|
Rozmowa z Robertem Gonia*
* Geograf, pracownik Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego, autor publikacji krajoznawczych poświęconych Twierdzy Chełmno
Turystyka Kulturowa: Twierdza Chełmno jest chyba najmniej znanym elementem fortyfikacji występujących
wzdłuż dolnej Wisły…
Robert Gonia: Być może, choć trudno to jednoznacznie określić, gdyż nie ma na ten temat dostatecznej
wiedzy popartej badaniami, ankietami czy jakimiś wskaźnikami. Z pewnością Twierdza Chełmno jest najmniejszym
kompleksem fortecznym wzdłuż dolnej Wisły, porównywalnym z nieco mniejszą Twierdzą Malbork i chyba jeszcze
mniej znaną. Myślę, że ważnym krokiem w upowszechnianiu informacji o dawnej Twierdzy Chełmno było opublikowanie
w 2008 roku przewodnika turystycznego po Twierdzy Chełmno i równoczesne stworzenie strony internetowej
www.twierdzachelmno.pl.
TK: Jakiego typu obiekty wchodzą w jej skład, w jakim stanie zachowały się one do naszych czasów?
RG: Przeważają schrony piechoty, których trzon stanowią tzw. forty piechoty, o podobnej konstrukcji
i przeznaczeniu. Towarzyszą im mniejsze schrony typu UR (skrót z niem. Untertreteraum), i IR (skrót
z niem. Infanterieraum) oraz schrony amunicyjne. Dodatkowo w skład dawnej Twierdzy Chełmno wchodzą
baterie armat oraz budowle zaplecza tzn. dwie wozownie i jeden kompleks magazynów. Niestety te ostatnie
są aktualnie w ruinie. W skład dawnej Twierdzy wchodzą również obiekty późniejsze pochodzące z rozbudowy
mobilizacyjnej w 1944 roku. Stanowią je małe, betonowe, zbrojone schrony typu Tobruk, schrony bierne
typu regelbau 668 (zasypane) i jeden schron na moździerz typu ringstand 69a. Całość dopełniają
niewielkie betonowe stanowiska wybudowane w 1930 roku przez 66 Kaszubski Pułku Piechoty. Łącznie pas
forteczny Twierdzy Chełmno (na terenie Ziemi Chełmińskiej) obejmuje 89 obiektów. Do tego należy włączyć
kilka obiektów położonych po drugiej strony Wisły w okolicy wsi Topolno i na terenie miasta Świecie.
Obiekty znajdują się w dobrym stanie, mam na myśli ich konstrukcje. Z dawnego wyposażenia nie zachowało
się wiele elementów, wnętrza są puste, często zaśmiecone, na ścianach gdzieniegdzie widoczne są niemieckie
napisy i symbole. Znaczna część obiektów jest zarośnięta.
TK: Jak się okazuje Twierdza Chełmno ma również pewne znaczenie przyrodnicze…
RG: Tak, właśnie z tego powodu, że obiekty są zarośnięte i że zachowały się liczne zakrzewienia.
Od 2008 roku z inicjatywy Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego rozpoczęto liczenie
nietoperzy zimujących w wybranych obiektach. W kolejnych latach obserwacje rozszerzono o liczenie motyli
dziennych i nocnych, które również wykorzystują schrony jako miejsce zimowania. Od pewnego czasu realizowane
są również obserwacje ornitologiczne. Na podstawie tropów można określić gatunki zwierząt, które szukają
tu schronienia i traktują otoczenie obiektów jako miejsce żerowania i odpoczynku. Pokłosiem tych obserwacji
i monitoringu gatunków chronionych są ciekawe wydawnictwa w tym komplety kart pocztowych pt. "Przyrodnicze
znaczenie fortyfikacji dolnej Wisły". Ciekawym przykładem, zintegrowanej ochrony dziedzictwa kulturowego
i środowiska przyrodniczego mogą być przeprowadzone adaptacje niektórych schronów na zimowiska dla nietoperzy,
polegające na odgruzowaniu i oczyszczeniu oraz uporządkowaniu otoczenia schronów, zabezpieczeniu studzienek,
wykonaniu zejść i ogrodzenia oraz wymurowaniu wewnątrz schronów ceglanych ścianek z cegły dziurawki dla
nietoperzy oraz podwieszeniu w suficie, w komorach i korytarzach pojedynczych cegieł.
TK: Jak wygląda kwestia dostępności turystycznej fortyfikacji wokół Chełmna, do kogo należą?
RG: Na pewno do wszystkich obiektów można dotrzeć, do jednych łatwiej, do innych trudniej, a do
niektórych bardzo trudno. Do części z nich można podjechać autokarem, samochodem lub rowerem, zaś do
innych wyłącznie dociera się pieszo. Tylko nieliczne obiekty posiadają swoich włodarzy, którzy realizują
działania nie zawsze zresztą związane z turystyką. Mam na myśli Forty VIII w Klamrach i VII w Stolnie
pełniące funkcje strzelnic. Chociaż z drugiej strony to też może być potraktowane jako ciekawa atrakcja.
W przypadku obiektów zaadoptowanych na zimowiska dla nietoperzy dzierżawcą jest Zespół Parków Krajobrazowych
Chełmińskiego i Nadwiślańskiego oraz Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły. Właścicielem Fortu II w Dorposzu
Szlacheckim jest Fundacja Twierdza Chełmna, część obiektów należy do gmin, powiatów, Agencji Mienia Wojskowego
i Agencji Nieruchomości Rolnych oraz osób prywatnych.
TK: Czy istnieje możliwość ich zwiedzania w sposób zorganizowany? Na jakich zasadach się to odbywa?
RG: Tak, w ostatnich latach realizowane są (lecz nie cyklicznie) wycieczki piesze i autokarowe
pt. "Szlakiem Fortyfikacji Dolnej Wisły" (zapraszam na stronę www.szlakiemfortyfikacji.pl)
czy wycieczki rowerowe organizowane przez Urząd Miejski w Chełmnie w ramach cyklu wycieczek pt. "Spacerkiem
po Chełmnie". Zasady udziału w wycieczkach określają odrębne regulaminy.
TK: Czy bazując na swoim doświadczeniu mógłbyś udzielić praktycznych wskazówek osobom które chciałyby
eksplorować obiekty Twierdzy Chełmno samodzielnie?
RG: Osoba decydująca się na samodzielne zwiedzania powinna wcześniej, przed wyjazdem przygotować
się merytorycznie, zapoznać z lokalizacją, obiektów i wstępnie zaplanować swoją wędrówkę. W terenie można
korzystać z nabytych wcześniej materiałów, map, przewodników i źródeł, jednak w tym przypadku najlepszym
okazuje się być internet. Pomocna jest aplikacja geoportal.gov.pl gdzie można wygenerować numeryczny
model terenu. Obiekty posiadają swoją powtarzalność. Eksplorując jeden z nich wiemy jak będzie wyglądał
kolejny i następny. Z pewnością przyda się dobra latarka i wzmożona ostrożność przy obiektach i w ich
wnętrzach. Zagrożenie stanowią studzienki kanalizacyjne znajdujące się przed schronami, często odkryte.
Proponuję niewielkie 2-3 osobowe grupy. Przy okazji zachęcam do zdobywania trójstopniowej odznaki turystycznej
"Miłośnik Twierdzy Chełmno" upowszechnianej przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział
Ziemi Chełmińskiej - małe dzieło sztuki.
TK: Gdzie przede wszystkim należy szukać informacji na temat chełmińskich fortyfikacji? Zakładam,
że lepiej oprowadza się osoby, które przyswoiły sobie wcześniej pewne podstawy wiedzy na temat zwiedzanych
obiektów?
RG: Jest kilka źródeł informacji, osobiście polecam stronę internetową www.twierdzachelmno.pl,
drukowany przewodnik turystyczny pt. "Twierdza Chełmno. Pierścień fortyfikacji" z 2008 i 2012
roku oraz najnowszą pozycję z 2016 roku z cyklu "Fortyfikacje Pomorza Nadwiślańskiego" pt. "Twierdza
Chełmno". To prawda, osoby zorientowane w temacie wiedzą na co się decydują, często wymieniają się wiedzą
i doświadczeniem.
TK: Czy mógłbyś przybliżyć czytelnikom Turystyki Kulturowej imprezę "Święto Twierdzy Chełmno".
Gdzie i kiedy się ona odbywa? Do kogo jest adresowana?
RG: Pomysłodawcą i organizatorem tej imprezy jest Fundacja Twierdza Chełmno. Pierwsza impreza
została zorganizowana chyba w 2012 roku, początkowo obejmowała tematyczne stoiska militarne i wystawy.
Odbywały się prezentacje poświęcone fortyfikacjom oraz ciekawostkom, przy okazji zwiedzano niektóre obiekty.
Głównym punktem była jednak inscenizacja historyczna, która zgromadziła najwięcej uczestników. Aktualnie,
ze względu na ograniczone środki finansowe oraz kwestie organizacyjne Fundacja Twierdza Chełmno decyduje
się wyłącznie na organizację inscenizacji historycznych nawiązujących do wydarzeń z I i II wojny światowej.
Na imprezie byłem trzykrotnie i z własnych obserwacji uważam, że impreza ma charakter wyłącznie lokalny,
odbywa się w sobotę w drugim tygodniu czerwca przy Forcie II w Dorposzu Szlacheckim. Adresowana jest
do mieszkańców okolicznych miast i wsi. Informacje przed wydarzeniem oraz fotorelacje po dostępne są
w zazwyczaj lokalnych mediach i na stronie internetowej Urzędu Miasta.
TK: Inną cykliczną imprezą związaną z historią wojskowości w regionie jest Zlot Militarny Chełmno-Grubno…
RG: Tak, chociaż nie jestem w tym temacie zorientowany, nie wiem w jakim stopniu dotyczy to Twierdzy
Chełmno i czy w ogóle dotyczy. Szczerze mówiąc nie należę do miłośników zlotów militarnych. Wolałbym
się na ten temat nie wypowiadać.
TK: Jak więc widać turystyka militarna cieszy się mimo wszystko dużą popularnością, co wydaje się
być korzystne dla powiatu chełmińskiego? Twierdza może być istotnym uzupełnieniem oferty turystycznej
regionu w którym zachował jeden z najpiękniejszych w Polsce średniowiecznych układów urbanistycznych…
RG: Dość dużą popularnością to chyba przesada, myślę że umiarkowaną i nie na tyle żeby było to
w sposób zauważalny korzystne dla powiatu chełmińskiego. Twierdza Chełmno to zazwyczaj temat drugorzędny.
Ktoś coś wie, ktoś coś słyszał. Dotychczasowe działania nie są na tyle spójne i zaawansowane, żeby przynosiły
wymierne efekty dla powiatu. Nadal brakuje konkretnego pomysłu, planu realizacji i zaangażowania w tym
również środków finansowych. Pewną niedogodnością jest odległość obiektów i ich rozmieszczenie (z dala
od miasta). Z pewnością Twierdza Chełmno może być istotnym uzupełnieniem oferty turystycznej regionu,
tylko jak to zrobić?
TK: Dziękuję za rozmowę i życzę dalszych sukcesów w popularyzacji chełmińskich fortyfikacji.
Rozmawiał: Marcin Gorączko
|
