklasycystyczny zespół pałacowy z II poł. XIX wieku stanowi własność prywatną, znajdującą
się w obrębie dużego gospodarstwa rolnego, co uniemożliwia jego zwiedzanie. A jednak warto się tutaj
zatrzymać nawet na dłuższą chwilę, aby przez ażurowe na ogół ogrodzenie przyjrzeć się malowniczemu i
dobrze utrzymanemu parkowi krajobrazowemu, a poza okresem wegetacyjnym - zwartej ale i okazałej bryle
rezydencji. Z Samoklęsk Dużych boczna droga biegnąca na zachód doprowadza po 3 km do miejscowości Niedźwiady,
w której dzięki staraniom Pałucko-Pomorskiego Stowarzyszenia Astronomiczno-Ekologicznego działa amatorskie
obserwatorium astronomiczne. Wizyta w nim powinna być wcześniej uzgodniona z gospodarzem terenu, poprzez
dane kontaktowe znajdujące się na stronie internetowej stowarzyszenia. Na miejscu znajduje się wydzielone
miejsce do biwakowania i parkowania, przy którym umieszczono plansze edukacyjne poświęcone astronomii.
Celem obserwatorium w Niedźwiadach jest popularyzacja astronomii poprzez prelekcje, pokazy multimedialne
oraz przede wszystkim pokazy nieba. I właśnie ta ostatnia opcja jest rekomendowana na wieczorną część
dnia. Proponowaną na ten dzień wycieczkę kończy powrót do stolicy powiatu nakielskiego na kolację. Przed
dotarciem do tego miasta, zjeżdżając prawie stromą serpentyną z wysoczyzny na nisko położone tereny wsi
Paterek, można podziwiać rozległą stąd panoramę Nakła.
 Wycieczka nr 3.
Jej celem jest zapoznanie jej uczestników z walorami turystyczno-kulturowymi Kcyni
i jej okolic, choć nie tylko, biorąc pod uwagę jej objazdowy charakter i konieczność dojazdu z Nakła
nad Notecią.
Z Nakła nad Notecią do pobliskiego Paterka prowadzi DW nr 241 W 1939 roku miejscowość ta
stała się miejscem największej, obok Łobżenicy, zbrodni ludobójstwa na obszarze dawnego powiatu wyrzyskiego,
dokonanej przez członków nakielskiego Selbstschutzu, w ramach tzw. Intelligenzaktion. W
pobliskiej żwirowni zamordowano wówczas ponad 200 osób, co upamiętnia pomnik znajdujący się w miejscu
kaźni. Wcześniej, w 1919 roku, podczas powstania wielkopolskiego, na terenie Paterka stoczono kilka potyczek,
co dokumentuje pomnik na Rondzie Powstańców Wielkopolskich, wykonany w latach 70. XX wieku. Współcześnie
jednak Paterek jest najbardziej znany z utworzonego tu w 2011 roku Muzeum Komunikacji, znajdującego
się na osiedlu domków jednorodzinnych przy DW nr 246. Jest to prywatna kolekcja autobusów, w której skład
wchodzi 30 pojazdów kursujących w latach 70- 90. XX wieku w Polsce, ale również stare fotografie, historie
bydgoskiej i nakielskiej komunikacji, stroje kierowców, stare bilety itp. Muzeum jest obecnie w fazie
organizacji, dlatego nie wszystkie eksponaty mogą być udostępnione zwiedzającym. Zwiedzanie możliwe jest
po wcześniejszym umówieniu telefonicznym. Również w ten sposób można wynająć wraz z kierowcą, jeden z
odrestaurowanych autobusów miejskich, takich jak Jelcz 043 i Jelcz 706 RTO (czyli popularne "ogórki")
oraz Jelcz PR 110 i Jelcz M11 ("berliety"). W przypadku proponowanej wycieczki, ten właśnie wariant jest
rekomendowany, ponieważ daje możliwość podróżowania pojazdem retro, co samo w sobie stanowi niepowtarzalną
atrakcję. Niezależnie od wybranego ostatecznie środka lokomocji, DW nr 241 prowadzi dalej z Paterka do
Kcyni, przez sam środek dużego kompleksu leśnego stanowiącego obręb Nadleśnictwa w Szubinie. Można
od razu zdecydować się na dojazd do samego miasta. Warto jednak wybrać okrężną drogę przez miejscowości,
w których zachowały się do dziś pałace i dwory. Większość z nich będzie można oglądać jedynie z pewnej
odległości, ale to wystarczy, by przekonać się, jak wiele wznoszono tu niegdyś, rezydencji szlachecko
- ziemiańskich. Można wręcz odnieść wrażenie, że w okolicach Kcyni, w XIX wieku, występowała pod w tym
względem swego rodzaju rywalizacja. Oczywiście odwiedzenie wszystkich wyszczególnionych obiektów tego
typu, w czasie wycieczki byłoby zbyt nużące. Zakłada się, że jej uczestnicy dokonają wcześniejszej ich
selekcji, w czym może pomóc wykorzystanie ogólnopolskiego portalu internetowego www.polskiezabytki.pl
(dokładna lokalizacja obiektów, ich historia, cechy architektoniczne, charakterystyka otoczenia, czasem
informacje o dostępności). I tak w miejscowości Szczepice (dwór z XIX wieku, którego wnętrze zaadaptowano
na mieszkania, z przyległym parkiem o pow. 1,5 ha z bogatym drzewostanem i okazami pomnikowymi) można
opuścić główną drogę i udać się do pobliskiego Suchoręcza. We wsi znajduje się późnoklasycystyczny
dwór z II poł. XIX wieku. Będący własnością prywatną i pieczołowicie odrestaurowany obiekt jest budowlą
parterową, z mieszkalnym poddaszem, nakryty dachem łamanym, z naczółkami i piętrową wystawką oraz portykiem
kolumnowym. Dwór otacza zadbany park o powierzchni ponad 3 ha i z licznymi okazami pomnikowymi (m.in.
dęby, wiąz, lipy). Kolejnym punktem na trasie jest znajdująca się na terenie gminy Szubin miejscowość
Zalesie. Zlokalizowany jest tutaj piękny, eklektyczny pałac z 1875 roku, któremu obecni właściciele
z powodzeniem przywracają dawną świetność. Do pałacu przylega rozległy park, na którego drzewostan składa
się około 600 starych drzew, z czego 27 okazów to drzewa pomnikowe. Zwiedzanie otoczenia rezydencji jest
kwestią dość niejednoznaczną. Z jednej strony znajduje się ona na terenie czynnego gospodarstwa rolnego,
o czym informują liczne tabliczki z zakazem wstępu, z drugiej jednak prowadzona jest tutaj działalność
agroturystyczna (witryna internetowa Pałacu Jasminum), której motywem wiodącym są warsztaty fotograficzne
w przypałacowych plenerach. Warto samodzielnie na miejscu wyjaśnić jak to wygląda naprawdę. Być może
nagrodą za wytrwałość będzie atrakcyjny dłuższy pobyt w zadbanym zabytkowym obiekcie. W dalszej części
wycieczki, trasa prowadzi na południe, w kierunku Górek Dąbskich. Po drodze mija wieś Królikowo,
w której znajduje się pałac (obecnie szkoła podstawowa) i dwór (przerobiony na spichlerz) z XIX wieku.
Będąc w Królikowie można podjechać na zachód do wsi Słupy (późnoklasycystyczny pałac należący
do ANRSP adaptowany na mieszkania, wraz z parkiem) lub/i na wschód do miejscowości Chraplewo (również
późnoklasycystyczny dwór będący własnością prywatną wraz z parkiem i pozostałościami zabudowań folwarcznych).
We wsi Górki Dąbskie, na niewielkim wzniesieniu, znajduje się neogotycki pałac z charakterystyczną
kwadratową, czterokondygnacyjną wieżą w narożu, otoczony krajobrazowym parkiem z XIX wieku, w którego
skład wchodzi staw z wyspą. Cała posesja należy do ANRSP. Następnie szlak zmierza w stronę Kcyni, po
drodze przebiegając przez Dziewierzewo (dwór z końca XIX w.) oraz Miastowice (dwór z II
poł. XIX wieku) i Żurawią (ruiny dworu z poł. XIX stulecia). Najbardziej charakterystyczna cecha
Kcyni widoczna jest już z oddali, bez względu na kierunek, z którego zbliża się do niej przybysz
- miasto położone jest na wyraźnie górującym nad okolicą izolowanym wzniesieniu morenowym, jednym z najwyższych
na terenie Wielkopolski. W jego najwyższej części znajduje się kcyński rynek i to od niego najlepiej
rozpocząć zwiedzanie miasteczka. Wyraźnie dominującym elementem zabudowy otaczającej rynek jest pokarmelicki
zespół klasztorny z parafialnym Kościołem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, wzniesiony w
latach 1778-1780, z dwiema okazałymi wieżami od frontu. Najcenniejszym zabytkiem ruchomym świątyni jest
figura Cudownego Pana Jezusa Kcyńskiego z 1500 roku, przedmiot kultu w ramach Sanktuarium Krzyża Świętego
w Kcyni, znajdującego się na liście sanktuariów diecezji bydgoskiej. W skład zespołu wchodzi również
kalwaria w postaci przyległego do kościoła krużganku ozdobionego trzema mniejszymi wieżami. Jego
wewnętrzne ściany zdobią malowidła przedstawiające sceny drogi krzyżowej. Starszą świątynią jest pochodzący
z 1631 roku Kościół św. Michała Archanioła przy ul.Farnej. Lokalne warunki fizjograficzne spowodowały,
że Kcynia cechuje się specyficznym układem ulic, z których jedne opasują wzniesienie, na którym rozwinęła
się najstarsza część miasta, inne zaś zwykle o dość dużych spadkach, zapewniają połączenie z rynkiem.
Przy ul. Libelta znajduje się późnoklasycystyczny dwór z I poł. XIX wieku, tzw. wójtostwo. Jest on obecnie
siedzibą Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury im. Klary Prillowej oraz Miejsko-Gminnych Bibliotek
Publicznych. Patronką placówki jest artystka-rzeźbiarka i kustosz ludowej kultury pałuckiej. Z kolei
przy ul. Podgórnej stoi ośmiokątna wieża ciśnień, zbudowana w 1915 roku z czerwonej cegły. Niestety,
nie jest ona udostępniona do zwiedzania, a szkoda. Obiekt ten, to mimo wszystko interesujący zabytek
techniki, a dodatkowo doskonały punkt widokowy na miasto i jego okolice. Przy ulicy Poznańskiej 20 zlokalizowany
jest niewielki, ale bardzo charakterystyczny budynek mieszkalny. Jest to dawna willa "Margowo"
należąca kiedyś do prof. Jana Czochralskiego, chemika światowej sławy, wynalazcy metody otrzymywania
monokryształów i z tego powodu nazywanego ojcem współczesnej rewolucji elektronicznej. Obiektów związanych
z biografią tego najbardziej znanego mieszkańca Kcyni jest znacznie więcej (dom rodzinny na obecnym Placu
Prof. Jana Czochralskiego, dawna fabryczka artykułów chemicznych przy ul. Poznańskiej 43 oraz miejsce
spoczynku na Cmentarzu Starym). Kilka lat temu powstała koncepcja zorganizowania w niszczejącym budynku
dworca kolejowego w Kcyni, muzeum poświęconego prof. Chochralskiemu, a także ziemi kcyńskiej i Pałukom.
Miejmy nadzieję, że pomysł ten uda się zrealizować. Z pewnością taka placówka znacznie uatrakcyjniłaby
pobyt turystyczny na terenie miasta. Mimo iż miejscowa baza gastronomiczna nie jest zbyt dobrze rozwinięta
(przeważają niewielkie lokale oferujące potrawy typu fast food), warto jednak odwiedzić jedną z wielu
lodziarni-kawiarni znajdujących się przy rynku. Z Kcyni proponowana trasa zwiedzania prowadzi do pobliskiego
Grocholina gdzie znajduje się rozległy i bardzo ciekawy zespół pałacowo-parkowy. W jego skład
wchodzi dwór obronny z przełomu XVI i XVII wieku będący rzadkim przykładem budownictwa obronno - mieszkalnego
w Polsce północnej oraz późnoklasycystyczny piętrowy pałac z I poł. XIX wieku. Budynki otacza rozległy
(10 ha) park krajobrazowy z zespołem trzech stawów oraz zróżnicowanym wiekowo i gatunkowo drzewostanem.
Właścicielem całego terenu jest Gospodarstwo Rolne "Grocholin", co powoduje pewne ograniczenia w jego
dostępności (wydzielona strefa ogólnodostępna w rejonie budynków). Kolejnym punktem wycieczki jest nieodległy
Rozpętek. We wsi zlokalizowany jest pałac wzniesiony w 1870 roku, w stylu eklektycznym, z elementami
późno klasycystycznymi oraz z charakterystyczną czworoboczną wieżą. Zabytek będący własnością prywatną
nie jest użytkowany, a otaczający go zadbany park krajobrazowy nie jest ogrodzony. Po wizycie w Rozpętku,
dalsza trasa zmierza już w stronę Nakła, z możliwością krótkich postojów w mijanych po drodze miejscowościach.
We wsi Chwaliszewo znajduje się jedna z najlepiej odrestaurowanych rezydencji w powiecie nakielskim
- dwór z I poł. XIX wieku. Niestety, można go obejrzeć jedynie od strony głównej bramy, ponieważ jest
otoczony murowanym ogrodzeniem. Następne punkty na mapie to: Sierniki (dwór z II poł. XIX wieku,
niszczejąca własność prywatna) oraz Iwno (niszczejący pałac z II poł. XIX wieku stanowiący własność
gminy). Zanim pojawi się gęsto pocięty rowami melioracyjnymi obszar Doliny Noteci, warto skręcić na chwilę
w stronę wsi Weronika, założonej w okresie II wojny światowej przez uchodźców z Hamburga, będącego
w tym czasie obiektem ciężkich nalotów alianckich bombowców. Do dziś na terenie miejscowości zachowało
się wiele charakterystycznych dla zachodnioniemieckich landów szachulcowych domów z podcieniami. Być
może okazywane przez przyjezdnych zainteresowanie niewątpliwie rzadko spotykaną zabudową miejscowości
oraz jej ciekawą historią, skłonią w przyszłości jej mieszkańców do stworzenia wioski tematycznej w tym
miejscu. Podczas przejazdu przez szeroką i okresowo podmokłą w tym miejscu Dolinę Noteci, po prawej
stronie widać duży kompleks stawów hodowlanych wchodzących w skład majątku Fundacja im. Anieli hr. Potulickiej
należącej do KUL. Następnie pojawia się wieś Samostrzel. Znajduje się tutaj popadający w ruinę
pałac zbudowany w latach 1740 - 1749 a następnie przebudowany w 1880 roku. Stanowi on obecnie własność
prywatną i nie jest dostępny dla zwiedzających. Niekontrolowana ekspansja roślinności w obrębie dawnego
parku krajobrazowego powoduje, że jest on nawet mało widoczny z zewnątrz. Warto jednak zachować w pamięci
tą lokalizację. Niewykluczone, że ta, niegdyś jedna z najwspanialszych rezydencji rodowych Polski północnej,
w której gościli Adam Mickiewicz, Jan Kiepura, Józef Piłsudski, Ignacy Mościcki czy generał Edward Rydz
- Śmigły, zostanie przekształcona w obiekt hotelowy, co pozwoli na przywrócenie jej utraconej świetności.
Z Samostrzela dawna droga prowadząca do pałacu (pomnikowa aleja złożona z kasztanowców i jesionów) biegnie
w kierunku Sadek. W tej gminnej wsi, na lokalnym wzniesieniu zlokalizowany jest Kościół św. Wojciecha,
wzniesiony w latach 1748 - 1767, z zachowanym do dziś barokowym wyposażeniem. Z Sadek droga krajowa nr
10 prowadzi już prosto do Nakła (mijając kolejny niedostępny zespół pałacowy w Lubaszczu
z II połowy XIX wieku). Tam istnieje możliwość spożycia obiadokolacji w restauracji "Stary Spichlerz"
przy ul. Powstańców Wielkopolskich. Po tak wyczerpującym dniu można się zrelaksować na profesjonalnym
polu golfowym w pobliskiej Olszewce.
|
